|
2003
|
|
|
BereeraraJulesVernekerebadamaigu egoerarenlekukotasuninteresgarria.Izanere, LesenfantsducapitaineGrant (1867) eleberriklasikoan, protagonistakTandil erainoiritsidira, aitaGimonbezala, eta, Vernekdioskunez, Catrielburuzagiarenindiarrakdirainguruhaietakoberezkoegoiliarrak, bainaTandil gobiztanleria gehienbateuskaldunfrantseseketaitaliarrekosotzenzuten.Areago, gotorlekuko komandanteaberrogeitahamar urtekosarjentueuskaldunazen, hainzuzenere, Manuel Ipharaguerre. Paperezkoeuskaldunhori, Vernerenazalpenetan, 1828ankokatuzenbertan, ordukomugazaintzekogotorlekuaeraikizenean, etahangoemakume indiarbatekinezkondutazegoen, semebizituelarik.Edozelan ere, denbora luzehorretanguztizandeatuzenManuelIpharaguerrenama
|
hizkuntza
, frantsesaVernerenarabera, etanekezulertuzioten.Esangabedoa, euskara zenordukoeuskaldunenhizkuntzaarrunta, etapentsatzekoadafrantsesa, gehienez, bigarren hizkuntzagisaedukikozueladelakoManuel Ipharaguerrehorrek.AitaLhandekzorrotzagoazalduzuenkontuhori, esanezIparraldekoeuskaldunaAmeriketara iristeazbateragaztelaniamurdukatzen hastendela, etaaldibereanahazten, herrikoeskolanikasitakofrantsespoxi h... Suposatzekoadaere, bestalde, Tandil go sarjentueuskaldunarendeituraVernekGernikako Arbolaospetsubihurtu zuenbertsolariareneanoinarritukozuela; bidebatezesateko, Iparragirrek ereeginzituenamerikak1858tikaurreraArgentinaetaUruguain, baina joanbezain pobreitzulieizen1877an.
|
|
|
Inplizitukibadaere, esatenaridenada
|
hizkuntzarik
gabekoegoerabat prehumanoadela, zerebroakezbaitubenetakogizakiaridagokionmailalortu.
|
|
|
Baina, ohargaitezen,
|
hizkuntzaren
gaitasunasutanfrogatzeazgainera, JeanEtxeparek amodioaetasexuaeuskalirakurleensolasgaibihurtuditu, behingoagatikbadaere, zeren, orduanguztizahaztutabaitzeudenaspaldiko mosenEtxeparerenTrentoaurretikobertsogordinak: Munduyaneztagauzarikhainederezplazentik, nolaemazteagizonarenpetikbuluzkorririk, eta abarberoa.Horrelajokatuz JeanEtxeparekaurrez aurrejoduortodoxiaren kontra, zeinarenaraberasexua eta...
|
|
|
Bigarrenik, itxurabateanEtxeparepoztuegindaLacombeizendatua izateaz, lagunaduetabadaki,
|
hizkuntza
akademiarako, behardirenjakitate bereziguziezigerid [el] a?. Etxeparekbadaki, bestalde,, langilehurria, dela. Etxepareren idazlanetanesangurabirekinagertzendahurridelakohori, biakOrotarikoanjasotadaudelarik.
|
|
|
HandikurtebeteraberriroegonzenEtxepareGernikan, eta, izanere, berakemanzuenEskualdunaastekarian1922koiraileaneginegonaldiaren berri.EuskoIkaskuntzarenIII. Biltzarraeginzenbertan10etik17rabitartean,
|
hizkuntza
etahezkuntzagaihartuta, etaesanbezala, Aldudeko medikuakEskualdunaastekarianagerrarazizuenondozondokohiruzenbakitan. Aldehorretatik, hauxeizandaitekePiarresLafittekaipatuzueneskapada, izanere, aukeraparegabeabaitzenmakinabatlaguneuskaltzale ezagutzeko.
|
|
|
Halandaze, Zaitegiklexikoberriaosotunahiduzitologiareneta, oro har, biologiarenalorrerako, baina, arrasbestelakoaEuropakohizkuntza nagusietanerabiltzendenteknolektoarekiko, hauda, nolabait,
|
hizkuntza
–teutonizatu, nahiizanzuen.Berbahorierabilidaterminozientifikoen germanizazioaizendatzeko, kasurako, kulturerroezosotutakoteleskopioari, Fernrohresatea?, alemanaren esparruan gertatubaitahistorian zehar, etahortik, teutonizazioesatenzaioorohar, termino, zientifikoedo bestelako, kanonikoen ordainitzuliakerabiltzeari.Eta, hainzuzen, bestelakotasunhorrekbihurtudiguKizkiña ininteligibleetainpraktika... Nazioarteko teknolektoan aspaldianfinkaturikdaudenterminokanonikoakzelanedohalanmoldatuetageureganatubeharrean, Zaitegikhiztegi horigoitikbeheragarbitunahiizanzuen, etaondorioz, pausu harriakizan beharzirenakbehaztopa harribilakatuzizkigun.Garbituordezlardaskatu, Villasantereneranesateko; etaareago:. Hortik joaz, zermoduzkokulturaegindaitekehizkuntzabatean. Honelakotresneria eskasetazehaztugabeaz, ezergutxi, inolazere?.
|
|
|
Batetik, Etxeparerenustean, ArnaudAbadiada, ahozalalumazmintzatzekohobekienik dohatueskualdun semea?. Halaber, badiosku:. Harenhizkuntza, laborarigehienenhizkuntzaberada: lapurtaretabaxenabartarra, xuberotarkotsubatekin, hainontsaoratzenditunonaditzenbaituguorok. Euskaldun egiazkoarenaharantzadu; euskarazahargarbiaren begitarte gozoadugulaikusten, etaaditzenhotsmaitagarria, berehalaemaitendauku gogoak.Norkerakatsiaotezakonberari. Gurelurrak?. Areago, Abadiaren
|
hizkuntza
ereduarijarraituz, ezgiraizanenbatasunetikurrun?, Etxeparereniritziz.
|
|
|
|
Hizkuntza
batbazuenezingehiagogarbia; bainanhaintinki, hainjori, hainmamitsu, nonlaborarigaizogehienakakitzenbaitziren, huraezin jakituz.
|
|
|
Azkenik, klasikoenmultzoadugu:. Euskaraklasikoareniarraitzaleekin gurehizkuntzaEuskalherriarenegiazkokultur
|
hizkuntza
bilhakaturenzatekean?. Jakina, Krutwigeniritziz, euskaraklassikoa, lapurdaraklassikoada?, etaAxulardugumaisuhandia.Behinetaberriroazpimarratzendigu, hizkuntzagarbiaezdelanahikoajakintzazkoprosaidazteko, eta, halaber, ederrarenederrezprosaulertezinaegitenduenakkaltehandiaegitendiolabai gaiarietabaihizkuntzarenbiziariere.
|
|
|
Morrisingeles euskarahiztegiarenarabera, drivehori, adore, kalipu, kemen, izandaitekebigarren adierabatean, edota, oldar, hirugarrenean; ikusi, Mayr ekereparentesibidezzehaztudigulanolabait.Filopatriadelakoaeradesberdinetaraagerdaiteke, bainanormaleanmotabiaipatuohi dira.Badaudeespezieaksorlekuraugaltzekoitzultzendirenak, etaorduanjaiotza filopatriazmintzatzenda(= natalphilopatry). Orobat, badaudeespezieakondozondokourteetan ugalketa tokiedolurraldebereraitzultzendirenak, etaugalfilopatria edoleku fideltasuna erakustendutelaesanohida(= breedingphilopatryedositefidelity). Gaiariburuzkoartikuluetan, kanonikoadenfilopatrikoterminohorrekinbatera, homelovingplebifikatzailea agertzen dasarriaskotan; Mayr ek berakdiosku, bestalde, filopatrikoterminoarenordainabere ama
|
hizkuntzan
, hots, alemanez, ortstreudela(= leku fideltasuna), bideteutonizatzailetikeratua, jakina.
|
|
2007
|
|
|
Iraultzaren printzipioak, batasuna eta berdintasuna? Frantzian zehar zabaldu zirenetik, frantsesa
|
hizkuntza
Frantziako biztanle guztiei inposatzeari ekin zion Gobernu frantziarrak; hain zuzen ere, helburu nagusitzat hartu zuten hikuntza eta zibilizazio frantsesaren hedapena, tokiko hizkuntza eta bizimoldeak desagerraraziz.
|
|
|
Iraultzaren printzipioak, batasuna eta berdintasuna? Frantzian zehar zabaldu zirenetik, frantsesa hizkuntza Frantziako biztanle guztiei inposatzeari ekin zion Gobernu frantziarrak; hain zuzen ere, helburu nagusitzat hartu zuten hikuntza eta zibilizazio frantsesaren hedapena, tokiko
|
hizkuntza
eta bizimoldeak desagerraraziz.
|
|
|
1918an Cosme de Elgezabal eta Félix de Landaburu Bizkaiko diputatuek euskal
|
hizkuntza
zainduko zuen erakundea eratzeko proposamena egin zuten25 Bizkaiko, Gipuzkoako, Arabako zein Nafarroako diputazioek erantzun zioten eskaerari, baina Eusko Ikaskuntzaren esku utzi zuten lana, 1918an Oñatin burutuz I. Kongresua. Raimundo Olabidek Akademia berriaren estatutua prestatu ostean, Eusko Ikaskuntzak ontzat hartu zuen 1919ko irailean, Euskaltzaindia sortuz.
|
|
|
Gure> Herria> aurkeztu zuen Société> des> Sciencies, > Lettres, > rts> et> dEtudes> Régionales> de> Bayonnek 1920ko abenduko bileran, euskal ohitura,
|
hizkuntza
eta literatura ez adituengana hurbiltzeagatik laudatuz:
|
|
|
Ils nous ont demandé un organe de vulgarisation30 Baina euskal kulturara hurbiltzeaz gain, euskaltasuna goratzea ere hartu zuen helburu, Eskualduna> eta Eskualzaleen Biltzarrak beretzat harturiko pentsabideari atxikiz. Izan ere, Gure> Herriaren artikulu gehienek, euskaraz idatzirik egoteaz gain, lerroak eman zituzten euskaldunen
|
hizkuntza
(véhicule naturel et vivante expression de lâme de la race31), izaera eta ohitura zaharrak nabarmentzeko, miti, katzeraino.
|
|
|
Euskal Museoak Bulletin> du> Musée> Basque> bihilabetekaria kaleratu zuen 1925ean. Museoaren ondareen berri ematearekin batera, jakitunek zehaztasunak agertzen zituzten arkitektura, pintura, ohitura zaharrak, antzerkia eta
|
hizkuntzari buruz
, betiere Euskal Herrian kokaturik. Erabilitako hizkuntzari dagokionez, artikulu guztiak frantsesez izan ziren idatziak.
|
|
|
Museoaren ondareen berri ematearekin batera, jakitunek zehaztasunak agertzen zituzten arkitektura, pintura, ohitura zaharrak, antzerkia eta hizkuntzari buruz, betiere Euskal Herrian kokaturik. Erabilitako
|
hizkuntzari
dagokionez, artikulu guztiak frantsesez izan ziren idatziak. Bitan baino ez zuten euskara bera gaitzat hartu:
|
|
|
– batean Henri Gavelek euskararentzako eskatu zuenean gainontzeko
|
hizkuntzek
zuten duintasuna:
|
|
|
Camille Jullianek. Frantziako Akademiako kidea? eskualdeetako
|
hizkuntzez
hitz egiten zuenean, Frantziako hizkuntza nazional eta bateratzailearen indargarri bezala aurkeztuz:
|
|
|
Camille Jullianek. Frantziako Akademiako kidea? eskualdeetako hizkuntzez hitz egiten zuenean, Frantziako
|
hizkuntza
nazional eta bateratzailearen indargarri bezala aurkeztuz:
|
|
|
1920an, ume denboran, poesia idazteari ekin zion Piarres La, ttek, Jean Saint Pierre Apaizgaitegi Handiko irakasleak bultzaturik49 Bide batez, esango dugu La, tteren hasierako asmoa Afrikara misiolari joatea izan zela, bertako
|
hizkuntzak
ikasteko; baina osasun txarra zela eta, Euskal Herrian geratu zen. Horrela, euskara ikasteari ekitea erabaki zuen50 1923an, apaiz ordena hartzeko gazteegia zenez gero, urte osoa eman zuen euskara ikasten, apaizgaitegian zegoen Inchausperen biblioteka txikian.
|
|
|
1927 urtea berriro Tolosan eman zuen lizentziatura amaitzeko, 1928an Apaizgaitegi Txikira bueltatuz bosgarren kurtsoan Humanitateak irakastera, baita euskal
|
hizkuntza
eta literatura61 irakastera ere.
|
|
|
Jean Hiriart Urrutyk astekari berrituaren helburuak zehaztu zituen: irakurleenganako errespetua sustatu; eguneroko gaiak landu, nekazaritza alorrekoak bereziki; astekaria komunikabide kristaua izan zedin, baina ez klerikala; Etcheverryren hitz egiteko era bortitza aldatu eta
|
hizkuntza
ulerterraza erabiltzea154.
|
|
|
Argi dago, beraz, La, tte ia gazteena bazen ere, intelektual emankorrenetariko bat izan zela 1920 eta 30 hamarkadetako Eskualdunan. Artikulurik gehienak Ebanjelioari buruzkoak ziren, baina argitaratu zituen euskal
|
hizkuntzari buruzko
artikuluak ere, liburuen aurkezpenak eta poemaren bat.
|
|
|
1918an Cosme de Elgezabal eta Felix de Landaburu Bizkaiko diputatuek euskal
|
hizkuntza
zainduko zuen delako erakundea eratzeko proposamena egin zuten279 Bizkaia, Gipuzkoa, Araba zein Nafarroako diputazioek erantzun zioten eskaerari, baina Eusko Ikaskuntzaren esku utzi zuten lana, 1918an Oñatin burutuz I. Kongresua. Raimundo Olabidek Akademia berriaren estatutua prestatu ostean, Eusko Ikaskuntzak ontzat hartu zuen 1919ko irailean.
|
|
|
Azken puntu honetan Euskaltzaindia gehitu diogu elkarteen hirukote horri. Baina Euskaltzaindia Eusko Ikaskuntzaren babespean sortu zen; beraz, jatorri berbera izan zuten biek, Akademiaren jomuga bestelakoa izan bazen ere, hau da, euskara
|
hizkuntza
–nkatzea. Horrela, helburu desberdinak izanda, zenbait kide komun izan zituzten Euskaltzaindiak eta Eusko Ikaskuntzak:
|
|
|
Harreman horiek jatorri berbera izanak eragin zituen, bai geogra, aren aldetik baita bultzatzaileen aldetik ere, Bizkaia, Gipuzkoa, Araba eta Nafarroako diputazioek bultzatu baitzituzten bai Eusko Ikaskuntza baita Euskaltzaindia ere. Harreman urriak izatea Eusko Ikaskuntzak eta Euskaltzaindiak aztergai desberdinak izateak eragin zuen, Eusko Ikaskuntzak zientziaren arlo guztiak aztertu baitzituen eta Euskaltzaindiak euskal
|
hizkuntza
baino ez. Harrigarria, hala ere, hain erlazio txikia izatea, Euskaltzaindia Eusko Ikaskuntzatik sortu zela kontuan harturik.
|
|
|
Euskaltzaindiak argitaraturiko Euskerari dagokionez, artikulu gutxi argitaratu zituzten bertan, aldizkariak orri gehienak ematen baitzituen bileren bilakaera eta onartutako
|
hizkuntz
arauen berri emateko. Bide batez, esango dugu, 1924ko abenduaren 22an eskaintza egin ziotela Sebero Altuberi Euskera> Euskaltzaindiaren agerkariaz ardura zedin, agerkaria nola erreztu ta irakurgarriago egin litekeen txostena ere buru zezan eskatuz297.
|
|
|
Zor dakogu, ez bakarrik hoberena athera delakoa, bainan oraino berekin dakarzan erakaspenentzat... La, tte jaunaren
|
hizkuntzan
aurkitu ditugu hitz batzu, eskualdunek nekez onhartu ondoan, laster erortzera utzi zituztenak... Badira aldiz bertze batzuk,, berak ondoko egunetan gai ez ginen jauspen oso batekin erakatsi daukun bezala?, zuzenik gabe kitzikatu daizkogunak309
|
|
|
Euskaltzaindiaren betebehar nagusia euskara estandarra sortzea izan zen, Euskal Herriko tokian tokiko euskalkien batasuna zela medio. Horretarako euskal
|
hizkuntzaren
ortogra, a, nkatzea izan zen burutzear zegoen lan oinarrizkoetariko bat zen.
|
|
|
...Etcheparek proposatu zuen sortu berri zegoen euskara testuetan erabiltzen hastea, hala nola, Gure> Herria> aldizkarian eta erlijio liburuetan; hau da, irakurleria intelektualari zuzenduriko testuetan erabili, herritarrei eskaini baino lehen481 Ados agertu zen La, tte Etcheparerekin erlijiozko testuez baliatzeari zegokionez, azpimarratuz erlijio liburuek eginkizun handia zutela euskal
|
hizkuntza
iraunaraztearen alorrean482.
|
|
|
gure eskuararen goiti beheitiez mintzo omen dire erdaraz484 Oker zebilen Moulier, behinik behin Pierre Lhanderen aburuz: Elizalde, Eguskitza, Olabide eta Altube euskaltzainek, erdararen etsaiek, ez lukete baimenik emango euskaraez denko
|
hizkuntzaz
aritzeko: ikhustekoa zen Eguzkitzaren begi beltzen tximista zorrotza, eta Aita Olabidek xuxen botatzen zakon, Euskeraz, yauna! 485.
|
|
|
oso lagun ona (Charles dElbéek); adimentsua, hala ere bere> rua> akatsekin> (Jean Etcheparek); dokumentatua, herri literatura tradiziozko erara idazten dakiena (Piarres La, ttek); neurtizlari nagusia, aditua euskal
|
hizkuntzan
(Jules Moulierek).
|
|
|
Museoak Bulletin> du> Musée> Basque> bihilabetekaria kaleratu zuen 1925ean. Museoaren ondareen berri ematearekin batera, jakitunek zehaztasunak agertu zituzten arkitektura, pintura, ohitura zaharrak, antzerkia eta
|
hizkuntzari buruz
, betiere Euskal Herrian kokaturik.
|
|
|
Madeleine de Jaureguiberry zuberotarrak Begiraleen arautegia prestatu zuen550, Hegoaldeko Emakume Abertzale Batzaren arautegian oinarriturik; bertan adierazi zuen Begiraleak emakumezkoen taldea erregionalista zen eta euskara
|
hizkuntza
eta euskal ohitura zaharrak zaintzeko asmoa zuen. Beste aldetik, Begiraleak taldea euskaltzalea ere bazen; beraz, talde horren kidea izateko derrigorrezkoa zen euskalduna izatea, edo euskaltzalea behinik behin.
|
|
|
Eskualdun Gazteen Batasunaren Kontseilu Teknikoari dagokionez, honako hauek osatu zuten: Piarres Xarritton
|
Hizkuntza
eta Historia alorreko arduradun bezala, Michel Limonaire eta Jean Hastoy koreogra, a eta musikarena788, Pierre Lartzabal gai sozialena, Idiartegaray itsasgizonena, Bernard Mendisko irakasleena, Michel Labeguerie koruena, Jacques Legasse gai ekonomikoena eta Mayi Diharce Begiraleen ordezkariak789 Michel Limonaire idazkari izendatu zuten eta Lucienne Haitze diruzain.
|
|
|
Euskara defendatzea: Gobernu frantziarrari eskatuko zioten tokiko
|
hizkuntzen
irakaspena derrigorrezkoa izan zedin, gauzatzeko diru laguntza eskatuz; Eskualzaleen Biltzarra, Eskualduna> eta Euskal Herriko diputatuei ere eskatuko zieten euskararentzako babesa eta bultzada.
|
|
2008
|
|
|
Bestetik, azpikategorizazioaren kontzeptua lauso samar gelditzen da, azpikate gorizazioa derrigorrezkotasunarekin lotzen badugu, bederen. Izatez, derrigorrezkota suna kontu irristakorra da, are gehiago euskara bezalako pro drop
|
hizkuntzetan
, eta euskara bertan ageri zaizkigun hainbat fenomenoren aurrean. Guk hemen planteatzen dugun ikuspegian, derrigorrezkotasunari baino, aukerakotasuna eta ezinezkotasuna markatzeari eman diogu lehentasuna.
|
|
|
Azken batean, berak teoria bat planteatzen du baina gero ez dirudi azkeneraino iristen denik. Autoreak eginkizun hau etorkizu nerako uzten du,
|
hizkuntza
gehiagotan egiten diren azterketen zain. Bere lanean, orduan, dirudienez garrantzia handiagoa eman dio oinarrizko egitura eta horiei lotu riko egitura sintaktikoak aurkezteari.
|
|
|
Eta azkenik, euskarazko pasiboetan, antipasiboetan, eta
|
hizkuntza
erromaniko etako egituren itxuraz egin ohi diren pasiboetan ere erabiltzen den laguntzaile mota da:
|
|
|
Hizkuntzalaritza konputazionala,
|
hizkuntza
ulertu ahal izateko, ordenagailu batek beharrezko dituen baliabide linguistiko eta automatikoak uztartzean diharduen hizkuntzalaritza mota da; alegia, diziplinartekoa. Hala, hizkuntzalaritza konputazio
|
|
|
Hortxe ageri zaigu diziplinarteko lana; azken batean, baliabide linguistikoak eta automatikoak konbina tzekoan, batak zein besteak eskaintzen dituzten ahalmen eta mugak ondo neurtu beha rra. Horrela jardun dugu
|
hizkuntzaren
atal desberdinak lantzeko garaian, hala nola, ortografia, morfologia, morfosintaxia, sintaxia eta semantikaren aurrean (horiek guz tiak ukitzen baititugu gure ikerlerroetan).
|
|
|
Arrazoi ugari dago horretarako: gaztelaniarekiko morrontza, agintari eta funtzionario askoren axolagabekeria,
|
hizkuntza
prestakuntza falta etab. Hori guztia salatu dugu batzuek behin eta berriro; zorionez, badirudi zenbait administrazio ohartzen hasiak direla komunikazioak daukan garrantziaz, eta neurriak hartu dituzte administrazioko hizkera berritzeko eta demokratizatzeko. Hor daude, esandakoaren erakusgarri, oraindik ere argitara eman diren eskuliburuak, eskaini diren ikastaroak, moldatu diren idazkiak eta abar.
|
|
|
Une honetan, Administrazioren
|
hizkuntza
saio gehienak, guztiak ez badira, kanpora begira egiten dira, barruko arkanoa nahita edo nahigabe ahazturik. Antza, ez gara konturatzen zabarkeriaz idatzitako testu horiek zipriztindu baino, zikindu egiten dituztela arian datozen iragarkiak, bandoak, gutunak, informazio orriak...
|
|
|
Baina mendeak aurrera egin ahala, jendeak latinez ulertu ez, eta erdiko bidea hartu behar izan zuen Elizak: Jainkoaren hitzak latinez, eta sermoia, herritarren
|
hizkuntzaz
. Horretan gaude orain Administrazioan.
|
|
|
erantzukizuna; lan horren arrakasta edo porrota, jakina, langile horien trebetasunaren araberakoa izaten da. Bestalde, egon, badira ere,
|
hizkuntza
bitartekari/ estilista/ ingeniariengana jotzen dutenak, jatorrizko testuetan egindako aldrebeskeria guztiak konpon ditzaten. Baina, zenbat dira azalak apaintzera baino harantzago doazenak?
|
|
|
Historiak erakutsi digu zein bide hartu behar izan zuen azkenean Elizak: Jaungoikoa tokian tokiko
|
hizkuntza
mintzatzen jarri; eta halaxe egin du Administrazioak ere, hori guzti hori, orain nagusi den gehiegizko teknifikazioa saihesteko. Izan ere, ez al da errazagoa testu, txikiak?
|
|
|
Erakunde handienek beren orrialdeak zabaldu dituzte sarean, eta horrek, nahitaez, aldaketak ekarriko ditu zerbitzuak ematean, kudeatzean eta baita Administrazioak erabiltzen duen hizkeran ere. Makina elektronikoekin batera?
|
hizkuntza
kontrolatua, etorriko zaigu; programa informatiko berriek plantilen bidez lan egiteko aukera eskainiko digute, eta funtzionarioek gero eta askatasun gutxiago izango dute testuak idazteko orduan, izan ere plantila horien diseinua eta kontrola aditu batzuen esku egongo da.
|
|
|
Daniel Cassany irakasle kataluniarrak ongi asko aztertu ditu iraultza digitalak
|
hizkuntza
erabileran duen eragina. Ikus ditzagun ohiko komunikazioaren eta komunikazio digitalaren arteko alde batzuk:
|
|
|
Herritarrak blokeka ematen du Administrazioak eskatzen dion informazioa, beti gidatuta, beti zainduta. Horrelako aplikazio informatikoetan diru dezente gastatzen ari da Administrazioa, baita herri langileak prestatzen ere, beren
|
hizkuntza
kalitateak hobera egin dezan.
|
|
|
Elkarren lehia areagotu egiten da, administrazio horiek
|
hizkuntza
batean baino gehiagotan lan egiten badute. Hori da Kanadako kasua eta, neurri apalagoan, baita gurea ere.
|
|
|
Hori da Kanadako kasua eta, neurri apalagoan, baita gurea ere. Menpean dagoen
|
hizkuntza
(frantsesa Kanadan, euskara Euskal Herrian) gogor saiatzen da bezeroak bereganatzen, hau da, irakurleak erakartzen, eta horretarako, hizkuntza zaindua, diseinu erakargarria eta horrelako baliabideak erabiltzen ditu. Hizkuntza menperatzailea laster konturatzen da berrikuntzaz eta ez dio inolako lotsarik ematen txikiak jorratutako bide berritik abiatzeak.
|
|
|
Hori da Kanadako kasua eta, neurri apalagoan, baita gurea ere. Menpean dagoen hizkuntza (frantsesa Kanadan, euskara Euskal Herrian) gogor saiatzen da bezeroak bereganatzen, hau da, irakurleak erakartzen, eta horretarako,
|
hizkuntza
zaindua, diseinu erakargarria eta horrelako baliabideak erabiltzen ditu. Hizkuntza menperatzailea laster konturatzen da berrikuntzaz eta ez dio inolako lotsarik ematen txikiak jorratutako bide berritik abiatzeak.
|
|
|
Menpean dagoen hizkuntza (frantsesa Kanadan, euskara Euskal Herrian) gogor saiatzen da bezeroak bereganatzen, hau da, irakurleak erakartzen, eta horretarako, hizkuntza zaindua, diseinu erakargarria eta horrelako baliabideak erabiltzen ditu.
|
Hizkuntza
menperatzailea laster konturatzen da berrikuntzaz eta ez dio inolako lotsarik ematen txikiak jorratutako bide berritik abiatzeak. Norgehiagoka horretan argi dabilena garaile aterako da.
|
|
|
Hitzaldiaren hasieran esan dugu Euskal Administrazioa dela, gaur egun, euskaraz testu gehien plazaratzen duena, eta, hortaz, erreferentzia bihurtu zaigu
|
hizkuntz
korpusa normalizatzeko prozesuan. Bide horretan, adi egon behar dugu geroak zer ekarriko, eta zuzen eta beldurrik gabe begiratu iraultza digitalari.
|
|
|
une honetan, euskararen normalkuntzaren zamarik astunena Administrazioak hartzen du bere gain; gehiago esango nuke: gure
|
hizkuntzaren
iraupena eta sustapena, neurri handi batean, Administrazioaren eskuetan daude.
|
|
|
Ahozko
|
hizkuntzari
antza hartzeko hiru gogoeta
|
|
|
Ahozko
|
hizkuntzaren
eta hizkuntza idatziaren artean aldea edo jauzia dago. Hamaika gauza esan eta idatzi dira alde horiei buruz.
|
|
|
Ahozko hizkuntzaren eta
|
hizkuntza
idatziaren artean aldea edo jauzia dago. Hamaika gauza esan eta idatzi dira alde horiei buruz.
|
|
|
Gauzak horrela, pertsona arrunt batek A zutabeko transkripzioa bere gordinean irakurriko balu, transkribatutako hori, gaizki idatzita? dagoela esango luke,
|
hizkuntza
hori, gaiztoa, dela.
|
|
|
idatzita dagoela beste zutabeko (B zutabeko) zerbait espero dugulako. Izan ere,
|
hizkuntza
idatziaren testuingurua eta ahozkoarena nahiko bestelakoak dira. Hitz egitea ez da idatziz mintzatzea.
|
|
|
Gure aldetik, ahozko
|
hizkuntzaren
hiru alderdi edo ezaugarri ekarri nahi ditugu. Honako hauexek:
|
|
|
Honako hauexek: errepikapenak eta erredundantziak,
|
hizkuntza
idatzian, lorrintzat edo usteltzat, jotzen diren baina hizkuntza mintzatuan sarri asko gertatzen diren, eraikuntza edo erabilera gaiztoak?, eta, azkenik, hanka sartze eta erroreak.
|
|
|
errepikapenak eta erredundantziak, hizkuntza idatzian, lorrintzat edo usteltzat? jotzen diren baina
|
hizkuntza
mintzatuan sarri asko gertatzen diren, eraikuntza edo erabilera gaiztoak?, eta, azkenik, hanka sartze eta erroreak. Gure esatekoak gogoetak dira, esan nahi da, ez direla ikerketa zehatz eta zuzen baten ondorio, gogoan darabiltzagun kontuak baino.
|
|
|
Elementu horiekin gehiegi kezkatzen ez den batek, eta hiztunak nola esan nahi duen jakin nahiko ez lukeen norbaitek, ziur asko nahiago luke errepikapen horiek kentzea (goiko adibidean, eskuineko zutabea, alegia), hau da, ezkerreko zutabea eskuineko moduko batera itzuliko luke, beti ere testuaren edukia, zer esan nahi izan duen edo eduki semantikoa, errazago uler eta aztertu ahal izateko. Eta arrazoi bat baino gehiago du horretarako, besteak beste, mezua antolatzeko modu propioa duela ahozko
|
hizkuntzak
nola idatzizkoak.
|
|
|
Nolanahi ere, errepikapen eta erredundantzia guztiak ez dira maila eta garrantzi berekoak. Batzuek
|
hizkuntza
petral eta ahul baten lagin nabarmenak dira. Beste batzuk ez, ostera.
|
|
|
Eta hauxe da gure proposamen gogoeta: errepikapenak adierazi baten adierazle ere izan daitezkeela, alde batetik, eta bestetik, errepikapena ahozko
|
hizkuntzaren
nolakotasuna definitzeko elementua dugula.
|
|
|
Hiztunak esaldi bakarrez edo laburrago esan zezakeena, sintagmak, esaldiak edo zenbait zati errepikatuz ematen du. Ahozko
|
hizkuntzan
gauzak behin eta berriro errepikatzen ditugu, esandakoa ahaztu egin zaigulako edo pentsatzeko beta hartu nahi dugulako. Era berean, ahozko hizkuntza prozesatzeko baldintzetarik dugu denbora:
|
|
|
Ahozko hizkuntzan gauzak behin eta berriro errepikatzen ditugu, esandakoa ahaztu egin zaigulako edo pentsatzeko beta hartu nahi dugulako. Era berean, ahozko
|
hizkuntza
prozesatzeko baldintzetarik dugu denbora: pentsatzen eta aukeratzen diren heinean esaten dira hitzak.
|
|
|
Esan denaren errepikatzeak eta erredundantziak hiztuna eta entzulea uhin berean mantentzen ditu (Ong, 1987). Badirudi ahozko
|
hizkuntzaren
hedatzea ez dela sekuentzia linealean gauzatzen, zatika eta leihoak irekiz baizik. Ahozko hizkuntza zati laburretan bidaltzen eta heltzen da.
|
|
|
Badirudi ahozko hizkuntzaren hedatzea ez dela sekuentzia linealean gauzatzen, zatika eta leihoak irekiz baizik. Ahozko
|
hizkuntza
zati laburretan bidaltzen eta heltzen da. Adibidez:
|
|
|
Gogora dezagun gure gogoeta: errepikapenak ahozko
|
hizkuntzaren
elementu identifikagarriak dira; ez dira besterik gabeko elementu baztergarriak, baliabide pragmatikoak baizik. Hau da, esanahia duten elementuak.
|
|
|
Hau da, esanahia duten elementuak. Horrenbestez, ahozko
|
hizkuntzaren
zentzua atzemango bada, baliabide honek sisteman duen efektua ere atzeman da. Ondorengo baieztapenak ez dirudi burugabekeria:
|
|
|
Ondorengo baieztapenak ez dirudi burugabekeria: uste dugu hipotesi hauek ez direla hemen aipatu ditugun gertakarietara bakarrik mugatzen, ahozko
|
hizkuntzaren
beste batzuetara ere aplikagarri izan daitezkeela.
|
|
|
Bigarren gogoeta ahozko
|
hizkuntzan
sarri asko gertatzen diren, eraikuntza gaiztoei, buruzkoa da.
|
|
|
Gure aldetik, bereziki bi aipatu nahi ditugu: erdibana eta silepsia izenekoak, biak ahozko
|
hizkuntzaren
ezaugarri bikaintzat jotzen baitira. Bi eraikuntzok, bestalde, ez ditugu sakon aztertuko, gure gogoetarekiko behar den heintxoan baino, hau da, ahozko hizkuntza deskribatzeko argitasunik ematen duen neurrian.
|
|
|
erdibana eta silepsia izenekoak, biak ahozko hizkuntzaren ezaugarri bikaintzat jotzen baitira. Bi eraikuntzok, bestalde, ez ditugu sakon aztertuko, gure gogoetarekiko behar den heintxoan baino, hau da, ahozko
|
hizkuntza
deskribatzeko argitasunik ematen duen neurrian.
|
|
|
Erdibana eraikuntzetan ez da gramatikako araurik urratzen. Eta baldin eta arau urratze larria ez baina nolabaiteko desaraua iruditzen bazaigu, koherentzia sintaktikoaz dugun irizpidea beti ere idatzizko
|
hizkuntzarena
delako izan ohi da. Erdibana erabilerak, ahozko hizkuntzaren beraren funtzionaltasun autonomoaren irizpidetik epaitu behar ditugu.
|
|
|
Eta baldin eta arau urratze larria ez baina nolabaiteko desaraua iruditzen bazaigu, koherentzia sintaktikoaz dugun irizpidea beti ere idatzizko hizkuntzarena delako izan ohi da. Erdibana erabilerak, ahozko
|
hizkuntzaren
beraren funtzionaltasun autonomoaren irizpidetik epaitu behar ditugu. Ez dirudi bidezkoa denik idatzizko sintaxiaren lege zorrotzat eta zurrunak ahozkoari aplikatzea.
|
|
|
Ahozko
|
hizkuntzan
komunztadura batez ere pentsamenduarekin egiten da, eta ez sintaxiarekin. Zentzu honetan, ahozko hizkuntzan barra barra gertatzen dira ad
|
|
|
Ahozko hizkuntzan komunztadura batez ere pentsamenduarekin egiten da, eta ez sintaxiarekin. Zentzu honetan, ahozko
|
hizkuntzan
barra barra gertatzen dira ad
|
|
|
Bistan dago, hemendik ere ondorioetako batzuk esplizita daitezkeela ahozko
|
hizkuntzaren
erabilerari buruzkoak.
|
|
|
Ahozko
|
hizkuntza
, hizkuntza mendre eta ahularen parekotzat jotzen da. Akats toki eta gramatika urraketen gertaleku paregabetzat ere bai.
|
|
|
Ahozko hizkuntza,
|
hizkuntza
mendre eta ahularen parekotzat jotzen da. Akats toki eta gramatika urraketen gertaleku paregabetzat ere bai.
|
|
|
Besterik ezean jasan beharrekoa omen da. Esan ohi da ahozkoa naturala dela, idatzizkoa baino adierazkorragoa,, aberatsagoa?, pertsonalagoa, askeagoa,... Esan izan da, orobat, ahozko
|
hizkuntza
idatzia baino sinpleagoa dela, hots ez dagoela hain egituratua. Edozein modu tan, gramatikalariek sarri askotan, gehienetan edo ia beti ez bada hizkuntza idatzia hartu dute eredutzat hizkuntza eta lengoaia deskribatzeko.
|
|
|
Esan ohi da ahozkoa naturala dela, idatzizkoa baino adierazkorragoa,, aberatsagoa?, pertsonalagoa, askeagoa,... Esan izan da, orobat, ahozko hizkuntza idatzia baino sinpleagoa dela, hots ez dagoela hain egituratua. Edozein modu tan, gramatikalariek sarri askotan, gehienetan edo ia beti ez bada
|
hizkuntza
idatzia hartu dute eredutzat hizkuntza eta lengoaia deskribatzeko. Horren ondorioz, hainbat arazo sortzen zaio ahozkoaren deskribatzaileari.
|
|
|
Esan ohi da ahozkoa naturala dela, idatzizkoa baino adierazkorragoa,, aberatsagoa?, pertsonalagoa, askeagoa,... Esan izan da, orobat, ahozko hizkuntza idatzia baino sinpleagoa dela, hots ez dagoela hain egituratua. Edozein modu tan, gramatikalariek sarri askotan, gehienetan edo ia beti ez bada hizkuntza idatzia hartu dute eredutzat
|
hizkuntza
eta lengoaia deskribatzeko. Horren ondorioz, hainbat arazo sortzen zaio ahozkoaren deskribatzaileari.
|
|
|
Ildo beretik, ahozkoa ez da idatzizkoa baino akastunagoa. Ahozko
|
hizkuntzaren
transkribapenek gutxiago egituratuak eta akastunagoak ematen badute, hori da ahozko hizkuntza, berrikusi, edo, berridatzi?
|
|
|
Ildo beretik, ahozkoa ez da idatzizkoa baino akastunagoa. Ahozko hizkuntzaren transkribapenek gutxiago egituratuak eta akastunagoak ematen badute, hori da ahozko
|
hizkuntza
–berrikusi, edo, berridatzi?
|
|
|
gabe aurkezten dugulako. Ahozko
|
hizkuntzak
ez du, zirriborrorik?,, ekoiztu ahal eta moduan ematen baita. edo errorerik eginez gero, ez dago atzera jotzerik, ez da esaldia aldatzerik.
|
|
|
Errorea, idatzizko
|
hizkuntzan
, nozio estatikoa da: enuntziatu oro zuzena da edo gaiztoa, eta errorea zuzentzeko eta berridazteko aukera du hiztunak.
|
|
|
Edota halakotzat jotzen dugu. Ahozko
|
hizkuntzan
, errorea nozio dinamikoa da: hiztunak hanka sartzea eginez gero, mezua luzatuz soilik eta aurrera joaz hura zuzendu ahal du.
|
|
|
Ahozkoaren zuzenketak lan sintagmatikoa eskatzen du, hots, ardatz sintagmatikoan egiten dira zuzentzea eta errepasoa; idatzizko
|
hizkuntzaren
zuzentzea, ostera, lan paradigmatikoa da. Idazleak nahi duen denbora guztia izaten du bere mezua antolatu, behar dituen hitzak aukeratu eta egiturak zuzentzeko, eta, oro har, bere idatzia ondu eta lantzeko, harik eta komunikatu beharreko mezua emateko era egokia aurki tu arte.
|
|
|
Idazleak nahi duen denbora guztia izaten du bere mezua antolatu, behar dituen hitzak aukeratu eta egiturak zuzentzeko, eta, oro har, bere idatzia ondu eta lantzeko, harik eta komunikatu beharreko mezua emateko era egokia aurki tu arte. Besterik eta bestelakorik gertatzen zaio ahozko
|
hizkuntzaren
erabiltzaileari. Ahozko eta idatzizko hizkuntzek, modu ezberdinean funtzionatzen eta, hala errorearen tratamendua nola haren ebaluaketa, irizpide desberdinen arabera egin litzateke.
|
|
|
Besterik eta bestelakorik gertatzen zaio ahozko hizkuntzaren erabiltzaileari. Ahozko eta idatzizko
|
hizkuntzek
, modu ezberdinean funtzionatzen eta, hala errorearen tratamendua nola haren ebaluaketa, irizpide desberdinen arabera egin litzateke.
|
|
|
Esan dezagun, azkenik, zenbait
|
hizkuntza
unitatek oso modu bestelakoan funtzionatzen duela ahozkoan eta idatzizkoan. Adibidez, nolabaiteko eragozpen bat edo egiten denean desenkusatzeko erabili ohi den. Barka; Barkatu?
|
|
|
Beste bi modu ezberdinetan erabilia izan da euskara konparaketagintzan: bate tik antzinako hidronimia europarra azaltzeko orduan eta bestetik makrokonparaketa edo
|
hizkuntza
anitzen arteko konparaketa lanetan.
|
|
|
Krahe indoeuropeista izanik indoeuropartzat jo zituen berak Europako ipar eta mendebalean baturiko ibai izen asko, baina ibai izen horiek gehien erakusten duten bokala, eta hitz hasieran batez ere? / a/ denez gero (indoeuropera zaharrean oso urria zena) eta zatiketa morfologikoaren bitartez erroa gehi CV itxurako atziz kiak atera beharrean VC atzizki prebokalikoak atera daitekeenez gero, batez ere ize naren azken a> > determinatzailetzat jotzen bada, Vennemann ek uste du antzinako hidronimia
|
hizkuntza
aglutinante eta soilik atzizkiz baliatzen denaren gainean eraiki ta dagoela.
|
|
|
Eta etimologia hauen alboan Vennemann ek ez zituen euskal etimologia alternatiborik asmatu, bere hipotesi for mal hutsaren lagungarri izan zitekeena. Hori egin beharrean, tipologiazko eta egitu razko arrazoiak aipatu zituen, hala nola euskararen aglutinazioa,
|
hizkuntza
atzizkila ria izatea, a > bokalaren ugaritasuna, batez ere hitz hasieran, eta azaleko beste ezaugarri batzu. Morfemen artean egiten duen erkaketa bakarra, eta horrexegatik oso adierazkorra iduritzen zaiona, ibai izen gehienek erakusten duten amaierazko a> eta euskal artikuluaren artekoa da.
|
|
|
Bere hipotesia indartu nahian, Europako zenbait leku izen eta Europan hitz egin diren indoeuropar
|
hizkuntzetako
(hau da, germaniera, zelta, latina eta greziera) zen bait hitz euskaren bitartez azaltzen saiatu da onderengo urteetan argitutako lanetan. Horretarako ezinbestekoak zituen aitzin euskararen eredu bat izatea eta eredu horre tatik gaur eguneko euskarara eman diren aldaketen berri ematea.
|