|
2000
|
|
|
Koldo, zuk aipatu duzunez, umeek erdaraz hitz egiten dute idatzizko hizkuntza irakatsi zaielako baina, nik dakidanez, espainolez ere gauza bera erakusten zaie,
|
hizkuntza
idatzia; ingelesez ere bai, eta Quebeceko ikastaro trinkoetan ere frantses idatzia erakusten da. Ni ez nago hain seguru hemengo umeek kalean erdaraz egiten dutela, juxtu hizkuntza idatzia erakusten zaielako, ze hori bera gertatzen da beste herrialde batzuetako hezkuntza sistema guztietan, baina han eurenarekin jarraitzen dute.
|
|
|
Koldo, zuk aipatu duzunez, umeek erdaraz hitz egiten dute idatzizko hizkuntza irakatsi zaielako baina, nik dakidanez, espainolez ere gauza bera erakusten zaie, hizkuntza idatzia; ingelesez ere bai, eta Quebeceko ikastaro trinkoetan ere frantses idatzia erakusten da. Ni ez nago hain seguru hemengo umeek kalean erdaraz egiten dutela, juxtu
|
hizkuntza
idatzia erakusten zaielako, ze hori bera gertatzen da beste herrialde batzuetako hezkuntza sistema guztietan, baina han eurenarekin jarraitzen dute.
|
|
|
Beste arrazoi batzuk ere badaude. Gizarte espainiarrean eskolan
|
hizkuntza
idatzia ikasten dute eta guraso eta lagun artean ahozko hizkuntza egiten da. Eta zer gertatzen da Bizkaian?
|
|
|
idazten badut, hau irakurtzenduenak egundoko informazioa jasoko du niri buruz, ibiltaria naizela, une hau ez denbeste batean zer egin dudan,... eta beste gauza asko. Gertaera hau posible izan da biokalfabetatuak garelako eta
|
hizkuntza
idatzia menderatzen dugulako. Baina ez edozeinhizkuntza, kasu honetan euskara izeneko informazio trasbaserako kodea erabili dugu.Kode idatzi hau kode paralelo batean oinarritzen da:
|
|
|
Ez genuke aipatu gabe utzi nahi, gure ustez garrantzi handia duen gai honen beste alde bat. Estatuak badu zer esanik oso eztabaidagarria den gaiaren inguruan, alegia, erabilpen publikorako hizkuntzaren ahozko adierazpenaren eta
|
hizkuntza
idatziaren gaian.
|
|
|
Esan beharrik ez dago, alde batetik gaztelaniaz alfabetatuta zegoen elitea (politikoa, kulturala, ekonomikoa) zegoela eta, bestetik, populazio masa analfabeto handia, (gaztelania herritar batzuen hizkuntza izan ala ez izan). Benetan indarra izan zuen elementua, elite horien hizkuntza izan zen (ez da berdina hizkuntza arrunta edo
|
hizkuntza
idatzia, kultur hizkuntza izan ala ez izan, kultura, kultoa, edo kultura, ez kultoa?
|
|
|
Alde horretatik, oso nabarmena bada ere, oinarrizkoa den zerbait azpimarratu nahi genuke:
|
hizkuntza
idatziaren garrantzia izugarria da; irakurketaren hedapenak kultur komunitateko esparrua sortzen du eta kultur identitatea Estatunazioaren zutabe nagusienetarikoa dugu. Gogoratu, bestalde, Hobsbawn ek hizkuntzari ematen dion garrantzia, berak aipatzen duen ingeniaritza sozialaren barruan:
|
|
|
Euzko Enda k bi urte iraun zuen, hamabost zenbaki argitaratuz. Normalean, hiru
|
hizkuntzetan
idatzitako lanak jasotzen ziren bertan, eta azpimarratzekoa da erabiltzen zuen euskara, Bizkaiko euskalkia hain zuzen. Orokorrean, aldizkariaren itxura eta konposaketa nahiko apala zen:
|
|
2001
|
|
|
Makina bat zalantzei aurre egin beharrean izan ohi gara euskaldunok, gure
|
hizkuntzan
idazteko orduan. Zein ote esan nahi duguna zehazki adieraziko duen hitzik aproposena, edota perpaus nagusiak eta mendekoak jatorren lotzeko era?
|
|
|
Gauza bat da aho hizkuntza eta bestea, arras bestea,
|
hizkuntza
idatzia, ez hau edo hori, baizik edozein hizkuntza idatzi, gehiagoko edo gutxiagoko neurrian. Frantsesez, ikasi berria dut, esan dezakezu, ahoz esan, tandis que s rekin edo s rik gabe, peut être t rekin edo t gabe.
|
|
|
Gauza bat da aho hizkuntza eta bestea, arras bestea, hizkuntza idatzia, ez hau edo hori, baizik edozein
|
hizkuntza
idatzi, gehiagoko edo gutxiagoko neurrian. Frantsesez, ikasi berria dut, esan dezakezu, ahoz esan, tandis que s rekin edo s rik gabe, peut être t rekin edo t gabe.
|
|
|
Hau
|
hizkuntza
idatzian egiazta daiteke batik bat, zeren eta, gauza nabaria denez, egungo egunean izkribuen bidez eta ez bestela igarriko baitiogu, hor nonbait, nolakoa zen orduko hizkuntza mintzatua, hangoa edo hemengoa, eta, ia gaurdaino, garai batean nahiz bestean. Huts egiteko beldurrik gabe, holako zerbait gertatuko zela uste dugu eliz predikuetan, adibidez, eta ahozko literaturaren zenbait motatan:
|
|
|
Hango eta orduko hizkuntza ere ezagutu behar, bai alajaina, eta ez ezagutzetik etorri dira gure artean  lehen eta are orain bertan ere irakur daitezkeen hainbat bitxikeria. Eta hizkuntza hori per definitionem
|
hizkuntza
idatzia dugunez gero orain, ezagutu behar dira, eta errotik bururaino ezagutu, orduko, lehenago eta geroagoko idazlegeak; grafia moldeak, letra bakunak edo letra multzo bakoi  tzak zer adieraz zezakeen igartzen ez badiogu, ez baitugu gauza zuzenik aterako gure edizioetan. Badute bekatu bat baino gehiago gure orain  tsuko argitaratzaileek ere.
|
|
2002
|
|
|
Izanere, epaimahaia osatzeko, unibertsitateek eskatzen duten araudia estua baita etaeuskaldunekin betetzeko zaila. Normalean, horrelako kasuetan doktoregaiek tesiabi
|
hizkuntzatan
idazten dute eta, horrela, epaimahairako kide erdaldunak ereizenda daitezke.
|
|
|
ProposamenaZuzendariaren txostena euskaraz aurkeztuko da (sailburuak edo idazkyiak). Erdaldunakinformazioaren jabe izateko, txostena bi
|
hizkuntzetan
idatziko du (bai bileran bertanbanatutakoak edo aurretik zuzendariak posta elektronikoz bidalitakoak).
|
|
|
|
Hizkuntza
idatziak erabiltzen duen hizkuntza autonomoa da, idazlearengandik bereizia. Ahozkoak ez bezala, idatzizkoak bere testuinguru propioa sortzendu eta testuak bere buruari egiten dio erreferentzia (Vigotsky, 1934, 1984).
|
|
|
ez da lehendabiziko erantzuna, erantzun landua baizik, hizkuntza zainduaeta antolatua.
|
Hizkuntza
idatzia alfabetizazioarekin lotu izan dugun kontzeptua da; zentzu horretan, Wells ek (1987) alfabetizazio maila ezberdinak daudela esaten du, oinarrizko mailatik hasi eta metakognitibo deitzen duen mailara arte.
|
|
|
|
Hizkuntza
idatziaren estatusera etorrita, oso aldakorra da berau kulturabatetik bestera eta baita historian zehar kultura beraren barnean ere. Zein dahizkuntza idatziaren tokia giza formazioan, eta zeintzuk dira gizarteak garatzendituen hizkuntza portaerak?
|
|
|
Aldaketa horiek eragina izaten dute sistema psikikoanere, ez dira estrategia berberak erabiliko, seguruenik, eskuz, idazmakinaz edoordenagailuz idaztean?. Ezberdintasun horiek?
|
hizkuntza
idatzi desberdinak, sortzeraino ere hel daitezke (Schneuwly, 1988).
|
|
|
Gaztelania da Euskal Herriko Historia lantzeko orduan gehien erabiltzen den hizkuntza. Eusko Jaurlaritzak kaleratu berri duen azterketa batean, EHUko Geografiaeta Historia Sailetako irakasleek bitartean argitaratutako liburu guztien%8, 7, liburu atalen %11, 2 eta artikuluen %4, 9 baino ez zeuden euskaraz idatzita35.Gutxi dira, beraz, gure
|
hizkuntzan
idatzitako lanak, eta, are gutxiago, ikerketa lanak direnak. Tokian tokiko historian, zuzenean edota itzulpenen bitartez, euskaraz argitaratutako lanak ugariak baldin badira, ez da gauza bera gertatzen ikerketaren munduan.
|
|
|
Atal honetan, aurreko batez besteko kopurua gainditu arren, hizkuntza gutxituan eskainitako informazioek irakurleari munduaren narrazio intelektualki asetzailea eskainiko ez lioketen hedabideak sailka daitezke. Nolabait kuantifikatzeko, esan dezagun ezen baztertutako
|
hizkuntzan
idatzitako artikuluek ehuneko bost eta hamar bitarteko kopurua osatzen dutela. Jarrera anekdotikoak babes soziala eskain diezaioke minoria linguistikoari, nahiz eta zerbitzu mediatikorik eskaintzen ez dion:
|
|
|
Hala, erromesek liburuak kontsultatzera etor daitezke, eta telebista bat ere badute bideoak ikusteko», ziurtatu zuen Pugliesek. Erakusketa berrian, hamaika
|
hizkuntzatan
idatzitako dokumentuak ikus daitezke: euskara, katalana, galiziera, gaztelania, portugesa, frantsesa, ingelesa, italiera, alemaniera, norvegiera eta baita japonieraz ere.
|
|
|
Aipamen bat bakarrik egingo dut, aski argia delakoan: " Anitzek diote, eta itxurak hala dio, perpaus erlatibo horiek erdal eredu bati jarraiki moldatu dituela euskarak,
|
hizkuntza
idatzian eta hizkuntza jasoan baliatzeko bereziki. Hala izanik ere, esan daiteke aspaldi beretu izan dutela euskal idazleek erabide hau, euskalki guztietako testu idatzietan aurkitzen baita" (EGLU V, 219 or.). Baina ez da baztertze kontua, zeren batek esan dezake, ikerketa mailan, halakoak ageri direla gure klasikoen artean, baina gero benetan beste zerbaiten alde agertu edo kontrakoa gomendatzen dugula.
|
|
|
eguneroko
|
hizkuntza
idatzian
|
|
2003
|
|
|
Kostua, baita gazteen artean ere. Eta Administrazioko langileen artean, eguneroko
|
hizkuntza
idatzian, lan merkatuan, eta gure eguneroko harremanetan (galde diezaiotela, bestela, berari 1997an gertatua, unibertsitateko errektore zela, Euskaltzaindiaren izenean lekukoa eramanez Korrikan parte hartu eta hainbat gazte oihuka hasi zitzaionean!). Horrez gain, Pello Salabururentzat, Euskaltzaindiak iparrari begiratu behar dio, hizkuntza kontuetan sinbolismoak indar gehiegi du, euskara arriskuan dago, eta euskara beharrezkoa dugu (baina ez bakarrik euskara).
|
|
|
Beste arlo batzuetan, berriz, bestela da kontua: batez ere
|
hizkuntza
idatziarekin lotura duten arloetan. Lan munduan ere, gaztelania da nagusi lan harremanetan, nahiz eta lankideen artean euskaraz egin.
|
|
|
Euskera aldetik be bateratu dogu. Berrogei urteko ibilaldia dago liburuan zehar, lehenengo idatzietatik azkenengoetara, eta bitarte horretan aldaketa handiak jazo dira
|
hizkuntza
idatziaren finkatze prozesuan. Horrek Don Karmeloren idazkeran be eragina euki dau.1
|
|
|
Etxeparek euskara beste hizkuntzan mailan ikusi nahi zuen; euskaldunak euskaldun gisa munduaren aurrean harrotasunez ager zitezela(, heuscara ialgi adi mundura?,, heuscaldun den guiçon oroc alcha beça buruya/ Eci huyen lengoagia içanenda floria?,...). Finean, eta egungo hitzekin esanez, euskaldunentzako autoerreferentzialtasun bat sortzen ari zen, euskarazko narratiba bat hasten,, idazkerarik eta historiarik gabeko euskalduna, ren topikoa gainditzen. Ez da euskarazko historiografiaren hasiera, baina bai euskarazko historiografia abiatzeko beharrezkoa den
|
hizkuntza
idatziaren sorburua eta norberetasun kontzientziaren abiapuntua.
|
|
|
Lehenari dagokionez, argi dago euskarazko historiografiaren agerpena ezin uler daitekeela euskal letren bilakaera orokorretik kanpo, hots, euskarazko narratibatik kanpo:
|
hizkuntza
idatziaren garapenak eta finkapenak ahalbidetuko du haren baitan espezializazioak sortzea, esate baterako historia arloko generoak agertzea. Hortaz euskarazko historiografiaren nondikoak azaltzeko euskal letren bilakaera orokorra present izan dugu.
|
|
|
Aldiz, 2000n hiztun kopuruak, beherakada geldiarazi ez ezik, goiti egina zuen; horietarik anitz, gainera, eskolatuak eta bere
|
hizkuntzan
idazteko eta irakurtzeko gai ziren. Euskara sendotzen ari zen hezkuntza sisteman eta esparru berriak irabazten kulturaren alorrean.
|
|
|
haranetako
|
hizkuntzetan
idatziko ditut epilogoak,
|
|
2004
|
|
|
Egia da herrialde euskaldunetako lurralde foru desberdinetan, zenbait xedapen izan zirela, euskaldunek prozesuan euskara erabil zezaten bermatzeko; ildo horretatik, adibidez, jasotzaile edo interpreteek herritarron adierazpenak itzultzen zituzten gaztelaniara. Egia da, halaber, euskara ez zela lan
|
hizkuntza
idatzia izan auzitegietan, edo, behintzat, hori ezin izan dela historian zehar egiaztatu.
|
|
|
(...) Ahozko erabilera da benetan garrantzizkoa, erabilera bizia, alegia.
|
Hizkuntza
idatzia normaltzera iristea badago, baina ahozkoa oso nekez?. 646
|
|
|
Errealitatearen diseinu berri honek, garbi geratu den legez, hizkuntza matematikoan izango du oinarria. Horren arabera, mundua matematikaren
|
hizkuntzan
idatzitako liburu baten gisara interpretatu da, hizkuntza hori izango da naturaren harmonia osoaren oinarria. Baina bere aurrekoa Pitagorasengan duen egitasmo horrek oztopo larria aurkituko du bere ibilbidean berandu baino lehenago, ez delako hain erraza izango matematikaren mundu idealetik errealitate korporalaren existentziara jaistea eta matematikaren mugak, alde honetatik, handiak suertatuko direlako.
|
|
2005
|
|
|
Kontsumitzaileak edo erabiltzaileak berak hizkuntza ofizialetako bakarra erabiltzea nahi duela adierazi ezean, bi
|
hizkuntzatan
idatziko dira atxikipen kontratuak, klausula ereduak dituzten kontratuak, araupeko kontratuak, baldintza orokorrak eta kontratu horiei buruzko edo horiek egitearen ondoriozko agiriak.
|
|
|
Bi
|
hizkuntzatan
idatziko dira, halaber, produktu eta zerbitzuak erabili eta mantentzeko jarraibideen liburuxkak, berme agiriak eta etiketetan eta ontzietan adierazi beharrekoak.
|
|
|
eta berdinak dira edozein
|
hizkuntzatan
idatziriko testuetan. Mota honetakoak dira Nazioarteko Sistemako unitateen laburtzapenak, elementu kimikoen ikurrak eta formulazioa, eta formula eta ekuazio matematiko eta fisikoak.
|
|
|
Txikikeria iritzi diezaioke norbaitek kontuari, baina ahozkoan garrantzi handia du, Matematikaz edo Fisikaz mintzatzean behin eta berriro agertzen den hizkia baita. Gainerontzean, zailagoa da kode aldaketa
|
hizkuntza
idatzi eta zainduan, mintzatuan eta zaindu gabean baino; batez ere beste hizkuntza batean ikasi ditugun erakundeen edo geografia izen propioen kasuan gertatu ohi da.
|
|
|
Oinarrizko bost arauekin, aiton amonak ez dira erortzen. Lehenik eta behin, hitz egiten ez diren
|
hizkuntzetan
idatzitako mezu elektronikoei ez erantzutea da kontua, “izan ere, finantza erakunde bat ez litzateke inoiz hizkuntza horretan joango bezeroari, aurrez hitzartu ez badu”. Bigarren araua da bezero ez diren erakundeek bidalitako “e mailei” kasurik ez egitea, datu intimoak edo haien segurtasunari eragiten diotenak eskatzen baitituzte.
|
|
|
Eta bukatzeko, Txekiari dion maitasuna nabari nabaria da bere liburu guztietan, baita frantsesez idatzitakoetan ere. Kontua da orain maitasun horrek ez dakarkiola inolako konpromiso etikorik, ezta Txekiako jende xehearen
|
hizkuntzan
idaztekoa ere.
|
|
|
Fr. Crammerrek itzuli zuen alemanieratik frantsesera. Humboldtek 1801ean euskal
|
hizkuntzari buruz
idatzitako oharra itzulpen honetan argitaratu zen. Liburuaren bertsio originalak, bestela, Reise von Amsterdam uber Madrid und Cadiz nach Genua in den Jahren 1797 und 1798 Nebst einem Anhange uber das Reisen in Spanien izenburua zuen eta Berlinen argitaratu zen 1799an].
|
|
2006
|
|
|
Arazo zerrenda oparoa da, bestela ere: iraungitzear dauden botikak, bertakoek uler ezin ditzaketen
|
hizkuntzetan
idatzitako argibideak, edo argibiderik eza besterik gabe… Zenbait adituk diote askotan hobe litzatekeela sendagairik ez bidaltzea, eta garraio eta abarretan erabiltzen den diruaz baliabideak sortzea gaixoek beren kasa eskura ditzaten. OMEk, berriz, orain dela hamar urte onartu zituen sendagaiak emateko irizpideak.
|
|
|
Sequoyahk ez zuen, orduan behintzat, hizkuntza ingelesa ezagutzen –kontu egin ordurako 53 urte zituela, bizitza osoan tribu indiar batean bizi izan zela, eta ia ez zuela eskolako ikasketarik jaso, cherokeetarren ahozko irakaskuntzatik aparte– Badirudi, bestalde, ordurako bazuela
|
hizkuntza
idatziaren berri, eta ezagutzen zituela haren abantailak. Are gehiago, 1809 urtetik cherokee hizkuntza idazteko era asmatu nahiz egoskortuta zebilen Sequoyah.
|
|
|
Sequoyahk ez zuen, orduan behintzat, hizkuntza ingelesa ezagutzen –kontu egin ordurako 53 urte zituela, bizitza osoan tribu indiar batean bizi izan zela, eta ia ez zuela eskolako ikasketarik jaso, cherokeetarren ahozko irakaskuntzatik aparte– Badirudi, bestalde, ordurako bazuela hizkuntza idatziaren berri, eta ezagutzen zituela haren abantailak. Are gehiago, 1809 urtetik cherokee
|
hizkuntza
idazteko era asmatu nahiz egoskortuta zebilen Sequoyah. Dena dela, Estatu Batuetako armadan ibili zen garaian bere izena idazteaz gain Sequoyahk ez zuen –ingelesez– beste ezer idazteko ahalmenik erakutsi.
|
|
|
Hasieran harridura. Aspaldiko salbuespen batzuk eta Eiheralarreko erretore haragikoi horrena kenduta, Agerrek ez du inoiz esku artean izan bere
|
hizkuntzan
idatzitako fitsik, non ez den bere eskuak moldatua. Harriduraren ondotik jakin mina etorri da, berak jakintzat zituen gertakariak Migel Mailu eta Joanes Mailu delako horien begietatik berriturik.
|
|
|
Erregioa? Interneten interes komunitate bat gara, eta ororen gainetik, azken finean Interneten komunikaziorako medio garrantzitsuena
|
hizkuntza
idatzia da. Nazio izaerari uko egin barik, katalanek urrats berri bat egin zuten.
|
|
|
Horietako zenbat hizkuntza hitz egiten dira herri batean baino gehiago? Zenbat dira
|
hizkuntza
idatziak. Zenbatek dauka bost milioi hiztun?
|
|
|
Lehena, saltoki bat, saltzen dituen gauzak ingelesa ez den
|
hizkuntzan
idatzirik dituena. Indiar hizkuntzetako batean, jakina.
|
|
|
– Zein liburu den jakiteko ez duk ezinbestekoa zein
|
hizkuntzatan
idatzia den; karaktereak arabikoak izanez gero behinik behin. Biblia irakurtzen al duk?
|
|
2007
|
|
|
Hala ere, beren
|
hizkuntzan
idatzi eta irakurtzen ikasterik izan ez zutenek badute aukera informaturik bizitzeko. Norvegiako, Suediako eta Finlandiako telebista konpainiek hitzarmena sinatu zuten egunero 15 minutuz sami politikako azken orduaz aritzeko.
|
|
|
Sagat astean bitan argitaratzen dute eta norvegiarrez da, 2.300 kopia ateratzen dituzte edizioko. Sami
|
hizkuntzan
idatzita dauden Min Àigi eta Ássu berriz, astean behin argitaratzen dira, edizioko 1.150 eta 1.050 kopiarekin, hurrenez hurren. Gutxi dira sami hizkuntzan irakurtzeko gai direnak eta horren ondorioz, egunkari formatuko astekariak kaleratzen dituzte, dagoen irakurlegoa ez baita nahikoa harpidetza bidezko egunkari bat mantentzeko.
|
|
|
Nire kalkuluen arabera, literaturaz ari garela betiere, itzultzaileak hamar bat aldiz irakurtzen du liburua, sakontasunez, esaldi bakoitzaren semantikari eta joskerari arreta handiz erreparatuz, itzultzeko prozesuaren helburu nagusietako bat ongi bete dadin: egileak idatzi zuenarekiko fideltasuna gordetzea, bai edukian, bai forman, xede
|
hizkuntzan
idatzitako testuak jatorrizko testuaren eduki eta musika bera izan ditzan. Jakina, bigarren helburua, gure kasuan, jatorrizko testuak dioena euskara onean ematea da, eta horrek ere testuan murgildu beharra eskatzen du:
|
|
|
• Ahozko hizkuntzaren esparrutik harago egin beharra ere nabaritu zen 1980aren hasieran,
|
hizkuntza
idatzia ere praktikarako esparru interesgarria eta komenigarria da, eta euskara praktikatzeko literatura berria ez bazen ere, gogoratu Xabier Gereñoren liburuak adibidez, hizkuntza idatzia erabiliz praktikatzeko aukera beste erregistro batzuetara zabaltzearren Aizu! eta HABE aldizkariak agertu ziren, euskara ikasleei begira egindako hedabideak.
|
|
|
• Ahozko hizkuntzaren esparrutik harago egin beharra ere nabaritu zen 1980aren hasieran, hizkuntza idatzia ere praktikarako esparru interesgarria eta komenigarria da, eta euskara praktikatzeko literatura berria ez bazen ere, gogoratu Xabier Gereñoren liburuak adibidez,
|
hizkuntza
idatzia erabiliz praktikatzeko aukera beste erregistro batzuetara zabaltzearren Aizu! eta HABE aldizkariak agertu ziren, euskara ikasleei begira egindako hedabideak.
|
|
|
4 Botorritako Brontzea (Zaragoza), zeltiberiar
|
hizkuntzaz
idatzita.
|
|
|
Huraxe bildu da testu honetara. Galdera bera egin daiteke, jakina, lege honen hizkuntza xedapen batzuen eraginarengatik, hala nola, txandakako kontratuak zein
|
hizkuntzetan
idatzi behar diren arautzen duen horrexegatik. Hari bertsutik etor daiteke, etorri ere, euskaldunek euren atsedenlekuetan, halako kontratuak euskaraz jasotzeko aukera eta abagunea izatea.
|
|
|
Amaitzeko, zuzentarauan beste gai batzuk jaso dira, besteak beste, eskuratzaileak sinatutako kontratua zein
|
hizkuntzatan
idatzi behar den edo zein foruren menpe egon behar den.
|
|
|
«Euskara» hizkuntza koofiziala zen gaztelaniarekin batera. Modu horretan, agintari autonomoek emandako xedapen orokorrak bi
|
hizkuntzetan
idatziko ziren, eta Estatu espainiarrarekin edo bertako agintariekin zeuden harremanetan gaztelania erabiliko zen. Bestalde, 7 artikuluan zehatz arautu zen gaztelaniaren eta euskararen koofizialtasuna.
|
|
|
Galileoren hitzetan, natura matematikaren
|
hizkuntzan
idatzita dago. Horrek zer esan nahi du?
|
|
|
Jakina, eskolako belaunaldi berrien hizkuntza gaitasunaren arazoaazaltzeko, diglosiaren kontzeptua alderantziz ulertu behar da, nik adierazi nahinukeena zuzen ulertzekotan: lehengoen kasuan
|
hizkuntza
idatzian baldin bazegoengaitasun ezaren hutsunea, orain mintzamenean dago gabezia. Batean nahiz bestean, gaitasun komunikatibo orokor osorik ezaren problematika aurrez aurre.
|
|
|
Orain gauza bertsua gertatzen zaigu, beraz, ozta ozta alderantziz bada ere:
|
hizkuntza
idatziaren gaitasun erlatiboa hainbestean garatu duen belaunaldiak ez dugaitasun orokorraren atalase maila gainditu. Hain zuzen ere, gaitasun orokor horigaratzeko behar lukeen ahozko jardunaren trebetasuna falta zaio.
|
|
|
Ez da hor ahitzen, ordea, euskaldungoaren mendekotasun eta ezintasunazkengabea. Izan ere, euskaldun euskaldun horien artean,
|
hizkuntza
idatzia euskara ote da, euskaldun euskaldunaz ari garenez gero. Beste nolabait adierazteko, ahozko jardunean mintzaira nagusia euskara duten euskal hiztun horien kultura, informazio eta lanbide hizkuntza euskara ote da komunikazioa idatzia denean. Hori ez dakigu zehatz mehatz.
|
|
|
Wikipedia Nupedia entziklopedia askearen alternatibatzat jo eben egileek, eta Wikimedia irabazteko asmorik gabeko fundazioak kudeatzen dau. Wikipediak sei milioi artikulu baino gehiago ditu gaur egun, eta horreek 250
|
hizkuntzatan
idatzita dagoz. Era berean, 16 ediziok 50.000 artikulu baino gehiago dabez:
|
|
|
Hauek euskaltegira motibazio ezberdinek bultzatuta etortzen dira: etorkizun batean titulu bat lortzeko asmoa dutenak, baina horretarako, lehenengo prestakuntza beharrezko dutenak; Berria eta aldizkari ezberdinak eroso eta erraz irakurri nahi dituztenak; hitz egiten duten erraztasun berarekin bere ama
|
hizkuntzan
idatzi nahi dutenak…Bi ordu horietan zer nolako ariketak, lanak egin behar izaten dira. Agurtzane Sarasola.
|
|
|
Hamaikak irian, azkenean, eskuinetik presentatu zitzaien garbiki Pessamiteko pankarta eta laster bi
|
hizkuntzetan
idatzia zen ohiko abisua, Eka ntemuk uepenash â Ne jetez pas vos déchets ici. Izai berde gorek bi aldeetarik hesten zuten eta erlainoak ja libre utzia zuen errege bide meharragoan bazituzten oraino bizpahiru kilometro egiteko.
|
|
|
Izan ere errepertorio jasoa eta kolokiala nahasteko joera izan da EAEn. Ondo gogoratu behar dugu batuaren asmoa
|
hizkuntza
idatzia eta jasoa zela besterik gabe. Baina hemen aipatuko ez ditugun arrazoi pragmatiko eta ideologiko batzuengatik, euskara batua hitz egiteko hizkuntzatzat eta benetako euskaratzat jo da.
|
|
|
• Athena. Hainbat
|
hizkuntzatan
idatzitako 10.000 liburutik gora biltzen ditu.
|
|
2008
|
|
|
Itxaropenik ez da galdu behar, pentsatu nuen.Zer egin duzu 13 urte eta 3 hilabeteko espetxealdia eta 21.167.546 eurotako zigor eskaera jasotzeko. Hamar urtez lan asko eta oso baldintza txarretan egitea izan da nire pekatua. Hori guztia euskaldunok geure
|
hizkuntzan
idatzitako egunkari bat irakurri ahal izateko egin nuen, nik eta beste ehundaka lankidek, baina badirudi zenbait jenderi ez zaiola zuzena iruditzen euskaldunok ere geure egunkaria edukitzea. Gu salatzen gaituen" Dignidad y Justicia" delakoaren iritziz, Gipuzkoako Foru Aldundia eta Eusko Jaurlaritzaren kontrako delituak egin ditugu, lehen kasuan BEZ a ez ordaintzeagatik eta bigarrenean ez zegozkigun diru laguntzak jasotzeagatik.
|
|
|
Gentzane ingelesez komunikatzera helduko da, idatziz. Gorrak, zeinu hizkuntzaz gain,
|
hizkuntza
idatziak ikasten ditu…
|
|
|
Guk besterik gabe barneratzen ditugun egiturak buruz ikasi behar izaten ditu. Buruz ikasi behar du
|
hizkuntza
idatzia bera ere. Oso lantegi zaila da hori.
|
|
|
Esaldi laburrak buruz ikastea, ondo, baina hortik gora, lanak!
|
Hizkuntza
idatzia ondo menderatu ahal izateko txikitandik hasi beharra dago erakusten, ulermena lantzen eta. Gaur egun, batzuk gogotik hasten dira, beste batzuk ez.
|
|
|
Bestetik, eta marka da, gero, hau esan beharra utz diezaiogun bakoitzari nahi duena nahi duen
|
hizkuntzan
idazten, hautu pribatua dena auzi publikoa bihurtu gabe. Arazorik nahi bada, ez dago asmatzen ibili beharrik:
|
|
|
1\. Euskal Autonomia Erkidegoan kokatutako herri aginteek emandako arau xedapen zein ebazpen ofizial orok bi
|
hizkuntzetan
idatzita egon du zabalkunde ofiziala egiteko.
|
|
|
2\. Euskal Autonomia Erkidegoan kokatutako herri aginteek esku hartzen duten egintza guztiek eta baita Administrazioaren jakinarazpen eta adierazpenek ere bi
|
hizkuntzetan
idatzita egon dute, salbu eta interesdun partikularrek Autonomia Erkidegoko hizkuntza ofizialetako bat berariaz erabiltzea aukeratzen badute.
|
|
|
Euskaldunak bere
|
hizkuntzaz
idatzi gura duenean zalantza ugari aurkitzen ditu. Batetik, eskolak toki guztietan oraindik idazteko gaitasuna bermatzen ez duelako, edo bestetik, belaunaldi zaharragoek euskaraz ikasteko aukerarik izan ez dutelako, sarritan euskaldunak badaki esaten hitz bat baina ez daki nola idatzi behar den batuaz; esate baterako, ondoko hitzen artean zein da batuaz erabili behar dudana arbola adierazteko?
|
|
|
Honela definitzen da itzulpen automatikoa: sorburu
|
hizkuntzan
idatzitako testu informatizatu bat eraldatzea (informatika sistema bat erabiliz) xede hizkuntzan idatzitako beste testu informatizatu bat lortzeko; itzulpen landugabea deritzogu azken testu horri.
|
|
|
Honela definitzen da itzulpen automatikoa: sorburu hizkuntzan idatzitako testu informatizatu bat eraldatzea (informatika sistema bat erabiliz) xede
|
hizkuntzan
idatzitako beste testu informatizatu bat lortzeko; itzulpen landugabea deritzogu azken testu horri.
|
|
|
Honela definitzen da itzulpen automatikoa: sorburu
|
hizkuntzan
idatzitako testu informatizatu bat eraldatzea (informatikasistema bat erabiliz) xede hizkuntzan idatzitako beste testu informatizatu bat lortzeko; itzulpen landugabea deritzogu azken testu horri.
|
|
|
Honela definitzen da itzulpen automatikoa: sorburu hizkuntzan idatzitako testu informatizatu bat eraldatzea (informatikasistema bat erabiliz) xede
|
hizkuntzan
idatzitako beste testu informatizatu bat lortzeko; itzulpen landugabea deritzogu azken testu horri.
|
|
|
SMSetako hizkerak
|
hizkuntza
idatziari kalte egingo diolako ustea hedatzen ari da, baina oraingoz ezin da halakorik esan.
|
|
|
Nolanahi ere, komunikabideen arazoez ari garenean,
|
hizkuntza
idatziaren arazoez ari gara.
|
|
|
–Hizkuntza mintzatuak etniaren gizarte kulturari dagozkio; aldiz, hedadura zabala duten
|
hizkuntza
idatziak nazioen altzokoak dira. Itxura batean oso sinplea da esan duguna, bai, baina oinarri sendoa duen tesia dela esango nuke nik.
|
|
|
euskal nazio eraikuntza gora eta nazio eraikuntza behera mintzo zaigu euskaltzaina, nazio eraikuntzaren giltzarria corpus a osatzen duen alorrean balego bezala. Euskaltzainaren arrazoimenean
|
hizkuntza
idatziaren kode batua nazio eraikuntzaren oinarrizko elementu den bitartean, militante abertzalearen kezketan ez dauka inolako lekurik halako eztabaida batek. Beharbada muturreko adibidea izan liteke hau, euskaltzalearen kezkak eta ekintzaile abertzalearen ardurak zein urrun egon litezkeen ikusarazteko.
|
|
|
Alor honetan, masa kritikorik gabeko komunitatea da euskaldunena, eskueran ditugun datuak kontuan hartuta. Izan ere, zenbat euskal herritar bizi ote da euskal
|
hizkuntza
idatzian oinarrituriko kultura modernoan. Gizarte oihartzunik eta eraginik gabeko kultura da euskal kultura idatzia.
|
|
|
Jakitekoa litzateke, abertzale askoren burubideetan, zer irizten dioten afera honi: izan ere, euskal nazioa aho betean darabilen abertzale asko ohartu ote da helburu hori ezin dela egia bihurtu harik eta euskara nazioaren
|
hizkuntza
idatzia bihurtu arte. Eta oraingoz ez daukagula halako proiekturik bidean, euskarazko prentsa zokoratu bat eta idatzizko ekoizpen hondar bat besterik?
|
|
|
Gizarte politikoaren botere efektuek gizarte horren berorren ehuna sortzen eta egituratzen dute. Eta barne kohesioaren ehungintza hori
|
hizkuntza
idatzian oinarritutako kulturan oratzen da aro modernoan. Beste modu batean esanda, nazio politikoaren lokarri efektuak hitz idatziaren lantegian ontzen dira bereziki, eta kultura idatziaren lantegi horretan, barne kohesioaren ehuna hizkuntza eta kultura jakin bat partekatuz lortzen da.
|
|
|
Oraingo trafikorik gabeko sasoian irudikatu gura izan dut, azokako kontuak jasotzen, etxeko istorioekin batera peulen mundu ikuskera idatziz emateko. Frantsesez idatzi zuen Hampate Bak, baina berari zor dizkiote halaber peulek fulfulde
|
hizkuntza
idatziaren arauak. Njeddo Dewal kalamitatearen ama astiro eta atzera eta aurrera orriak pasaz irakurri behar da, islamaren hedatzaile izandako herriaren nondik norakoen berri izateko.
|
|
|
Atzeko orrialdeetan badauzka bere
|
hizkuntzaz
idatzitako testuak. Ez da urte asko Maliko gobernuak ingurune honetako hizkera hartu zuenetik dogonera idatzi gisa; ez dute denek onartu, baina badirudi astiro astiro nagusitzen ari dela, failan behera lautadan askoz hiztun gehiago dauzkaten mintzairak badiren arren, irratian ere inoiz entzuten direnak.
|
|
|
Ahozko hizkuntzaren eta
|
hizkuntza
idatziaren artean aldea edo jauzia dago. Hamaika gauza esan eta idatzi dira alde horiei buruz.
|
|
|
idatzita dagoela beste zutabeko (B zutabeko) zerbait espero dugulako. Izan ere,
|
hizkuntza
idatziaren testuingurua eta ahozkoarena nahiko bestelakoak dira. Hitz egitea ez da idatziz mintzatzea.
|
|
|
Honako hauexek: errepikapenak eta erredundantziak,
|
hizkuntza
idatzian, lorrintzat edo usteltzat, jotzen diren baina hizkuntza mintzatuan sarri asko gertatzen diren, eraikuntza edo erabilera gaiztoak?, eta, azkenik, hanka sartze eta erroreak.
|
|
|
Besterik ezean jasan beharrekoa omen da. Esan ohi da ahozkoa naturala dela, idatzizkoa baino adierazkorragoa,, aberatsagoa?, pertsonalagoa, askeagoa,... Esan izan da, orobat, ahozko
|
hizkuntza
idatzia baino sinpleagoa dela, hots ez dagoela hain egituratua. Edozein modu tan, gramatikalariek sarri askotan, gehienetan edo ia beti ez bada hizkuntza idatzia hartu dute eredutzat hizkuntza eta lengoaia deskribatzeko.
|
|
|
Esan ohi da ahozkoa naturala dela, idatzizkoa baino adierazkorragoa,, aberatsagoa?, pertsonalagoa, askeagoa,... Esan izan da, orobat, ahozko hizkuntza idatzia baino sinpleagoa dela, hots ez dagoela hain egituratua. Edozein modu tan, gramatikalariek sarri askotan, gehienetan edo ia beti ez bada
|
hizkuntza
idatzia hartu dute eredutzat hizkuntza eta lengoaia deskribatzeko. Horren ondorioz, hainbat arazo sortzen zaio ahozkoaren deskribatzaileari.
|
|
|
Hitz gutitan esanda, J. de Hoz ek ez du uste iberiera iberiar testuak agertzen diren leku guzti guztietan ama hizkuntza zenik. Alderantziz, zeharkako lekukotasunengatik pentsatzen du iberiera trukerako hizkun tza bezala lehenago eta
|
hizkuntza
idatzi jaso bezala geroxeago lurralde askotara zabaldu zela. Gure aldetik, baskoien eremuan izen propioek erakusten dutena, hau da euskal leinuko eta iberiar jatorriko izenen nahasketa, ikuspuntu horren sustentagarri izango litzateke.
|
|
|
Zoritxarrez Davant-i eta bioi gertatzen zaigu zuberotar ez diren ikerlariek, erreserbetako amerindiarren moduan ikusten gai tuztela eta ez gaituztelarik kontsultatzen gure lanak, gure lekukotasunak, testis> nullus > tzat ematen. Zuberotarrok liburu oso bat idatzi behar genuke gure munduaz eta gure
|
hizkuntzaz
idatzi diren hutsen zuzentzeko. Gaur esan dezaket etnografian, etnologian, hizkuntzalaritzan, Henri Gavel, Robert Lafon, Jean Haritschelhar, Jean Larrasquet, Jon Etxaide eta Kepa Larriñoa direla bakarrik osoki fidagarriak.
|
|
|
Adibide argi bat ipintze ko, antzinan Bizkaiko ikuspegi hertsitik, bizkaieraren batasuna egiteko orduan, ikasi> forma aukeratu bazen, jaurerri honetan erabiltzen ziren beste aldaerak baztertuz (ikesi, >), berauek, linguistika aldetik, hautatua bezain onak izan arren, oraingo honetan Euskal Herri osorako nazio hizkuntza planteamenduan, gauza bera egiteko ordua heldu da erro bereko beste aldaera guztiekin ere. ...tan ahoz esaten diren alki, > atara, > bakotxa, > bedar, > barri, > bezela, > elexa/ eleiza, > edur, > > eskeini/ eski ni, guzur, > burraso, > roitu> edo solo> aldaerak holakotzat hartzen ari dira, hots, forma idatzien> aldaera mintzatu> hutstzat, dialektologoentzat biziki interesgarriak, baina
|
hizkuntza
idatzian inolako sarrerarik izan behar ez dute nak, duzti, > erten, > galazo> edo uzen> berba aspaldian baztertuek ere merezi ez zuten arra zoi berberagatik.
|
|
|
Kultura handi eta
|
hizkuntza
idatzi normalizatuetan, egutegiena bazter reko kultur gertaera izan ohi da itxuraz (nahiz eta tamaina handikoa izan), baina gurea bezalako batean besterik dela pentsa daiteke, irakurlego zabal bat sustatzeko baliozko lanabesa izatera iritsi izan baitira egutegiak. Euskal Herrian ere irakurle leialak izan dituzte, liburuek baino areago.
|
|
|
Unamuno, Baroja eta Sabino Aranarekin literatura foruzalearen mundua atzean geratu zen, eta alde bateko eta besteko idazleak buruz buru jarri ziren beren artean. Aurrerantzean, esanguratsua izango da zein
|
hizkuntzatan
idazten den; egoera hartan, beren buruak nazionalistatzat ez zituzten idazleentzat (R. M. Azkue, Txomin Agirre), Unamuno eta Baroja (eta Sabino Arana bera ere, kontrako aldetik) urrutiegi joanak ziren.
|
|
|
Giro errenazentista batetik ematen du ezagutzera liburua:
|
hizkuntza
idatziz
|
|
|
Aholkuak ematen dituen Etxepareren jarrera ez da dantzara igarotzen denaren berbera. Aholkuak ematen dituenarentzat herri
|
hizkuntza
idatzia bitarteko bat gehiago da hizkuntza horretako hiztunei irakasteko. Honen au rrean, dantzara igarotzen denak, herri hizkuntza idatzian hizkuntzaren esta tus aldaketa dakusa.
|