|
2000
|
|
|
Arantzazuko batzarrea egin ondoren, Euskaltzaindiak eskerrak agertu nahi dizkie etorri diren nahiz beren iritziak bidali dituzten guztiei. Lehenik ikusi duguna da guztion ustez gure
|
hizkuntzaren
batasuna behar beharrezkoa dugula. Batasuna noski ez da Euskaltzaindiak egin dezakean gauza, eta are gutxiago bat batean egin dezakeana.
|
|
|
Eta berezikiaberriaren kinka larrietan: ?
|
Hizkuntzaren
batasun horrek, halarik ere, bere garrantziadu; eta aberriaren kinka larrietan, herrikidetasun hau beste kidetasun guztiei nagusidakieke? (1966b, 435).
|
|
|
Zerga biltzeantolatzaillez gain, hizkuntza dala erresumaren instituzio nagusia eta sustraiezkoa.Eta hau betidanik, baiña erresumaren aginpidea gotortu ala, gero eta finkatuago etanabarmenago gaur agertzen dala. Eman dezagun
|
hizkuntzaren
batasun indarrarenbalioaren ohartzapena berria dala. Baiña, halere, konturatu gabe, edo erdizka baizikez konturaturik ere, erresumak betidanik izan du hizkuntza politika bat?
|
|
|
Izan ere, frantsesa ez den edozein hizkuntza arriskutsu suerta zitekeen, probintzien arteko antzinako banaketak? pizteko, eta horregatik, hain zuzen,
|
hizkuntzaren
batasunak elkartuko zituen, familia bereko seme alabak? 75 Iraultzaileek, patois, direlakoez zuten iritzia zein zen kontura gaitezen, ikus dezagun Barère k zioena:
|
|
|
Baziren, hori bai, jakintsu dozena batzuk, euskara dotoreago eta landuxeagoa erabil zezaketenak, era horretan beren emaitza zientifiko edo ideologikoak idatziz. Baina taldetxo hori urriegia zen
|
hizkuntzaren
batasunaren arazoa helburu egiaz sentitu eta orokorra izan zedin. Gizarteak, egia esan, ez zuen halakorik eskatzen.
|
|
2001
|
|
|
Ez du inork esan, nik behinik behin, ez? gure
|
hizkuntzaren
batasuna dela soinean daramatzan gaitz guztien erremedioa: besterik dioena, ez da egiazki mintzatzen.
|
|
|
Bigarrenak, esan beharrik ez, zorrotzagoak dira lehenbizikoak baino. Ez da aski gure
|
hizkuntzaren
batasuna euskarak iraun dezan, ez hurrik eman ere; ez da aski, baina premiazkoa da, batasunik gabe ez baitu iraungo, bizi garen oraingo eta biharko mundu honetan. Batasuna eginik ere, gal daiteke; batasunik gabe galdua dago aldez aurretik.
|
|
2002
|
|
|
nagusitasunez hitz egiten denarekin alderatzen badugu geroz eta deslotuago azaltzen da, horrek dakarren guztiarekin, aldaerak bizirik egon ohi diren ohiko guneetatik eta hizketa elkarreraginetatik aldentzea, eskolaz kanpoko hizkuntzaren erabileran eraginez. Ingurumari horretan,
|
hizkuntzaren
batasun bidean egin duguna ahultzera datozen nola baita euskararen aldaeren aldeko ez diren toki batzuetako joerak alboratuz, aldaerek izan luketen uztarduraz ahalik instituzio gehien ados jarriko dituen prozedura jarri luke, nire iritzi apalean, Euskaltzaindiak.
|
|
|
Emaitza, azkenik, garaiaren ikuspen fresko eta iradokitzailea da. Liburua osatzen duten hamasei ipuinak askotarikoak dira, bai gaiari bai formari dagokionez, nabarmena izan arren narratzaileak literaturaz eta idazketaz egiten duen gogoeta, baita garai hartako euskal kulturaren problematikaren inguruko hausnarketa ere (alfabetatzea, kultur zapalkuntza edo
|
hizkuntzaren
batasuna aipatzen dira ipuinotan, besteak beste). Baina, gainera, bilduma honetan agertu zen estreinako aldiz Urturi herria, Ajea du Urturik bere eleberriaren muinean egongo zen topos narratiboa.
|
|
|
1956an, aldizkaria Biarritzera aldatu zenean, bertako kideen artean haustura ideologiko eta generazionala gertatu zen; horregatik mintzatu zen J. M. Larrea" 1956ko belaunaldiaz". Urte hartan bilera bat egin zen Arantzazun Euskaltzaindia berritzeko eta
|
hizkuntz
batasunaren arazoa eguneratzeko, eta urte hartakoa da, halaber, Parisen Jose Antonio Agirre lehendakariak bultzatu zuen Congreso Mundial Vasco deitua. Euzko Gogoa utzi zuten literato gazteak Egan aldizkarira pasatu ziren (esan bezala, 1948an sortua, baina 1954tik aurrera euskarazko kolaborazioak onartu zituena).
|
|
|
• Baina unibertsitate euskaldun bat eraikitzen badugu, lehiakortasunean bere
|
hizkuntza
batasuna galduko du. Hau da esan nahi dudana:
|
|
|
Eta kontua da gure artera lehen mailako irakasleak ekarri nahi baldin baditugu, mintegi bat ematera, ikastaro bat ematera, etab., normalean euskara ez den beste hizkuntzaren bat erabiliko dutela. Horrek hautsiko du, nahi edo ez,
|
hizkuntzaren
batasuna. Euskararen aldamenean beste hizkuntzaren bat agertuko litzateke, eta nekez ikusten dut nik hizkuntza horien artean gaztelaniak edo frantsesak, batez ere gaztelaniak, pisu handia ez izatea.
|
|
2003
|
|
|
Baina, euskerearen barruan hain nabarmen agiri diran desbardintasun handiak ikusirik, esan ete geinke gure
|
hizkuntzak
batasun bat daukanik. Baietz dinoe gaur, aho batez, hizkuntzalariak:
|
|
|
Eusko Jaurlaritzak izendatutako 17 lagunen artean Euskaltzaindiko, Deustu ko Unibertsitateko eta EHUko eta beste zenbait taldetako ordezkariak zeuden, baina ez euskararen susperraldian toki garrantzitsua betetzen ari ziren erakundeetakoak (UZEI, Elhuyar edo UEU, kasurako). Jaurlaritzaren asmo nagusia euskararen inguruan zeuden joera desberdinen arteko oreka lortzea zen, bereziki euskara batuaren alde eta euskalkien alde ari zirenen artekoa (EAJren barruan bizi bizi zegoen eztabaida), nahiz eta garbi eduki
|
hizkuntzaren
batasunak ez zuela atzera egiterik31 Aipatutako taldeak baztertzeak haserre handia sortu zuen euskalgintzako sektore askotan32, eta emandako erantzun batzuek kritika arrazoitua gainditu zuten33 Giro mikaztuaren eragina Larraonaraino iritsi zen, ez baitzen erakundeetako ordezkaririk hurbildu bertara, aurreko urtean bezala. Bestalde, UEUn bildutakoen kopuruak behera egin zuen berriro ere.
|
|
2004
|
|
|
Federiko Krutwig ez zen ez naturalista ez populista izan, euskal kulturaren elitearenpremia aldarrikatu zutenen arteko bat baizik. Euskaltzaindian onartua izateko eliza katolikoaren jarrera atzerakoia kritikatuz egin zuen sarrera hitzaldiagatik erbestera joan beharizan zuen (1952an)
|
,
hizkuntz batasunaren irizpideak finkatzeko egindako saioetan (1968) ez zuen onartu nahi izan garbizaleen bidea (Aranaren aldeko ikuspegi nazionalista) ezta, Azkueren antzera, gipuzkera osatua proposatzen zuen pragmatismoa ere (Mitxelena, Txillardegi...), eta lapurtera literarioaren alde borrokatu zuen beti. Bere ibilbide intelektuala gizarteratu nahian ezin konta ahala liburu. Praktikaz (1968), Garaldea (1978), Ekhaitza (1980), Mystagintza zaharra (1982), Jakintza baitha (1982)?, saiakera, prentsaartikulu, elkarrizketa eta abar publikatu zituen.
|
|
|
1930 aldean (40 urtez gogor lanegin ondoren, beraz) juduera mintzatuaren oinharriak jarririk zeuden; eta
|
hizkuntzaren
batasuna eta bizitasuna oso aurreratuak. 1948 baino askoz lehenago, hortaz, hizkuntzaren pizkundea arras abiatua zen.
|
|
|
Azken puntu bat.
|
Hizkuntzaren
batasuna egin zenean, ez ziren denak ados, eta ez gutxiagorik ere. Batzordeek, halere, ez zuten atzera egin.
|
|
|
Ez gaiñerakoak baiño hertsiago, ez:
|
hizkuntzaren
batasunak ez dakar nazioaren batasuna, jakiña: nazioa dakar, baiñan ez barneko giza-oreka eta legezko zuzentasuna.
|
|
|
nazioa dakar, baiñan ez barneko giza-oreka eta legezko zuzentasuna.
|
Hizkuntzaren
batasun horrek, halarik ere, bere garrantzia du; eta aberriaren kinka larrietan, herrikidetasun hau beste kidetasun guziei nagusi dakieke. Hau sasi marxista batzuk onartu nahi ez dutelako, ez dituzte ulertzen, eta ez ulertuko, ez Kataluña’ko, ez Bretaña’ko, ez Euskal Herri’ko, eta ez nehungo arazoak askatasunaren nahiak eragiñak diranean.
|
|
|
Eta Albert Dauzat’ek: "
|
Hizkuntzaren
batasunak giza-taldeen artean kidetasunak eta begikotasunak sortzen dituela ukatu eziña da. Gauza bera erresumen beren artean ere".
|
|
|
Babel dorrearen kondairaren muiña hortan datza:
|
hizkuntzaren
batasuna Jaungoikoak gizonei kendu zienean, gizadiak bere indarra bera galdu zuen!
|
|
|
Eta hau betidanik, baiña erresumaren aginpidea gotortu ala, gero eta finkatuago eta nabarmenago gaur agertzen dala. Eman dezagun
|
hizkuntzaren
batasun indarraren balioaren ohartzapena, berria dala. Baiña, halere, konturatu gabe, edo erdizka baizik ez konturaturik ere, erresumak betidanik izan du hizkuntza politika bat.
|
|
|
Erresumaren oiñarria
|
hizkuntzaren
batasuna da. Erresuma berririk gehienak, horregatik, eta URSS’ekoak bereziki, hizkuntzaren arabera mugatutako erresuma federazioak dira.
|
|
|
Bai erromatarrek beren inperio zaharrean, bai britaniarrek Irlanda’n eta Guernesey’n, bai Canada’tarrek Quebec’en, bai españolek Peru’n eta errusitarrek Karelia’n, beti eta nun nahi berdin: denek eraman dute aurrera bere
|
hizkuntzaren
batasuna. Eta hori hala izan da; eta aurrerakoan nabarmenkiago gertatuko da, erresuma modernoen instituzio nagusia sekulan baiño garbikiago hizkuntzaren batasuna baita.
|
|
|
denek eraman dute aurrera bere hizkuntzaren batasuna. Eta hori hala izan da; eta aurrerakoan nabarmenkiago gertatuko da, erresuma modernoen instituzio nagusia sekulan baiño garbikiago
|
hizkuntzaren
batasuna baita.
|
|
|
Hizkuntza bereziak diran eskualdeetan, herrikidetasun berria ez da eskualdeaz jabetu; eta ez guztiz sekulan jabetuko, hizkuntza bereziak diraueño. Ez baitago egiazko herrikidetasunik eta ez nazio batasun iraunkorrik ere,
|
hizkuntzazko
batasunetik kanpo. Zanpatzaillearen hizkuntza erabiltzen ez duena, erresumako" pake" aren edo" ordenu" aren ukatzaille eta nahastale baita.
|
|
|
|
Hizkuntzazko
batasunak ez omen du, besterik gabe, herrikidetasuna ematen: kroaziarrak eta serbiarrak lekuko, esate baterako.
|
|
|
La Philosophie du Langage deritzanean, hau irakur diteke: " Gizarteko hartu emanak ez bestek eusten dio, jakiña danez,
|
hizkuntzazko
batasunari" (12). Edo ta:
|
|
|
Hein batez bederen, Txekiak Austria zuen etsai, eta Eslobakiak Hungria. Hau dela bide, Txekiako abertzaleek beren barrutiko dialektoen arteko batasuna egin zuten; eta, era berean, beren
|
hizkuntza
batasun berezia egin zuten eslobakiarrek. Pizkundea gidatzen zutenak, berriz diot, apaizak ziren askotan:
|
|
|
Gerran zelan idazten zuten, ze tramankulurekin? Estilo liburu gabeko garaiak,
|
hizkuntz
batasunik ere ez, kazetaritza fakultatea zer den ideiarik ez... eta Eguna kaleratzen zuten. Egunero.
|
|
2005
|
|
|
Esan berri dut zein joera duten. Alabaina, ikusi dute orain dena birplanteatzen ari garela eta beste baliabide batzuen artean nabarmenena dutena da
|
hizkuntzaren
batasuna ukatzea. Hizkuntzaren batasuna mantentzeak esan nahi du hizkuntza serioa dela, sendoa...
|
|
|
Alabaina, ikusi dute orain dena birplanteatzen ari garela eta beste baliabide batzuen artean nabarmenena dutena da hizkuntzaren batasuna ukatzea.
|
Hizkuntzaren
batasuna mantentzeak esan nahi du hizkuntza serioa dela, sendoa... Badakite gainera, Ebrotik pixka bat gorago ere indarra dagoela...
|
|
|
Valentzian valentzierak edo katalanak edo dena delakoak PPren esku duen panoramaz aritu zaigu.
|
Hizkuntzaren
batasuna behin eta berriz ukatuko dutela dio, batasunak «indarra ematen baitu».
|
|
|
Aurreiritzi garrantzitsuagoa:
|
hizkuntzaren
batasuna, bai ala ez. Hemen bai sartu direla buruz behera, baita PSOE ere.
|
|
|
Hizkuntza arazoak.
|
Hizkuntzaren
batasunaren arazoa planteatzen digu Zaratek, hizkuntzaren batasun hori berpizte nazionalaren barruan sartuta. Sasoiz bat dator euskara batuaren lehenengo urratsekin.
|
|
|
Hizkuntza arazoak. Hizkuntzaren batasunaren arazoa planteatzen digu Zaratek,
|
hizkuntzaren
batasun hori berpizte nazionalaren barruan sartuta. Sasoiz bat dator euskara batuaren lehenengo urratsekin.
|
|
|
Beharbeharrezkoa zen. Euskaldunok gutxi gara, eta politikan bezala, eta areago,
|
hizkuntzaren
batasuna behar genuen. Elkar ulertzeko eta liburuak argitaratzeko zazpi probintzietakoek euskara batua behar genuen.
|
|
|
Orain oso atsegingarri da Zuberoara joan eta euskara batuaz dakitenekin mintzatzea.
|
Hizkuntzaren
batasunak batasun politikoari asko lagunduko dio.
|
|
|
Ikasleari" ohar" argigarriak eskaini behar zaizkio, honek bere baitan" taktu bat" landu eta garatu ahal dezan, ze, egiaz, ezinezkoa da bestela hizkuntza berri baten elementu guztien arteko" lotura" antzematea174 Bestela esanda, era honetako gaitasun bati esker bakarrik da gizakia kapaz hizkuntzaren baitako analogiak antzemateko eta beronen" formaren tipo orokor bat" 175 inferitzeko. Azpimarratzekoa da, beti ere, kontzeptu hauek guztiak Humboldten teoria linguistikoaren ideia askoren espresio edo isla direla, hauen artean garrantzitsuena
|
hizkuntza
batasun organiko (eta ez mekaniko) bat bezala kontsideratzen duena delarik. Honen haritik, gizakiak, baldin eta hizkuntzaren barne konexioa antzeman nahi badu, jarrera parte hartzaile eta eraginkorra hartu behar du ezinbestean, hau da," espontaneoki edo aktiboki jokatu behar du beti[...] eta ez bakarrik pasiboki edo hartzaileki" 176 Hemen aurkitzen dugu, hain zuzen, hizkuntzen ikaskuntzaren zailtasun handiena, bai eta beronen zentzu sakonena:
|
|
2006
|
|
|
Gehiago:
|
hizkuntzaren
batasunaz gainera, kulturgintzaren batasuna ospatu dezakegu. Jakin en bokazioa, sortu zen beretik, sail, ideologia, talde ezberdinetako kideen lankidetzako elkargunea izatea da.
|
|
2007
|
|
|
Nazioa eta hizkuntza beti lotu lotuta agertzen dira Kant-en testuetan:
|
hizkuntz
batasuna, jatorri batasunaren agiritzat dauka, eta jatorri batasuna, nazioaren definitzailetzat700 Haren kosmopolitismoa usu aipatzen da, eta aipatzekoa da. Baina hobe, ongi ulertzen bada:
|
|
|
Praktikan Humboldt bere lanetan hizkuntzen aniztasunaz eta horien konparantzaz interesatuko da gehiena. Beti
|
hizkuntzen
batasunaren presupostuaren gainean ordea469.«Giza hizkuntza orokorra nazio ezberdinen hizkuntzetan errebelatzen da»470 (hizkuntz erlatibismoaren eztabaidetan ere ahazterik ez legokeen tesia da hori). Ez da, Humboldt-ek hizkuntzaren kontzeptu hau maiz baino maizago errepikatu duela bakarrik471, baizik eta hori dela bere antropologiagaz eta bere historiaren filosofiagaz ere ikusbide koherente bakarra.
|
|
|
Uste dut, gainera, frogaezina dela. Bosniako gerrak ezer erakutsi bazuen, erakutsi zuen
|
hizkuntza
batasuna eta nazio batasuna ez direla bat. Bosniako ortodoxo, katoliko, musulman eta juduek hizkuntza bera zuten eta dialektoak eremuaren arabera aldatzen ziren, ez erlijioaren arabera.
|
|
|
Bateratasun horren ideia eta asmoa erabakigarriak gertatuko ziren berehala, aldizkariaren nortasuna definitu, hedapen soziala segurtatu eta
|
hizkuntzaren
batasunean ere eragile izateko. Gainera, ekimen hau laster eredugarri eta eragile gertatu zen Ikastetxe eliztarretako euskaltzale taldeentzat45, euskal lanetan zebiltzan onenei (edo ausartenei) gizarte osorako plaza zabalago bat eskaintzean, bide batez Etxe bakoitzeko kultur ekimen euskaltzaleak zuzenetsi eta bideratzen lagundu baitzuen Ordena edo Kongregazio bakoitzean.
|
|
|
Altuna 2001; eta Iztuetak kritika pasadizo honi eskaini dion azterlana: Iztueta 1991, 991 Mitxelenak garbi utzi nahi izan zuen zein irizpide nagusirekin jokatu zen premiazko euskara eredua hautatzean, zer ez zen inondik ere egin behar eredua finkatzean eta etorkizuneko
|
hizkuntzaren
batasuna lantzean. Lauzpabost ereduren aurrean aurkitu ginen gazteok:
|
|
2008
|
|
|
Hirugarren bidegurutzea: Nazio kultura eta nazio
|
hizkuntza
batasunean bat
|
|
|
Estela edo hilarri hauek argi eta garbi adierazten dute V. eta X. mende artean, Hegoaldean eta baita Iparraldean ere (eta hori dena azaleko seinaleak bidez) euskara bizirik zegoela Euskal Herri osoan. Mitxelena, Gorrotxategi, Lakarra eta abarrek egin duten lanaren bitartez argi ikusten da antzinako lekukotasunak euskal
|
hizkuntzaren
batasuna azaltzen dutela erromata rren garaian. Baina nire ustez horrekin bat dator erromantzea Hegoaldean eta Iparraldean sortzen ari zela susmatzea (ikus Enego> hilarri batean, Enecoren ordez).
|
|
|
eremu geografiko zabala izatea, hain zuzen. Euskal Herri oso rako
|
hizkuntzaren
batasuna serioski planteatu aurretik, literatur euskalkiek zeinek bere erabiltze esparru geografikoa zehaztua zuten. Horrela, bizkaitarren arteko eredu idatzia erabakitzean, konturatuta zein konturatzeke, jaurerriko idazleek barruti horre tako aldakien artean hautatu behar izan zuten.
|
|
|
lehenbizikoan tragedia moduan eta bigarrenean fartsa gisa. Euskal Herrian
|
hizkuntzaren
batasunaren planteamenduak oraingoarekin, hiru aldiz errepikatu dira. Beharbada buru gogorreko komediante txarrak garelako, edo agian noizik behinkako ziklo itsuetan galdurik gabiltzan ero hutsak.
|
|
|
Hau gertatzen da erdaraz mintzo denak euskaraz ez badaki ere. Fenomeno hauek ez dira, nire ustez, behar bezala aztertu, eta litzateke aztertzea, telebista, irratia edo
|
hizkuntzaren
batasuna ezagutu ez duen jendeak gero eta urte gehiago baititu. Eta hizkuntza interesa handiagoa da hor, nik uste, batasunarekin eroso sentitzen direnen kasuan baino.
|
|
|
Salmentan jasandako eskarmentuaren ondoren, egutegi euskaltzalearen asmoari jarraipenik ematekotan guztiz premiazkoa zen egutegi takoaren eskaintza merkatu ahalik zabalenari egitea. Eta, horra, hamarkada dezente geroago eskola liburuen produkzioak behar izan duen
|
hizkuntzaren
batasuna López Mendizabal-ek espresuki nola aipatu zuen:
|
|
|
37 Arrazoi berberagatik, tamalgarria iruditzen zait, eta
|
hizkuntzaren
batasunerako erabat kaltegarria ere bai, herriko euskalkia edo lexiko berezia aspaldian galduak direnean, hor, euskara batu estandarra irakatsi beharrean, noizbaiteko euskalki zendua berpizten jardutea: Erronkarin erronkariera, Otsagabian bertako euskalki hila, Bizkaiko Enkarterriko museoko erakusgaiak espainiera batuan eta bizkaieraz(!) errotulatzea edota, Bilbo moduko hiri nagusi batean, euskara estandarreko Inauteriak> hitz amankomuna sendotzera lagundu barik, Udala oraindik aratusteak> moduko bitxikeriak bultzatzen ahalegintzea, bizkaitar gehienentzat ezezagunak, erdaraz, gisa bereko antruejo> edo carnestolendas en ordez, Carnaval> batua kontsakratuz.
|
|
|
«1º continuación del Diccionario 2ª resolución de consultastraducción de anuncios públicos(, imposicion de nombres á chalets...) 3ª redacción de Euskalzale,[...]» (etzanak nireak) 111 Auzia ez zen bada ezdeusa, Azkuek hiztegiaren eta aldizkariaren mailan jartzen baitzuen. Urte batzuk geroago, 1919an, Euskaltzaindia sortu zenean, Akademiaren estatutuek,
|
hizkuntzaren
batasuna, hiztegi orokorraren sorrera eta gisako helburuen artean, iragarkiena ere jasotzen zuten: «Prestará su concurso para la euskerización[...] de las etiquetas en Museos y laboratorios;[...] de los anuncios comerciales en la Prensa, catálogos y vía pública»112 Izatez Euskaltzaindiak mota honetako kontsultaren bat edo beste jaso ere egin zuen, nahiz oso bakan izan113 Eskaria, antza, zertxobait ugariagoa zen txalet eta gisako jabetza partikularrei zegokienean.
|
|
|
Zentzu horretan hiztegian bertan, aurrerarago zera adierazten zuen: «si queremos que nuestra hace siglos canosa lengua cobre la robusta vida á que tiene derecho, es absolutamente necesario que el arte y la literatura nos lleven á la unificación»411 Beraz
|
hizkuntzaren
batasunari lehen mailako garrantzia ematen zion, euskara beraren bizia bermatzeko beharrezkoa ikusten zuen eta. Ez zen beraz, hiztegian pasadan egindako ohar bat, Azkueren kezka sendo bat baizik.
|
|
|
Hola bada, 1904rako Azkuek
|
hizkuntzaren
batasuna gipuzkeraren inguruan egiteko erabakia hartuta zeukan. Ez besteak baino euskalki hobetzat zuelako, ezta gustu kontuagatik ere, baizik zentrikoena zeritzolako, eta beraz, uste izatekoa da, euskaldun guztientzat ulergarriena, Italian Toskanako dialektoa bezala.
|
|
|
Agian debatea aldizkari alderdikoi batean plazaratu zelako Azkuek ez zuen parte hartu, nahiz ikusi denez, ordurako batasuna gipuzkeraren inguruan egiteko asmoa hartuta zeukan. Eta testuinguru horretan, 1918an, Oñatiko kongresuan Euskal Akademia sortzeko estatutuak onartu zirenean Azkuek, Eleizaldek eta beste batzuk
|
hizkuntzaren
batasuna ezarri zuten erakunde berriaren helburuen artean.
|
|
|
Diputazioen aitortzak erakunde ofizial estatusa emango zion, bere lanak eta denborak kritikak isilaraziz eta autoritate ukaezin bihurtuz. Hola Diputazioek edo udalek sortutako eskoletan Akademiaren euskara eredua ezarriko zen, eta laster
|
hizkuntzaren
batasuna ezartzea posible egingo zen, euskara heriotzatik salbatuz. Nolanahi ere, etorkizuna Azkuek baino optimismo handiagoz irudikatu arren, Broussainen gutun honetan, beste behin ere, argi islatzen da artean Akademiaren aurkako ugari zegoela («personnalités jalousses», «dissidents») eta erakundearekiko oposizioa latza izango zela («Vous serez, vous [Azkue] particulièrement et l. Académie aussi, vilemment attaqués»).
|
|
|
Baina Akademia bat sortuz gero, berdin antzera onartuko zituzten haren erabakiak. Ortografia moduko gauzetan, esate baterako, erakunde berriari segitzeko nahiko prestutasun handia ageri zen, nahiz agian arau akademiko konplexuagoetara ohitzeko(
|
hizkuntzaren
batasuna adibidez) denbora zen. Edozein kasutan, Eleizalde eta beste zenbait idazle jeltzale Akademiaren alde aktiboki aritzeak joera hori indartzen zuen.
|
|
|
Izatez, Euskaltzaindiak, 1920 urtean zehar, hasi ere egin zituen zenbait ikerketa
|
hizkuntzaren
batasunaz, auziaren gaineko aburuak bilduz eta hitzaldiak eskainiz. Azkuek, pertsonalki, gipuzkeran oinarrituriko eredu estandar baten alde segitzen zuen, eta hainbat lekutan adierazi zuen iritzi hori339 Batasuna gauzatzeko bide eta aukerez hausnartu arren, ordea, Euskaltzaindiak ez zuen horren gaineko araurik eman.
|
|
|
Zentzu horretan Akademia normatibo bat baino gehiago gogoetarako kultur elkarte bat zirudien Euskaltzaindiak. Eta
|
hizkuntzaren
batasuna ez ezik, beste edozein normatibizazio asmo ere, tratatu bai baina ez zituen arau gisa ebatzi.
|
|
|
Ikusten denez Akademiak euskara sustatzeko programa zabala hartzen zuen bere gain:
|
hizkuntzaren
batasuna, hiztegigintza, testuliburuen idazketa, iragarki publikoak euskaratzea, literatur lehiaketak antolatzea, testu zaharren argitalpena, katedren sorrera. Lehenago Azkue halakoxe proiektuak garatzen aritu zen, horretarako Bilboko katedra, Euskaldun Biltokia, Abadia Anderearen Akademia asmoa, Zurtzaingo proiektua eta gisako plataformak baliatzen saiatuz.
|
|
|
392 Bergarako akordioan, euskarari buruzko erreferentzia bakarrak (5.b puntuak) helburu gisa zehazten zuen «la conservación, difusión y depuración del idioma vasco, signo preeminente de nuestra nacionalidad», baina Akademia, euskalkiak,
|
hizkuntzaren
batasuna, edo Sabino Aranaren ortografia bezalako konturik aipatu gabe (cf. Bergarako testua in Pablo Granja Mees, 1998:
|
|
|
Erakundea Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroako Diputazioen sostengu eta babespean egongo zen. Eta helburuen artean aipagarriena
|
hizkuntzaren
batasuna lortzea zen. Araudia behin betiko finkatzeko 1918ko azaroaren 17an elkartu ziren Bilbon Agirre, Urreta, Azkue, Eleizalde, Olabide eta Biziola.
|
|
|
Ziurrenik, Eleizaldek berak ere ez zuen Arbeloaren zuzenketa ontzat eman: batetik Olabideren testutik abiatuz Azkue eta besteekin lortutako kontsentsua hautsiko zuelako, eta bestetik
|
hizkuntzaren
batasun helburua (Eleizalde berak defendatzen zuena) kolokan jartzen zuelako. Horrek ez du kentzen beste jeltzale batzuen artean, eta bereziki Bilboko Euzko Gastedi girokoen artean, Akademia birmoldatzeko asmoa mantentzen ez zenik.
|
|
|
Euskaltzaindiak, bada, uste du hizkuntzaren oinarri batu horri kasu eman behar zaiola euskalkiak lantzean. Bestela
|
hizkuntzaren
batasuna arriskuan jar daiteke.
|
|
|
Beste batzuk dira horren arrazoiak. Egia esan,
|
hizkuntz
batasunik ez da inoiz izan, ez Babel aurretik ez atzetik.
|
|
|
Ziur aski, historia bera bezain zaharra da gizaki guztiek hitz egin eta ulertuko duten hizkuntza komun baten ametsa. Izatez, betidanik izan da munduan
|
hizkuntz
batasunaren alderako joerarik. Askok agertu dute lingua universalis baten premia eta onura, giza komunikazioa erraztuko bailuke.
|
|
2009
|
|
|
Bizirik irauten duten hizkuntza guztiek berezkoa dute adierazpide gisa uniformetasun zurrunekoak ez izatea, hain zuzen ere hizkuntzak, edozein delarik ere hizkuntza hori, bizirik iraungo badu nahitaez hiztun asko behar dituelako eta garaian garaiko hiztunen behar komunikatiboetara egokitzeko gai izan behar duelako. Horrek berarekin darama hizkuntzaren adierazpide ugaritasuna, beti ere, jakina,
|
hizkuntzaren
batasunari eutsiz. Hori horrela baldin bada edozein hizkuntza biziren kasuan, euskarari dagokionez are nabarmenagoa da ugaritasun hori, hain zuzen ere, beste hizkuntza bizi asko ez bezala, idatzizko erabilera apala eta batez ere ahozko erabilera dituen hizkuntza izan delako historia osoan zehar.
|
|
|
Geografiaren puntu batetik besterako desberdintasunekin jarraituz, esan beharra dago ezen, euskal kantagintza berria abiatu zenean, toki bateko eta besteko kantariekin, euskara erabat estandarizatu gabe zegoela artean, eta hori zela eta, euskaldunek berek zailtasunak zituztela kantak ulertzeko. Bizkaiko eta Zuberoako euskara, adibidez, zeharo desberdinak dira, bai gramatika aldetik bai hizkera aldetik. Baina horrek hizkuntzarekiko atxikimendu handia sortu zuen herrialde bakoitzean, eta oso lagungarria gertatu zen nazioaren mugak zedarritzen zituen
|
hizkuntza
batasunaren ideiak, hizkuntza bat, herri bat, imaginario kolektiboan lekua izan zen.
|
|
|
Lurraldea, hizkuntza eta kantagintza lotzen dituen hariari jarraituz, Ovidi Montlloren bat aztertuko dugu. Kantak argi eta garbi egiten du
|
hizkuntzaren
batasunaren alde: " Dic ben alt que parle català/ i ho faig a la manera de València".
|
|
2010
|
|
|
Frantziako iraultzak kontzeptu politiko berri bat jorratu zuen: nazioa. aipatu kontzeptu politiko berriak ondorio onuragarriak izango zituen, baldin eta nazio kontzeptuari eman zitzaion eduki estatala bestelakoa izan balitz. izan ere, Nazio kontzeptuaren beharra aldarrikatu zuen estatuak berak lotu zituen nazioa estatua kontzeptuak. hortaz, estatu bat sortzeko nahitaezko baldintza kulturaren eta
|
hizkuntzaren
batasuna lortzea zen; eta herritarren arteko berdintasunaren aitzakia baliaturik nazioa estatua hizkuntza trinomioa eratu zuten.
|
|
|
Ez dut uste beste inongo aldizkaritan gertatzen zenik. Eta nola sarea toki ezberdinetara iristen zen, horrek ekarri zuen
|
hizkuntzaren
batasunaren arazoa laster agertzea. Erredakzioko jendeok lankideen adostasuna behar genuen, zuzenketa lanak egiteko.
|
|
|
Joan Mari Torrealdaik hartuta zeukan zuzendaritza, idazleen elkarte moduko bat ere sortuta, Ermuko bilerak ere orduan egin ziren... 1964tik 1968ra bitarteko
|
hizkuntzaren
batasun prozesuan ez nintzen barruan egon.
|
|
2011
|
|
|
Duela gutxi Alondegia euskal hitz ahantzia berbizteko aukera ederra galdu genuen, espainolezko Alhóndiga ren mesedetan. Orain, izen berbera duten euskal ermita ugariak eta horrela deritzon haitzulo ospetsua gorabehera, gure
|
hizkuntzaren
batasuna hasi zenetik berrogei urte pasa eta gero, euskara estandarrean milaka haur eskolatu eta pertsona nagusi alfabetatu ugari lortu ondoan, Bilbon kiroldegi nagusi berri bat pairatu dugu, erdarazko izen ongi ozenaz hornitua, baina hori bai, deitura euskara dialektal dialektalean daramakeena. Tira, adiskideok, aski da, horrela ez goaz inora!
|
|
|
Egoera soziolinguistiko normalizatu batean, inork ez ditu hizkuntzarekiko jarrera negatiboak. Hizkuntzaaurreiritziak gutxitzeegoeretan izaten dira eta, beraz, soziolinguistikaren irakaskuntzak jarrera horiek hobetzen lagundu dezake. tako testuak eta tituluak ematen ditu ikasleekin hainbat kontu lantzeko; esaterako,
|
hizkuntzaren
batasuna eta ekolinguismoa.
|
|
|
Bigarren Hezkuntzan (eta Unibertsitatean) irakatsi beharreko Soziolinguistikak ez du errealitatearen deskribapen soila izan behar. txarra izan zuen kasu bat ere aipatzen da; irlandera. Azkenik, katalanaren kasuaz ere hitz egiten da. egileak aurreko testuaren berrikuste bat egiten du eta hiru kapitulu berri gehitzen ditu; XII. emaitza onak izan dituzten hizkuntza normalizaziorako prozesu berriek (Lituania, Letonia eta estonia); XIII.
|
hizkuntzaren
batasuna eta hizkuntza sezesionismoa: motibazio politikoak; XIV. Independentziaren hipotesiaren inguruan.
|
|
|
–Hainbat hamarkada igaro dira independentzia lortu zuenetik, baina Kenyako hezkuntza sistemak bere horretan dirau. Ez da egon ia inolako aldaketarik bertako hizkuntzak irakasteko politikan, berrogei hizkuntza inguru daude, baina gobernuaren ustez, toki
|
hizkuntzak
batasun nazionalaren kontrakoak dira. Kiswahilia da onartzen duten hizkuntza bakarra, Jomo Kenyatta zenak hizkuntza ofizial izendatu baitzuen ingelesarekin batera?.
|
|
|
Segidan unibertsitateen edo unibertsitate proiektuen inguruan antolatutako ahozko jardun batzuk aipatuko ditugu, baina ezin ditzakegu denak xeheki aztertu. Bestalde,
|
hizkuntzaren
batasun prozesuan izan zuen eraginarengatik Euskaltzaindiaren Bergarako 1978ko biltzarra zehatzago azaltzea erabaki dugu.
|
|
|
Eta oraindik ere ezohikoagoa da unibertsitatera iristea, eta bertan irakaskuntza hizkuntza gisa erabiltzeaz gain, goi mailako komunikazio esparru bat eratzea. Euskara salbuespen bitxi horietako bat da, XX. mendean lortutako
|
hizkuntza
batasunari esker, komunitate zientifiko bat eratzea erdietsi duelako. Alde horretatik, euskarak zinezko aukera eskaintzen du hizkuntza gutxituen komunikazio zientifikoa eta komunitatea ikertzeko.
|
|
|
Epe bakoitzean aztertu dugu zeintzuk izan ziren goi mailako erakundeak, aldizkariak, argitalpenak edota euskarak hezkuntzan, bereziki unibertsitate eta goi mailako ikasketa zentroetan, izan zuen presentzia. Kapitulu bakoitzaren muga kronologikoak finkatzeko urte zehatzak erabili ditugu,
|
hizkuntzaren
batasun prozesuan zein unibertsitate aitzineratzean mugarri izandako urteak hain zuzen ere: 1968ko Arantzazuko biltzarra, 1978ko Bergarako biltzarra eta 1990eko UPV/EHUko lehen hizkuntza plangintza.
|
|
|
Aipatutako hiru kapituluetan arreta berezia jarri dugu izaera desberdineko bi fenomenotan: alde batetik,
|
hizkuntzaren
batasun prozesuan, aditu euskaldunen lehen trinkotzea ekarri zuelako, eta goi mailako euskarazko erregistroaren sorrerarekin oso lotuta egon zelako; eta bestetik, unibertsitate eta goi mailako ikasketa zentroen sorreran eta finkatzean, hola, egile euskaldunen formazioan eta komunitate zientifikoaren sorreran eduki zuten (edo eduki ez zuten) eragina agertzeko. Lehenengo ikerketa ildoari, euskararekin lotutakoari, berebiziko garrantzia eman diogu.
|
|
|
Abuztuaren 22tik 24ra bitartean Euskaltzaindiak Loiolan jesuiten egoitza nagusian, Euskaltzaleen VI. Biltzarra antolatu zuen eta Euskal Idazkaritzak Baionako biltzarra abuztuaren 29 eta 30ean. Segidan ikusiko dugunez, Loiolakoak euskararen batasun prozesuan ez dirudi ekarpen berezirik egin zuenik, Baionakoa, aldiz,
|
hizkuntzaren
batasunerako ezinbesteko hitzordua izan zen.
|
|
|
497). Aresti eta Altunaren arteko solasaldia kenduta, ez dirudi
|
hizkuntzaren
batasunaren gainean berba egin zenik. Nolabait, baztertu zen hizkuntzaren batasunaz berba egitea, agian ordurako bazirelako beste foro batzuk, Baionakoa adibidez.
|
|
|
Aresti eta Altunaren arteko solasaldia kenduta, ez dirudi hizkuntzaren batasunaren gainean berba egin zenik. Nolabait, baztertu zen
|
hizkuntzaren
batasunaz berba egitea, agian ordurako bazirelako beste foro batzuk, Baionakoa adibidez.
|
|
|
Hurrengo urteetan, aldiz, euskaltzale jantziak gai izan ziren egoera hori iraultzeko, neurri batean bederen, eta garai berri bati ateak irekitzeko. Sasoi hartan bizitako zapalkuntzak gerraurreko bidea ia erabat moztu bazuen ere, etena ez zen erabatekoa izan eta belaunaldi berriek jakin izan zuten aurreko ondarea berreskuratzen eta norabide berrian jartzen,
|
hizkuntzaren
batasunaren bidetik. Ez zen erraza izan, frankismoak dena zipriztindu zuelako eta ez zegoelako giro egokirik eztabaidak eta proposamenak patxadaz eta soseguz bideratzeko.
|
|
|
Izan ere, 50 eta 60ko hamarkadetan oinarrizko osagaiak agertzen hasi ziren: aditu euskaldunak, norbanako horiek trinkotzeko topaguneak (elkarteak, erakundeak eta biltzarrak), kultur produkzio jasoa ekoizteko azpiegiturak (aldizkariak eta argitaletxeak) eta goi mailako komunikazioa ahalbidetzeko
|
hizkuntzaren
batasunerako proposamenak. Gerraosteko prozesu bat izanik ere, prozesua gerraostean ez zen zerotik abiatu eta gerraurreko euskararen inguruko proiektuek eta ideiek 50eko hamarkadan eragina izan zuten.
|
|
|
Tartean pertsona gehiago ibili baziren ere, hiru eragile nagusiren izenetara mugatuz, esan liteke lehen saiakera Federiko Krutwigena izan zela, bigarrena Jokin Zaitegirena, eta hirugarren eta azkena, Koldo Mitxelenarena. Bakoitzak kultur proiektu desberdinak martxan jartzeaz gainera,
|
hizkuntzaren
batasunerako eredu desberdinak defendatu zituen. Aipatu moduan, Zaitegirena zen gerraurrearekin bat egiten zuen bakarra, beste biak garbizaletasunetik urruntzen ziren.
|
|
|
Tartean, Txillardegi egon zen. Txillardegik eta Euskal Idazkaritzak berrindartu zuten
|
hizkuntzaren
batasun prozesua 1964an, eta 1968ko Arantzazuko Euskaltzaleen Biltzarrean finkatu ziren gaur egungo Euskara Batuaren oinarrizko arau ortografiko gramatikalak. Beraz, gerraostean, aldi berekoak izan ziren hizkuntzaren batasuna eta euskararen prestaketa goi mailako kulturarako.
|
|
|
Txillardegik eta Euskal Idazkaritzak berrindartu zuten hizkuntzaren batasun prozesua 1964an, eta 1968ko Arantzazuko Euskaltzaleen Biltzarrean finkatu ziren gaur egungo Euskara Batuaren oinarrizko arau ortografiko gramatikalak. Beraz, gerraostean, aldi berekoak izan ziren
|
hizkuntzaren
batasuna eta euskararen prestaketa goi mailako kulturarako.
|
|
|
Izan ere, biltzar haietan aditu euskaldunak elkartzen ziren eta komunikazio hizkuntza euskara erabili zuten. Gerraurrean, berriz,
|
hizkuntzaren
batasuna eztabaidatu zen aldietan nagusiki erdara erabili zen.
|
|
|
Horregatik, hasiera batean, hizkuntza bereko baina jakintza arlo desberdinetako adituak denak batera daude. Hau da,
|
hizkuntzaren
batasun prozesuaren inguruan hizkuntzalari edota idazleekin batera egon ohi dira medikuak, ingeniariak, abokatuak eta bestelako ikasketak dituzten profesional eta adituak. Geroago, hizkuntza batasun prozesuaren arabera, eta eredu estandarraren zabalpenaren arabera, eta honetan elementu klabea da hizkuntzaren txertaketa goi mailako ikasketetan eta bereziki unibertsitatean?, komunitate zientifikoa hazi eta hedatu ahal izango da.
|
|
|
Hau da, hizkuntzaren batasun prozesuaren inguruan hizkuntzalari edota idazleekin batera egon ohi dira medikuak, ingeniariak, abokatuak eta bestelako ikasketak dituzten profesional eta adituak. Geroago,
|
hizkuntza
batasun prozesuaren arabera, eta eredu estandarraren zabalpenaren arabera, eta honetan elementu klabea da hizkuntzaren txertaketa goi mailako ikasketetan eta bereziki unibertsitatean?, komunitate zientifikoa hazi eta hedatu ahal izango da. Ordurako, edo orduantxe, komunitatea jakintza arloetan antolatzen hasiko da, hizkuntza nagusituen komunitate zientifikoetan ohikoa den moduan.
|
|
|
Euskara unibertsitatean sartu zenerako, hizkuntzaren gaineko oinarrizko lanak eginda zeuden eta oinarriak finkatuta:
|
hizkuntzaren
batasuna abian zegoen eta goi mailarako prosa eta lexiko berezitua prestatze bidean zen.
|
|
|
|
Hizkuntzaren
batasuna nagusiki Euskaltzaindiak beste kultur eragile batzuekin batera egin bazuen ere, zientzia eta teknikarako euskara nagusiki euskal kulturgintzak prestatu zuen, hau da, unibertsitatetik kanpo elaboratu zen, nahiz eta horretan aritutako batzuk unibertsitateko irakasleak izan. Izan ere, une hartan unibertsitateak ez zien aukerarik ematen euskararen prestaketa eta egokitze lanak unibertsitatean bertan egiteko.
|
|
|
Lapurtera aukeratu zuen tradizio idatzi zabalena zuelako eta literatura zelako hizkuntzari prestigioa ematen ziona. Halaber,
|
hizkuntzaren
batasuna beharrezkoa zekusan, euskara prestigiatzeko. Batasunaz gain, hizkuntza prestigiatzeko besterik ere egin behar zen:
|
|
|
|
Hizkuntzaren
batasunak euskal kulturgintzako sektore guztiak ukitu zituen, bi aukera baino ez zeudelako: Euskararen Batuaren alde edo kontra jartzea, eta euskaltzale guztiak bataren edo bestearen alde jarri behar izan ziren.
|
|
|
Beraz, 80ko hamarkadan abiatu zen euskararen eta bere komunitate zientifikoaren hedatze zabala. Horrek ekarri zuen ordura arte
|
hizkuntzaren
batasun prozesuaren inguruan hezurmamitutako komunitatea zabaltzea esparru akademiko berrietara (adb. ikerkuntzara) zein gaietara. Izan ere, aditu euskaldunak hizkuntzari buruzko bilkurak ez ezik, bestelakoak ere antolatzen hasi ziren, hala nola Fisikari eta Kimikari buruzkoak.
|
|
|
Beraz, lehen saio honetan elkartea sortzeko ekimena euskararen batasun prozesuarekin lotuta agertzen da. Torrealdaik Ermuko bileraren berri eman zuen JakinIdatz/ Hegats buletinaeko zenbaki horretan bertan esplizituki adierazi zuen idazleen elkarteak
|
hizkuntzaren
batasun prozesuarekin bat egin behar zuela (Torrealdai, 1968: 79).
|
|
|
Hala 1978an Bergaran Euskaltzaindiaren 9 biltzarra antolatu zen, Koldo Eleizalderen omenez. Bertan 1968ko Arantzazuko Biltzarrean
|
hizkuntzaren
batasunerako onartutako erabakiak berretsi ziren. Hurrengo urtean, Arrasaten 10.a antolatu zen, Seber Altuberen omenez, eta euskararen Hizkuntzalaritzari buruzkoa izan zen.
|
|
|
Horren adibide dira Baionako biltzarra eta Ermuko bilera. Itxura guztien arabera, 1968ko biltzarra ere, hasieran behintzat, ez zirudien
|
hizkuntzaren
batasunaren gaia errotik lantzeko zenik. Villasantek Akademiaren 1967ko urtarrileko bileran proposatu zuen 1968ko biltzarra Akademiaren 50 urrezko ezteiak ospatzeko erabil zitekeela, besterik zehaztu gabe.
|