|
2000
|
|
|
Hori bai, denak errespetagarriak, bakebiderik nahi baldin badugu. Zeren
|
hizkuntza
bakoitzak bere inguru jakina du eta inguru bakoitzak bere balio bereziak, elkar ulertu beharrez anaitasunerantz garamatzatenak.
|
|
|
gramatika, pragmatika, estilistika, eta abarreko azpigaiak, edofonetika/ fonologia, morfologia, sintaxia, lexikoa, semantika eta abarreko azpiazpigaiak; bereiz daitezke, baita ere, ondoko gertuko gaiekin zerikusi dutenak: kognizioa, kognizio soziala, logika, errealitatearen irudikapena eta eraikuntza, giza harremanak, giza eraginak, etab. Hizkuntza partikularrekin ere, antzera ikusdaiteke:
|
hizkuntza
bakoitzeko barne aniztasuna (kodeak, dialektoak, erregistroak,...), hizkuntza bakoitzaren arteko tipologia linguistikoa, deskribapen sinkronikoeta diakronikoa, hizkuntzen arteko nahasketak, etab., azpigai moduan; edogertuko gai hauekiko harremanak: hizkuntza bakoitzaren arteko tipologia soziala, hizkuntzen arteko ukipen egoeren motak, ukipen egoerako dominatzaile/ menpekoposizioak, hizkuntza moten araberako jabekuntza/ aprendizaia, hizkuntzaren gaitasun maila, hizkuntzaren erabilera, hizkuntza gatazka, hizkuntza plangintza, hizkuntza normalizazioa, etab. Aniztasun hori guztia jasoko duen teoria izan daiteke, berriro, komunikazio makroteoria; jadanik, zuzenean, edo zeharka, aipatu direnhauetako gai, azpigai, azpi azpigai edo gertuko gaiak aztertuta eta erlazionatutadaude komunikazio teoriaren pean.
|
|
|
gramatika, pragmatika, estilistika, eta abarreko azpigaiak, edofonetika/ fonologia, morfologia, sintaxia, lexikoa, semantika eta abarreko azpiazpigaiak; bereiz daitezke, baita ere, ondoko gertuko gaiekin zerikusi dutenak: kognizioa, kognizio soziala, logika, errealitatearen irudikapena eta eraikuntza, giza harremanak, giza eraginak, etab. Hizkuntza partikularrekin ere, antzera ikusdaiteke: hizkuntza bakoitzeko barne aniztasuna (kodeak, dialektoak, erregistroak,...),
|
hizkuntza
bakoitzaren arteko tipologia linguistikoa, deskribapen sinkronikoeta diakronikoa, hizkuntzen arteko nahasketak, etab., azpigai moduan; edogertuko gai hauekiko harremanak: hizkuntza bakoitzaren arteko tipologia soziala, hizkuntzen arteko ukipen egoeren motak, ukipen egoerako dominatzaile/ menpekoposizioak, hizkuntza moten araberako jabekuntza/ aprendizaia, hizkuntzaren gaitasun maila, hizkuntzaren erabilera, hizkuntza gatazka, hizkuntza plangintza, hizkuntza normalizazioa, etab. Aniztasun hori guztia jasoko duen teoria izan daiteke, berriro, komunikazio makroteoria; jadanik, zuzenean, edo zeharka, aipatu direnhauetako gai, azpigai, azpi azpigai edo gertuko gaiak aztertuta eta erlazionatutadaude komunikazio teoriaren pean.
|
|
|
hizkuntza bakoitzeko barne aniztasuna (kodeak, dialektoak, erregistroak,...), hizkuntza bakoitzaren arteko tipologia linguistikoa, deskribapen sinkronikoeta diakronikoa, hizkuntzen arteko nahasketak, etab., azpigai moduan; edogertuko gai hauekiko harremanak:
|
hizkuntza
bakoitzaren arteko tipologia soziala, hizkuntzen arteko ukipen egoeren motak, ukipen egoerako dominatzaile/ menpekoposizioak, hizkuntza moten araberako jabekuntza/ aprendizaia, hizkuntzaren gaitasun maila, hizkuntzaren erabilera, hizkuntza gatazka, hizkuntza plangintza, hizkuntza normalizazioa, etab. Aniztasun hori guztia jasoko duen teoria izan daiteke, berriro, komunikazio makroteoria; jadanik,...
|
|
|
Bigarren moduluak, aldez aurretik, bere sarreran ager daitezkeen soinu guztiak, ezagutu? behar ditu, hots, hizkuntzaren soinu inbentarioa eduki behar du, baina, xehetasun honez lekora, haren funtzionamendua ez dago
|
hizkuntza
bakoitzaren menpe.Lortuko den ahots seinalearen kalitateari, prozesaketa linguistikoari legozkiokeenxehetasunak bazter utzita, erabiliko den ereduaren ontasunak eragingo dio. Gaur egunerabiltzen diren sintesi ereduetan lortu den kalitatea oso handia da; izan ere, zenbaitkasutan seinale naturaletatik zuzenki lortutako ezaugarriak dituzten elementu kateasistemari emanez gero, seinale sintetikoa eta naturala ez bereizteraino hel daiteke.
|
|
|
Diotenez eta oso sinestekoa denez, gainera, soinu kontuen eta gainerakohizkuntz atalen arteko lotura ez da nolanahikoa. Azentua ad cantus zentzuanhartzen dutenen arabera,
|
hizkuntza
bakoitzaren erritmoa litzateke ezaugarrigramatikal funtsezkoen sorburu (ik. Donegan/ Stampe 1983, Donegan 1993).
|
|
|
Hamaikagarrena, ekoizten ditugun soinuak aldatu egiten dira inguruan dituztensoinuen eraginez, baina ez beti eta ez edonola;
|
hizkuntza
bakoitzak erabakitzen duhau, arautegi antzeko zerbait osatuz, hiztunak ikasi beharreko, erabilpen arautegi, bat.Hori bai, arautegi honek ez ditu fonemak eraldatzen, beraien alofonoak baizik; beraz, arautegi hau soinuen ekoizpenari dagokio eta ez beraien ulermenari.
|
|
|
Osotoro ondorioapelaezinak sortzen ditu mugapen honek, ezen, mintzatzen ikastearekin batera, umeakbere hizkuntzarenak direnak ikasten ditu soilik, eta ikaspen esfortzua errentagarriegiteko, berauek praktikan erabil daitezen nahiko du. Baina konstrikzio (mugapen) hauek ezin dira beti eta edonola erabili;
|
hizkuntza
bakoitzak bere arautegia duenez (hamaikagarren atalean aipatutakoa), hiztunak jakin behar du nola jokatu soinu elkarketa posible bakoitzarekin (noski; eta jakin zein soinu elkarketa ez diren posible berehizkuntzan).
|
|
|
Amerikarraren babesean datorkigu hemen: ?
|
Hizkuntza
bakoitza estrukturazosatutako sistema zabal bat da, beti ere hizkuntza bakoitzean berezia. Hizkuntzabakoitzak kulturaren arabera eratzen ditu gizonaren moldeak eta kategoriak.
|
|
|
Amerikarraren babesean datorkigu hemen: . Hizkuntza bakoitza estrukturazosatutako sistema zabal bat da, beti ere
|
hizkuntza
bakoitzean berezia. Hizkuntzabakoitzak kulturaren arabera eratzen ditu gizonaren moldeak eta kategoriak.
|
|
|
Baina, baldin
|
hizkuntza
bakoitza arimatik arimarat hedatzen dugun zubia bada, noraino ote zen, halarik ere, Alessandro eta osaba Joanikotenganik eneganat hedatzen zen zubi hura hiruren arteko elkargune eta elkarbide, aurkileku eta bidegurutze, zeren nik nahi nuena ulertzen bainuen, finean. Baina, urrunagorat joanik, zer puntutaraino da elkarbide bi pertsonaren arteko solasa, ez hizkuntza desberdinetan ari direlarik, baina hizkuntza berean ere?
|
|
|
Eta solasean hasten gara, eta ni sagar batez ari naiz eta zuk bertze sagar bat ulertzen didazu, eta hala bihurtzen da
|
hizkuntza
bakoitza ere babel dorre bat eta hala erran liteke ezen Bibliako dorre hura ez zela bakarra izan eta zenbat hizkuntza, hainbat babel dorre direla munduan. Eta osaba eta Alessandro ere hala ibiliko ziren, segur, italianoaren babel dorrean... eta nik, zer erranik ez, zeren, haien konbertsazionetik ez bainituen hitz solte batzuk baizik ulertzen.
|
|
2001
|
|
|
Baliokidetasuna: azken muturrerainoko modulazioa;
|
hizkuntza
bakoitzean
|
|
|
proposatzen da ondoren: 1) Hasieran, Euskal Herriko egoera sozio historikoa eta bertan gertatzen den talde eta hizkuntza etnikoen arteko ukipenadago, talde eta
|
hizkuntza
bakoitzak bizitasun etnolinguistiko objektibo erlatiboaduela?, euskal testuinguruan, euskaldun menperatua estatus baxukoa eta gutxiengo taldea izanik; testuinguruak (batez ere, testuinguruan dagoen euskaldun proportzioa) gizabanakoen hainbat ezaugarritan izango du eragina, besteak beste komunikazio sare sozialean, hautemateetan, jarreretan eta identitatean; 2) Sare sozialeanpertsonarteko eta tald... Prozesu horren ondorioz, portaerak egongo lirateke, eta lan honetan interesgarriak diren hizkuntz portaeraketa, horien artean, hizkuntz aukeraketa.
|
|
|
Beldurrik gabe aitortu eta onartu dugu kontua ez dela gazteleraz edo frantsesez egiten den guztia euskaraz ere egitea" horretarako eskubidea" dugulako. Beldurrik gabe aitortu eta onartu dugu litekeena dela
|
hizkuntza
bakoitzak bere erabilera esparruak izatea, desberdinak ziur asko pertsona, lurralde edo egoera bakoitzean. Beldurrik gabe aitortu eta onartu dugu euskaldun guztiok, baita euskaldun jantzi edo prestatuenek ere?
|
|
|
Larresororekin edo ari banintz, bestelako arrazoibideak atera nituzke, baina bat gatozela uste dut orain dihardugunok zenbait oinarriri buruz. Hizkuntzak?
|
hizkuntza
bakoitzak, alegia, ez gizontzen gaituen mintzatzeko gaitasunak, ez gaitu behin betiko eta betiereko" markatzen", ez digu ezin hautsizko pentsaerarik eta ikusmolderik egozten17 Gure irudimena tindatzen du gehienez, gure ipuin mitoak, gure poesia, maiz aski poesiaren lagun hurko den gure metafisika18.
|
|
|
J.R. Lodares hotzagoa da. Honen iritzian
|
hizkuntza
bakoitza bere kokaleku egokian dago, egon, elkarbizitzak halaxe jarrita.
|
|
2002
|
|
|
«(...) Galeuzka gauza sentimental, sinboliko, pedante bat duk. Bilerak aspergarriak dituk hiru lau egunetan, ez ditek balio nazio
|
hizkuntza
bakoitza indartzeko, ez zeukatek inongo eraginik gizarte mailan. Bukaeran manifestu bat ateratzen duk, ia gehienetan panfleto antikastillanu bat izaten dena, hizkuntza handiaren aurkako gauza kutre bat.
|
|
|
gaztelaniaz garatzen ari dena euskaldundunahirik joan gara. Kontua da, ordea,
|
hizkuntza
bakoitzak bere garapen bidea behar duela eduki, bere beharrizan, baliabide eta erritmoen araberakoa.
|
|
|
–
|
Hizkuntza
bakoitzaren atal edo arlo errazenak zuretzat:
|
|
|
–
|
Hizkuntza
bakoitzaren atal edo arlo zailenak zuretzat:
|
|
|
|
Hizkuntza
bakoitzak bere lurraldea behar du, bere berea, besteetatik apartekoa; hala ere, hiztun bakoitzak badaki, jakin, hizkuntza eremu horretatik kanpoko gizakiekin harremanak garatzeko, agian berea, agian besteena, agian hirugarren hizkuntzaren bat erabili duela. Kontua da, hizkuntza eremu batera heltzen den kanpotarrak jakin lukeela, era berean, berea ez den komunitate linguistikoaren baitara ari dela sartzen, eta horko hiztunekin errespetuzko obligazioak dituela, eta hori sarritan ahazten du hizkuntza maioritarioetako hiztunak?.
|
|
2003
|
|
|
Euskarari dagokionean, Euskal Autonomia Erkidegoko egoera, Nafarroakoa eta Iparraldekoa bereizi dituzu. Nola ikusten duzu gure
|
hizkuntza
bakoitzean?
|
|
|
Izan ere, besteak beste, gure hizkuntzari dagokionez, azken helburuak garbi badaude, eragingarriak ez diren ereduak eta funtzionamendu moldeak zertarako mantendu? Beste era batera adierazita, goi mailako ikasketetan finkatu litzatekeen eredu bakar baten testuinguruan, gainerako mailetan ere zergatik ez eredu bakar bat ezartzeko urratsak egin, eskola eta ikastola bakoitzaren errealitatearen arabera (ingurune soziolinguistikoa, e.a.), azken helburuetara iristeko asmoz, kanpoko ebaluazio sistema baten eraginpean, nahikoa autonomia (ordutegiak antolatzeko,
|
hizkuntza
bakoitzari eskaini beharreko ordu kopurua zehazteko, e.a.) onartuz. Ereduak zein gainerakoak, zenbaitetan kontrakoa dirudien arren, ez dira xede, besteak beste, euskara eta bestelako hizkuntzak menderatzeko bitarteko baizik.
|
|
|
Eta Canon Romanum (orduko Eukaristi Otoitza, Latin Eleizeak gizaldi askotan erabili izan dauan bakarra) itzultzeko baimena Erromatik etorri zanean, orduan Euskal Herri guztiko Eleizen ordezkariak alkartu eta itzulpen hori egiteari ekin geuntsan, gotzainen baimen eta guzti. Egia esan, Erromak be holakoxe batasuna eskatzen eban
|
hizkuntza
bakotxaren eremuan.
|
|
|
Nork ez du gaur egun ere gure eliza elebidunetan aurkitu horrelako adibiderik? Pierre Narbaitz zenak zioen bezala, ez baitute zorigaitzez denek sendi
|
hizkuntza
bakoitzari zor zaiola bere ohorea eta, gure iduriko, lurralde bakoitzeko hizkuntzari bere maila, hau da, lekukoari lehen maila. Bestenaz, ohitura txar batzuk nagusitzen dira elizetan, gizartean sor ditzaketen ustekabeko ondorioak kontuan hartu gabe ere.
|
|
|
komunitate euskalduna eta komunitate erdalduna. Edozein kasutan ere, euren burua komunitate batetik bestera joan etorrian ikusten dute gehienek,
|
hizkuntza
bakoitzari giza eta gizarte funtzio zeharo desberdinak aitortuz. " Gaztelerari edo ingelesari atxikitzen zaizkion funtzio eta balio komunikatiboak eta praktikoak (erabilerari zeharo lotuta dauden dimentsioak) azpimarratu lirateke; euskarari atxikitzen zaizkion balio edo dimentsio mitikoekin, politikoekin edo identitate emaileekin (hau da hizkuntza erabilerari baino motibazioa edo sentimenduei lotuak) desberdinduz64".
|
|
|
5 Ezin lerrootan aipatu gabe utzi hizkuntzak kultur osagai gisa duen garrantzia, erkidegoak haurrari eskainia, haren adimena garatzeko.
|
Hizkuntza
bakoitzak modu batera ikusten du natura, gizarte hierarkia, sexuen gramatika tratua, mitologia, zenbakiak, eta abar. Hizkuntzak, azken buruan, mundu ikuskera dakarkio eta hori haurraribaliagarria izanen zaio mundua, bizitza eta gauzak erabateko koherentziaz ulertzeko, eztabaidagarria eta sinbolikoa dena, erreala edo zientifikoa baino gehiago.
|
|
|
Elebitasuna hautatzekotan, nolakoa? Hizkuntz funtzio guztietan edo diglosia bezala ulertu ohi dena, hau da,
|
hizkuntza
bakoitzak bere funtzio eremu bereiztuarekin. Elebakartasuna (edo elebitasuna/ diglosia) eskualde guzti guztietan edo lekuan lekuko egoera propioa?
|
|
2004
|
|
|
Hizkuntza arloa diot, eta ez Euskara arloa, eskolan erabiltzen/ irakasten diren hizkuntza guztiak hartu behar baititugu kontuan.
|
Hizkuntza
bakoitzak bere baliabide linguistikoak izango baditu ere, badira hizkuntza guztietan berdinak diren edukiak eta, beraz, batetik bestera transferitzeko modukoak direnak. Ikuspegi horretatik abiatuta, Hizkuntza irakasle guztien elkarlana beharrezkoa izango da transferigarriak diren edukiak identifikatu, landu eta transferentzia hori bideratzeko.
|
|
|
Dena den, nire helburua benetan nola gauden jakitea zen, eta lortu dudalakoan nago. Ikerketa hau egin eta gero badakit
|
hizkuntza
bakoitza non dagoen kokatua balizko zera horretan, hau da, euskararen urrutiko ahaidea izan daitekeen edo inolako zerikusirik ez duen.
|
|
|
Bizitzaren elkarreraginean izandako komunikazio ekintzen izaerak determinatuko luke, alegia, euskaraz daukagun edo ez daukagun abileziaren zer nolakoa. Komunikazio ekintzen jardunean bi hizkuntza baldin badarabiltzagu, berriz,
|
hizkuntza
bakoitzean garatutako erabileraren izaerak definituko ditu gure elebitasun motaren ezaugarriak.
|
|
|
Elebitasun mota aipatzean,
|
hizkuntza
bakoitzaren jabetze mailaz ari garela kontuan hartuta, nolako gaitasuna eskura dezake gaur eta hemen batez besteko euskaldunak. Euskañolaren aipamena egin dugu gorago, elebidunaren bigarren hizkuntza tankera definitze aldera.
|
|
|
Oker ez banago, Begoña del Tesoren elebitasun esperientziak horren itxurako zerbait iradoki nahi digu euskaldun berriaren lekuko: . Hizkuntzak izugarri gustatzen zaizkit, eta badakit
|
hizkuntza
bakoitzak mundu bat islatzen duela. Gustura nago ezagutu dudan munduan.
|
|
|
Beraz, pertsona eleaniztun batek izaera propioa du. Bere bizitzan erabilera eremu ezberdinetan sortzen diren behar komunikatiboen arabera garatzen du gaitasun komunikatiboa
|
hizkuntza
bakoitzean. Ondorioz, hiztun elebakar bat, erabilera eremu guztietan hizkuntza bakar bat erabiliz, ezin da eleaniztun batekin alderatu?. 688
|
|
|
Hortxe bertan dago koska, inon egotekotan: , sortzen diren behar komunikatiboen arabera garatzen du gaitasun komunikatiboa
|
hizkuntza
bakoitzean?. Orain, iltzearen erdi erdi erdian jo ondoren, azter dezagun behar komunikatiboen auzi hori, auziak arazoaren muineraino eraman gaitzake-eta.
|
|
|
Hizkuntzen merkatuan beste horrenbeste gertatzen da, ahulenaren zorigaiztorako, elebitasunaren edo eleaniztasunaren kontraesanezko merkatu bihozgabean. Hain zuzen,
|
hizkuntza
bakoitzak bere balio pragmatikoa eta soziala bere eraginkortasun mailan itsatsirik darama, eta, ondorioz, balio horren irizpideak izango dira hizkuntzen arteko erabilera arauak eta ohiturak alde batera edo bestera lerraraziko dituztenak. Nahimen hutsez zernahi erdiets dezakegulako usteak arnasa laburra du hizkuntza taldeen arteko harremanak kudeatzeko garaian.
|
|
|
Ikuspegi holistikoaren premia nabarmendu da duela gutxi eratutako batzar batean.591 Bi hizkuntzatan bizi den gizarte batean horietako bat bestearen ordez hautatu izanak dituen zergatikoak begiz jotzeko, egia esan, begi zorrotza behar da, hiztunaren komunikazio egoerak etengabe aldatzen baldin badira behinik behin. Bateko, egitura soziolinguistiko objektiboaren aldaera daukagu holakoetan,
|
hizkuntza
bakoitzak gizartean irabazia daukan legitimazio sozialaren oihartzuna; besteko, aldiz, hiztunen kontzientzia linguistikoa, aurreko baldintza soziolinguistiko objektibo horien aldekoa edo aurkakoa. Bi maila horien artean taxutzen duten sistema orokorrean, orobat, bigarren mailako aldaera pila metatzen da hizkuntza hautuaren zergatikoa aletzeko orduan.
|
|
|
Eskolaren izari eta jardun mikroa, hori inguratzen duen gizartearen soziolinguistika makroaren parametroetan kokatu behar izaten da hizkuntza joeren indarrak nola dabiltzan ezagutzeko. Horretaz gainera, oraingoz hizkuntza ereduen auzia alde batera utzita, ondo gogoan hartzeko kontua da
|
hizkuntza
bakoitzaren ofizialtasun erreala edo estatus juridiko politikoaren zinezko izaera. Demagun, adibidez, eskola hizkuntza Estatu hizkuntza dela, eta ingurumarian ahozko erabileran hizkuntza normalena herri mintzaira diglosikoa dela.
|
|
|
Nolanahi ere, heziera elebidunaren balizko ereduetan nola gorpuzten dira eskolako hizkuntzen tasunak? Izan ere, dakigunez,
|
hizkuntza
bakoitzak gizartetik jasotzen duen erakarpen indarraren oihartzunak goitik behera baldintzatu ohi du hezkuntza eremuko hizkuntza garapena. Hala, hizkuntzaren estatus soziala eskolaren barruko jarduera guztien zer nolakoa zentzu batean edo bestean zipriztintzeko gauza baldin bada, gizartearen eta eskolaren arteko elkarreraginaren doikuntzan, zantzu pragmatikoak ez ezik, hizkuntza politika orokorraren helburuak ere balioetsi genituzke.
|
|
|
" Ideia hau: alegia,
|
hizkuntza
bakoitzak egiazkoan alderdi liferenteak ebakitzen eta berezten dituela (hizkuntza hunek nabarmenerazten duena, harek alde bat utziz; hunek ahaztutzen duena, harek aintzakotzat hartuz eta erreparatuz); eta egiazko horren beraren berezketan, bestalde, hizkutza bakoitzak tajutzen dituen banakoak edo atalak desberdiñak ere dirala (hizkuntza hunek lotu duena, harek deslotuz; hunek zatitu duena, harek... (Mounin, Les Problèmes théoriques de la Traduction, 48garren orrialdean).
|
|
|
Entzun dezagun Martinet, beraz: "
|
Hizkuntza
bakoitzari, esperientziak bildutako oiñarri edo datoen tajuketa berezi bana dagokio". (Éléments de Linguistique Générale, 16gn. orr.).
|
|
|
Gauzei" izen" bat eman baiño lehenago, hizkuntza batek (herri batek, beraz) ideien maillan egiten du zatiketa bat, berezketa sakon bat, oharkabezko ideia antolaera bat. Eta
|
hizkuntza
bakoitzak bere erara begiratzen du mundua. Ez dago ikuskera logikorik.
|
|
|
Ulmann’ek ongi dio: "
|
Hizkuntza
bakoitzari kanpoko munduaren azterketa berezi eta jatorrizko bat datxeko; eta azterketa hori eta gaiñerako hizkuntzena, edo baita hizkuntza horren beraren aspaldikoak ere, desberdiñak dira".
|
|
|
Ez dago kidetasun zehatzik.
|
Hizkuntza
bakoitzak bere gisara antolatu du gizarte mintzakeraren eremua. Edo, bestela esateko:
|
|
|
|
Hizkuntza
bakoitzean, beraz, ba dago adieraz hots zerrenda luze bat; eta ba dago, guztiz besteari lotuta, adierazkien zerrenda luze bat ere.
|
|
|
Irakur dezagun Saussure: "
|
Hizkuntza
bakoitzean hitz guziak elkarri lotuak daude, eta bakoitzaren balioa ondoko hitzen balioak baldintzen eta finkatzen du". (Saussure, Cours de Linguistique Générale, 165).
|
|
|
|
Hizkuntza
bakoitzean, hitzak elkarrekiko burrukan egokitu dira istorian zehar; eta burrukan heldu dira gaurko oreka hortara.
|
|
|
Hizkuntza batetik bestera, horrela, hizkien edo hotsen sorta aldatu egiten da.
|
Hizkuntza
bakoitzak bere soiñu mordo berezia darabil.
|
|
|
Zer erakusten du ordea hizkuntzen azterketak?
|
Hizkuntza
bakoitzak bere gisara banatu duela koloreen sailla; eta herri batek bereziki izendatu nahi izan dituen kolore batzuk, beste hizkuntza batek hitz bakar batez izendatu dituela; edo alderantziz. Zergatik?
|
|
|
Zer agertzen da? Koloreen sailla bere modura tajutzen duela
|
hizkuntza
bakoitzak. Eta tajuketa hori egin ondoren (egin ondoren, bai, hori baita lehenengo eginkizuna)" bataioak" hasten dituela.
|
|
|
Sail hau ere
|
hizkuntza
bakoitzak bere gisara antolatu eta banatu du, ahaidetasunaren eremuan; berriz ere, azterketa logikorik ez dagoelako.
|
|
|
Eta ez guk bakarrik: zeren eta
|
hizkuntza
bakoitzak bere gisara aztertzen baitu. Lumeroari buruz, adibidez, hizkuntza batzuk ba dute laugarren lumero bat:
|
|
|
Gizonak ahoaz eman ditzakean hotsak anitz dira; baiña hizkuntzek denen artetik aukera bana egiten dute, eta batzuk baizik ez dituzte erabiltzen.
|
Hizkuntza
bakoitzak ba du bere" Bach’en eskala", danak desberdiñak; eta danak Logika’tik at sortuak.
|
|
|
Bokaleen artean, adibidez,
|
hizkuntza
bakoitzak bere bokale mordoa du, bere estruktura. Gaurko euskeraz guk bost bokale berezten ditugu (xuberotarrek sei, jatorkiago nere ustez); eta bost bokale horiek, gaur españeraren eremu berbera hartzen dute.
|
|
|
Bokaleen arteko mugak ez dira logikoak, ez ditu kanpotikako deusek ipintzen:
|
hizkuntza
bakoitzean, bokaleen multzoaren barne oreka batek finkatzen ditu.
|
|
|
Kontsonanteen artean azterketa bera egin diteke: denen artetik batzuk aukeratzen ditu
|
hizkuntza
bakoitzak; eta aukeratutako multzoan ba dago beti barne oreka bat.
|
|
|
" letren balioa diferentzietan datza" (Saussure, Cours, 165).
|
Hizkuntza
bakoitzean ba dira, beraz, alkarrekin eta alkarrekiko mugaturik, fonetika estrukturak. Eta hauek ez dira logikoak, aukerazkoak baizik.
|
|
|
Hitzen arteko eta hotsen arteko hartu eman horiek, hizkuntzaren sistemak dira; edo hizkuntzaren estrukturak: " Denboran zehar
|
hizkuntza
bakoitzean alkarren ondoren gertatzen diran hizkerek edo mintzaira egokerek, ba dute barneko gaintasun edo barne oreka bat. Oreka aldakor horri estruktura deritzagu.
|
|
|
Hizkuntzalariek diotenez, etnia batentzako hizkuntza antiparren antzekoa da: " Lehenagoko belaunetan zehar bildutako esperientzia osoaren jabe,
|
hizkuntza
bakoitzak ikuskera berezi bat ematen dio ondorengo belaunari, kosmoaren ulerkera bat, pentsabide bat, mundua begiratzeko erabilli duen betaurreko bat, prisma bat" (Ulmann).
|
|
|
Eta J. Trier’ek, hildo beretik: " Errealidadearen irudi oso bat sortzen du
|
hizkuntza
bakoitzak, bere buruarekiko aski eta hertsi. Hizkuntza bakoitzak bere gisara antolatzen du dana...
|
|
|
" Errealidadearen irudi oso bat sortzen du hizkuntza bakoitzak, bere buruarekiko aski eta hertsi.
|
Hizkuntza
bakoitzak bere gisara antolatzen du dana... Antolakera hori hizkuntzen sustraia bera dan ezkeroz, hizkuntzaren parte guziak dira antolaketa horren ondorio".
|
|
|
Eta beste batean: "
|
Hizkuntza
bakoitza estrukturaz osatutako sistema zabal bat da, beti ere hizkuntza bakoitzean berezi. Hizkuntza bakoitzak kulturaren arabera eratzen ditu gizonaren moldeak eta kategoriak.
|
|
|
Eta beste batean: " Hizkuntza bakoitza estrukturaz osatutako sistema zabal bat da, beti ere
|
hizkuntza
bakoitzean berezi. Hizkuntza bakoitzak kulturaren arabera eratzen ditu gizonaren moldeak eta kategoriak.
|
|
|
" Hizkuntza bakoitza estrukturaz osatutako sistema zabal bat da, beti ere hizkuntza bakoitzean berezi.
|
Hizkuntza
bakoitzak kulturaren arabera eratzen ditu gizonaren moldeak eta kategoriak. Alabaiña molde eta kategoria horien bidez mintzo gera; mintzatu ez ezik, naturaleza aztertu ere hizkuntzaren hausnarpide horietxen bidez egiten dugu, fenomenu edo lotura hau edo hura erreparatuz ala alde batera utziz.
|
|
|
Euskal Herria eta Kataluniako idazleen artean ere izan zen Pirinioetan, oraingoan, beste elkarteratzerik.
|
Hizkuntza
bakoitzean diharduten hamarna idazle elkartu dira 2004ko udan, eta 2005ean ospatuko da Hizpide: Idazleen topaketak Xaretanberriro.
|
|
|
Zertan da desberdina gure biblioteken katalogo nagusiekin konparatuz? Elebitakoa izateaz gainera, elebitasuna ez dela azalean geratzen, katalogo benetan elebidunak sortu dituztela (hirueledun egiteko asmoarekin), non
|
hizkuntza
bakoitzaren estatusa bestearen parekoa den. Hori ezinezkoa litzateke horretara egokitutako sistema informatikorik gabe:
|
|
|
Jainkoak, guk ez bezala, gizon emakume ororen izana ezagutzen duela. Memoria astronomiko baten jabe bagina, inork pentsa lezake gizaki orori legokiokeen benetako izen propioaz balia gintezkeela mintzatzerakoan, baina, kontuan izanik ezinezko litzatekeela bi izen berezi berdinak izatea,
|
hizkuntza
bakoitzeko fonemen arteko permutazio espresibo bideragarrien kopuruak den baino askozaz handiago behar luke izan, izen berezi bakoitza perpaus luze bat (zuk) ez bilakatzekotan eta, ondorioz, hizkuntzaren ekonomia printzipioaren kontra ez joatekotan. Izen klase bakar batekin jada ezinezko dirudiena, are ezinezkoago bihurtzen da izaki mota guztien izen berezi hipotetikoei gagozkienean.
|
|
|
Ikusi dugunez, gizakiaren atributu bereizgarri guztiek dimentsio etiko bat dute, guztiak etikotasunaren ahal izateko baldintzak direnez gero. Giza anbibalentzia errotikakoa, hondogabetasuna, errealitatearekiko ardura eta autoplastizitatea, autojabetzea, autokontzientzia, zentralitate egarri asebetezina, etengabeko orientazio beharra... funtsezko ezaugarri hauek guztiak giza kulturaren oinarrian eta muinean daude, kultura (praxi) indibidualean eta kolektiboan, hizkuntza (eta
|
hizkuntzetako
bakoitza!) kulturaren (eta kultura bakoitzaren) eta errealitatearen adierazpide, komunikabide, ezagupide eta hausnarbide delarik, eta ahantzi gabe kultura —kultura oro— giza desirek (desirak) eta afektibitateak ahalbidetzen eta barne zeharkatzen dutela. Gogora dezagun, azken puntu honi gagozkiola, Françoise Dolto k nola ezaugarritzen zuen kultura La cause des enfants liburu bikainean:
|
|
2005
|
|
|
Badaude zailtasun asko topatu dituzten pertsonak eta batere topatu ez dutenak. Nik pertsonalki uste dut
|
hizkuntza
bakoitzak badituela bere zailtasunak, eta ez nuke esango euskara ikastea gaur Euskal Herriak daukan egoera soziolinguistikoan erraza denik. Baina ez nuke esango beste edozein hizkuntza ikastea baino zailagoa denik.
|
|
|
Hala izan da.
|
Hizkuntza
bakoitzak badu bere helburua eta ailegatu behar da helburuaren zehaztapenetara, bai euskarari, bai erdarari, bai ingelesari dagokionean. EAEn ereduen borroka gainditzeko modua horrela ikusten dut.
|
|
|
Hori izan ohi da arau nagusia. Hizkuntza bietan eta
|
hizkuntza
bakoitzeko trebetasun guztietan maila berbera duten hiztunak salbuespen izaten dira. Hemen ere hala gertatzen da eta nekez gertatuko da etorkizunean oso bestela.
|
|
|
Maila honetan garrantzi handia du, ordea, nazioartekotasunak, komunikazioa hizkuntza batez mintzatzen diren hiztunen artekoa baino areago hizkuntza desberdinez mintzatzen diren jakintza esparru bateko adituen artekoa baita. Terminoa sortu duen ikertzailearen hizkuntzaz eratzen da askotan eta bestelako hizkuntzetako zientzialariek mailegatu egiten dute, edo, batez ere, jatorrizko terminoa zabalkuntza semantikoaz lortu bada, kalko semantikoa egiten dute
|
hizkuntza
bakoitzean, nazioarteko mailan adigai baterako antzeko etiketak izateko asmoarekin. Honek eragiten du mailegutza eta kalko semantikoa hizkuntzaren gainerako esparruetan baino ugariagoa izatea, baina,
|
|
|
Mota honetakoak dira Nazioarteko Sistemako unitateen laburtzapenak, elementu kimikoen ikurrak eta formulazioa, eta formula eta ekuazio matematiko eta fisikoak. Honelako ikurrek testu idatziak laburtzeko balio dute, baina irakurtzeko orduan deskodetu egin behar dira
|
hizkuntza
bakoitzean. Batzuetan idatzizko segidaren hurrenkera ez dator bat hizkuntza jakin bateko sintaxian dugun hitz hurrenkerarekin eta irakurketa hizkuntzaren arabera egiten da:
|
|
|
edobostbetearte,, bideozgrabatuak izandira.Grabaketasaioaketxekoberezkogiroaneginakdaude, haurrak gurasoren batekin, nebaarrebekin edotalagunekin jolastenaridirelarik.Gainera, saioakhamabostero burutu dira, 30 45minutuko iraupenaz, haurrek garatuduten
|
hizkuntza
bakoitzean.
|
|
|
webaren bidez edo ordenagailuan instalatu behar diren 10 CD ROM erosita.
|
Hizkuntza
bakoitzeko 29 euro gehiago balio dute, eta ikasleak ikastaro osoa aurkituko du. Bi metodoek aldez aurretik lizentzia pertsonala eta besterenezina ordaintzea eskatzen dute, matrikula gisa.
|
|
|
Gaztelania da irakaskuntzaren arloan munduan gehien eskatzen den hirugarren hizkuntza, ingelesaren atzetik(% 69,43) eta frantsesetik oso gertu(% 6,8), Berlizko I. Txostenean hizkuntza eskola horrek egindako Munduko Gaztelaniaren Irakaskuntza Eskaerari buruz esaten denaren arabera. Txosten horren oinarri metodologikoa Berlitzek 2004 urtean mundu osoan dituen ikastetxeetan
|
hizkuntza
bakoitzean ematen diren ikasgaien kopurua da. Txosten horrek erakusten duenez, gaztelaniaren eskaera guztizkoaren %5, 95 da gaur egun. Atzetik datoz alemana(% 4,9), italiera(% 1,6) eta txinera(% 1,75).
|
|
|
lurreko nazio ezberdinek hainbat arazo —hizkuntzaren baitan agertzen diren askotariko arazoak— konpontzeko erabili dituzten modu ezberdinak banan banan aipatu eta, honekin, hizkuntz aniztasun posiblearen irudi oso bat eskaini. Hau eginez gero, beti ere,
|
hizkuntza
bakoitzaren karakterea irudikatu ahal izango luke, eta baita hizkuntza guztiak euren ahaidetasun mailaren arabera taldekatu ere, antzekoenetik ezberdinenera igaroz. Era honetako entziklopedia bat kontsultatzeko aukera izanez gero, batek ez lituzke bertan berak ikasi nahi lukeen hizkuntza arrotzaren singularitateei buruzko deskribapen zehatzak bakarrik aurkituko; aldi berean, hor bertan, hizkuntza horrek bestelako hizkuntza ezagunen artean beteko lukeen benetako lekuari buruzko informazioa ere aurkituko luke.
|
|
|
Gizakia izaki linguistikoa dela adierazterakoan, ez dugu bakarrik esaten hizkuntzak orokorrean eragina duenik gizatasunean, baizik eta baita ere
|
hizkuntza
bakoitzak eragin zuzena duela giza-talde eta gizabanako bakoitzaren mundua antzemateko eran. Honela, bere hizkuntzalaritzaren ikertzaile ezagunak diren H. Gipper eta P. Schmitter ek —L. Weisgerber gogoratuz—" munduaren irudi linguistiko" batez hitz egiten dute:
|
|
|
" Hizkuntza" eta" nazioa" hain daude beraien artean" lotuta", ezinbestean behar dutela izan elkarrekin pentsatuak eta kontsideratuak: " Horrela, bada,
|
hizkuntza
bakoitzean aurkitzen da jatorrizko singularitate eta eragiteko era bat" 106 Lehen gizatiarra denaren eta linguistikoa denaren arteko aldiberekotasun genetikoaz hitz egiten genuen bezala, orain nazioa hizkuntza baino lehen edota hizkuntza nazioa baino lehen ez dela existitzen aitortu beharrean gaude. " Nazioen arabera ematen den giza-generoaren banaketa, hizkuntzen arabera ematen den banaketa baino ez da" 107, eta, honen ondorioz, nazio bat" hizkuntza jakin batengatik ezaugarritutako eta osotasun idealarekiko indibidualizatutako gizadiaren forma espirituala" 108 dela esan dezakegu.
|
|
|
Bat bera ere ez dago sobera: "
|
Hizkuntza
bakoitza gizakiaren natura unibertsalaren oihartzun bat da" 123 Horrela, bada, hizkuntza ezberdinak aztertzea eta ikastea berez da jarduera emankorra edonorentzat, ze, honi esker, bakoitza bere mundu ikuskeraren subjektibotasuna gaindituz joateko aukera irabazten du eta, honekin, baita objektibotasunera etengabe hurbilduz joatekoa.
|
|
|
Hau dela eta, beraz, aberatsa da pertsona batek hizkuntza bat eta berean aurkitu dezakeena, baina askoz ere aberatsagoa izango da pertsona horrek berak hizkuntza ezberdinetan ikusi eta ikasi ahal izango duena. ...ako hizkuntzak ikastea, beraz, esanahiz beteriko jarduera bat da, ze hauek" eskuratuz"," berpiztuz" eta" birsortuz" gizakiak bere mundu ikuskera oraindik ere gehiago hornitu ahal izango du134 Ez dugu ahaztu behar, gorago beste modu batean adierazi bezala," hizkuntza ezberdinak ez direla era berdinean osatutako kontzeptuen esanahikideak" 135, baizik eta"
|
hizkuntza
bakoitzak zerbait berria aurkitzen duela beti" 136 Hizkuntza ezberdinen ikaskuntzan, beraz, helburua ez da bakarrik informazio teknikoen edo datu hutsen transmisiorako tresna batez jabetzea, baizik eta gainera pentsatzeko eta sentitzeko era ezberdinak ezagutzea eta ulertzea.
|
|
|
Honengatik hizkuntza arrotz bat ikasteak mundua ulertzeko era propioan ikuspuntu berri baten eskuratzea dakar, eta honela gertatzen da era batera edo bestera, ze
|
hizkuntza
bakoitzak gizadiaren zati baten kontzeptu eta errepresentazio guztien ehunkia osatzen du.137
|
|
|
Esan dezagun, hasteko, hizkuntza guztiak giza hizkuntzak diren heinean eta gizaki guztiak gaitasun linguistiko bat eta beraren jabe diren heinean, egiaz, posible dela hizkuntza batean adierazitakoa beste hizkuntza batean ematea. Honek ez du esan nahi, ordea, batetik besterako pausoa neutraltasun osoz eman daitekeenik, ze, azken finean,
|
hizkuntza
bakoitzak kontestu historiko propioa du eta honengatik onartu egin behar dugu ere" itzulpen perfektuaren ezintasuna" 147 Era honetan azaltzen digu berak ideia hau:
|
|
|
Hizketa ekintza ezberdinek, gorago esan bezala, gizabanako ezberdinen edota giza-talde ezberdinen singulartasun historikoa islatzen dute eta, zentzu honetan,
|
hizkuntza
bakoitzak beti zerbait berria ekartzen duela esan dezakegu.
|
|
|
|
Hizkuntza
bakoitzaren berezko berezitasunak, azken finean, ezinezkoa egiten du hizkuntzen arteko itzulpenen perfekzioa, baina hau bera aukera bat bihurtzen da edonorentzat ze, bestelako hizkuntzak ikasiz, batek bere gizaformazioan aurrera egin baitezake.
|
|
|
Honengatik, gogoz eta askotan azpimarratzen du berak" hizkuntza ezberdinak", egiaz," ez direla gauza baten hainbat deitura, baizik eta gauza beraren ikuskera ezberdinak" 164 Hizkuntza batetik besterako aldea ez da bakarrik nominala edo formala, baizik eta baita eduki mailakoa edo kualitatiboa ere:
|
hizkuntza
bakoitza, historia eta kultura jakin bat duen giza-talde batekin eta batean erreala den unetik, eta hau honela da beti, ezinezkoa da pentsatzea hizkuntza ezberdinen artean erabateko esanahikidetasuna egon daitekeenik ere. Hizkuntzak ez dira informazio objektibo hutsen transmisiorako bitartekari neutralak eta, zentzu honetan," lurreko hizkuntzen estudioak", era batera edo bestera," gizadiaren pentsamenduen eta sentsazioen historia unibertsala" islatzen duela esan dezakegu165 Horrela, bada, bestelako hizkuntzak ikasterakoan ez ditugu tresna erabilgarriak bakarrik eskuratzen, baizik eta baita ere errealitatea bera aztertzeko eta ulertzeko beste hainbeste era:
|
|
|
185 Honen arabera
|
hizkuntza
bakoitzak, nolabait, eraginen bat du berau hitz egiten dutenen mundua ulertzeko eran. Printzipio honek," Sapir Whorf hipotesia" bezala ezagutzen denak, batez ere lan hipotesi garrantzitsu baten moduan funtzionatzen du egungo ikerketa etnolinguistikoetan.
|
|
|
Gizakia funtsean hiztuna den bezala, bada ere honela animalia sozial bat. 3,
|
Hizkuntza
bakoitzak bere mundu ikuskera propioa du. Munduaren kontzepzioa aldatu egiten da hura interpretatzen duen hizkuntzaren arabera.
|
|
|
Orain ohizkoa da
|
hizkuntza
bakoitza isolatuki irakastea, prozedura honen oinarrian, gehienez, ia bakarrik gramatikari buruzko —eta apenas hitz formazioari buruzko— printzipio filosofiko orokorrak jartzen direlarik. Hutsune hau betetzeko orduan, egiaz, funtsezko laguntza eskainiko luke sistematikoki eraikitako hizkuntz entziklopedia batek.
|
|
|
guztia inguratzen du baina, finegia delako, ezin da bere forma elementu batean antzeman; mendietako lainoarekin ere hauxe gertatzen da, ze honek urrutitik begiratuta bakarrik dauka forma, baina hau desagertu egiten da lainoan bertan sartuz gero. Hizkuntzaren naturara edo esentziara gehiago hurbiltzen gara baldin eta, batetik, hizkuntza ezberdinak zehatzago behatzen baditugu eta, honela, gizadi osoaren hizkuntz formazioaren aktibitate orokorrean sartzen bagara, eta bestetik,
|
hizkuntza
bakoitza —beronen zatitze analitikoa ezinbesteko aurrelan bat delarik— karaktere nazional jakin baten espresio indibidual eta zehatz bat bezala antzematen ahalegintzen bagara. Bide honi egoki jarraitzen baldin badiogu, eta orduan bakarrik, hizkuntz estudio hutsaren mugen bestaldera iritsi ahal izango gara.
|
|
|
Kontua da hizkuntza, gizakiarekin gertatzen den moduan, aniztasun historiko batean bakarrik dela erreala, alegia, giza-talde ezberdinen mintzaira propioetan edota pertsona ezberdinen hizketa ekintza singularretan.
|
Hizkuntza
bakoitza eta hizketa bakoitza errespetatzea, honela esan dezakegu, hura hitz egiten duen giza-taldea eta hori esaten duen pertsona errespetatzea da eta, hain zuzen, hemendik hasita bakarrik bideratu daiteke benetako giza-formazioa eta giza-hezkuntza. Honengatik, bada, hartzen du Humboldtek hizkuntz aniztasuna bere lan antropologiko pedagogikoen erreferente garrantzitsu bezala eta, zentzu honetan, adierazgarriak dira oso euskarari edota zein Ekialdeko zenbait hizkuntzari buruzko bere ikerketak.
|
|
2006
|
|
|
Gustu kontua da. Alde batetik,
|
hizkuntza
bakoitzak bere fonetika du, baina egia da ohituta gaudela hardcore melodikoa ia beti ingelesez entzutera, eta horrenbestez hasieran errazagoa egiten dela hala entzutea. Baina jende askok euskaraz abesturiko HC melodikoa ondo hartzen du.
|
|
|
1 hizkuntza historikoen irudi hierarkiko bat dauka non
|
hizkuntza
bakoitza jeinu bati lotua dagoen eta edozein tokitan erabili daiteken, unibertsala bilakatuz. Ondorioz, hizkuntza dialektotik bereizten da.
|
|
2007
|
|
|
Hizkuntzen konparatze saio horietatik ondorio hau atera zuten: lege finko eta irautezkoak dituztela hizkuntzek euren garapenean,
|
hizkuntza
bakoitzak bere eboluzioan lege jakinak jagoten dituela, alegia. Eta pentsatu zuten, legeok ikasiz eta aplikatuz, hizkuntza historikoen antzinagoko estadioetara heldu zitekeela:
|
|
|
Humboldt-ek, adibidez, eta hizkuntzaren karakterean zentratuz orain.
|
Hizkuntza
bakoitzak bere karakterea duela esateak, Humboldt-entzat esan gura du, ez nazio baten aurretiko karakterea berak espresatzen duela, baizik hizkuntza bera pertsonalitate burujabe bat dela, bere aiurria, nortasuna duena. Hizkuntza, Humboldt-ek kontsideratzen duen moduan behar da ulertu, ez isolatua, ez gramatika bat (estrukturalismoaren ondoren arriskua baitago, hizkuntza guztia forma linguistiko batzuk bezala soil ulertzeko, zeinu sistema hutsa), baizik bategina nazioarekin eta nazioaren bizitza guztiarekin, geografikoa, sozial eta politikoa, morala, intelektuala, eta mintzo den norbanakoaz bategina une berean, haren izpirituarekin, bat direlarik natura, gizakia eta gizartea37 Gure joera, dena bakantzekoa, isolatzekoa izaten da (zientzia modernoak, espezializatuak?
|
|
|
Behin berak esamaina biribilean formulatu duen moduan: , lurra, gizakia eta hizkuntza, banaezinki batean haziak dira? 38
|
Hizkuntzetako
bakoitzaren hatse hurbilenak norbanakoa eta nazioa dira. –Indibidualitatea eta nazionalitatea dira(?) forma intelektual handi biak, horietan aitzinatzen baita gizadiaren heziketa[. Bildung?] gorakor ala beherakorra.
|
|
|
|
Hizkuntza
bakoitzak bere karakterea duela esateak, aurren aurrenik esan gura du, hortaz, hizkuntza errealitate izpirituala dela, ez, naturala?. Bera dela subjektu eta egintzaile, eta librea dela.
|
|
|
Bera dela subjektu eta egintzaile, eta librea dela. Praxian, hizkuntzaren ikerketak hura(
|
hizkuntza
bakoitza) bere buruaren egile antzo kontsideratu behar duela, ez natur produktu bezala; h. d., hizkuntza ez dela ikusi behar, ardi bakoitza ardi espeziearen birproduktu bat den moduan, hizkuntza bakoitza hizkuntza generoaren, edo indogermanikoa espeziearen kasu bat, aurretiko eredu bat bariazioekin manifestatu baino egiten ez duena bere modutxora. Hizkuntza bat ez da ezein beste ereduren birprodukzioa, bere propioarena baino.
|
|
|
Bera dela subjektu eta egintzaile, eta librea dela. Praxian, hizkuntzaren ikerketak hura (hizkuntza bakoitza) bere buruaren egile antzo kontsideratu behar duela, ez natur produktu bezala; h. d., hizkuntza ez dela ikusi behar, ardi bakoitza ardi espeziearen birproduktu bat den moduan,
|
hizkuntza
bakoitza hizkuntza generoaren, edo indogermanikoa espeziearen kasu bat, aurretiko eredu bat bariazioekin manifestatu baino egiten ez duena bere modutxora. Hizkuntza bat ez da ezein beste ereduren birprodukzioa, bere propioarena baino.
|