|
2000
|
|
|
Aragoera baino hegoalderago eutsi dio hizkuntzari gainera. Ribagorza eskualdeko alde bati dagokio katalana eta Goi Aragoin
|
hizkuntza
bien arteko etena ez dago zehazterik, erdibideko hizkerak baitaude. Benabarre herria da muga, hortik hegoaldera muga zehatza da, erresuma kristauen hegoalderanzko ibilbidearen erakusgarri Birkonkista deitu izan zaiona.
|
|
|
Hizkuntza gutxituen aldeko jendearen artean elkartasuna egon ohi bada ere, zenbait gunetan benetako ezinikusia sortu da asturleoneraren eta galizieraren aldekoen artean.
|
Hizkuntza
bien garapena begiratuta, Penintsulako gainontzekoen antzekoa dela ikus daiteke: iparrean sortu eta erresuma kristauak hegoaldera jo ahala hizkuntza eroatea.
|
|
|
Euskarak hedabideetan duen arazo orokorra, batez ere eguneroko prentsarigagozkiolarik, elebitasunean bertan datza. Izan ere, gure artean ezagutzen dugunelebitasuna, alegia,
|
hizkuntza
biren erabiltze normalizatua, hots, zernahirako moduegoki eta zuzen batez hizkuntza biren erabiltze arrunta, aukera pertsonala da. Alegia, pertsona bera da elebiduna gure artean; urrun dago elebitasunetik gizartea, gureabehintzat.
|
|
|
Euskarak hedabideetan duen arazo orokorra, batez ere eguneroko prentsarigagozkiolarik, elebitasunean bertan datza. Izan ere, gure artean ezagutzen dugunelebitasuna, alegia, hizkuntza biren erabiltze normalizatua, hots, zernahirako moduegoki eta zuzen batez
|
hizkuntza
biren erabiltze arrunta, aukera pertsonala da. Alegia, pertsona bera da elebiduna gure artean; urrun dago elebitasunetik gizartea, gureabehintzat.
|
|
|
Euskalduna da, gurean, gutxienez
|
hizkuntza
biren jabe dena: euskara eta frantsesaedo euskara eta gaztelania.
|
|
|
besteak beste, hilabete haietan Zegama, Altza, Oiartzun, Beasain, Soraluze, Usurbil, Leitza, Arroa, Arrazola edo Aizarnazabal-era, adibidez.Euskaraz egin zirela hauetako asko, uste izan dugu, baina ez da hori batere segurua, zeren jakin izan baitugu gaztelania sekula entzungabeko zenbait herrixkatandenboraldi batez erdaraz bakarrik egin zirela, nonbait, elizkizunak (Bizkaiko Zeanurin, adibidez). Baina, okerrenean ere, laster hasi ziren salbuespenak agertu eta ugaritzen: 1938ko urrian A. Mitxelenak zazpi sermoi
|
hizkuntza
bitan eskaini zituen DonostiakoPobreen Ahizpatxoen Zaharren Babesetxean, beraz euskaraz ere bai (Cronica: I, 399).
|
|
2001
|
|
|
Gauzak horrela, paradigma berriaz hitz egin dezakegu hizkuntzalaritzan ere, Enrique Alcaraz ek egiten duen bezala: pragmatika testualaren paradigmaz (1996,26 or.).
|
Hizkuntzaren
bi alderdi (bi dimentsio) berreskuratzen ditu ikuspegi berrihonek: testuala (esaldiaz gaindikoa) eta pragmatikoa.
|
|
|
Horretan, alabaina, herriak du azken hitza. esate baterako, Quebec-en sortu zen hiztun komunitate baten bizin dar etnolinguistiko kontzeptuak
|
hizkuntza
bik edo gehiagok ukipen egoera batean duten osasuna islatzen du.
|
|
2002
|
|
|
– Zerbitzuen eta komunikazioaren esparruan, sortzen diren idatzi ofizialguztiak
|
hizkuntza
bietan egotea da helburua, eta halaber, jendaurrekoahozko komunikazioa ere euskaraz bideratu ahal izatea.
|
|
|
Elebiduna, hasteko, legeak agintzen digulako, herritarrek, erkidego autonomoko herritarrek? edozein erakunderekin harremanak euskaraz egiteko eskubideadutelako eta ikasleek
|
hizkuntza
bietan irakaskuntza jasotzeko eskubidea dutelako.Eta ildo horretatik jarraituz, lehen Mikel Aizpuruk oso ondo azaldu du horrenhistoria?, Euskal Herriko Unibertsitateko estatutuetan hizkuntza bien erabilerabermatzen da. Laburbilduz, azken batean, geu gara irakaskuntza euskaraz eskaintzeko betebeharra, legezko betebeharra?
|
|
|
Elebiduna, hasteko, legeak agintzen digulako, herritarrek, erkidego autonomoko herritarrek? edozein erakunderekin harremanak euskaraz egiteko eskubideadutelako eta ikasleek hizkuntza bietan irakaskuntza jasotzeko eskubidea dutelako.Eta ildo horretatik jarraituz, lehen Mikel Aizpuruk oso ondo azaldu du horrenhistoria?, Euskal Herriko Unibertsitateko estatutuetan
|
hizkuntza
bien erabilerabermatzen da. Laburbilduz, azken batean, geu gara irakaskuntza euskaraz eskaintzeko betebeharra, legezko betebeharra?
|
|
|
Beheko (derrigorrezko) bigarren hezkuntzan nahitaezkoa da atzerrikohizkuntza batzuk ikastea. Herrialde batzuetan atzerriko
|
hizkuntza
bi sartzen diraderrigorrezko kurrikuluan (Belgika, Danimarka, Grezia, Holanda, Finlandia, Suedia) edo baita hiru ere (Luxemburg). Estatu gehienetan, aukerako ikasgaimodura eskaintzen da atzerriko hizkuntza gehigarri bat ikasteko posibilitatea.
|
|
|
Izan ere, eredu euskaldunaren premia egon baita elebitasuna premiatzat hartzeko, euskara guztion eskubidea baita —baita euskara ikasi nahi ez duten euskal herritarrena ere—, eta ez elebidunen guraria betetzeko bidea. Praktika aipatu dugunez, bestalde, ez dago tokitik kanpo esatea ezen aukera hori egin dutela arrakastaz
|
hizkuntza
bi edo gehiago dituzten herrialde batzuetan, unibertsitateak bikoiztuz, eta hizkuntza minorizatuari zor zitzaizkion unibertsitateak eratuz (Flandria, Quebec, etab.). Eta, nik dakidala, herrialde aurreratutzat dauzkagu horiek.
|
|
|
Nire aburuz unibertsitatea ez da gizartea ren isla izatera mugatu behar, ez hizkuntzaren kontuan ez beste edozeinetan. Unibertsitateak urrats bi aurrerago joan behar du,
|
hizkuntza
bien artekobe rdintasun errealera hurbilduz, euskarari esparruak zabalduz, diglosia gaindituz. Ez naiz ordea luzatuko honen gainean, hau ez da-eta proposatu zaigun gaia.
|
|
2003
|
|
|
Ba, hara: ume euskaldunak batera samar ikasi ta landu behar dauz
|
hizkuntza
biak, euskerea ta erderea. Bestelan, erderea sakonetik ikasten eta ganoraz lantzen badau eta, bien bitartean, etxeko ta herriko euskera apurra alde batera itxita badauka, orduan alde ta tarte handiegia sortzen da hizkuntza bion artean.
|
|
|
ume euskaldunak batera samar ikasi ta landu behar dauz hizkuntza biak, euskerea ta erderea. Bestelan, erderea sakonetik ikasten eta ganoraz lantzen badau eta, bien bitartean, etxeko ta herriko euskera apurra alde batera itxita badauka, orduan alde ta tarte handiegia sortzen da
|
hizkuntza
bion artean. Eta gero, euskera ikasten hasten bada, bere burua ezjakin eta motel ikusten dau, erdi lotsatuta.
|
|
2004
|
|
|
Une honetan, gai bi darabiltza batez ere Eleaniztasunaren Aldeko Erakundeak, biak ere elkarrekin halako lotura dutenak. Bata zigiluena da, berez orain urte batzuk hasitako kanpaina; orduan, OMk
|
hizkuntza
bi dauzkaten erkidegoetako legebiltzarretara eraman zituen bere proposamenak, eta lortu egin zuen Nafarroan, Katalunian eta Balear Uharteetan aho batez onartzea. " EAEn, ez dakigu zergatik, ez zuen aurrera egin".
|
|
|
Beste aldetik, ostera, estatusaren erabateko hegemonia baietsirik, hura honen bilakaerak alderik alde baldintzatzen duela uste dutenen iritzia daukagu. Begi belarri erneak eta adimen zolia ditugu beraz
|
hizkuntzaren
bi maila horien arteko elkarrekintzaren ñabardurak hauteman nahi baditugu.
|
|
|
Barnekoan, berriz, corpusaren garapen bideak daude jokoan, horretarako eta hartarako behar dituen baliabide komunikatiboen zer nolakoa. Azken gaizto egin nahi ez duen hizkuntza herriak bere
|
hizkuntzari
bi maila horietako garapen egokitzapena opa ez badio, esku artean darabilen auziari ez dio oraindik giltzarri erabakigarririk atzeman. Eta Larrañagaren iragarpen mezuak, alde horretatik, hobe beharrez zuzen iritzitako jarrera xalo eta koitadu askoren gogoeta inarrosi nahi du inondik ere.
|
|
|
2 Komunitate Autonomoko Erakunde komunek Euskal Herriko egoera sozio-linguistikoaren ñabardurak kontuan izanik, bi hiz1 Euskara, Euskal Herriaren hizkuntza propioa, hizkuntza ofiziala izango da Euskadin, gaztelania bezala, eta bertako biztanle guztiek dute
|
hizkuntza
biok jakiteko eta erabiltzeko eskubidea.
|
|
|
2 Euskal instituzioek, aniztasun sozio-linguistikoa kontuan hartuz,
|
hizkuntza
bion erabilera bermatuko dute, bion ofizialtasuna arautuz, kuntzen erabilpena bermatuko du-eta beren ezagutza ziurtatzeko bete, berorien ofizialtasuna erregulahar diren neurri eta baliabideak tuz, eta berorien ezagutza segurtatzeko behar diren neurriak eta me dioak erabaki eta baliaraziko bideratu eta arautuko dituzte.
|
|
2005
|
|
|
Hori izan ohi da arau nagusia.
|
Hizkuntza
bietan eta hizkuntza bakoitzeko trebetasun guztietan maila berbera duten hiztunak salbuespen izaten dira. Hemen ere hala gertatzen da eta nekez gertatuko da etorkizunean oso bestela.
|
|
|
Nire herrian
|
hizkuntza
bi dagoz. Bi dinot, zenbatu ezkero, bata eta bestea, bi diralako.
|
|
|
Gaztelaniatik euskarara itzulitako Hipoteka Lege eta Erregelamenduaren testua eta horren argitalpen elebiduna egileen ahalegin laudagarriaren ondorio dira, bai eta aurretiaz argitaratu diren beste lege testu batzuk, hala nola, Zigor Kodea, foru lege zibilak, Kode Zibila, zein, duda izpirik gabe, aurrerantzean egingo diren beste hainbat testu ere; arean, lan hori zailtasunez josita dago,
|
hizkuntza
biak ondo menderatzeaz gain, sen juridiko zorrotza behar delako, itzulitako testuen esangura zehatza eman ahal izateko. Pertsona horiek burututako lanak, beraz, beste aurrerapauso bat ekarri du, euskara ohikotasunez erabiltzeko bidean, eta ez hori bakarrik:
|
|
|
Halaber, hizkuntzen ariketan parte har dezakete
|
hizkuntzen
bi irakasle ofizialek edo Kanpo Arazoetarako Ministerioko Hizkuntzen Interpretaziorako Bulegoko bi funtzionarioek, aholkulari gisa.
|
|
|
VolterraetaTaeschner (1978) etaTaeschner (1983) ikertzaileek alemana etaitalieragurasoengandikgaratudituztenahizpabirengarapenakarakatzean, hiruarokogarabideaaurkitzenduteladiote.Lehenaroanhaurelebidunek
|
hizkuntza
bietatik jasotakosistemalexikobakarrabainoezdute.Urrats honetan ez dute gramatikaren erabilerarik aurkitzen, haien ustez hiztegi hutsa eta bakarradaukatelarik.Bigarrenaroan, aldiz, haurreksistemalexikobiakezber
|
|
|
|
Hizkuntza
bietako datuak elebakarren eta elebidunen ekoizpenetan aztertu beharditugunez, atalkajardungodugu.
|
|
|
Era berean, elebidunak
|
hizkuntza
bietako oinarrizko egiturez jabetu direlaikusiahal izandugu, dela gaztelaniazkodepreposizioakadierazten dituengramatika funtziobehinenak, delaeuskarazkooinarrizkoegiturak. Horrela, bada, argigeratuda, haurelebidunekelebakarrekerdiestenduten adinakogaitasunalortzendutelagaratzendituztenhizkuntzabietan.
|
|
|
Ez dago jakiterik zertan oinarritu den
|
hizkuntza
bietako morfemak parekatzean, kontutan izanik euskarari dagokion zutabean morfemarik ez dela agertzen, baizik kategoria gramatikal ezberdinetako aditz, izen, deklinabide atzizkiak eta abar. Bestalde iberierak euskaraz zergatik jaso duen metamorforsia liburuan azaltzeke geratzen da, adibidez DIRGA k zelan eman duen trika (eusk.), jakinik gainera aitzineuskaran muta cum liquidarik ez zegoela.
|
|
|
Bere ustez, menpeko atzizkiak ere erroak ez direnak, bai euskarak bai iberierak, modu berean kokatzen dituzte, hau da, erroaren atzean. Hortaz
|
hizkuntza
bien egitura berdina da; eranskorra erroekin, eta inflexiboa erro ez diren atzizkiekin. Iberiar menpeko atzizkiak hauek omen dira:
|
|
|
Nola parekatu latinezko testua iberierazkoarekin baldin eta azken hau aurrekoaren bikoitza bada? Zelan onartu bi hitz horiek
|
hizkuntza
bietan agertzen direla, baldin eta 1922ko signarioa berdintasun horiek frogatzeko moldatu bada?
|
|
|
Hizkuntzaren esentziara hurbiltzeko beste bide bat, zehazki, Humboldtek lantzen eta eskaintzen duen kontzepzio linguistiko berriaren eskutik datorkigu, funtsezko bi ideia nagusitan laburtu eta azaldu daitekeena. Horietako batek, lehenengoak,
|
hizkuntzak
bi dimentsio dituela edota berau bi perspektibatatik kontsideratua izan daitekeela dio, ideia hau azaltzeko hark" ergon eta energeia" kontzeptu pare ezaguna erabiltzen duelarik: esan beharra dago, hasteko, antzeko bereizketa egingo dutela askoz ere beranduago F. Saussure-k (1916) eta N. Chomsky-k (1965), hurrenez hurren," langue eta parole" eta" competence eta performance" bezalako kontzeptuak proposatzerakoan.
|
|
|
hark bi hauen bateratzea ahalbidetzen du ekintza bat eta beraren bitartez, eta berau ere hemendik bertatik sortzen da; bere barruko izaera edo natura ez dago guztiz banako bakar batengan, aldiz, honek berak derrigorrez behar du izan aldi berean beste batek igarria edo begiztatua. Ezinezkoa da, dena den,
|
hizkuntza
bi horietatik erabat azaltzea: ze hau berez (benetako bitartekaritza bat ematen den beste edozein gauzetan bezala) zerbait propioa eta ulertezina da; ze berau ideia bati esker eta ideia beraren barruan bakarrik bildutako zerbait da, hain zuzen, guretzat eta gure irudikatzeko erarentzat guztiz banandua agertzen diren elementuak elkartzearen ideiaren araberako zerbait.
|
|
2006
|
|
|
Gaztelaniaz eta euskaraz idatzitako prosa poetikoz eta bertsoz osaturik dago Amaia Linares gaztearen aurreneko liburuxka. Munduari eta bertan bizi garenoi zuzendutako begirada zorrotza gudak gudaosteak/ eta gu/ nazioak/ zenbat hizki dituen eztabaidatzen\
|
hizkuntza
bitan azaldu izanaren arrazoia, hitzaurrean ematen du: Elebiduna izatea/ mingaina/ mihia/ bitan ebakita izatea da/ burua bera/ bi garunalditan/ banatua egotea da.Gizateria zertan dabilen ikusteak ematen dio amorrazioa eta mina:
|
|
|
Horixe da, izan ere, egun indarrean dagoen testua. Hori bera eskaintzen da, gaztelaniaz eta euskaraz, argitaraldia 2006 urteko maiatzaren 31n itxita,
|
hizkuntza
bietan ere ematen direla aurkibide analitikoak, testu juridiko elebidunen bilduma honetan ohikoa den legez.
|
|
|
Fakturazioaren zifretatik abiatuta,
|
hizkuntzen araberako
bi edizio ereduena indartu besterik ez da egiten. Gai eremu bakoitzak batean eta bestean duen pisua hain da nabarmena eta agerikoa!
|
|
|
Gaztelania hizkuntzaz gain beste lau hizkuntza gelditzen zaizkigu nolabaiteko portzentajearekin. Selekzio bat egiten badugu (esaterako, ekonomia, pedagogia, curriculuma dela-eta) %10aren muga gainditzen duten
|
hizkuntzak
bi besterik ez dira: portugesa (Portugal, Brasil, Angola, Mozambike eta Cabo Verdeko ikasle lusofonoek osatzen dute) eta arabiera (edo berberea) familia magrebtarrekin.
|
|
|
Euskal Herria beti izan da elebiduna, alegia, Euskal Herrian beti egon izan dira bi hizkuntza. Baina, kontuz,
|
hizkuntza
bi horiek inoiz ez dira egon maila berean: beti egon izan da kultur hizkuntza bat (latina lehenengo, gaztelania gero) eta bigarren mailako bat (euskara).
|
|
2007
|
|
|
Esana dugu jada,
|
hizkuntza
bi edo gehiago ukipen egoeran daudenean hizkuntza horiek dakizkiten hiztunek horien arteko hautua egin behar izaten dutela beren harremanetan. Hautu horretan, (dimentsio mikroko) eguneroko gizarte egoeren izaerak eta beren baitako harremanek pisu handia dute.
|
|
|
Hitz baten esanda:
|
hizkuntza
bion arteko kidetasun seguruak gutxi baino ez dira guztiz. Teoria hau ez dago gaur oro har aintzat hartua.
|
|
|
Hala, euskarak berberehizkuntzarekin antzak ei ditu. Beste konexio bat eginez, berberea eta Kanarietako guantxera jatorri berekotzat dauzkate batzuek, eta hala izan dira euskara
|
hizkuntza
biokin kidetu nahi izan dutenak.
|
|
|
Gramatika egitura mailan konparatzen bada euskara beste edozein hizkuntzarekin, ez da bat bera ere aurkitu senidetasuna frogatzen duen berdintasunik. Lexiko arlotik joz gero, hitz edo erro jakin batzuetan iberierarekin bilatu zaizkio antzekotasunak izan ere hainbat ikerketa egin dira aspaldion
|
hizkuntza
biok konparatu nahian. Baina errazago esplikatzen dira auzotasunez edo mailegu bidez eta ez senide izateagatik.
|
|
|
Sorreran euskara bakarra zegoen, ala euskara bi edo gehiago elkarrekin senidetuak? Euskal familiako hizkuntza bakarra genuen antzinatean, ala
|
hizkuntza
bi, hurkotasunak elkarrenganatu dituenak. Protoeuskara bat bakarra zen, gero euskalkietan bereizi eta bananduko zena?
|
|
|
Darwin (1859) etorri da berehala planteamendu arraziala definitiboki mende osorako sendotzera, hizkuntzen jatorri eta historia ere espezieen eboluzioaren gisan hartuz. Renan engan arraza eta
|
hizkuntza
bi izate badira, Darwin-ek biok bat bat egin ditu (biek ere, baina, Humboldt-en nazioaren eta hizkuntzaren kontrara). Hizkuntzen historia arrazen historia da:
|
|
|
Hizkuntza koherente, gramatikalki lotu, osoa, kanpo hizketan erakusten da. Haurrak oraindik
|
hizkuntzaren
bi funtziook bereizten ez daki. Heldu ahala, pentsamendua eta hizkuntza geroz eta elkarri lotuagoak bilakatuz doaz, gizon emakumeen «hitzezko pentsamendu» arrunta bilakatzeraino, inoiz iritsi gabe ordea biok erabat berdintzera.
|
|
|
materia eta izpiritua batera? natura bion arteko sintesiaren antzekoa begitantzen zaio Humboldt-i, aproposa ibilera zuteko gizaberearen hizketa librea ahalbidetzeko, infinitora irekia364
|
Hizkuntzak
bi eratako jatorria du, adigaiarena eta zeinu/ hotsarena; eta bi iturri du, esan genezake, (zehaztasun oso barik, baina) laburbiltzeko: izpiritua (1), alde batetik, eta artikulazioa (3), bestetik.
|
|
|
Grimm-ena, etab., ustea izan dena, orobat), Humboldt-en kasuan bederen honela esplikatzen da, nik uste. Aurresuposatzen da
|
hizkuntza
bi alderdik osatzen dutela: a) pentsamendua; alegia, pentsamenduaren osagarriak, kontzeptuak, eta b) horien joskera, edo horien arteko erlazioen marka edo sinbolo gramatikalak.
|
|
|
Esan nahi baita, esanahia bere konplexutasun linguistiko antropologiko psikosozial guztian hartu dugula, Sapir-ek 1929an hizkuntz determinismoaren bi printzipio oinarrizko formulatu duenean: errealitatea (soziala) hizkuntzak zertzen duela, eta hizkuntzen artean diferentziak halakoak direla, ezen eta ezein
|
hizkuntza
bik ez dutela errealitate sozial bat bera zertzen.
|
|
2008
|
|
|
Adeitsuki behartu? Hots,"
|
hizkuntza
bietan edo batere ez" esaten dio. Oker ez banago, erakunde publikoaren jokabide orokorra da herritar elebidunari bietan egiteko eskatzea.
|
|
|
Hasteko, erakunde publikoak gonbidatutakoak interesa izan dezake bietan egiteko, baina, demagun interesa ez duela herritarrak baizik erakundeak, orduan gerta daitezkeenak, funtsean, hirutara bil litezke: 1 Herritarrak gustura onar dezake
|
hizkuntza
bietan egiteko gonbita. 2 Ez hain gogoz, edo kontra, onar dezake, eta 3 Uko egin diezaioke gonbitari, eta esan euskaraz edo batere ez, edo alderantziz, erdaraz edo batere ez.
|
|
|
Horrela, bada, lehen hizkuntza euskara bakarrik duten pertsonek hizkuntza gaitasun erlatiboa dezentez handiagoa izan ohi dute lehen hizkuntza gaztelania dutenek baino. Bi multzoen erdian daude, baina hurbilago lehenengotik bigarrenetik baino,
|
hizkuntza
biak lehen hizkuntza gisa jaso dituzten pertsonak.
|
|
|
euskara, tradizioaren eta umeen hizkuntza gisa agertzen da; gaztelera berriz, gaurkotasunezko politikagintza eta kanpoko fikzioarena. e) Gero eta konplexuagoa den errealitate soziolinguistiko bati (ia euskaldunen hazkundea, euskararen unibertsoan integratu gabeko euskaldunen kopuru hazkorra, etxe mistoen fenomenoa eta abar), ETBko kanal biek eskema xinple batekin erantzun diote: kanal bat osorik hizkuntza batean, eta beste bat bestean, inolako elkartruke eta osagarritasunik gabe (azpitituluak, ETB2n
|
hizkuntza
biak txertatzen joateko teknikak xumeak, e.a.). Horren ondorioz, bi mutur linguistiko horien artean geratzen den eremu gero eta anitzagoa (ia euskaldunena eta etxe mistoena) gaztelerazko kanalarentzat geratu da, gaztelera baita batzuek zein besteek partekatzen duten hizkuntza.
|
|
|
Hartara, hizkuntza politika batek haientzat euskara hizkuntza erakargarria eta balio desiratuekin identifikatua izan dadin bultzatu behar badu, telebistak zeregin horretan joka dezakeen papera landu beharra dago. b) Integratu beharreko multzo hori testuinguru eta etxe erdaldunetan bizi da. Honek familia mistoetan ikusteko moduko programazioa eta hizkuntza irizpideak eskatzen ditu; hala nola gaztelerazko azpitituluak eta grafismoa,
|
hizkuntza
bien arteko zubi lana egingo duten aurkezpen taktikak, hitzez hitzezko ulermenean baino irudien ikusgarritasunean oinarritutako edukiak eta abarrak erabiliz. Horren aurrean, ezer ere ez da egin, adibidez, etxe mistoetako euskaldun eta ia euskaldunek erdaldun hutsekin batera euskarazko saioak ikusi ahal izan dezaten. c) Erdaldun elebakarrak populazioaren zati handi bat dira oraindik euskal jendartean.
|
|
|
1 Diglosia kontzeptuaren bidez,
|
hizkuntza
bi dauden jendarte batean baten nagusitasuna eta bestearen mendekotasuna deskribatzen duen egoera adierazi nahi dugu (Ferguson, 1959).
|
|
|
|
Hizkuntza
bien arteko ahaidetasuna onartzen ez dutenen artean egon da, hala ere, izen propioak konparatzeko joera. Nik neuk ere (1993) egin dut, Tovarren, Mitxelenaren eta Untermann en ildotik, holako lanik.
|
|
|
|
Hizkuntza
biren kudeaketara behartuta gaudenean, edo webguneko euskarazko bertsioa erdaraz garatutako zerbaiten bertsioa denean, interfazeen itzulpena baino gehiago, egokipen edo lokalizazio lana egin behar dela kontuan hartu behar dugu. Itzultzaileak dira, baina haien lana marko teknologiko batean kokatu behar da, eta ingeniaritza horri, aplikazio informatiko bat testuinguru lokal batera egokitzeari, lokalizazioa esaten zaio1.
|
|
|
Azkenez, esan behar da eremu geografiko konkretu batean, tipo des berdinetako
|
hizkuntza
bi ukipenean daudenean, bien arteko nahasketa ez dela izaten ondoriorik arruntena. Adibidez, euskara espainiera/ frantsesaren arteko ukipenean, lehenak tinko mantendu du bere egitura zeharo desberdina delako.
|
|
|
–Eskritura Sainduak grezieratik edo hebreeratik itzuliak dira eta filosofia arabieratik itzuli da, bai eta beste
|
hizkuntza
bi horietatik ere. Oraindik ezinezkoa da mintzaira baten ezaugarri bereziak beste batean gordetzea, hizkuntza berean esaerak berak bere hiztunen artean ere ezberdintzeko joera izaten dutelako, frantsesean nabarmen ageri denez.
|
|
|
Itzulpen kontuen haria berrarturik, ez genuke ahantzi behar Georges Louis Leclerc frantses ilustratuak, Buffon kondeak alegia, bere Discours> sur> le> n (1753) ongi idazteaz zioena, hots,. Pour> bien> écrire, > il> faut> donc> pos > > pleinement> > sujet...?. Hori ondo itzultzeari ere aplika dakioke, eta gogorarazi, itzultzaileak, jatorrizko eta helburuzko
|
hizkuntza
biak ongi jakiteaz gainera, itzuli behar duen gaiaren jabe ere izan behar duela, gaizki ulertuak saihestu ahal izateko.
|
|
|
Dumas, Balzac, Hugo, Flaubert, Zola, Caballero, Pereda, Pérez Galdos... Euskal Herrian bertan
|
hizkuntza
bi horietan idazten zen, batez ere kutsu erromantikoerregionalistadun nobela historikoak eta legendak: Xaho, Michel eta Dasconaguerre aipa litezke frantsesez aritu zirenen artean, eta Goizueta, Arakistain, Trueba, Navarro Villoslada, eta gisakoak gaztelaniaz.
|
|
|
Errealitatea eta
|
hizkuntza
bi mundu dira edo, hobeki esanda, mundu bat, errealitatea, eta munduaren azpitik dagoen zera, hizkuntza?.
|
|
|
Frantzian garaia baliatu dute proposamen berri bat egiteko. Lisboako tratatua onartzeko Frantziako konstituzioa aldatu behar zela eta, Frantziako tokiko
|
hizkuntzen aldeko
bi emendakin proposatu ziren, baina eztabaidarik ez zen egin eta aurrerago tratatuko omen dute gaia. Konstituzioaren 2 artikulua aldatu zenetik, alegia, frantsesa Estatuko hizkuntzatzat onartu zenetik 90eko hamarkadaren hasieran, ez da lortu hizkuntza gutxituak babesteko aipurik onartzea eta 2 artikulu hau dela-eta Euroituna ezin da berretsi.
|
|
|
Ez dago integraziorik ailegatutako gizartearen hizkuntza jakin ezean. Baina zer gertatzen da
|
hizkuntzak
bi direnean eta ez bakarra. Geure kasuan bi egoera gurutzatzen dira:
|
|
|
Argi dago, gainera, euskara ez dela asko entzuten haiek bizi diren auzo askotako kaleetan eta, beraz, ez dute hautematen erabat beharrezko moduan. Horri gehitu behar zaio txikiak ez diren umeen eskolatze prozesua nahiko zaila dela berez; hamar urte baino gehiagoko ume baten ibilbidea eskolan bada konplexua, eta are gehiago bertan ikasi behar dituen
|
hizkuntzak
bi baldin badira eta ez bat soilik. Gainera, familia askorentzat garrantzitsua umea eskolara eramatea da eta ez daukate ereduen edo beste aukeren kontzientzia argirik.
|
|
2009
|
|
|
diferenterenak direla produktuak. Izan ere, lurralde batean bezala bizi gara hizkuntza batean(
|
hizkuntza
bi edo hirutan euskaldunok, jeneralean); eta, poesiari bagagozkio, mintzaira poetiko batean bizitzen eta hazitzen gara.
|
|
|
Poeta elebidun bakana da, baina eboluzio batekin: gaztelaniaz soil idazten hasi eta(), intermezzo labur batez()
|
hizkuntza
bietan jardun ostean, euskara hutsean idaztera itzuli da azkenean().
|
|
|
Euskalerriaren Adiskideen Elkartea30 batetik, eta Gipuzkoako Diputazioa bestetik. Literatura buletin bezala sortu zen, urtean lau zenbaki argitaratuta;
|
hizkuntza
bitan plazaratu ohi zen hasierako urteetan, gaztelaniaz eta euskaraz, eta erbestean ez zeuden izen handiko euskal idazleek idatzi ohi zuten bertan, hala nola Gabriel Celayak, Jose Artetxek, Jose Miguel Azaolak, Mariano Ciriquiainek, Federiko Krutwigek, Salbatore Mitxelenak, Emeterio Arresek edota Koldo Mitxelenak. 1953an, Antonio Arrue, Koldo Mitxelena eta Aingeru Irigaraik kazetaren zuzendaritza euren gain hartu zutenean, bira itzela eman zuen aldizkariaren hizkuntza politikak eta euskara hutsezko bihurtu zen Egan.
|
|
|
Gainera, eguneko eginkizuna ondo zehazturik dago eta, normalean, ez du lan handirik eskatzen: bideo bakarra izan liteke?
|
hizkuntza
bietan, askotan euskarazko katearen kalitatearen kaltetan, jakina?, edo gertakari zehatz bat kubritzea. Astean bost egunean egiten dute lan, edo eguenetik domekara.
|
|
|
Izan ere, hainbat adituren arabera, David Crystalen aburuz esaterako, munduan diren hizkuntzen %90 desagertzeko arriskuan dira. Astero astero, munduan dauden 6.000
|
hizkuntzetatik
bi desagertzen dira. Gurean, euskararen desagerpena ziurtatzen zuten iragarpen ezezkor haiek gero eta gutxiago diren honetan, eta oraindik egiteko lan handia dugun arren, gipuzkoar askoren euskararekiko eguneroko ahalegina eta konpromisoa gure hizkuntzaren biziraupenaren oinarria da.
|
|
|
Manifiesto por una Lengua Com, n, aren argudio berberak darabilzki.
|
Hizkuntza
bien alde zurikeriak aireratu arren, ideia zeharo atzerakoi eta maltzurra erantsi nahi digute. Hizkuntza biak omen dira ofizialak, baina maila ezberdinean.
|
|
|
Hizkuntza bien alde zurikeriak aireratu arren, ideia zeharo atzerakoi eta maltzurra erantsi nahi digute.
|
Hizkuntza
biak omen dira ofizialak, baina maila ezberdinean. Hain zuzen Savaterren testu bat errepikatzen du espresuki:
|
|
|
Ororen hizkuntzaren teoria ez dator bat Konstituzioak eta Estatutuak eskatzen dutenarekin:
|
hizkuntza
bi dira, biak eskubide berdinekoak. Hori aitortu arren, Hezkuntza Sailean eseri bezain pronto sartu die eskua Isabel Zelaak aurreko sailburuak hartu dekretu batzuei, Hizkuntza libreko Plataformaren salaketei jaramon eginez, lehenago euskarako profilaren aurka protestaz greban itxi ziren maisuek babestu zituen bezala.
|
|
|
–Gure lana distiraren bila joatea da, gauzak normal ez esatea?. Horretarako
|
hizkuntzaren
bi maila bereizi ditu: pizzeria eta jatetxea.
|
|
|
Izan ere, hainbat zerbitzu euskaraz bakarrik eskuratu ahal izango baitira, eta beste batzuk gaztelaniaz bakarrik.
|
Hizkuntza
biek izan behar baitute leku propioa.
|
|
|
Administrazioko euskararen erabileraren korapiloari beste mutur batetik helduta, bat etorriko gara esaten badugu itzulpenaren erreinua dela administrazioa. Gaztelaniaz dagoen guztia euskaraz eskuratzeko dugun eskubidearen izenean, handik eta hemendik sarri askotan eskatu ohi da herri administrazioen jardunean, gauza guztietan eta beti,
|
hizkuntza
biak erabiltzea, guztia ele bietan egitea edo egiten saiatzea. Itzulingururik gabe esango dugu:
|
|
|
normaltzat balioetsita, ezin da bizikidetza eraiki; horrela, gatazkaren sua piztu eta elikatu besterik ez da egiten. Hizkuntza bizikidetzak, beraz, ezinbestekoa du
|
hizkuntza
bien eta hiztun talde bien integrazioa.
|
|
|
Arauek eta plangintzek bermatu behar dute euskarak eta gaztelaniak gizartean berdinkidetasunezko estatusa edukitzea, eta, beraz, euskara ere lehen mailan egotea. Baina, gogoa izanik ezagutzatik erabilerarako zubi, azken buruan herritarra izango da, bere hizkuntza jokabidearen arabera, erabakiko duena lehen mailan dauden
|
hizkuntza
bietako bakoitzari sailkapenean zein leku egin, beti ere, jakina, herritarrari aukerak eskura jarrita.
|
|
|
Auziak ez du irtenbiderik,
|
hizkuntza
bien arteko harremana zeinek zein zapuztu eta ezabatuko planteatzen bada, batak besteari gerra irabazi eta bestearen lekua beretzat hartzea baldin bada helburua. Irtenbide bakarra da bi hizkuntzen arteko oreka aurkitzea, eta, beraz, bi hizkuntzetan bizitzeko aukera berdintasuna bermatzea, bietako bat bera ere inposatu eta eragotzi gabe.
|
|
|
Hizkuntzen bizikidetza, euskara eta gaztelaniaren estatus berdinkidetasuna,
|
hizkuntza
biekiko errespetua, hizkuntza bien ezagutza eta erabilera ziurtatzea, hizkuntza ahulenaren alde aktiboki jardutea, hizkuntza bakoitzaren erabilerarako aukera berdintasuna bermatzea, hizkuntza biak errespetatzen direnez bietariko bat bera ere ez inposatzea eta de facto ez eragoztea, hizkuntza hautua egiazki ahalbidetzea: horiek dira hizkuntza bizikidetzaren diskurtsoaren ezaugarriak, hori guztia baita hizkuntza bizikidetzak gizarte bizikidetzari egin diezaiokeen ekarpena.
|
|
|
Hizkuntzen bizikidetza, euskara eta gaztelaniaren estatus berdinkidetasuna, hizkuntza biekiko errespetua,
|
hizkuntza
bien ezagutza eta erabilera ziurtatzea, hizkuntza ahulenaren alde aktiboki jardutea, hizkuntza bakoitzaren erabilerarako aukera berdintasuna bermatzea, hizkuntza biak errespetatzen direnez bietariko bat bera ere ez inposatzea eta de facto ez eragoztea, hizkuntza hautua egiazki ahalbidetzea: horiek dira hizkuntza bizikidetzaren diskurtsoaren ezaugarriak, hori guztia baita hizkuntza bizikidetzak gizarte bizikidetzari egin diezaiokeen ekarpena.
|
|
|
Hizkuntzen bizikidetza, euskara eta gaztelaniaren estatus berdinkidetasuna, hizkuntza biekiko errespetua, hizkuntza bien ezagutza eta erabilera ziurtatzea, hizkuntza ahulenaren alde aktiboki jardutea, hizkuntza bakoitzaren erabilerarako aukera berdintasuna bermatzea,
|
hizkuntza
biak errespetatzen direnez bietariko bat bera ere ez inposatzea eta de facto ez eragoztea, hizkuntza hautua egiazki ahalbidetzea: horiek dira hizkuntza bizikidetzaren diskurtsoaren ezaugarriak, hori guztia baita hizkuntza bizikidetzak gizarte bizikidetzari egin diezaiokeen ekarpena.
|
|
|
Oso testu landua da, dudarik gabe, zeinean atenporalitate historikoa sortu ahal izateko giltzarrietako bat hizkuntzaren erabileran baitatza,
|
hizkuntza
bi aldien lotura sinboliko gisa erabiltzean, hain zuzen. Katalanera zaharraren presentziak? Àngel Guimeràren aipamenarekin?
|
|
2010
|
|
|
Zenbatek gaztelaniaz?
|
Hizkuntza
bien erabilerak zer distribuzio espazial zuen orduko gizarte bizitzan, eta zer inplantazio soziofuntzional. Egonkorra al zen hizkuntza bien ezarpen espektro hori, edota aldatzen ari zen?
|
|
|
Hizkuntza bien erabilerak zer distribuzio espazial zuen orduko gizarte bizitzan, eta zer inplantazio soziofuntzional? Egonkorra al zen
|
hizkuntza
bien ezarpen espektro hori, edota aldatzen ari zen. Hala izatekotan, nor ari zen bestearen esparrua irabazten, eta nor berea izandakoa galtzen?
|
|
|
Kale giro modernizatu horretan, lantegietan eta auzo bizitza arruntean egin zuten topo lehendikako kaletar erdaldunek, azken orduko etorkinek eta berrikitan kalera jaitsitako euskaldunek. Ingurumen horretan eratu eta zabaldu zen
|
hizkuntza
bien arteko modus vivendi berria, behinolako diglosia egonkorra gero eta alborago uzten ari zena. Tirabira horretan euskaldunek egin behar izan zuten, oro har, soziolinguistikazko egokitze lan nagusia.
|
|
|
Hiritar askok ez zuen euskararen defentsa erdararen galerarekin lotzen.
|
Hizkuntza
bietan, ez bakarrean, oinarritutako bizimodu berria nahi zuen euskaltzaleen beste multzo horrek. Hala nahi zuen iritzi moduan eta, batez ere, hala ziharduen eguneroko bere praktikan:
|
|
|
Bertako biztanle guztiek dute hizkuntza bata zein bestea jakiteko eta erabiltzeko eskubidea. 2.Euskal Autonomia Erkidegoaren amankomuneko Erakundeek, leku batetik besterako desberdintasun soziolinguistikoak kontuan izanik,
|
hizkuntza
bien erabilera garantizatuko dute, beren izaera ofiziala arautuz eta beren ezaguera ziurtatzeko behar diren neurri guztiak hartuz eta bideratuz.
|
|
|
Hori bezain egia da, ordea, EAEko neska mutilen euskalduntzea eta, are, alfabetatzea erdarazko eginbehar hori baino zailagoa dela.
|
Hizkuntza
bien eskola bidezko lanketa alor horretan ez dago parekotasun osorik.
|
|
|
Euskal Autonomia Estatutuak zera dio bere seigarren artikuluan: Autonomia Erkidegoaren amankomuneko Erakundeek, leku batetik besterako desberdintasun soziolinguistikoak kontuan izanik,
|
hizkuntza
bien erabilera garantizatuko dutela, beren izaera ofiziala arautuz eta beren ezaguera ziurtatzeko behar diren neurri guztiak hartuz eta bideratuz. Antzeko gauza dio EEN legeak:
|
|
|
–ikasle guztiek aukera berdinak? izango dituztela elebidun izateko, edota?
|
hizkuntza
bietan maila berean, jakingo (jakiteko aukera izango) dutela?
|
|
|
Ez da hori interpretazio auzi posible bakarra:
|
hizkuntza
bietan, poseer un conocimiento práctico suficiente, nola ulertu behar da, izan ere?
|
|
|
Euskararen beharkizuna partziala da, aldiz, eta intentsitatez zein aplikazio abiaduraz modulatua. Ikuspegi politiko operatibotik, are argiagoa da
|
hizkuntza
bien arteko tartea. Zeinahi eszenario definitzen dela ere begien bistako etorkizunean, beharrezko eta lagungarrizko hizkuntza izango da gaztelania.
|
|
|
Zientziak ez du, oraingoz, galdera horrentzako erantzun baliagarri unibokorik. Historian zehar aski konpartimentazio territorial eta soziofuntzional diferenteak gertatu izan dira,
|
hizkuntza
biren edo gehiagoren elkarbizitza oinarri. Egungo egunean ere aski formulazio diferenteak dituzte hiztun herri txikiek.
|
|
|
zein leku dagokio euskarari, eta zein gaztelaniari, begien bistako etorkizunean iritsi nahi genukeen gizarte bizitzan?
|
Hizkuntza
bi izango badira gure adierazpide eta gure ezaugarri, bistan da biek dutela espazio fisiko eta soziofuntzional berbera okupatu: ez dago munduan adibide praktiko bakar bat, konpartimentaziorik gabeko funtzionamendu hori belaunez belaun bizirik mantentzen duenik.
|
|
|
Oso da zaila, handia eta txikia harmonia oneko elkarbizitzan mantentzea. Arrain handiak txikia jatea, the survival of the fittest edo, gordinago esanik, oihaneko legea ondo ezagunak ditugu hemen eta nonahi,
|
hizkuntza
bik espazio fisiko bera okupatzen dutenean. 1982ko EEN legea ondorio lazgarri hori ez gertatzeko asmo zabalaren oihartzun juridikoa izan zen.
|
|
|
Harrigarria bada ere,
|
hizkuntza
biren ofizialtasuna oinarri duen marko instituzional honetan ofizial terminoaren esanahiaz ez dago zehaztasun kontzeptual handirik: ez formulazio teorikoaren aldetik eta ez, bereziki, bere inplikazio praktikoen ikuspegitik.
|
|
|
Zaharrak dira beraz
|
hizkuntza
biak eta, beharbada, harremanean ibiliko ziren arras antigoalean. Antz bitxien bidetik espekulatzeko material askorik ez zegoen, hala ere.
|
|
2011
|
|
|
berriketaldia Aretoan. Dario Xohan Cabana idazle galegoak eta Pako Aristi euskaldunak
|
hizkuntza
bietan literaturak bizi duen egoeraz berba egingo dute. Euskal Herrian bizi den Xosé Estevez idazle galiziarra izango dute zirikatzaile.
|
|
|
Izen horiek hizkuntza inbaditzaileetara transkribatu zituzten, ingelesera eta frantsesera gehienbat. «Baina euskarak
|
hizkuntza
bi horiek ez dituzten hainbat fonema ditu, hizkuntza arabiarraren fonemetatik hurbilago daudenak», adierazi du Kintanak.Batzordean onartzen duten izendegia Euskaltzaindiaren osoko bilkurara aurkezten dute. Euskaltzainek horien inguruan oharrak egin ditzakete, eta, horiek eztabaidatu ondoren, bozkatu egiten dituzte.
|
|
|
Bihar, berriz, Galegoz eta euskaraz, Galizia eta Euskal Herriaz? mahai inguruan, Dario Xohan idazle galegoa eta Pako Aristi idazle euskalduna idazteaz eta
|
hizkuntza
bietan literaturak duen egoeraz solastuko dira.Ahotsenea, aurreko hiru urteetan bezala, literatura eta musika sortzaileei eskainitako gunea izango da aurten ere Durangoko Azokan. Bertatik igaroko dira, besteak beste, Berri Txarrak, Su Ta Gar, Rafa Rueda, Ruper Ordorika, Lain, Hesian, Basaki, Xarma, Siroka, Jare, Solte, The Sparteens, Bertan Bera, Anai Arrebak, Eratu, Antton, Estankona eta Itziarren Semeak.Tradizio handiko azoka da Durangokoa, euskaltzale, literaturzale, musikazale eta kulturzale askoren urteroko azoka ezinbestekoa, baina beti izan du, aurrerantzean ere betikoa izateko, garai berriek ekarritako aldaketetara egokitu beharra.
|