|
2000
|
|
|
Esaterako, gaur egun Bilbotik jaso daitezkeen satelite seinaleei esker, seirehun kanal baino gehiagoren artean hautatzeko modua dago.
|
Hizkuntzari
dagokionez, batzuk nagusi agertzen dira (ingelesa, gaztelera eta alemana lehenik, arabiera, italiera, frantsesa eta turkiera bigarren multzo batean). Baina hauen ondoan badira kanalen bat edo batzuk dituzten bestelako hizkuntzak:
|
|
|
Horren arabera, ez luke behar laguntza berezirik. Baina, hara hor, Frantziako Estatu Kontseiluak bere esku du
|
hizkuntzei
dagokien arazo hau eta bera da Europako Batasunean hizkuntza gutxituen aldeko gutunari betoa jarri diona, bere Konstituzioaren 2 artikuluaren kontrakoa omen dela eta. Orain onartu duelarik, zer gertatuko ote bere Estatu barnean?
|
|
|
Eta gaur egun oraindik geldi dago. Zeren Frantziako Estatu Kontseiluak bere esku omen du
|
hizkuntzei
dagokien arazo hau eta Europako hizkuntza gutxituen aldeko gutun horri betoa jarri baitzion, arrazoibidetzat adieraziz bere Konstituzioaren 2 artikuluaren aurkakoa dela. Artikulu horrek, horrela, Europaren izaera naturala ukatzen du eta aldi berean anaikiro elkartasunean bizi ahal izateko era arriskuan jarri.
|
|
|
Urte beraren amaieran emititzeari ekin zion lehen kanala, euskarazaritzen zen nagusiki. 1986an, ETB2 sortzeaz batera, nolabaiteko zeregin banaketaematen hasi zen, eta ez
|
hizkuntzari
zegokionez bakarrik. Lehen kanalari euskararen etabertoko kulturaren aldeko lana indartzea, eta bigarrenari, gaztelaniazkoari, informazioeta integrazio tresna izatea egokitu zitzaien.
|
|
|
Baina bakoitzarekin errealitatearen ezaugarri batzuk jasotzen dira; batzuetan, beraien artean gatazka kognitiboak sortzen dira, errakuntzaketa horrelakoak, adibidez, paradoxekin gertatzen den moduan. Berriz ere
|
hizkuntza
dago honen guztiaren oinarrian. Horregatik da, agian, hizkuntzan bertan ereabstrakzio maila ezberdineko estrukturak izatea, edo lexikoan abstrakzio mailaezberdineko adierazpenak egotea; zentzu hauetan uler daitezke gaur egungolinguistikan, hizkuntzaren filosofian edo psikosoziolinguistikan, adibidez, sortudiren zenbait teoria.
|
|
|
bitarteko bidea da: 1) baiorokorki zein partikularki hartutako
|
hizkuntzen artean
dauden harremanak ulertzeko, 2) baita jadanik nahiko jorratuta dagoelako eta etengabe jarraitzen duelako ere. Hauda, komunikazioa topagune moduan kontsidera daiteke hizkuntzaren eta hizkuntzapartikularren azterketan.
|
|
|
Gellner ek dioen bezala, guztiz garrantzitsua da herritar bakoitzak normalizatua eta zentralizatua den hizkuntza oinarrizko eskolan ikastea; baina eskolan irakasten ez den hizkuntza ahazteak, edota behintzat gutxiesteak, ez du garrantzi txikiagorik51 Beraz, hizkuntzaren gai hau politikoa den kultur asimilazioaren prozesuan kokatu behar da: Estatu Nazioak asimilazio prozesu horretan harturiko lehenengotariko neurrien artean,
|
hizkuntzari
dagokiona dugu. Historia, eta Europakoa zehazki, integratze prozesuan hizkuntzak izan duen protagonismoaren berri ematen diguten adibideez josita dago (gaelikoz hitz egiten zuten eskoziarrak XVIII. mendean, bretoiak bretoieraz Iraultza Frantsesaren ondoren, etab.), eta ondorioz honako hau esan genezake:
|
|
|
izeneko irudiaren premia. Honek,
|
hizkuntzari
zegokionaz gain, berebiziko garrantzia zuen, lege testuetan irakasle irudia oinarrizko eskolarekin elkartzen zen lehenengo aldia izan baitzen77 Egia da, hala ere, udal guztietan oinarrizko eskolak sortzeko urte asko behar izan zirela, baina portaera hori guztiz esanguratsua denik ezin da ukatu78, hezkuntza sistema nazionala eraikitzerakoan oinarrizko irakaskuntza (eskola nazionalaren kontzeptu pe... Garrantzi txikiagorik ez duen beste zerbait ere azpimarratu beharrean gaude:
|
|
2001
|
|
|
" EBLUL baliabidez oso eskasa da, botere eta diru gutxi dauka, ezagunak dira eta garrantzia alde horretan dago, baina praktikan ezer gutxi" dio Gorostiagak, kritiko. "
|
Hizkuntzen alde
dauden arren, funtsean eutanasia onartzea da, gure burua hiltzea ahalik eta heriotza gozoenean".
|
|
|
|
Hizkuntzari
dagokionez, «Goienkaria»ko orrialdeetan euskara batuak nagusi izaten darrai, eta, era berean, tokian tokiko euskarak presentzia handiagoa du herri aldizkari berrituetan.
|
|
|
Gainera, CONSUMER aldizkariak eta Eroski Taldea Fundazioako berri eta ekimenak ere bost
|
hizkuntzatan
daude jasota: gaztelaniaz, euskaraz, katalanez, valentzieraz eta galizieraz).
|
|
|
Euskara:
|
hizkuntzari
dagokionez ere, garapen osoa behar du lortu euskal komunitateak, gaur eta biharko erronken aurrean hizkuntza baliabide eta tresnaegokiak izan ditzan.
|
|
|
Bultzada hori konbinazioan agertuko da trebetasun hartzaileekin.Helburuaren prozesuaren bukaera da, beraz, eta ez da laguntzarik egongo, ezsortzen dutenean ezta hartzen dutenean ere. Ikasleak kalean aurki ditzakeenegoerak klaseratuko ditugu, erreal errealak
|
hizkuntzari
dagokionez; eta ikasleakaurre egin dio egoerari bat batean, inolako laguntzarik gabe.
|
|
|
Gauza jakina da didaktikarion artean trebetasunen berezko ordena ezerrespetatzeak hainbat arazo sortzen duela. Entzutetik idaztera zuzen pasatzenbadira, arazo asko sortzen dira, ez baita esaten idazten den guztia; eta entzun gabeirakurtzen bada, bi
|
hizkuntzetan
dauden desberdintasun fonetikoek arazoak sortzendituzte. Beraz, trebetasunen berezko ordena errespetatzea oso garrantzitsua da.
|
|
|
Irudikapen sozialarekin hasiz, harremanen nahiz sarearen estrukturaren ezaugarriek gizabanakoen irudikapen soziala baldintzatzen dute. Sozializazio prozesuan zehar, gizabanakoak barneratu eta berea egiten du balio sozialen sistema etabaita hizkuntza eta
|
hizkuntzei
dagozkien arauak ere. Barneratze horrek hizkuntzaren irudikapen sozial propioa eratzen lagunduko dio.
|
|
|
1) Hizkuntza maila: ikasi nahi den
|
hizkuntzari
dagokion lexikoa, fonologia, gramatika, eta abar; 2) Gertaera komunikatiboaren maila; 3) Gertaerakomunikatiboaren testuinguru soziala eta taldeartekoa. Gardner eta Clement ek (1990), ondorengo alderdiak azpimarratzean batez ere, azkenekomaila aztertzen dute:
|
|
|
Aurretik gure herriaren historia luzean ez bezala, gaur egun lege arauak, botere politikoa, diru bideak eta tresna eraginkorrak ditugu euskararen alde. Badakigu, ongi jakin ere, gure
|
hizkuntzari
dagokionez gauzak ez doazela beti bide onetik, euskara herritar guztion kultur ondaretzat jo litzatekeen herrialde guztietan, eta harrigarria dirudien arren, bulego ofizial batzuetan oraindik euskararen erabilera sozialari hesi mugak jartzeko ahalegin gogorrak antolatu eta kudeatzen direla. Errealitate gordin hori ezkutatu nahi izan gabe, ordea, ukaezina da euskararen aldeko ahalegina ez dela ahuntzaren gauerdiko eztula, eta hori ikusi nahi ez duenak ez dituela ikusi nahi ezta ere gure gizartean joan den hamarkada hauetan hizkuntz arazoez gertatu diren aldakuntza sakonak.
|
|
|
Gaur gure herrian ezin bereiz daitezke, Estatutuan egiten zen bezala, eskualde euskaldunak eta erdaldunak. Honek, duela urte asko Julio Caro Barojak igarri zionez, ez du,
|
hizkuntzari
gagozkiola, muga jakinik, ez geografiaz (irizpideak oraindik bere balioa galdu ez duen arren), ez soziologiaz. Irudi berria, bada, bere horretan hartu dugu, iraganarenak itsu ez gaitzan.
|
|
|
|
Hizkuntzari
bagagozkio, aski da Sabinen beste hura gogoan edukitzea: kaltegarriago dela arrotz batek euskaraz ikastea ez dakit zenbat euskotarrek euskaraz ez jakitea baino.
|
|
|
Bere bidetik abiatu nahi zuen eta bere buruaren jabe izan, gizona izan daitekeen neurrian, ez inoren esanera egon.
|
Hizkuntzari
dagokion aldetik, berriz, ez zen  berrizale âorduko zenbaitek nahi zuketen adina ez, behinik behinâ, zaharzale baizik: ahoz eta izkribuz jaso zuen ondarearen zaintzaile leial, zaintzaile leial izate horrek garai hartako errepidetik baztertuko bazuen ere.
|
|
|
Hark sortu zuen giroan hazi ziren Mendiburu, lehengoa eta oraingoa, Kardaberaz, baita Basterretxea eta Gamiz bera ere, urrutitik bederen. Lehenbiziko biek izan zituzten Larramendirekin errietaldi aski  larriak, baita
|
hizkuntzari
dagokion aldetik ere. Maisu eta gidari izan zuten beti, halaz guztiz, hizkuntzaren arloan bestetan baino gehiago.
|
|
|
Balitzateke honetaz zer esanik, ez baitira gure artean Oihenartena bezain adimen argi asko sortu, baina aldi egokiagorik behar horretarako. Gure
|
hizkuntzari
dagozkion iritziak ere, jakitekoak direlarik, ezin hemen uki8 Lan honetan eta beste zenbaitetan, zoritxarrez gure eskuetara osorik heldu ez direnetan, bildu ditu hamaika gai, bere arreta izan ezik, aztarrenik gabe galduko zirenak. Ez da Oihenart Azkue arteko biltzaileetan kaxkarrena izan.
|
|
|
Biderik onena, berez, besterik litzateke: gure
|
hizkuntza
dagoen  dagoenean gordetzea, euskalki eta euskalkitxo, hiri eta hirixka guztietako ñabardurak bizirik dauzkala. Bide horrek ere badu, haatik, bere" koxka".
|
|
|
|
Hizkuntzari
dagokionez, bat datoz, gutxi gorabehera Munibe eta Larramendi, hura honekin ados datorrela esatea ez baldin bada zuzenago. Hemen piztu zen sua ez zen Gipuzkoako lurretan gelditu:
|
|
|
NafarroakoAlde rdi Sozialistak, Juan Jose Lizarbe buru duenetik, eta PSNtik baino UPNtik gertuago dabilen Vctor Manuel Arbeloa eta Aurelio Arteta bezalako ustezko intelektualen eskutik, sekulako sarraskiak egin ditu euskararen kontra, eta kasu honetan ez du balio eskuindarrak direla esatea —ezkertiartzat jotzen du bere burua NASek— edota euskararen kontrako grina berezkoa dutela pentsatzea. Arazo sakona da benetan Nafarroako sozialistena, baina
|
hizkuntzari
dagokionez, alderdiko militante asko borrokatu dira —hauek ere lehen orain baino gehiago— euskararen alde, eta Jose Luis Castejon Parlamentuaren presidentea rn kasua adibide bat besterik ez da. Nafar sozialisten oposizio lana ezerezean dagoela jakiteak ere ez du argitzen zerg atik gaur egungo jarrera euskararen aurrean.
|
|
|
Berrehun liburutik gora idatzi ditut, zazpi hizkuntzatan, eta beste hainbeste itzuli. Horietako bat, nik idatzia zena, ingelesez idatzi eta frantsesera itzuli nuen; gero frantsesezko bertsioa hartu eta alemanera; halaxe egin nuen, hizkuntzatik hizkuntzara, zortzi aldiz, azkeneko bertsioa, jada zer
|
hizkuntzatan
zegoen gogoratzen ez dudana berriz hasierako ingelesez jarri nuen arte. Inork ez zuen emaitza hasierako liburuarekin identifikatu; hortaz, beste jatorrizko liburua bailitzan pasa nuen merkatuan, baina geroztik itzulpenak egiteari utzi nion.
|
|
2002
|
|
|
Zioen hizkuntza tresna bat dela eta eskura egon behar duela. Eta nik esango dut
|
hizkuntzak
egon behar duela eskura, ahora eta belarrira. (...) Poesian nik ez dakit mintzatu daitekeen gaiaz.
|
|
|
Bestalde, azken urteotan Europako Batasuna aniztasuna eta hizkuntza gutxituak kontuan hartzen hasi da, eta nahiko jarrera positiboa hartu du, nahiz eta oraindik berarentzat lehentasun bat ez izan. Ildo horretan, Europako Batasunak hartzen dituen erabaki guztiak lotesleak dira,
|
hizkuntzei
dagozkienak izan ezik, eta gainera arlo honetan hartzen diren neurriak kontsentsua exijitzen dute. Dena den, badirudi Irailaren 11ko erasoen ondoren aniztasuna Bruselan ez dutela hain begi onez ikusten, eta beraz ikusteke dago zer nolako garrantzia ematen zaien hizkuntza gutxituei dagoeneko zirriborratutako Europako konstituzioan.
|
|
|
XABIER AIZPURUA.
|
Hizkuntzari
dagokionez ez dago parekatzerik. Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzan egindako azterketetan, erabilera tasarik altuenetarikoak ia beti Nafarroak ematen ditu, Nafarroako euskaldunak oso gune trinkoetan daudelako:
|
|
|
21 urterekin fusilatu zuten «Lurgorri», Derioko hilerrian, eta 22 zeuzkan «Aitza»k," desagerrarazi" eta bizia lapurtu ziotenean. Bata eta bestearen arteko ezberdintasuna idazteko erabili zuten
|
hizkuntzan
dago, Jose Mari Azkarragak ez omen zekielako ondo euskaraz eta bere jatorrizko lanak erderaz zeudelako. Atutxa' tar Paul arduratu da horiek guztiak euskaraz eskaintzen.
|
|
|
Lehen askoz bereiziagoak zeuden literatura eta kazetaritza, eta orain kazetaritzak literaturari eremu bat jan dio. Gure artean, bertsolaritzak, esaterako, gauza bera egin du,
|
hizkuntzari
dagozkion kontuetan esan nahi dut, eta hori berez ona dela uste dut.
|
|
|
ingelesaren eta euskararen konbinazio heterofonikoaren fruitu den hizkuntza arteko mestizaia iradokitzailea. Bost
|
hizkuntzatara
dago itzulita orobat Sugeak txoriari so egiten dionean, eta 1983an Lizardi Saria irabazi zuen Haur Literaturaren atalean. Gizaki animalia arteko elkarrizketez gain, heriotzaren begiradaren motiboa agertzen da lan horretan (ik.
|
|
|
|
Hizkuntzari
dagokionez, herriaskorenmintzairetakomaileguzaberastenjoan zeneuskara, Tuteraaldeangaraiangaraikoetorkinekgainditutagaldubazenere. Horidela eta, iberiar, zelta, erromatar, gotoetaarabiarren eragina izanzuen gureak, besteakbeste, etanolaez, hebraieraetagaskoialuzazegonzirensendo erroturikhemenmerkatari, artisauetaofizio desberdinenlokarriekin.
|
|
|
|
Hizkuntzari
dagokionez, Euskal Unibertsitatearen aldekoek bat egiten zuteneuskarak bertan egon behar zuela aldarrikatzean; baina, ikusiko dugun moduan, desberdintasunak nabarmenak ziren erritmoari eta kantitateari dagokionez. Horrela, batzuek ezinbestekotzat ikusten zuten unibertsitate berriak euskaraz funtzionatzea; beste askok, ordea, mailakatu egiten zuten hizkuntza horren beharra, edota kritikatu euskarari emandako gehiegizko pisua Euskal Unibertsitatearen definizioan2.
|
|
|
Hiru ezaugarri edo aldagai horiek adostuta, hiru irakaskuntza eredu prestatudira, eta Deustuko Unibertsitateko titulazioak hiru eredu horien arabera antolatukodira
|
hizkuntzari
dagokionez. Hona hemen ereduak:
|
|
|
Atzerriko
|
hizkuntzei
dagozkienak kontuan hartu gabe: filologiak, atzerriko hizkuntzazkomagisteritzak, etab.
|
|
|
Sistema kaotiko batzuk ezin iragarrizkoak dira maila lokalean, baina egonkorrak globalean.
|
Hizkuntzari
dagokiola, eta hizkuntza ikasleak egitenduen hurbilketaz den bezainbatean, antzeko zer edo zer gertatuko ez ote den galdegenezake.
|
|
|
Bizkaia Irratia ere 1990ean hasi zen emititzen Bilbotik. Zalantzarik gabe, Bizkaia Irratiak eskaini zuen proiekturik berriena herrialde horretan, ez hainbeste edukiei dagokienez, musika eta hitza batzen dituen programazio orokorra eskaintzen baitu?,
|
hizkuntzari
dagokionez baizik, euskaraz aritzea erabakitzeaz gain, bizkaieraz egitea hautatu baitzuten emisoraren arduradunek. Gipuzkoan euskarazko irratigintza nahiko finkatuta zegoen arren, Bizkaian zailtasun gehiago zituzten emisorek euskarazko programazioak aurrera bultzatzeko, oso errentagarria ez zelakoan.
|
|
|
Kasu honetan, hedabideak informazio bera eskainiko luke hizkuntza desberdinetan, edo argitalpen berean edo argitalpen berezitutan. Desberdintasun bakarra
|
hizkuntzan
legoke, ez albistearen beraren maketazioan, ez argitaratutako ale kopuruan, ezta merkatu kokapenean ere. Ekoizpen mediatikoei gagozkielarik, hedabideak praktikatutako parekotasunak hautatutako hizkuntzan bizi ahal izatea ahalbidetuko lioke herritar bakoitzari.
|
|
|
Atxagak berak esan zuen aitzin horretan euskara gaizki dabilela, etorkizun beltza duela, ez dezagula gure burua engaina, uste baino askoz ere kopuru txikiagoa dela euskaldunena. Ramon Saizabitoriak ere aipatu ditu gazteen artean gertatu diren aldaketa soziologiko horiek
|
hizkuntzari
dagokionez: ez gaude lehen bezala, kontura gaitezen.
|
|
|
Oso ohar antzekoak egin daitezke Txekia eta EslovakiakoUnibe rtsitateei buruz: nazio
|
hizkuntza
dagoela nagusi, are matrikulatzeko aurre baldintza ere.
|
|
|
|
Hizkuntzari
dagokionez, elkargainkako egoera horrek ez zuen ondorio txarrik izan Bruselan.
|
|
|
Ikastoletako ikasleek Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza bukatzerakoan (16 urte), Dekretu ofizialetan euskarari eta gaztela niari buruzko gaitasunak gainditzeaz gainera, ahozko eta idatzizko harremanakingeles ez mantentzeko gai izan behar dute elkarren arteko komunikazio arrunt batean, baita ingelesa transmisio hizkuntza bezala aldez aurretik seinalatutako eskola gaiak jorratzeko ere. Atzerriko bigarren
|
hizkuntzari
dagokionez, hau da, frantsesari eta kasu batzuetan alemanari dagokionez, hizkuntza horrekiko lehen hurbilpena egiten da egun. Euskaraz, gaztelaniaz ala frantsesez ondo dakien eta ingelesez ondo moldatzen den belaunaldi berria datorkigu, beraz.
|
|
2003
|
|
|
Hobekuntza proposamen batzuk gorabehera paradigma aldaketa baterako urratsak dira egin beharrekoak. Izan ere, besteak beste, gure
|
hizkuntzari
dagokionez, azken helburuak garbi badaude, eragingarriak ez diren ereduak eta funtzionamendu moldeak zertarako mantendu. Beste era batera adierazita, goi mailako ikasketetan finkatu litzatekeen eredu bakar baten testuinguruan, gainerako mailetan ere zergatik ez eredu bakar bat ezartzeko urratsak egin, eskola eta ikastola bakoitzaren errealitatearen arabera (ingurune soziolinguistikoa, e.a.), azken helburuetara iristeko asmoz, kanpoko ebaluazio sistema baten eraginpean, nahikoa autonomia (ordutegiak antolatzeko, hizkuntza bakoitzari eskaini beharreko ordu kopurua zehazteko, e.a.) onartuz?
|
|
|
Gure
|
hizkuntzari
dagokionez, emazteak garbiro aitortu digun bezala, ezkondu baino askoz lehenagotik ei zuen euskararekin harreman estua eta, hizkuntzazalea izanik, euskara lantzen ere lehenagotik ekingo ziola pentsa daiteke, Iruñera bizitzen etortzearekin indartuko den joera.
|
|
|
Hartutako neurrien artean, honako beste hauek azpimarratu behar dira: liburuen banaketa merkataritza etxe baten esku uztea (Zabaltzen); liburuentzako ISBNa eta zegokionean aldizkarien ISSNa eskatzea (Historiako urtekariaren kasua); urte bukaeran eratu zen Euskal Editoreen Elkartean sartzea; eta liburuek,
|
hizkuntzari
zegokionez, euskara eredu txukuna izan zezaten, orrazketa eta zuzenketa lana sistematikoki egitea. Hasierako urteetan lan hori sailburuek edo, kasuren batean, kanpoko talde edo erakunderen batek egin bazuten ere, Argia-k adibidez, denborak aurrera egin ahala, Jose Ramon Etxebarriak hartu zuen bere gain ardura hori.
|
|
|
|
Hizkuntzari
dagokionez, Euskal Unibertsitatearen aldekoek bat egiten zuten euskara bertan egon behar zela aldarrikatzean, baina ikusiko dugun moduan, desberdintasunak nabarmenak ziren erritmoari eta kantitateari dagokienez. Hortaz, batzuek ezinbesteko ikusten zuten unibertsitate berriak euskaraz funtzionatzea; beste askok, ordea, mailakatu egiten zuten hizkuntza honen beharra edota kritikatu euskarari emandako pisua Euskal Unibertsitatearen definizioan15 Alderdi politikoen artean PSE PSOErena izan daiteke azken jarrera horren adibiderik nabarmenena.
|
|
|
" Esan zer jaten duzun eta zer zaren esango dizut", idatzi zuen Excelat Savarin gastronomoak Fisiología del gusto lanean, XIX. mendean sibaritentzat idatzitako benetako tratatua. Orain dela gutxi egindako ikerketen arabera, gustuak oinarri biologikoa izateaz gain, gure organismoa, gure gorpuzkera eta gure nortasuna
|
hizkuntzan
dauden dastamen papilen gozotasunak baldintzatu ditzake.
|
|
|
Marokoarrei dagokienez, arreta berezia jartzen zaie emakumeei, eta haien tentsioak nabarmentzen dira beren herrialdeko kultura bateratzeko; izan ere, kultura horretan, emakumea gizonaren eta espainiarraren mende dago, edo azterketa ginekologikorik ez dago.
|
Hizkuntzari
dagokionez, Fidel Illanak esan zuen Madrilen bitartekari edo interprete sare bat sortzeko lanean ari direla, baina ezin izan zuen gutxi gorabehera noiz jarriko den martxan. Hala ere, adierazi zuen etorkin askok hizkuntza erabiltzen duen norbait dutela eta, gainera, “pixkanaka gaztelania ikasten ari dira”.
|
|
|
Ministroaren aburuz, hezkuntza komunitatearen eskura jarritako baliabide horien erabilera optimizatzeko, garrantzitsua da Zientzia eta Teknologia Ministerioak lan egiten duen ‘software’ aplikazio multzo oso bat garatzea, eskola komunitatearentzat interes orokorra izango duena eta ikastetxe guztiek libreki erabil dezaketena. Hezkuntza, Kultura eta Kirol Ministerioa (MECD) multimedia baliabide interaktiboak sortzen ari da, Internet bidez eskura daitezkeen Lehen Hezkuntza, Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza, Lanbide Heziketa, Batxilergoa eta atzerriko
|
hizkuntzei
dagozkienak. Autonomia erkidegoak lankidetza hitzarmen espezifikoen bidez sar daitezke horietara.
|
|
|
Komunitatea eta enfrentamendua lerro berera eramatea maltzurra izan daiteke. Batetik, kulturari eta
|
hizkuntzari
gagozkiolarik, ikusi litzateke komunitate bi (edo hiru) badauden ala ez dauden gure artean. Bestetik, balizko komunitate horiek enfrentaturik dauden ala ez.
|
|
|
Kulturari eta
|
hizkuntzari
gagozkiolarik, komunitate bi (edo hiru) ote dauden gure artean, horixe da itaun ardatza. Nola definitzen diren termino guztiak:
|
|
|
Borondate politiko ahulenetakoa nozitzen du gaur egun agintarien aldetik euskarak Nafarroan. Euskal kultura eta nafar
|
hizkuntzari
dagokion jorratu gabeko alorrik edo inausi gabeko atalik ez da gelditzen sarraskian. Baina jakina denez gaur egungo agintarien euskararekiko jarduera, ez du errepikatzen luzatzerik merezi.
|
|
|
Hortaz, irakaskuntza, administrazioa eta hedabideak abiapuntu hartuta, biziaren gainerako alor guztietara hedatzen saiatu luke lurralde honetako
|
hizkuntzaren alde
dagoela dioen aginteak. Helburu horretara bideratzen ez den hizkuntza politika hizkuntza biziari dagokion helburu propioa desbideratzen ari da.
|
|
|
Ezinbestekoa, beraz, politika gaiaren mailarat iristea, agudo. Egungo egoeratik haste, besteak beste, daukaguna hobeki zaindu, sortu eta transmitituz, jarduerak koherentziaz mamituz,
|
hizkuntzari
dagokion botereno rmal izazioa berreskuratzea helburu; geure buruari dagokiguna.
|
|
2004
|
|
|
Esaterako, eskolako arlo guztietan erabiltzen dugun tresna nagusia ahozko hizkuntza (eta idatzizkoa) den arren, eskasa izan ohi da hizkuntzari arlo horietan eskaintzen diogun arreta. Beraz, ahozko
|
hizkuntzari
dagokionez, ikastarlo bakoitzak zer behar duen erabaki, eta hori lantzeko bideak zehaztu ditugu. Hizkuntza arloak berak lagundu egin dezake, baina irakasle bakoitzak bere arloko edukien artean ahozkoari dagokion lekua aitortzen ez badio, alferrik galduko da Hizkuntza arloan egindako lana.
|
|
|
Berriki ateak zabaldu dituen 2004ko Bartzelonako Kulturen Forumak munduko hizkuntza aniztasunari eskaini dio Abotsak erakusketa. Teknikoki nola estetikoki ongi zaindutako erakusketa horrek munduan 5.000
|
hizkuntza
daudela dio eta horietatik %95 galtzeko arriskuan, debekuak, bazterkeria eta migrazioak direla medio. Beraz, egoera larria bazen, azken urteotan larriagotu baizik ez omen da egin.
|
|
|
Globalizazioa aztertzerakoan, Paul Bilbaok ezer baino lehen historiara jo zuen, gogoratuz XV. mendean 10.000
|
hizkuntza
zeudela munduan eta, gaur egun, ikuspegi baikorrenen arabera 6.000 besterik ez direla. Horrek argi uzten du desagertze prozesua ez dela naturala izan.
|
|
|
Sarrionandiak zioenez ostera, euskal idazleak, ez du alegoriarik egiterik nahi, unibertsaltasuna bilatu baino. Alabaina, nazio eta
|
hizkuntzari
dagokionez hauxe zioen: " Eta hogeigarren mendeko gure literatura errepasatzen baduzu, liburu guztiak irakur daitezke alegoria nazionalaren zentzu horrekin" (Bost Idazle Hasier Etxeberriarekin berbetan, Alberdania, 2002).
|
|
|
–Alde horretatik nik uste dut oso garrantzitsua dela Martin Heideggerrek esaten zuena. Hark esaten zuen
|
hizkuntzen baitan
dagoela izan daitekeen guztiaren funtsa eta sustraia. Hizkuntzan bertan dagoela dena, jakituria, filosofia eta poesia.
|
|
|
Horregatik, behin baino gehiagotan, gai hau ahotan hartuta xalotasunik handienaz botatako iritziak deigarriak egiten zaizkigu.
|
Hizkuntzen artean
dauden tirabira eta lehiaren aurrean urliak edo sandiak aldezten dituzten jarreren eta interesen agerbide izaten dira iritziok, gehienetan. Hizkuntzaren auzi hau, besterik badirudi ere, borroka gune mingarria da, hizkuntzen alegiazko izaera neutralaren ideologiak besterik sinestarazi nahi badigu ere.
|
|
|
Euskaldunen eskubideak ez dira kontuan hartzen, eta hori salatzekoa da. Intentsitate ahuleko arrazakeria mediatiko mota bat dela esan daiteke,
|
hizkuntzari
dagokionez?. 251
|
|
|
Oraindik ere badira horrelako batzuk, baina nahasketa handia dago?. 577 Euskara on hura ezarian ezarian ahitu eta ihartu egin da euskaldunaren mintzoan, interferentzien erasoak erauzi egin dio orduko euskaltasunari zerion sena: . Batzuentzat esaten den guztia da on, baina ni ez naiz iritzi horretakoa, beste
|
hizkuntzen mende
baikaude eta frenoa beharrezkoa baita?. 578
|
|
|
Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza bukatzerakoan (16 urte), Dekretu ofizialetan euskarari buruzko gaitasunak gainditzeaz gainera, ahozko eta idatzizko harremanak ingelesez mantentzeko gai izan behar dute elkarren arteko komunikazio arrunt batean, baita ingelesa transmisio hizkuntza bezala aldez aurretik seinalatutako eskola gaiak jorratzeko ere. Atzerriko bigarren
|
hizkuntzari
dagokionez, hau da, frantsesari eta kasu batzuetan alemanari dagokionez, hizkuntza horrekiko lehen hurbilpena egiten da egun. Euskaraz, gaztelaniaz ala frantsesez ondo dakien eta ingelesez ondo moldatzen den belaunaldi berria datorkigu, beraz?. 689
|
|
|
Esan nahi dut, hor, olerkari batek, Valverderen aitak, Aialdek, uste dut, Oteizari esaten ziona: herri honen mamia ez cromlechetan, ez dolmenetan, baizik euskara gurean dagoela, eta beraz, hain zuzen, euskal komunikabide izatearena
|
hizkuntzan
dagoela hein handiagoan esparruan baino. Esan nahi dut, izan daitekeela euskal esparruko medio erdalduna ere?. 384
|
|
|
Ez, haatik, euskara dagoen dagoenean ez balego, euskaldungoa nor balitz, eta nor izate horrek bere herrian zor zaion lekua eskuratzeko aginte ahalmen askirik balu. Orduan gauzak iraultzen hasiko lirateke inondik ere, eta
|
hizkuntzen atzean
dauden nazio taldeen arteko lehia gori gori jarriko litzateke, behinola Belgikan eta Quebecen jarri ziren legez. Ahuldurak jotako hizkuntza komunitatea izanik gurea, ez da halere begi onberaz ikusia bere ezerezean Nazio estatu totalitarioaren aldetik:
|
|
|
Kontrakoa esateak inplikatuko luke gure jendartean, normaltzat? hartu litzatekeela euskara ez estimatzea (eta hartaz ideiarik ez izatea), Euskal Herria lurralde gisa arrotz moduan hartzea, etab. Eta hori, gutxienez
|
hizkuntzari
dagokionean absurdua da, kontuan izanik euskara jendarteak estimatzen duen ondarea izateaz gain legalki ere hala dela, Hego Euskal Herrian behintzat koofiziala baita, hezkuntzan irakasten baita, eta Espainiako Konstituzioak berak balio gisa aitortzen baitu (3 3 art.. La riqueza de las distintas modalidades lingüísticas de España es un patrimonio cultural que será objeto de especial respeto y ...
|
|
|
|
Hizkuntzari
dagokionez, zenbait kontzeptu filosofiko euskaraz emateko arazoak izanditugu. Hizkuntz.a filosOfikoa euskaraz estandarizazio bidean dago eta, gaur egun, horriburuzko eztabaidak etengabe ematen dira gure artean.
|
|
|
Bereziki
|
hizkuntzari
dagozkionetan eta literatur kritikan aritu bazen cre, Koldo Mi (xclena cuskahzainak() baditu/ dazlan hautatuak (1972) izencko biidumaz gainhona ekartzca mcrczi duten eztabaida intelektuaiak: –Unibcrtsitatea eta Irakaskuntza gureartean?
|
|
|
Horra hor hiru maillak; horra hor mintzairen egiazko illara, hiru sailletan. Akademia batek beraz,
|
hizkuntzari
dagokion eginkizunik pixuena ahanzten du mintzabide den aldetik hartzen eta begiratzen ez ba du.
|
|
|
Erresuma ez baitzaio bitasunari gainditzen. Erresumaren bidez ere ez baita herrikidetasuna jaiotzen, eta bai
|
hizkuntzei
dagokiena egoten. Gauza bat da segura kondairagilleentzat (eta ez guretzako bakarrik):
|
|
|
|
Hizkuntzari
dagozkion fenomenuak sakonak dira; oharkabean egiten da eskuarki. Horregatik, hizkuntzari buruzko teoriak, eta Hizkuntzalaritza bera, jakintza sail gazteak dira.
|
|
|
Politikari dagokionez, lehen belaun honek ez zuen bere burua jotzen ez sueziartzat, ez errusiartzat; eta Suomi bere buruaren jabe bihurtzea nahi zuen.
|
Hizkuntzari
dagokionez, suomieraren alde zeuden, eta sueziera arrotz zitzaien sendimenduz; baina, batetik, suomieraz mintzatzen ez zekiten; eta, bestetik, suezieraz idatzi zuten.
|
|
|
Abilki baliatu eta akuilatu zuten diferentzia hau Txekoslobakiaren askatasunaren etsaiek; eta, 1846 an, eslobakiar ultrek," Praga-ko lutertarren bildur" omen, Pragakoekin haustea erabaki zuten. Geroztik, nahiz hizkuntza desberdintasuna oso txikia izan, bi lege
|
hizkuntza
daude Txekoslobakian, eta ez bat: txekiera eta eslobakiera.
|
|
|
Alabaiña, zenbat hizkuntza" haundi" dago bada mundua? Tesnière’k 1929an egindako estadistikan dionez, 29
|
hizkuntza
daude munduan hamar milloi hiztunekin (edo hortik gora); eta 29 hauetan ere ez batasun haundian: txinera, esate baterako, biziki aldatzen da herrialde batetik bestera:
|
|
|
|
Hizkuntzari
gagozkiola Karelia’ko eta Suomi’ko hizkerak oso antzekoak izan arren, dialektu desberdintasun apurrak ba dituzte. Suomi’n gaur 94% suomieraz mintzo dira, eta 6% oraindik ere suedeneraz (hauek dira kolonialisten ondoko" finlandiarrak").
|
|
|
Gainera, oinarrizko arau izateko sortuko litzatekeen estatutu batek hasieratik finkatu lituzke oinarriberriak
|
hizkuntzari
dagokionez.
|
|
|
Garaa Meseguerren artikulu mamitsuan, gaztelania
|
hizkuntzari
dagokion sexismo linguistikoaren ikerketen bilakaera aipatzen du. Hau hiru garaitan laburbildu dugu:
|
|
|
• Lizentziak emango zituen agintea, autonomia erkidegoa, udalen eskakizunen arabera eta estatuak ezarri beharreko Plangintza Teknikoaren baldintza teknikoen pean (autonomia erkidegoek aukera izango lukete berezko baldintza kualitatiboak ezartzeko, enpresari, programazioari, produkzioari edota
|
hizkuntzari
legozkiekeenak hain zuzen ere, baina betiere estatuak ezarritako oinarrizko marko legal orokorraren baitan).
|
|
|
Mundua ez da objektutan banatzen, gertakaritan baizik (1.2). Orobat
|
hizkuntzari
dagokionez: hizkuntza ez da hitzetan edota izenetan banatzen, perpausetan baizik.
|
|
|
Gogoan izan, halaber, mundua gertakarien osotasuna dela eta gertakaritan banatzen dela (1.1; 1.2). Etika, bada, mundutik eta
|
hizkuntzatik kanpo
dago Wittgensteinentzat. Etika perpausik ez dago, perpausak ezin baitu gertakari bat baino zerbait garaiagorik adierazi (6.42).
|
|
|
Orduan hitz delikatuak aditzen genituen, sonoritate eta sentiera berezia hartzen zuten, lirikotasun ezkutua ziplo deskubrituko bagenu bezala. Maisutasunez eta maitasunez irakurtzen zituen bere poemak eta besterenak; zeuden
|
hizkuntzan
zeudela, abaroa eskaintzen zien poemei. Horrelako uneak ez dira ahazten.
|
|
2005
|
|
|
Munduan zazpi zortzi milioi hiztunekin maila ertaineko hizkuntza garela esan daiteke, ez txikia. Gutxienez 5.000
|
hizkuntza
badaude gu 100.etik ez gabiltza urruti. Beraz, baliabideak ordain daitezke, diruz lagunduta.
|
|
|
«Le basque est une patrie». Eta nik ere berdin diot, ene abertzaletasuna
|
hizkuntzan
dago. Horretaz ohartu naiz, ikerketak eginik, sartu naizelarik gure euskararen mundu horretan.
|
|
|
Boterea esaten dugu. Gurean, ordea,
|
hizkuntzari
dagokionez, ez dugu botere tradizionalaren zama bakarrik jaso. Botere armatuak ere egin egiten ditu bere albo kalteak, eta ez txikiak.
|
|
|
Horrela egiten bada EAEn datu soziolinguistikoak jaso gabe geratuko dira. Eustat ek adierazi duenez, ezagutza eta ama
|
hizkuntzari
dagozkion datuak biltzeko modua egin dezake erakundeak berak, baina erabilerari buruzko datuak jaso gabe geratuko lirateke baliabide ezagatik.
|
|
|
Labayru Ikastegia, aurretiaz zetorren Derioko Euskal Ikastaroan oinarri hartuta, 1977an sortu zen Eliza Katolikoaren irizpideei jarraituz lekuan lekuko euskal kulturari hauspoa emateko asmoz. Lekuan lekuko kultura adierazgarriak, hizkuntza barne, sustatu nahi horrek euskalkia landu behar izana ekarri du,
|
hizkuntzari
dagokionez helburua euskara baturako zubilana egitea izan arren. Labayruk bere gain hartu du bizkaieraz alfabetatzeko eginbeharra.
|
|
|
Horren adibide da, euskarazko bertsioak ez duela transzenditu eta bokazio, unibertsala? duen
|
hizkuntzan
dagoen bertsioa Internet eko foro bitxietan jasota aurkitzea4.
|
|
|
Oso talde homogeneoa osatzen dute tipo honetako txanponek, pisuz ere oso antzekoak dira. Izkribaturik duten diru etxearen izena, batzuena behintzat, oraindik ez dago jakiterik zein
|
hizkuntzari
dagokion, hala nola, zonalde baskoian aurkitutako Arsaos, OlCairum, Arsakos, Tirsos, Sesars eta Uyambate, Turiasu, Kuelikos, eta zeltiberiar zonaldeko Arekorata eta Kalakorikos. Txaponetan aztarna zeltiberiarrak nabari dira batetik (adib. barskunes ek nes bukaera aski ezaguna den zeltiberierar atzizkia du, eta braskunes izango zen irakurketarik egokiena Untermann en arabera), eta bestalde br taldeak indoeuropar izen baten aurrean gaudela adierazten du.
|
|
|
Arangurenen (Nafarroa) aurkitutako eta gaizki kontserbatutako brontzezko pieza batean, letra batzuk daude, zein
|
hizkuntzari
dagozkion ez dakiguna. Batetik badirudi iberiarra dela, baina euskarria bera (brontzea izateak eta ez beruna) eta grabazio teknika (zeltiberiar itxurakoa izateak), kultura elementuen nahasketa bat adierazten du.
|
|
|
ikastetxean erabiltzen den edodiren hizkuntzak zehaztu behar dira (A B ereduak, ingelesa, frantsesa edo alemana...).
|
Hizkuntzaren inguruan
dagoen legedia, ikastetxeak duen kokapen geografikoa, edo irakasle, ikasle eta gurasoen hizkuntza egoera kontuan hartuko dira.Adibideak:
|
|
|
Printzipio horiek, gutxienez, kontsumitzailearentzat ulergarria den etiketatzea eskatzen dute. Atzerriko
|
hizkuntzan
dagoen produktu bati buruzko informazioak kontsumitzailearen oinarrizko eskubideen esparrua urratzen du, eta kontsumitzailearen funtsezko alderdi batean eragiten du: osasunean.
|
|
|
Atzetik Andaluzia, Valentziako Erkidegoa, Gaztela eta Leon, Euskal Herria eta Galizia zeuden.
|
Hizkuntzari
dagokionez, liburuen %78, 6 gaztelaniaz argitaratu ziren; katalanez, %10, 1 valentziarrez eta balearrez, %2, 3 galizieraz eta 1,7 euskaraz. Gainera, ingelesa atzerriko hizkuntzan argitaratutako tituluen %47, 3 da, eta argitaratutako guztizkoaren %1, 9 Azpimarratzekoa da, halaber, itzulitako izenburuek argitalpen ekoizpenaren %15, 8 hartzen dutela, eta ingelesetik itzulitakoak nabarmentzen direla, itzulitako titulu guztien gehiengoa baitira.
|
|
|
Etorkinetan gogorrenak latinoak dira. " España, la Mad re Patria" esan, eta zail egiten zaie Espainiako Estatuan lau
|
hizkuntza
daudela onartzea. Dena dela, beraiek ez diraerrudun, inola ere.
|
|
|
" Berak jatorria esentziarekin identifikatu du eta ‘nondik’ galdera ‘zer’ galderan bihurtu" 78 Zehazki bi arazo bereizten ditu hizkuntzaren jatorriaren inguruan: bata metafisikoa (berez konponezina), non hizkuntza" espirituaren berezko jario" bezala ulertua den; eta bestea antropologikoa (berarentzat garrantzitsuagoa), non"
|
hizkuntzak
dagokien nazioei lotuta" bezala kontsideratzen diren79 Hizkuntzaren jatorriari buruzko problematika, modu honetan, hizkuntzak gizakiarentzat duen eta hizkuntzek gizabanakoentzat duten berezko esanahia eta garrantzia kontsideratzeko eta aztertzeko" aitzakia" moduko zerbaitetan bihurtzen da.
|
|
2006
|
|
|
Harrigarria zen, guretzat oso gauza sinpleak zirenak nola ezin zituzten egin, eta haientzat sinpleak zirenak ere ez guk. Beraz uztartze hori ez da beti guk nahi bezala atera,
|
hizkuntzarekin
dauden arazo berak sentitu izan ditugu musikarekin. Baina askotan oso iradokigarria izan da haien ulertzeko modua, eta inoiz, ez ulermenak gauza politagoak ere sortu ditu.
|
|
|
Printzipioz, Estadu guzien helburua bi edo hiru
|
hizkuntzen artean
dauden zapalkuntza eta gatazka harremanak desagertaraztea da giro baketsu batean. Haatik, hizkuntza politika ez da bakarrik zein simpleki osatzen eta gauzatzen, alde batetik, eta, beste aldetik, hizkuntzen arteko harreman baketsuak ez dira soilik lortzen goi mailako erabakien bidez, gizarte zibilaren eta berau osatzen duten gizakien ekintzei lotua dago.
|
|
|
Haran honen hurrengo, nafar lurraldea dator, ogi eta ardo, esne eta ganadutan aberatsa. Nafarrek eta baskoiak itxura eta ezaugarri berdinak dituzte, janariak, jantziak eta
|
hizkuntzari
dagokionean hain zuzen, baina begitartea zuriagoa dute baskoiek nafarrek baino.
|
|
|
...artikuluak ahalbidetzen duen publizitatearen prozesu deslegalizatzaileari buruz ere badugu zer esanik, egia baita PLOren 8.2.a. artikuluak hainbat produktu, ondasun, jarduera eta zerbitzuren publizitatea garatzeko aukera ematen duela erregelamenduen bidez, baina artikuluak ez du kontuan hartzen ahalbidetze hori ez dela mezuarekiko soilik izango, baizik eta baita forma eta komunikabidearekiko ere(
|
hizkuntzari
dagokiona, alegia). Horretaz gain, artikuluak berak (2 eta 4 ataletan) mugatu egiten du prozesu deslegalizatzaile hori arau batzuen bitartez; adibidez, PLOren 8.4 atalak debekatu egiten du pertsona edo animalien kontsumorako diren droga, sendagai eta gai psikotropikoen publizitatea, edozein forma eta modutan egina; beraz, araua desorekatu samar geratzen da (De la Cuesta, 1995:
|
|
|
Erabiltzen ari ez direnean, sare elektrikora konektatutako transformadorerik ez uztea. Energia gutxiago kontsumitzen duten gailuak erosi, edo transformadore kommutatuak dituztenak, linealen ordez (gutxiago pisatzen eta paketatzen dute). ren web orria Topten, hainbat
|
hizkuntzatan
dago eskuragarri, eta gailu aurreztaileenak hautatzen ditu.
|