|
2001
|
|
|
Euskal herrian publikatzen diren liburu guztien %95 ingu ru euskara batuan argitaratzen omen dira. Gure hizkuntzaz ematen den irakaskuntza testuak, azken hamarurteotan, praktikan %100ean
|
hizkuntza
estandarrean eskaintzen dira, eredu horretan gure gazte guzti guztiak alfabetatuak izanez. Euskaltegietan ari diren ia pertsona nagusi guzti guztiek euskara batua ikasten dihardute.
|
|
|
Bulkada horrek euskararen eraketa soziologikoa irauli egin du. Euskara, nekazari/ arrantzale zaharreneuskalki eta aldaki ugaritan zatikaturiko hizkuntza izatetik kaletar gazte eskolatuen
|
hizkuntza
estandar eta erabilera askotarikoa izatera igaro da. Euskararen hizkuntz komunitateari dagozkion ardatz bi aipatzea nahikoa da esandakoaho rrela dela ikusarazteko:
|
|
2002
|
|
|
Ondoko galdera hauen erantzuna emateak lagun dezake deskribapenaren estaldurari ekiteko garaian.
|
Hizkuntza
estandarra baino ez da deskribatu behar. Zer egin aldaera dialektalekin edo argot moduko terminoekin?
|
|
|
Erregela morfofonologikoen aldetik, 4.3.3 atalean aztertu den itzultzaileen konposaketak asko laguntzen du estaldura kontrolatzeko prozesu horretan, bai eta beste aspektu metodologiko anitzetan ere. Horrela,
|
hizkuntza
estandarrerako bi itzultzaileren konposaketa30, lexikoarena eta erregela morfofonologikoena, nahikoa den bitartean, aldaera fonologikoak kontuan hartzeko erregela multzo berri batekin egin daiteke konposaketa, erregela multzo berri horrek desbiderapenak zehazteko balioko baitu. Beraz, erregela guztiak sistema bakar batean jarri beharrean, modulartasunean oinarrituz, erregela multzo bat egingo dugu helburu bakoitzeko, eta multzo horien konposaketa erabiliz aurre egingo diogu corpus handien tratamenduari.
|
|
|
Aurreko kapituluan euskararako prozesadore morfologiko estandarra ikusi dugu,
|
hizkuntza
estandarra analizatzeko/ sortzeko litzatekeen bakarra. Baina kapituluaren hasieran ikusi dugu estandarizazioa ez dela erabatekoa eta, hori kontuan hartuta, irtenbide bat bilatu behar da euskara erabiltzaileen erabilera guztiak tratatu ahal izateko eta, bide batez, egokiak proposatzeko.
|
|
|
• Corpusari dagokionez inoiz baino hobeto dago euskara. Euskara batua,
|
hizkuntza
estandar bateratua, erabilgarria da.
|
|
|
Honetaraz gero, puntu garrantzitsu bat azpimarratubehar da: flandriarrek prest zeukatela, funtsean, beren
|
hizkuntza
estandarra. Holandako hizkuntza ofiziala, hain zuzen.
|
|
2003
|
|
|
Estatu Batuetako ikertzaileak dio sibaritismoak hezkuntza selektiboak baino arrazoi oinarrizkoagoak dituela: “Sibaritek zapore gehiago hauteman ditzakete beren hizkuntzetan gustu papila gehiago dituztelako; batzuek
|
hizkuntza
estandar batek baino hiru aldiz papila gehiago izan ditzakete”. Jakintza Antzinako Erroman sibaritak (gustu bikaineko gizabanakoak) erabiltzen ziren pozoi baten existentzia kutsa zezaketen zapore mingotsak zehazteko.
|
|
2004
|
|
|
Lizarduikoaren gomendio hau: . Irakaskuntza euskaraz bultzatu behar da, bai, baina ez mekanikoki
|
hizkuntza
estandarrekin egiten dugun moduan (ingelesaren kasua, adibidez); hizkuntza eta euskal edukiak batera irakatsi behar dira. Hizkuntzak ez dira neutroak.
|
|
2005
|
|
|
Ahozkoaren lehentasuna; hemen, bizkaieraz. Eta horretaz baliatu beste euskalkietara eta, harago,
|
hizkuntza
estandar batera heltzeko.
|
|
|
Arantzazuko bileraren abiadari jarraiki euskarak zuen bigarren behar larria ere, esparru guztietara hedatu beharra, alegia, aintzat hartu zuten zenbaitek eta Aresti eta Kintanaren (1970) deiadarrari jarraiki euskara komunikabideetan, administrazioan, politikan, filosofian, literaturan, zientzian e.a. erabiltzen eta trebatzen hasi ziren. Hauek denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez bezala, eta arrantzaleen edo nekazarien hizkuntza berezitua ez bezala,
|
hizkuntza
estandarra erabili behar duten esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean euskara batua hastapenetan baino ez zegoen. Edonola, euskararen komunikazio orokorrerako erabilera izugarri handitu zen eta honek berez zekarren
|
|
2007
|
|
|
Jakin aldizkari eta taldea, zalantza batzuen ondoren (19561958), ongi txertatu zen euskararekiko proiektu berrian (1959..) 48, Euskaltzaindiaren proposamenei eutsiz eta beroriek zabalduz, eta urrats berriak emateko proposamenak landuz.
|
Hizkuntza
estandarraren eta hizkera modernoaren jomugari lehentasuna eman zitzaion 1950etako azken urteetatik aurrera, maileguen hartzeari lotsa eta beldurra galduta.
|
|
2008
|
|
|
Ez dut jardungo zein leku dagokion euskalkiari edo tokian tokiko hizkerari eta zein
|
hizkuntza
estandarrari zehazten, eredu horien artean sortzen den elkar eragina ikuspuntu teorikotik aztertzen baino. Hain zuzen ere, estandar eta dialektoen arteko bateratze joerak aztertzea.
|
|
|
Adibide lexikal bat aukeratu dugu: Germaniako erdi mendebaldean erabiltzen da edo zen Gesäms> izen kolektiboa,, seed/ garaua, bihia?, eta Germaniako
|
hizkuntza
estandarreko formarekin identifikatzen den Samen> aldaera berriagoa. Jadanik I seriean badira Gesäms> itxaroten zen arean aldaera lehiakidearen agerrera batzuk, ekialdetik abiatuta, zeina eremu honetan berrikuntzen hedatzearen norabide orokorra den.
|
|
|
eta forma berriaren gehitzeak erakusten du
|
hizkuntza
estandarreranzko konbergentzia eta kontrastearen urritzeko joera.
|
|
|
2) Orain arteko kezka nagusia literatura tradizioa biltzea izan bada ere, eta guztiz bidezko da, literatura tradizioan, idazle onenen erabileran oinarritu baita beste leku batzuetan ere
|
hizkuntza
estandarra, ezin dugu ahantzi gurean ahozko tradizioak duen pisua, eta hor dugun hitzen altxorra. Euskal> ko> Hizkuntza> Atlasa> egiteko, esaterako, ehundaka grabazio egin dira.
|
|
|
Hizkuntza ezaugarrien zerrenda luzea egin dutenen artean dugu Duarte (1990: 103) 4 Espezialitate hizkerak
|
hizkuntza
estandarrean oinarrituak direla esan du, baina komunikazio mota jakin bat (zuk) d (it) u (z) tela helburu. Kocourek ek ere (1991:
|
|
|
15): hiztegi berezia,
|
hizkuntza
estandarraren hainbat baliabide morfosintaktikoren erabilera bere zia eta hitzak eratzeko zenbait arau. Teknolektoa6 ez dela hiztegia soilik dio (1983:
|
|
|
Enkel (in)), eta horrek, nahitaez, senidetasun harre man horiek zehatz adierazteko hitz homologatuak edukitzera behartzen gaitu, ez baitu hor ezertarako balio euskalkien ugaritasuna aipatzeak, delako aberas tasun horrek iluntasun eta nahasbidera garamatzanean. Beraz, korapilo hori askatzeko, lehenbailehen, arbitrarioki bada, ere, erabaki bat hartu da,
|
hizkuntza
estandarrean bederen, hitz horietako bakoitzaren esangura behin goz finkatzeko.
|
|
|
Estandarizazio asmoa garaiko testuinguruan kokatu behar da, hots, nazio estatuen eraikuntza eta eskolaren orokortze testuinguruan. Izan ere, XIX. mendean eraiki ziren nazio estatu ia guztiek, nazionalizazio elementu gako gisa,
|
hizkuntza
estandar bat ezarri zuten. Lehenago, Antzinako Erregimenean, esan liteke ez zegoela «hizkuntza nazionalik».
|
|
|
Lehenago, Antzinako Erregimenean, esan liteke ez zegoela «hizkuntza nazionalik». Egia da Ernazimentuaz geroztik horranzko bidea hasita zegoela, egon bazeuden eta
|
hizkuntza
estandar literario eta burokratikoak. Baina XIX. mendea baino lehen, horien erabilera elite alfabetatura mugatu ohi zen, eta gainera gerta zitekeen eredu bat baino gehiago egotea.
|
|
|
Eredua herri eta literatur tradiziotik urruntzen zuten osagai horiez gain, proposamen honen beste muga bat, soilik Bizkairako diseinatu izana zen. Ez zuen, beraz, Euskal Herri osoan baliatua izateko
|
hizkuntza
estandarrik eskaintzen. Edonola ere, euskararen eremu batean bederen (Bizkaian), batasuna proposatzen zuen.
|
|
|
Hola, kanpoko formetara mugatutako minimo estuen azpian aranisten idazkera kaotiko eta autokonplazientea izkutatzen zen. Eleizaldek seinalatu bezala, «iñoren laguntza barik, iñori begiratzeke, iñork egin ala esandakoaren ardurarik artzeke, norberak, bere notindasunaren erpiñetatik[...] gauza atsegiña, noski, baña utsikutsena ta antzurikantzuena da»312 Indibidualismo antiakademiko horrekin ez zegoen
|
hizkuntza
estandar bat sortzerik, ez sabindarra ez bestelakoa. Arana Goirik eskainitako arauetara mugatuz gero, onenean, Bizkairako balio zezakeen euskara estandar bat sor zitekeen(. Kirikiñok?
|
|
|
Hori guztia gogotan izanik, Eleizalde, beste jeltzale batzuekin batera, jabetu zen
|
hizkuntza
estandar bat lortu nahi izanez gero ez zela aski lau arau sabindar dogmatikoki defenditzea eta gainerakoan libre aritzea. Berak, jakina, kutsu sabindarreko euskara estandar bat nahi zuen, baina bat, ez idazle adina eredu sabindar.
|
|
|
urte pare bat geroagokoa bada ere, 19191920rako ere balio du. Izan ere, Akademia sortu aurretxoan jada, 1918ko Oñatiko kongresuan Eleizaldek eman zuen hitzaldian,
|
hizkuntza
estandarra erdiesteko 1923ko arazo berberak aipatzen zituen: «Tres diversificaciones determinan esa perjudicial variabilidad de la transcripción:
|
|
|
Euskara arautzeko Azkueren proposamenen aldamenean, lehiakide gisa, sabindar alternatiba zegoen. Eta bi aukera hauen aurka (izatez euskara
|
hizkuntza
estandar bihur zezakeen edozein planteamenduren aurka), Unamuno, Menéndez Pidal eta beste zenbait espainiar autore ari ziren. Haientzat estatus nazionala izan zezakeen hizkuntza bakarra gaztelania zen.
|
|
|
(...) Euskara Batuaren ahoskera zaindua (EBAZ) ahozko
|
hizkuntza
estandarra izango da, alegia hiztun ororen erreferentzia tresna, hizkuntzaren maila formaletan erabili dena. EBAZ ez da orain arteko hizkeren ordezkotzat hartu behar, osagarritzat baizik.
|
|
|
Armentia ikastolakoek
|
hizkuntza
estandarra darabilte ikasleen aurrean, irakasle bakoitzak jatorriaren arabera har dezakeen ñabardurekin. Langileen arteko harremanak neurri handi batean estandarrean gauzatzen dira, baina bada joera ere norberaren aldaera erabiltzeko egoera ez formaletan.
|
|
|
Bestalde, ez dugu begien bistatik kentzen eskolaren funtzioen artean, Euskal Herriaren kasuko ezaugarri askotarikoak gogoan izanik (hizkera desberdineko atxikimenduak, adibidez), gure irudiz instituzio horrek balio dezakeela nork bere hizkera hobeto ezagutzeko, eta hortik hizkuntzaren erabilera joriagoa eta biziagoa sustatzeko etor daitekeen laguntza. Ezen, Lopez del Castillok dioen bezala (1988),
|
hizkuntza
estandarra ezinbestean irakatsi eta landu behar baitu eskolak, baina gogo onez hartu behar baititu, orobat, herri xehearen hizkeraren berezitasunak.
|
|
|
Eskolak arreta handia eskaini behar dio gizarteak eskola umeen bidez sartzen dituen ezaugarri linguistikoei, eta horiek zaindu eta landu egin behar dira, baina, era berean, eskolak ezin utzizko eginkizuna du
|
hizkuntza
estandarra irakastea. Beraz, hizkuntza estandarra irakasteak lehen mailako helburua izan behar du eskolaren zereginen artean, nahiz eta horrekin batera herrian herriko hizkerak eta bestelako aldaerak onartu.
|
|
|
Eskolak arreta handia eskaini behar dio gizarteak eskola umeen bidez sartzen dituen ezaugarri linguistikoei, eta horiek zaindu eta landu egin behar dira, baina, era berean, eskolak ezin utzizko eginkizuna du hizkuntza estandarra irakastea. Beraz,
|
hizkuntza
estandarra irakasteak lehen mailako helburua izan behar du eskolaren zereginen artean, nahiz eta horrekin batera herrian herriko hizkerak eta bestelako aldaerak onartu.
|
|
|
|
Hizkuntza
estandar komuna (inguru hurbileko lexiko eta esapideak dituena). Euskalkia
|
|
|
|
Hizkuntza
estandar komuna (inguru hurbileko lexiko eta esapideak dituena). Euskalkia eta azpieuskalkia.
|
|
|
Eskolaren lanik handiena maila neutro deitzen dion horretan dago, baina goikoak eta behekoak ere izan dezakete beren funtzioa eskolako zereginetan. Maila horietan dago, gure ustez,
|
hizkuntza
estandarraren zatirik handiena.
|
|
|
|
Hizkuntza
estandarraren eta hizkeren (edo euskalkien) artean dauden berdintzeedo nibelazio joerak aztertzea beharrezkoa zaigu herri horretako euskararen egoera eta etorkizuna zein den jakin nahi badugu. Batu edo estandarraren ezaugarriak hasi diren sartzen edo gure gurasoen berbeta magalean biltzen dugun.
|
|
|
Euskararen atlas sozio geolinguistikoa deritzo EUDIA ikerketa taldea Euskal Herrian egiten ari den ikerketa proiektuari. Proiektu horrek aldagarritasun geolinguistikoaz gain aldagarritasun soziolinguistikoa ere aztertzen du, horrela, azken berrogeita hamar urteetan hizkera bakoitzaren aldagarritasuna,
|
hizkuntza
estandarrak gure euskalkietan izan duen eragina zenbaterainokoa izan den neurtuko da, eta berdintze joera bizia edo motela den adieraziko digu.
|
|
|
Kulturizazioa indartze fenomeno bati deritzo7
|
Hizkuntza
estandarraren ñabardurak eguneroko jardunean islatzen direnean, kulturizazioa gertatu dela esan daiteke. Deskulturizazioa, aldiz, kontrako fenomenoa genuke, hau da, ahultze fenomenoak sortutakoa eta kulturaedo bizimodu aldaketak eragindakoa:
|
|
|
–, (2006): ?
|
Hizkuntza
estandarraren eta dialektoen arteko bateratze joerak?, in J. Lakarra eta J. I. Hualde (arg.), Studies in Basque and Historica Linguistics in Memory of R.L. Trask. R.L. Trasken oroitzapenetan ikerketak euskalaritzat eta hizkuntzalaritza historikoaz, ASJU XL:
|
|
|
Euskararen egoera duela hamar urte baino hobeki dagoela ere nabarmendu zuen Metzeltinek; «pauso handiak» eman direla erantsi zuen. Aurrerapausoen artean,
|
hizkuntza
estandar bat eratu izana aipatu zuen. «Hizkuntza bat garatzeko ezinbestekoa da hizkuntza estandar bat».
|
|
|
Aurrerapausoen artean, hizkuntza estandar bat eratu izana aipatu zuen. «Hizkuntza bat garatzeko ezinbestekoa da
|
hizkuntza
estandar bat».
|
|
2009
|
|
|
Normalizazio hori ez da euskararena bakarrik, erakundearena berarena ere bada. Sorrera xedeei erantzuteko bidean jartzen da erakundea,
|
hizkuntza
estandarra bideratuz eta finkatuz euskararen batasuna deitzen den horri bizitza emanez.
|
|
|
Barne estatutuen arabera hauexek dira Aragoieraren Akademiaren xedeak: aragoieraren ahozko eta idatzizko adierazpenak ikertzea; lexikoaren inbentarioa egin eta eguneratzea; toponimia eta onomastika zehaztea; gramatika, ortografia eta fonetika arauak ikertu eta formulatzea;
|
hizkuntza
estandarra finkatu, garatu eta hobetzea; aragoiera defendatu eta sustatzea; eta hiztunen hizkuntza eskubideen errespetua zaintzea.
|
|
|
Kazetaritza euskaraz egiteko desafioari ekitearekin batera, bestalde,
|
hizkuntza
estandar bateratuaren faltak eragindako arazoei egin behar izan zien aurre Xahok. 1848ko ekainaren 30eko datarekin Uscal Herrico Gasetaren lehen zenbakiko 2 orrialdean kaleraturiko testu honek, esate baterako, Axularrek Geroren hasieran azaleraturiko kezka hura dakarkigu gogora (Gonzalezek aipatua in 2008:
|
|
|
Beste pertsonak tekleatzen duena ikusten da karakterez karaktere, sakatu beharrik gabe “Bidali” botoia, eta, jakina, erantzun. Googlek API askatu du “wave” horiek blogetan eta sare sozialetan txertatzeko Teknikoki, HTML erabiltzen du 5,
|
hizkuntza
estandarraren azken bertsioa webaren eta Googleren bidez Web Toolkit, Ajax programatzen laguntzen duena eta Javascript. Editore bat du WYSWYG, estilo desberdinak erabiltzeko aukera ematen duena, hala nola programa ofimatiko batena.
|
|
|
Horiek horrela, badago horri lotutako beste erronka handi bat.
|
Hizkuntza
estandar baten beharra dugu, euskaldun guztiok elkarri ulertzeko. Euskara batuaren beharra dugu.
|
|
|
euskarari, euskal hiztunari alegia, ugaldu egin zaizkio adierazpen premiak eta esparruak, eta hasi baizik egin ez duen prozesu konplexua da ugalketa hori. Baina, horrez gain, gero eta testuinguru eleaniztunago batean gauzatzen dira eginkizun komunikatiboak, eta maila askotako
|
hizkuntz
estandarren arabera. Kontua da, beraz, euskararen borondatezko erabiltzaileak seguru sentitu behar duela bere burua estandar ezberdinetan.
|
|
|
Italierak ez ditu oso aspaldikoak batasun politikoa eta
|
hizkuntza
estandar baten galga, eta dialektoak oso daude presente eguneroko bizitzan. Zergatik uko egin pertsonaiak marrazteko hain erabakigarria izan litekeen marka dialektal horri?
|
|
|
Orduan beharrezkoa zen batuaren ikurra goratzea. Hizkuntza batek iraun nahi badu, ofizialtasuna lortu behar du, eta horretarako
|
hizkuntza
estandar bat behar du. Hori horrela gertatu da mundu guztian.
|
|
|
Hori horrela gertatu da mundu guztian. Esaten dute Irlandako gaelikoari kalterik handiena ekarri diona izan dela
|
hizkuntza
estandar bakar bat sortu ez izana. Hori guztia kontuan harturik, beharrezkoa zen batua ezartzea.
|
|
2010
|
|
|
gaur egun unibertsitate ikasleak dira eta hizkuntza maila akademiko ona behar dute; eta etorkizunean eskolako irakasle izango dira, haien ikasleen hizkuntza eredu, eta instituzioaren eta gurasoen aurrean erantzun dute. Esandako guztiaren ondoren, argi dago gure helburua
|
hizkuntza
estandar altuak lortzea dela. Alegia, ikasketen bukaeran ikasleak hizkuntzak" kalitatez" erabiltzen ikastea.
|
|
|
Hizkuntza darwinismoaren arabera, hizkuntza organismo aske edo independentetzat har daiteke; bere hiztunengandik eta hizkuntza komunitatearengandik aska daiteke, eta aukeratutako hizkuntza bakar horren nagusitasuna eta ospea (estatusa) berezkoa eta naturala (corpusa egokiagoa) balitz bezala kontsidera daiteke. Horrela,
|
hizkuntza
estandar bakarraren derrigortzea prozesu naturala balitz moduan azaltzen da. Gainera, hiztunek hizkuntza bakar hori erosoena eta ulergarriagoena izango balitz bezala onartzen dute.
|
|
|
Gertakari hau, eta berau aztertzea, lehenago hasi zen Europan, batez ere
|
hizkuntza
estandarra aspalditik duten herrialdeetan.
|
|
|
–, (2006): ?
|
Hizkuntza
estandarraren eta dialektoen bateratze joerak?, ASJU, XL/ 1, 133
|
|
|
Erreformaren bultzatzaile Martin Luterok, 1534 urtean Biblia Grekotik Alemanera itzuli zuelarik, Aleman
|
hizkuntza
estandarraren, batuaren alegia, oinarria jarri zuen. Leizarragak 1571n, 37 urte eskas geroago alegia, lan bera egin zuen lesus Christ Gure launaren Testamentu Berria, euskalki desberdinetako hiztunentzat idazten ari zela jakitun baitzen.
|
|
2011
|
|
|
Kontua da egun ez dagoela inor garai batean Mitxelenak beste ospe duenik. Jendeak errespetatzen zuen eta gai zen erabakiak ezartzeko.Euskalkietan eragitea zaila izan daiteke, baina
|
hizkuntza
estandarra finkatzeko beste eremu batzuk badira: hedabideak, eskolak. Lortu behar dugu euskararen eredua bultzatzen duten erakundeek, bereziki irrati eta telebistek, esaten ari garena errespetatzea.
|
|
|
Badakigu jakin, egoera zertan den, agian, baina ez gatoz bat berau izendatzerakoan eta deskribatzerakoan. estandarra izatea eta onartua izatea, alegia. euskara biziago dago orain euskara Batuarekin, lehen
|
hizkuntza
estandarrik gabe zegoena baino. zientziak, hizkuntzalaritzak eta soziolinguistikak kasu honetan, ekarpen erabakigarriak egin ditu euskararen biziraupenean. euskararen eredu estandarrik izan barik, adibidez, nekez izan genitzake dauzkagun euskarazko hedabideak, nekez idatz genitzakeen wikipediako euskarazko 100.000 artikulu eta nekez lor genezake euskarak duen presentzia hezkuntza sisteman. esan m...
|
|
|
Alabaina, XIX. mendean euskaldunak gehiengoa ziren, biztanleriaren %50a baino gehiagoan1, euren artean asko, gehienak seguru aski, euskaldun elebakarrak ziren; garai hartako gizartean euskara erabiltzea ezinbestekoa zen, beraz. gaur egun, Xabier Isasi – Terminologiak anpara gaitzala ostera, euskaldunok gutxiengoa gara, biztanleriaren heren bat ozta ozta, eta guztiok, salbuespenik salbuespen, elebidunak edo eleaniztunak gara, euskaldun elebakarren multzoa erabat desagertu da; pertsonaren bizimodu arruntean euskara erabiltzea, bada, ez da ezinbestekoa. ehun urteren buruan euskararen erabilera, maila baten edo bestean, ezinbestekoa izatetik aukerazkoa izatera igaro da; hizkuntza erabilera gertaera segurua izatetik zorizko gertaera izatera igaro da. ehun urte, gutxi gora behera, nahikoa izan da euskararen egoera soziolinguistikoa erabat iraultzeko. XIX. mendean eta XX. mende hasierako diglosia desagertu da euskaldun elebakarren multzoarekin batera. diglosia ez da betierekoa. euskaldun elebakarren multzoa eta diglosia desagertzen ari zirenean, XX. mendeko 64 urtetik hasita, euskararen hiztun elkartea
|
hizkuntza
estandarra (euskara Batua) osatzeari lotu zitzaion. Lotu eta, urte gutxiren buruan, neke eta eztabaida ugari tarteko, lortu ere. dagoenekoz, euskararen hiztun elkarteak hizkuntza estandarra (nahikoa) badu eduki, lurralde eta instituzio guztietan onetsita eta nazioarte mailan onartua.
|
|
|
XIX. mendean eta XX. mende hasierako diglosia desagertu da euskaldun elebakarren multzoarekin batera. diglosia ez da betierekoa. euskaldun elebakarren multzoa eta diglosia desagertzen ari zirenean, XX. mendeko 64 urtetik hasita, euskararen hiztun elkartea hizkuntza estandarra (euskara Batua) osatzeari lotu zitzaion. Lotu eta, urte gutxiren buruan, neke eta eztabaida ugari tarteko, lortu ere. dagoenekoz, euskararen hiztun elkarteak
|
hizkuntza
estandarra (nahikoa) badu eduki, lurralde eta instituzio guztietan onetsita eta nazioarte mailan onartua. Azken 50 urteotan euskararekin gertatu dena, linguistika eta soziolinguistikaren ikuspegitik, bederen, harrigarria izan da eta aditu askoren arreta ekarri izan du.
|
|
|
Idazkeraren premiak, ordea, eskolatze eta alfabetatze jardunerako hizkuntza arautua eta estandarizatua du ordain. Ez hiztegirik, ez gramatikarik, ez
|
hizkuntza
estandar modernoaren eredurik dago hizkuntza frankotan. Kultura idatziaren komunikazio sare modernoetatik at daude herri mintzaira gehientsuenak.
|
|
|
|
Hizkuntza
estandarrik ezak sekulako buruhausteak sortzen ditu herri batzuetan. Erotu arteko eztabaida azkengabeak ez dira zorioneko euskal h aren inguruan bakarrik gertatu; besteak beste, kurduek ere lanak izan zituzten, eta ez txikiak, dialektoen arteko hautuak egin eta hizkuntza baturantz abiatzeko.
|
|
|
Era berean, gerraurreaz hitz egitean, ezinbestean Euskaltzaindia (1918) aipatu behar dugu. Akademiak euskara testuinguru akademiko batean kokatu zuen eta
|
hizkuntza
estandarra sortzeko lehen pausoak eman zituen. Gerraurrean Euskaltzaindiak ez zuen lortu ez euskara batu bat finkatzea, ezta jarduera akademiko osoa euskaraz egitea ere, hainbat kasutan bere kideek erdara erabiltzen baitzuten.
|
|
|
I. kapitulua.
|
Hizkuntza
estandarraren bidean: euskara kultur hizkuntza bihurtzeko saioak()
|
|
|
I. KAPITULUA.
|
HIZKUNTZA
ESTANDARRAREN BIDEAN: EUSKARA KULTUR HIZKUNTZA BIHURTZEKO SAIOAK
|
|
|
Gai ugari sartzen dira izenburu horren azpian, eta denboran zehar izan dituen formulazio desberdinek ederto erakusten dute azken 70 urteetako bilakabidea.
|
Hizkuntza
estandarraren aroa (bitartean), euskara unibertsitatera bidean() eta euskararen hedatzea unibertsitatean() dira lanaren hiru atalak, eta guztien egitura antzekoa izan arren (sarrera orokorra, unibertsitateen egoera eta egitura, goi mailako erakundeak eta elkarteak, biltzarrak, aldizkari jasoak eta liburugintzaren azterketak), bakoitzak bere baitan gordetzen duen errealitatea oso desberdina da.... Aztertzeko eta erakusteko hautatutako metodologia ere aldatu egin da bide horretan, hasierako lau katedra bakanetatik azken garaiko hazkundearen neurri zabalera, euskaltzale jantziak ia ia banan banan zenbatu eta aipatu zitezkeen garaitik estatistika ezinbesteko tresna bilakatu den arora, aldizkariek literatura eta politika oinarri zituzten unetik, argitalpen espezializatuen arora.
|
|
|
Unibertsitatean eta, oro har, jakintza arloetako Komunitate Zientifikoetan hizkera espezializatuak erabiltzen dituzte. Hizkera horiek
|
hizkuntza
estandarren gainean eraikitzen dira. Oro har, prozesu bat besteari darraio.
|
|
|
Laburbilduz, hasieran euskara mordoiloaren alde, ondoren euskararen batasuna bilatuz, eta azkenik, Euskara Batuaren bozgorailu eta motorretako bat izanez, Jakinek erreferentzialtasun kultural izugarria eskuratu zuen. Eta euskararen batasun prozesuak aurrera egiten zuen heinean (eta aldizkaria debekatuta egon ez zen garaietan), proiektua haziz joan zen bai kolaboratzaileei dagokienez, bai harpidedunei dagokienez ere179 Halaber, euskararen normalizazio prozesuarekin
|
hizkuntza
estandarra bai gizartean bai esparru unibertsitarioan ere, finkatu den heinean, Jakinek agian erreferentzialtasun hura galdu du.
|
|
|
Horien artean, ezinbestekoa da aipatzea Jakin Kultur Taldea, hiztegigintzaren eremuan egindako lanarengatik, bereziki UZEIren sorrera ekarri zuelako. Hiztegigintza lan hauek bereziki interesatzen zaizkigu zeren euskarazko ekoizpen zientifikoa gerta dadin (artikuluak, liburuak zein unibertsitatemailako irakaskuntza) ezinbestekoa baita
|
hizkuntza
estandar sendoa izatea eta lexiko berezitua garatzea.
|
|
|
Baina hizkuntza gutxitu asko eta askok ez dauka aldaera estandarrik, alegia, hezkuntza sistemaren bidez komunitatean hedatu beharreko aldaera komunik. Ondo gogoan izan behar da
|
hizkuntza
estandarraren kontzeptua Mendebaldeko gizarteetakoa dela, hizkuntza idatziarekin lotu izan dena, gainera (Martí et al., 2005). Eta munduaren alde honetan, nekez plantea liteke eskolaren esku hartzearekin hizkuntza bat indarberritzea, hizkuntza horren aldaera estandar eta idatzirik gabe.
|
|
2012
|
|
|
Baina europar inperialismoa hedatzen joan ahala, konkistatutako lurraldeetako hizkuntzak bazterrean geratzen joan ziren, eta konkistatzaileen hizkuntzek baizik ez zuten botereeta zibilizazio estatusa. Herrialde kolonizatuetako antolamendu politiko berrian ahots bat izateko, beraz, ezinbestekoa zen kolonizatzaileen hizkuntza hitz egitea(
|
hizkuntza
estandarra, balio zuen bakarra), herritar autoktonoen hizkuntzak dialekto huts gisa ikusten baitziren. Teoria postkolonialek gogor kritikatuko dute hizkuntza estandarraren (inperialaren) eta dialektoen (kolonialen) arteko bereizketa, eta hizkuntza bakoitza ezinbestean bere inguruko hizkuntzez kutsatuta dagoela gogoraraziko dute; ez dagoela, alegia, hizkuntza puru edo garbirik.
|
|
|
Herrialde kolonizatuetako antolamendu politiko berrian ahots bat izateko, beraz, ezinbestekoa zen kolonizatzaileen hizkuntza hitz egitea (hizkuntza estandarra, balio zuen bakarra), herritar autoktonoen hizkuntzak dialekto huts gisa ikusten baitziren. Teoria postkolonialek gogor kritikatuko dute
|
hizkuntza
estandarraren (inperialaren) eta dialektoen (kolonialen) arteko bereizketa, eta hizkuntza bakoitza ezinbestean bere inguruko hizkuntzez kutsatuta dagoela gogoraraziko dute; ez dagoela, alegia, hizkuntza puru edo garbirik.
|
|
2013
|
|
|
Hizkuntza gutxitu bateko hiztunek hizkuntza nagusira kodea aldatzearen atzean dauden arrazoien artean dago hizkuntza gutxitu horretan baliabide faltan sentitzea. Eta
|
hizkuntza
estandarraz gain tokian tokiko aldaerak (gure kasuan euskalkiak) eduki edota jakiteak hiztunaren hizkuntza errepertorioa zabaltzearekin hiztunaren baliabideak ugaritu egiten ditu eta kodez aldatu beharrik ez sentitzea ekar lezake.
|
|
|
Horrez gain, azken urteetan jende askoren buruan eta ahotan dabilen gaia da teknologiaren bitartez esparru informalean erabiltzen den hizkuntzak
|
hizkuntza
estandarrari zenbateraino eragiten dion. Gure kasuan, ezin dugu zehaztu ikasleek elkarren artean esparru informalean idatziz komunikatzeko erabiltzen duten hizkuntzak zenbateraino eragiten dion esparru formalean idatzi behar dutenari.
|
|
|
eta, protesta giroa?. Bestela esanik, Ugaldek poema modernoen ezaugarritzat seinalatu zuen berezitasun formal gisa
|
hizkuntzaren
estandar hiritarra, eta bestetik, enuntziazioaren taxu kritikoa azpimarratzen zuen, inkonformismoa. Funtsean, jadanik Ugaldek azpimarratu du uhin berriaren, berritasuna?
|
|
|
Ikuspuntu sistemiko batetik, Trantsizioaren ondoren sorturiko baldintza berriek eraldatu egin zuten ofizialduriko hizkuntzetako literaturen egoera. Batetik, hedatze akademikoak irakurle berriak eta gazteak ekarri zizkion, baina bestetik,
|
hizkuntza
estandarra eta literatura produkzio homologagarriaren premia jarri zuen mahai gainean. Hala, geure literaturaren ezarpena errazteko, euskal sistema literarioak ere, egonkortze?
|
|
2014
|
|
|
Hori ikusita, iruditzen zait gutxi goraipatu dela euskara batua eta
|
hizkuntza
estandarra sortzeko prozesua. Orain batzuk euskara batuaren aurka hitz egiten dute, eta esaten dute euskalkiak bultzatu behar direla eta abar.
|
|
|
Araugintzari dagokionez, lau atal bereizten ditu Secció Filològicak:
|
hizkuntza
estandarra; neologismoen sortze lana, Neologia Behatokiaren bidez; terminologia, Terminologiaren Zentroaren bitartez; eta toponimia eta antroponimia. Lau arlo horietako emaitzek beste horrenbeste mailatan dute isla:
|
|
|
Arazorik handiena desanbiguazioarena da.
|
Hizkuntza
estandarrean erearazo bada, ahozko corpusean izugarri handitzen da forma bera duten hitzenkopurua. Desanbiguazio tresna automatikorik ezean, eskuzko lan handiaeskatzen du, eta akatsak egiteko aukera handia da.
|
|
|
, (2008b): ?
|
Hizkuntza
estandarraren eta dialektoen arteko joerak?, ASJUren gehigarriak, XL, 133
|
|
2015
|
|
|
Bost kasu ditugu erabiltzen den
|
hizkuntza
estandarraren zailtasunari buruzko aipamenekin. Esate baterako:
|
|
|
Bizitasuna falta bazen ez zela batuagatik zioen, ezpada hizkuntzaren egoera diglosikoagatik. Hirugarrenik, euskara batua hizkuntzalariek bainoago idazleek (Mirande, Aresti, Txillardegi) egin zutela gogorarazten zuen; haiek jarri zituztela, Euskaltzaindiaren Arantzazuko 1968ko batzarra baino lehen,
|
hizkuntza
estandarraren oinarriak.
|
|
|
Euskara batuaren auziari atxikiz, baina, Jan Mukarovskyk txekiar hizkuntzaren neologismoen inguruan esandakoan oinarritzen zen, esateko euskararen arazoa, izatekotan, artifizialtasun faltarena zela. Hau da,
|
hizkuntza
estandar arautu (artifizial) indartsu bat ez zegoenez garai hartan oraindik, arauetatik aldentzea neologismoak sortzeko, esaterako, aski zaila zen. Teoriko txekiarraren Lenguaje standard y lenguaje poético lana gomendatzen zuen eta araugileen zein sortzaileen eginbeharra aldarrikatzen.
|
|
|
Teoriko txekiarraren Lenguaje standard y lenguaje poético lana gomendatzen zuen eta araugileen zein sortzaileen eginbeharra aldarrikatzen. Lehenengoek
|
hizkuntza
estandar indartsu bat osatzea zuten helburu, eta bigarrenek, estandar horretatik haratago joatea termino eta forma berri" ez zuzenak" sortuz. Bi lanak ez zituen kontrajarritzat Azurmendik.
|
|
|
Horretaz gain, hizkuntza literarioa estandarrarentzat ere baliagarria dela azpimarratzen zuen, arautik aldentzen dena, denborarekin,
|
hizkuntza
estandarrean txertatu eta berau aberasten ahal duelako. Testuko azkeneko esaldia aski esanguratsua zen Azurmendiren iritzia laburbiltzeko:
|
|
|
Hizkuntz ereduan ere euskal literatur sistemaren erdigunea taxutzen lagundu zuten Bainaren belaunaldikoek, euskara batuaren aldeko apustua egiteaz gain, bere osaeran ekarpen garrantzitsua egin zutelako. 70 ez zegoen oraindik
|
hizkuntza
estandarra ezarrita eta, zalantzarik gabe, aldizkariotan oro har eskaini zuten eredu moderno eta malgua erreferentzia garrantzitsua izan zen euskara batuaren sustapenean. Teorikoki ere auzian aski sakondu zuten, irakurri besterik ez dago Oh!
|
|
|
Bertan, honela esaten da: . Euskara Batuaren ahoskera zaindua (EBAZ) ahozko
|
hizkuntza
estandarra izango da, alegia hiztun ororen erreferentzia tresna, hizkuntzaren maila formaletan erabili dena. EBAZ ez da orain arteko hizkeren ordezkotzat hartu behar, osagarritzat baizik.
|
|
|
Miren Azkaratek esan duenez, euskararen batasunaz, euskara batuaz hitz egin ohi dugu euskaldunok. Ikuspegi orokorrago batetik, hizkuntzaren estandarizazioa, eta
|
hizkuntza
estandarra (agian zehazkiago, aldaera estandarra) terminoak erabiliko genituzke. Baina kasu batean zein bestean nekez aurkituko dugu ahoskeraren aipamenik.
|
|
|
Ortografia gaitasunari dagokionez, joera orokor batzuk ikusi ditugu eta ez dirudi gazteen esparruinformaleko idatzizko hizkuntza aldaera berri horrek
|
hizkuntza
estandarrari kalte nabarmenik egitendionik, baina baieztapen hori egitea ausartegia da eta, gure aldetik zintzo jokatuz, interesgarria ez ezikbeharrezkoa ere ikusten dugu gai hori sakontasunez ikertzea, beharrezko ikusiz gero horren aurreanneurriak hartu ahal izateko.
|
|
2016
|
|
|
Euskara batuarena euskararen iraultza nagusietako bat dugu. Euskara batua eta euskalkiak,
|
hizkuntza
estandarra eta erregistroen aniztasuna, txanpon beraren aldeak dira.
|
|
|
Gauza berdina da, baina gu geure aldaeraren defendatzaile sutsuak gara, arbasoek utzi zigutelako, gure lurraldean berba egiten dena delako. Hori bai, kohesio planteamendu bat ere defendatzen dugu, eta okzitaniera da, ezinbestez, gure
|
hizkuntza
estandar edo erreferentziala.Aitortu zuen, baita ere, beraien aldaerak duen babes juridikoa: Seguruenik, gurea da juridikoki aldaerarik babestuena, baina hala ere zailtasun handiak ditugu, ordezkatzen duguna lurralde txikia delako.
|
|
2017
|
|
|
Dena den, Zadarreko arbanasiera mintzairak ere beste
|
hizkuntza
estandar eta prestigiotsuen presioa jasan zuen, eta ondorioz, indarra galduz joan zen apurka apurka, baita Arbanasi auzoan ere.
|
|
|
Zemunik eta Plo e hirietan kokatu ziren albanierako hiztunek berehala ahaztu zuten beren hizkuntza. Dena den, Zadarreko arbanasiera mintzairak ere beste
|
hizkuntza
estandar eta prestigiotsuen presioa jasan zuen, eta ondorioz, indarra galduz joan zen apurka apurka, baita Arbanasi auzoan ere. Zadarreko arbanasiera mintzairak ez zuen inolako babesik jaso erakundeengandik, eta horregatik gaur egun, beste ezer baino lehen, etxeko testuinguruan erabiltzeko hizkuntzatzat dute bere hiztunek.
|
|
|
Baliokidetza eremua, beraz, ondorio praktikoetarako irudikatu zen, euskara biziberritzeko diskurtso eta ekimenetan. eta hiztun kategoriak nahiz hitz egiteko modu eta gaitasunak, hainbeste eta hain bestelakoak izanda, batzeko beharraz antolatu zen. hala ere, batasun linguistikoaren ideia beti izan da eztabaida eta borroka gunea, eta horregatik ere, baliokidetza sailak sail bakar batera biltzeko ahaleginetan tematu da euskalgintza: alfabetatzea, euskalduntzea,
|
hizkuntza
estandarra egitea... ahalegin horietan estatu baten gabezia agerikoa izan da; baita estatistikari balio orokorraren bermea aurrez ezartzeko orduan ere. ikerketa soziolinguistikoen aurrekari zaharretan, eliza katolikoaren erregistro eta inkestak ditugu. euskararen kasuan, zaharrena 1587an egin zen herrien (eta hiztunen) erregistroa izan daiteke (Jimeno Jurio, 1997: 83). trentoko kontzilioan ezarri ziren ebangelizatze eta kontrol neurri berrien ondotik, elizak egin zituen lehendabiziko horiek. geroago, esan bezala, estatuek ez, zientziak hartu zuen lekukoa (bonaparte
|
|
|
Batetik, bisualki erakargarria behar zuen moldaketa berriak, oro har faksimila bezain nekezak gertatzen baitira begientzat kaleratutako edizio trinkotuak, eta, bestetik, egungo
|
hizkuntza
estandarrera ahalik gehien hurbilduaz paratua.
|
|
|
alegia, euskararen etorkizuna funtzio etniko informaletan dagoela pentsatzera edo. Euskararen etorkizuna, gainerako hizkuntza guztiena bezala, nazio funtzioak beteko lituzkeen
|
hizkuntza
estandarra izatean datza. Ahozkoan gaizki ibiltzeak, ez du esan nahi funtzio lokal informaletan dagoenik euskararen arazoa.
|
|
|
Euskarak nola gaindi dezake egungo estatus etnodiglosikoa euskal gizartearen
|
hizkuntza
estandar nazionala izateko. Helburu horren bidean bi oztopo gainditu lituzke, Jausororen arabera.
|
|
|
Baldintza soziolinguistiko orekatu batean ez legoke elkarren arteko erabilera nahasketarik eta kontrajartzerik. Zer gertatzen da, ordea,
|
hizkuntza
estandar nazionalak bere egitekoa behar bezala betetzen ez duenean. Horixe baita, hain zuzen, euskaldunoi euskararekin gertatzen zaigun makurkeria.
|
|
|
Euskalki aldaera horien gainetik dago
|
hizkuntza
estandarra, inorena ez dena baina denontzat ezarri dena, hizkuntza bereko hiztun guztiek, idatziz gutxienez, elkar ulertzeko prestatua. Euskararen kasuan, euskara batuak betetzen du funtzio hori.
|
|
|
Frantsesaren edo Espainolaren bidez heldu dira gehienetan, esanahi bereko hitzetarako desberdintasun nabariak sortuz. Honek guztiak eskatzen du
|
hizkuntza
estandar bat, batua, euskalkien arteko zubi lana egiten duena (12).
|
|
2018
|
|
|
Munduko herriei begira jarriz gero, hizkuntzen gainbehera handia gertatzen ari da, kontinente guztietan ere. Hizkuntza horietako batzuetan galdezka ari dira, galga non jarri, biziberritzeko prozesua nondik hasi… Komunitate horietako batzuek gobernu mailako boterea dute, beste batzuek ez, eta galdekizun zehatzak eginez hurbildu izan zaizkigu, ikastolak nola sortu genituen,
|
hizkuntza
estandarraren gaineko eztabaidak nola bideratu genituen, helduen euskalduntzea nola abiarazi genuen, interneten zertan garen, eta beste, jakin nahirik. Garabideren intuizioa horixe izan zen, lankidetzarako lan arloa zegoela.
|
|
|
Euskalki horren kutsua eman diote euskara batuari, «errealistagoa» izan dadin.Gorka Lazkano filologoa arduratu da horretaz. Gaztelerazko gidoia euskarara itzuli zuen hark; lehenbizi
|
hizkuntza
estandarrera, eta, ondoren, euskalkiaren trazak eman zizkion. Horretarako, Juan Bautista Gamiz arabarrak XVIII. mendean idatzitako liburu batean oinarritu zen, batik bat.
|