|
2000
|
|
|
Bakeari buruz hitz asko egiten da, baina lortu ote genezake
|
hizkuntza
txikiagoak ukatuz. Egiazki, bakerik nahi baldin badugu, guztiok elkar errespetatu beharra dugu, naturalezak eman diguna bizirik iraunarazteko eskubidea emanaz eta laguntzak eskainiz.
|
|
|
Bigarren parteko 7 artikuluak dioenez, Eskualde tipietako hizkuntza gutxituei dagokienez, erabiltzen diren herrialdeetan politika bideak egokitu behar zaizkie, praktikarako bideak indarrean jarriz eta maila guztietan behar diren aukerak eta bitartekoak ipiniz, hezkuntzan zein hizkuntz irakaskuntzan. Politika aldetik, debekatu egiten da
|
hizkuntza
tipiagoa ukatzea, bai eta garapena arriskuan jarriz baztertzea ere. Horrez gainera, hizkuntza gutxitua erabiltzen ez dutenentzat, mintzatzen direnen herrialdean bizi badira, nahi duten guztiek ikas dezaten aukerak jarriko dira.
|
|
2001
|
|
|
Izan ere, herri txiki,
|
hizkuntza
txiki eta ikastola txiki izateaz gain, zatiketaren poderioz, herri gutxitu eta talde gutxitu izatera ere iristen ari gara. Amaiera gabeko gatazka guztietan, etsi aurretik egiten dugun baieztapena zera da:
|
|
|
Alderdi horretatik begiraturik,
|
hizkuntza
txiki bateko idazle batek sorkuntzarako aukera zabalagoa du tradizio handi baina eginegi bateko idazle batek baino.Nekea ere bai, egia da, baina sorkuntzaren pozak nekearen zamak arintzen dituaskotan.
|
|
|
Baina nolabait ere jende guztia
|
hizkuntza
txikiez eta handiez mintzatzen da, eta gutxi gorabehera horrelako zerbait esaten denean, lehenbiziko lekuan behintzat adierazi nahi da, jende askok edo gutxik erabiltzen duen hizkuntza den ala ez, hizkuntza hori erabiltzen den eremua zabala den ala meharra, eta horrelako arrazoiak izaten ditugu gogoan hizkuntzaren tamainaz mintzatzen garenean. Milioi askok egiten duten hizkuntza bat, beraz, lurralde zabaletan hedatua dagoena, hizkuntza handia da eta Euskal Herria bezalako eskualde mehar edo estu batean egiten dena, besteen aldean jende gutxik egiten duena, hizkuntza txikia da.
|
|
|
Baina nolabait ere jende guztia hizkuntza txikiez eta handiez mintzatzen da, eta gutxi gorabehera horrelako zerbait esaten denean, lehenbiziko lekuan behintzat adierazi nahi da, jende askok edo gutxik erabiltzen duen hizkuntza den ala ez, hizkuntza hori erabiltzen den eremua zabala den ala meharra, eta horrelako arrazoiak izaten ditugu gogoan hizkuntzaren tamainaz mintzatzen garenean. Milioi askok egiten duten hizkuntza bat, beraz, lurralde zabaletan hedatua dagoena, hizkuntza handia da eta Euskal Herria bezalako eskualde mehar edo estu batean egiten dena, besteen aldean jende gutxik egiten duena,
|
hizkuntza
txikia da. Lehen atomo bonbekin edo zebiltzanean âorain ere badabiltza, baina gauza zaharra delako gutxiago mintzatzen da jendea horretazâ inoiz irakurri nuela uste dut halako zerbait, alegia uranioak (eta oker baldin banabil, barka) bere egitekoa egiteko (uranioa ez, plutonioa dela uste dut) behar zuela tamaina bat izan, gaztelaniaz masa crÃtica deitzen ziotena eta hortik behera ez zuela ezer egiten.
|
|
|
Nik esango nuke hizkuntza kontuan ere badela masa crÃtica horren antzeko zerbait, baina muga hori ezin jar daitekeela, alegia, beste zenbait gauzatan dagoen bezain zehatza, ezta gutxiagorik ere. Baina muga bat badago; esan nahi dut, honenbeste hiztunetatik behera erabiltzen den
|
hizkuntza
txikia da eta txikia denez, eta hor dago kontua, besteren premian dagoena, edota hortik gora pasatzen baldin bada, hizkuntza handiagoen artean sartzen da eta ez du horrenbesteko besteren laguntzaren premiarik. Hizkuntzak berez ez du inoren premiarik; hizkuntzak berez, hizkuntza den aldetik, ez du inoren eta ezeren premiarik.
|
|
|
Lehen esan dut hau gertatzen dela gure
|
hizkuntza
txikia delako, esan dugun zentzuan, baina ez da hori bakarrik. Euskadi, eta berriz ere Euskadi diot, Euskal Herria ez esateagatik, eta inork inoiz nire gauzak irakurri edo entzun baldin baditu, badaki nik beti Euskal Herria sartzen dudala, eta ez Euskadi, baina hemen nahitaez Euskadi edo Euskadiren antzeko zerbait sartu behar da eta ez Euskal Herria, nahasketa sortuko ez baldin bada.
|
|
|
Euskararen zer nolakoak azaldu nahi izanez gero, betikoetara jo beste biderik ez dugu.
|
Hizkuntza
txikia dugu lehenik, lurralde txiki batekoa alegia, eta ez gehiegik erabilia: halatsu genuen lehen aztarrenak utzi zizkiguten denbora haietan ere.
|
|
|
Irakurle potentzialen eremua zabaltzean, lokalismoak baztertzen ziren etaerre fe rente kultural zabalagoak bilatzen ziren jende gehiagok uler zezan. Jatorrizko
|
hizkuntza
txikian idazten zen, bai, baina begirada itzulpenean jarrita zegoen. Formatua, egitura eta hizkera arintzen ziren, eta" zer" esan baino, ardura berria zen" nola" esan" noraino" heltzeko, testua hemen eta ahalik eta urrunen ulergarria izan zedin.
|
|
|
Absurdua. Behin baino gehiagotan utzi du esanda, ulergaitza dela zein interes eduki daitekeen
|
hizkuntza
txiki bat ikasteko. Horretarako ez beharrik, ez interesik eta ez etekinik dagoenez, behartu egin behar, ezta?
|
|
|
Diskriminazio positiboa amaitutzat eman behar dela. 50 urtetan
|
hizkuntza
txikia pertsegitua eta isildua izan zela bai, baina abusu horien konpentsazioa egina dagoela jada. Hau da, adibidez, Carlos Trias baten iritzia.
|
|
|
Polibalenteak dira oso, eta autore bakoitzak nahi duen erara erabili ohi ditu, konnotazio negatiboz maiz.
|
Hizkuntza
txikien aldeko mugimenduak hortxe daude preso, nazionalismoan, etnian. Ikuskera honetan, hizkuntzak ez du askatasunik, ez nortasunik. lazko abuztuan Problemes politiques et sociaux aldizkari frantsesak zenbaki monografiko bat atera zuen gai honen inguruan:
|
|
|
Uste nuena baino material gehiago aurkitu dut Francoren hizkuntz politika leundu nahita. Ideia heterodoxoen aurka omen zegoen Franco, ez
|
hizkuntza
txikien aurka. Hona Francoren hizkuntz politikaren" light" bertsioa, orain modan dagoena.°
|
|
2002
|
|
|
egiak eta gezurrak» edota «Euskal Hedabideen erronkak:
|
hizkuntza
txikiak komunikabideetan» gaiak jorratuko dira. Iruñekoak uztailaren 15ean hasiko dira.
|
|
|
Horienartean ditugu eleaniztasunaren kontzeptua, giro hizkuntzaren kontzeptua, lehenengo eta bigarren hizkuntzen kontzeptuak, etab. Alabaina, zoritxarrez, oraindik ez dakigu hizkuntzetan nolako eragina izango duten fenomeno horiekguztiek, ez hizkuntza handietan ezta txikietan ere. Momentuz, inor ez da ausartzenesatera
|
hizkuntza
txikiekin zer gertatuko den eta entzuten ditugun iritziak motaguztietakoak dira. Gauzak horrela, orain dela gutxi Felix Marti ri entzundakoralerratuko naiz.
|
|
|
Mintzaira eta adierazpen berriek bezala,
|
hizkuntza
txikiek ere badute beren lekua emisora horietan. Euskal Herriko irrati askeek oso argi izan zuten hasieratik euskarak garrantzi handia zuela hizkuntza propioa garatzeko.
|
|
|
Kultura eta pentsamendu bakarra lirateke ondoriorik nabarmenenak eite horretako globalizazioaren testuinguruan. Kultura eta
|
hizkuntza
txikien ameskaiztoa da globalizazioa kritiko apokaliptikoentzat, hain zuzen ere.
|
|
|
Kultura minorizatuei euren kulturaren ederra aldarrikatzeko gonbitea egin behar zaie.
|
Hizkuntza
txikiek euren inpronta utzi behar dute gizarte komunikazioaren jarioan.
|
|
|
Gehienak gehi bat:
|
hizkuntza
txiki eta gutxitu batena izateak eransten dizkion ajeak (eta ez dira gutxi; nabarmenena, irakurleria urriarena) eta abantailak (oraindik oso argi ez ditudanak, Ramon Saizarbitoria behin baino gehiagotan azaltzen saiatu den arren). Hori da une hauetan pentsatzen dudana, eta, hein batean behintzat, liburu hau idaztera bultzatu nauena.
|
|
|
portugesak ote ginen, errusiarrak, kroaziarrak, brasildarrak... Eta euskaldunak ginela eta gure artekoa euskara izeneko
|
hizkuntza
txiki eta zahar bat zela entzutean ere, arrapostuak mota guztietakoak ziren: batzuek bazuten Euskal Herriaren berri, batez ere gatazka politikoa zela-eta; beste batzuek, aldiz, euskaldunik bazegoenik ere ez zekiten.
|
|
2003
|
|
|
Zenbaiten ustez, euskal literatura une ezin hobean badago ere, Iban Zalduaren ustez literatura garaikide guztien gauza on eta gauza txar guztiak ditu gureak, bat gehitu behar zaion arren:
|
hizkuntza
txiki eta gutxitu batena izateak eransten dizkion ajeak (eta ez omen dira gutxi) eta abantailak (horiek oraindik oso argi ez baditu ere, Ramon Saizarbitoria behin baino gehiagotan azaltzen saiatu den arren). Eta hain zuzen horrexek bultzatu du, hein handi batean, bere gogoeta hauek idaztera Iban Zaldua.
|
|
|
Utriusque Vasconiae argitaletxearen" Kritika Literarioa" deitu sailean Jon Kortazarek kaleratu duen" Diglosia eta euskal literatura" saioan, literaturarako hizkuntza bat aukeratzen denean hizkuntza horrek idazlearen lana baldintzatzen duen ala ez aztertzen da, Anton Figueroa ikerlari galiziarrak" Diglosia e texto" izenburuko saioan defendatzen dituen hipotesiak abiapuntu harturik. Anton Figueroak dioenez, egoera diglosiko batean bizi den
|
hizkuntza
txikian egiten den literaturak bederatzi ezaugarri ditu: Literaturaren eta testuaren arteko nahasketa; testua literaturaren historian; espazio eta denboraren forma tipologikoen desoreka; elementu folkloriko, etnografiko eta mitikoen garrantzia; filologizaziorako joera; hizkerarekiko ardura neurotikoa; igurikimen ortze mugaren falta; idazleen traiektoria falta; eta zentzu ludikoa eta zentzu epikoa aurrez aurre izatearena.
|
|
|
Psikologikoki arintzaile eta soziologikoki lagungarri izango litzatekeelakoan nago. Zer nahiago dugu
|
hizkuntza
txiki baina osoa, ala hizkuntza mailakako eta hedatua?.
|
|
2004
|
|
|
Bitartean, denbora kontra dute
|
hizkuntza
txikiek.
|
|
|
Ikuspegi horrek, egungo mundu globalizatuan hizkuntzen arteko harremanak paradigma konplexu gisa azaltzen ditu eta, hizkuntza iraunkortasuna bermatzeko, hizkuntza handi eta txikien erabileraren arteko nolabaiteko" subsidiaritatea" proposatu dute: egin tokiko hizkuntzan egin daitekeen guztia, eta utzi hizkuntza handian egiteko soilik
|
hizkuntza
txikian egin ezin daitekeena.
|
|
|
Katalanak ditu 5 milioi hiztun. Guk milioi erdi besterik ez!?. 90 Ez gara hemen hasiko mundu zabalean Estatu
|
hizkuntza
txiki askoak, katalana baino askoz ere murritzagoak, zein ederki moldatzen diren izendatzen eta epaitzen. Gurea baino txikiagoak ere ez gutxi.
|
|
|
Denak mintza bitez frantsesez. Itzulezinezko mugetaraino dituzte eramanak
|
hizkuntza
txikiak, hizkuntza bazterrekoak?. 248
|
|
|
Harrigarria da, huni buruz, noraiño sartu dan Fraintzia’n abertzalekeria" chauvinista" hori; eta Meillet hizkuntzalari famatuak berak, esate baterako, hasarre bizian gaitzesten dituela URSS’eko
|
hizkuntza
txikien pizteak; eta behin eta berriz latz eta garratz mintzatzen, eta gaiztoki maiseatzen," nekazarien hizkuntzak"... " demokrazia mogimenduek" behar ez zuten mailla gora batera jasorik...
|
|
|
Gure hiztegia gaur egungo premiei eta errealitateari egokitzea lehen mailako eta premiazko eginkizuna da. rako gonbitea egin diogu, eta baiezkoa eman digu gaia entzun orduko:
|
Hizkuntza
txikiak eta etorkinak ezinbestean etsai. Ezer okertu ezean gure artean izango dugu ezagutzea benetan merezi duen andere hau.
|
|
|
sendatu egiten dela". Eleaniztasunak baino ez du ekarriko
|
hizkuntza
txikientzako iraunbidea eta hiztun guztien arteko errespetua eta berdintasuna.
|
|
2005
|
|
|
Egin ezazu edozein liburu tekniko euskaraz. Hain
|
hizkuntza
txikia izanik eta hain gutxi izanda, liburu horrek hizkuntzan duen pisua ezin da konparatu ingelesez, frantsesez edo gaztelaniaz liburu txar batek (edo joera txar batek) duen eraginarekin. Gaztelaniak, ingelesak eta frantsesak lujo hori izan dezakete; hainbat hiztun, sektore, ghetto erdara txarrez aritzekoa.
|
|
|
Bigarren hizkuntza hori helduaroan ikasten denean, aldiz, ama hizkuntza jaso ez zen garuneko area batean biltzen denez, bigarren
|
hizkuntza
txiki txikitatik ikasten duten haurrak bata eta bestea hizkuntza isolatu gisa eskuratuz hazten dira eta, hortaz, hizkuntza batek bestea kutsatzeko arriskurik ez dago.
|
|
|
Aztertzen ari garenarekin lotuta dagoen sintomarik aipagarriena da ukipenean dauden hizkuntzen erabilera esparruka banatzea: hizkuntza menderatua famili harremanak, erlijoa eta nekazarien mundua bezalako betiko esparruetarako uzten da eta hizkuntza menderatzailea era biltzen da modernitatearekin' zerikusia duten teknologia eta zientzia bezalako esparruetarako, hiztunak
|
hizkuntza
txikia esparru horietarako erabiltezina dela sinistera heltzen diren arte.
|
|
|
Benetako bortxakeriatik at, ukipe nean dauden hizkuntzei balioztatze politiko ezberdina ematea bera izan daiteke bazterturi ko hizkuntzak desagertzeko nahikoa arrazoi. Bigarrenik, goi mailako jendek erabiltzen dituen hizkuntzak dira eredu modura ezartzen direnak eta
|
hizkuntza
txikiak lan munduan baliogabe bihurtzen direlarik, modernitatearekin zerikusirik ez duten esparruetara muga turik geratzen dira (nekazarien gizartea, erlijioa, maila pribatua). Hizkuntza handiak dira aro modernoarekin hatera etorri diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak.
|
|
|
Hizkuntza handiak dira aro modernoarekin hatera etorri diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak. Azkenik, mendekotasun kulturalari dagokionez, aipatu beharrekoa da
|
hizkuntza
txikiek testu idatzirik edota literaturarik ez izateak ezinez koa egiten duela hizkuntzen iraupena eta, jakina, eskolan hizkuntza menderatzailea erabil tzeak erabateko garrantzia du hizkuntza menderatuaren galtzean, horrelako heziketa jaso duten hiztunek, idazteko, irakurtzeko eta oro har kultur eginkizunetarako askoz ere hobe to menderatzen baitute hizkuntza handia txikia baino. Azkenean, hizkuntza txikia bizitza modernoaren esparruetarako erabilgarria ez dela pentsatzera heltzen dira hiztunak eta hiz kuntza menderatzaileaz baliatzen dira.
|
|
|
Azkenik, mendekotasun kulturalari dagokionez, aipatu beharrekoa da hizkuntza txikiek testu idatzirik edota literaturarik ez izateak ezinez koa egiten duela hizkuntzen iraupena eta, jakina, eskolan hizkuntza menderatzailea erabil tzeak erabateko garrantzia du hizkuntza menderatuaren galtzean, horrelako heziketa jaso duten hiztunek, idazteko, irakurtzeko eta oro har kultur eginkizunetarako askoz ere hobe to menderatzen baitute hizkuntza handia txikia baino. Azkenean,
|
hizkuntza
txikia bizitza modernoaren esparruetarako erabilgarria ez dela pentsatzera heltzen dira hiztunak eta hiz kuntza menderatzaileaz baliatzen dira. Elorduik azpimarratu duenez, < <???
|
|
|
Izan ere, hizkuntza ahulduen ezaugarri nabarmenetako bat da arau bateraturik gabeko aldakortasuna (Elordui, 1995): «[...] hiztun osoek beraiek erabilitako formen eta hiztun erdiek eratutakoen artean ezberdintasunak somatzen dituzten arren, ez dituzte azken hauek erabilitakoak gaitzesten[...] hiztunak
|
hizkuntza
txikian ez ikasiak izateak azaltzen du hein handi batean hiztunok beren hizkeran dagoen aldakortasunaz ez ohartzeko arrazoia... ».
|
|
|
Gaur ekoizle handiek apenas duten arazo tekniko edo fisikorik sorburuko estatu mugak gainditzeko. Berez, etorkizun interesgarria irekitzen zitzaien
|
hizkuntza
txikiei ere, euskarari, katalanari zein galegoari, kasu, soilik gertueneko hizkuntza txikiak aipatzearren.
|
|
|
Gaur ekoizle handiek apenas duten arazo tekniko edo fisikorik sorburuko estatu mugak gainditzeko. Berez, etorkizun interesgarria irekitzen zitzaien hizkuntza txikiei ere, euskarari, katalanari zein galegoari, kasu, soilik gertueneko
|
hizkuntza
txikiak aipatzearren.
|
|
|
Inguruan ezagutzen ditugun hizkuntza handiek ez diote uko egin bikoizketari (gaztelania, frantsesa, italiera...); ezta
|
hizkuntza
txikiagoek ere (katalana, galegoa...). Azken urteetan telebista ia guztietan barne programazioaren joera gailendu den arren, kanpo programazioari eskainitako orduak aztertzea besterik ez dago konturatzeko oraindik pisu handia dutela telebista generalistetan, eta espezializatuetan zer esanik ez.
|
|
2006
|
|
|
Unamuno-ren diskurtsoan hau da, eta hauxe bakarrik, axioma bat bezala, zinezko eta lehenengo zergatikoa euskararen hastantzeko. Eta bigarrentiarra bakarrik, hots, premisa hori suposatuz bakarrik balio duena, euskararen berezko ezgaitasunaren arrazoi gehigarria, edo –ezgaitasunaren arrazoi hori arrazoitxo ezberdin gehiagotan laurgitzen baita– arrazoi gehigarri honen beste gehigarriak(
|
hizkuntzaren
txikia, ezerengabetasuna, etab.).
|
|
|
Unamuno-k orduan beste arrazoi batekin korapilatzen du: hizkuntza handi bat mintzatzea abantailatsuagoa dela
|
hizkuntza
txikia mintzatzea baino. " Que se vaya hoy a los habitantes de la antigua Lituania y se les pregunte si quieren volver a hablar lituánico, dejando el alemán, y se verá lo que contestan.
|
|
|
Garbi dago, oraintsu arte ofizialtasunik izan ez duen
|
hizkuntza
txiki baten kasuan, adin ertainetik gorako populazioaren gehiengoa, zoritxarrez, euskaraz analfabetoa izanda, hots, ongi eta gaizki idatzirikoa beti bereizten ez dakienean, garbi dago hiztunen artean horrelako jolasak egin eta anizkeriak barreiatzea ekintza suizida dela, edo, nahiago baduzue, kriminala, eta maiz, gainera, dialektoen aberastasunaren aitzakiaz burutua.
|
|
|
Alegia,. cat domeinu honek aurrekaria sortzen duela ehundaka
|
hizkuntza
txiki, zokoratu, zapaldu eta galtzear daudenentzat, terrorismoarena aitzakia bezala hartuta. Abril i Abril katalanak azkar erantzun zion:
|
|
|
Zein ote litzateke
|
hizkuntza
txikietako hiztun ezjakinon patua, horien tankerako agintari ilustratu eta jakitunen laguntzarik gabe, y
|
|
|
Idazle txiki baten ohar txiki bat, koaderno txiki batean,
|
hizkuntza
txiki batean. Txiki txiki txiki, ezerezaren amildegi ertzean, askatasun betezko mundu oso bat.
|
|
2007
|
|
|
Arrazoi modu hau hainbat
|
hizkuntza
txikiren alde linguistek eta historialariek erabiltzen zutena izan liteke, antzeko arrazoi bat ailegatzen du Humboldt-ek euskararen interesa justifikatzeko, cfr. V, 119.
|
|
|
Zein da euskarazko produkzio zientifikoaren egitekoa gaur egun? Zelan ebaluatu
|
hizkuntza
txiki eta gutxitu batean eginiko goi mailako produkzioa. Gaur egun ez dago hizkuntza gutxituetan ekoitzitako produkzio zientifikoa ebaluatzeko proposamenik, ez nazioartean, ez hemen, eta arras konplikatua da.
|
|
2008
|
|
|
Euskaraz idazteaz, eta horrek dakartzan ondorioez. Zergatik idatzi
|
hizkuntza
txiki horretan, munduan errazago dabiltzan, eta haienak ere badiren beste hizkuntza handiagoak erabili beharrean. Hori izan da behin eta berriz aipatu den galdera.
|
|
|
Ingelesa batez ere, baina beste hizkuntza nagusiek ere, bigarren maila batean, hainbat produktu eta baliabide garatu dituzte. Argi dago beste hizkuntzek ahalegin handia egin behar dutela atzean ez gelditzeko, are gehiago euskara bezalako
|
hizkuntza
txikiek. Zer egin daiteke atzean ez geratzeko?
|
|
|
Beste hizkuntza nagusiek azken urteetan hainbat baliabide garatu dute eta gertutik jarraitzen diote ingelesari. Baina, beste hizkuntzek ahalegin handia egin behar dute atzean ez gelditzeko, are gehiago euskara bezalako
|
hizkuntza
txikiek.
|
|
|
Batetik, morfologia aberatseko beste hizkuntzetan bezala, ezinbestekoa da bilaketa lema bidez egitea emaitza onak lortzeko, eta hori ez dute egiten. Bestetik, ezin zaizkie euskarazko emaitzak soilik eskatu (ezta beste
|
hizkuntza
txiki gehienenak ere). Bi arazo horiek konpontzeko, teknika bana garatu da proiektu horietan:
|
|
|
Bertze modu batean adierazita, hauxe da Álvaro Gamések erraten diguna: ongi dago penintsulako
|
hizkuntza
txikiak aldeztea, baina haien defentsa honaino ailegatzen ahal da, hauxe baita historiak irakasten diguna eta hauxe baita jakintsu naizen honek egiten dudana. Arrazoizko jarrera ilustratu honetaz haratago, ezjakintasuna eta fanatismoa hasten dira.
|
|
|
Ez da, dagoeneko, dialekto sorta; hizkuntza da.
|
Hizkuntza
txikia beti ere, baina hizkuntza hala ere.
|
|
|
Modernitateak, zalantzarik gabe, hirian zuen epizentroa, baina gutxi ziren Azkue bezala mundu berri hura euskaldundu gura zutenak. Garaian nagusi zen aurrerabide ideologiarentzat
|
hizkuntza
txikiek ez zuten tokirik mundu moderno hartan. Engels komunistagandik Mill liberalarenganaino, XIX. mendeko europar ikasien artean topikoa zen historiaren aurreranzko lege saihestezinek hizkuntza txikien desagerpena zekartela sinestea (txekiera, bretainiera, galesera...).
|
|
|
Garaian nagusi zen aurrerabide ideologiarentzat hizkuntza txikiek ez zuten tokirik mundu moderno hartan. Engels komunistagandik Mill liberalarenganaino, XIX. mendeko europar ikasien artean topikoa zen historiaren aurreranzko lege saihestezinek
|
hizkuntza
txikien desagerpena zekartela sinestea (txekiera, bretainiera, galesera...). Ideia horiek euskarari aplikatuz, Humboldt, Reclus, Vinson edo Millet bezalako ikertzaileak, batzuk penaturik besteak ez hainbeste, hizkuntza hau modernitateak jango zuela konbentzituta zeuden166 Egon egon ziren aurrerakoi banaka batzuk euskara errealitate berrira egokitu zela espero eta desio zutenak167 Baina aurrerakoien artean nagusi ziren euskara eta modernitatea bateraezintzat zutenak.
|
|
|
166 Aurrerabide ideiaz eta
|
hizkuntza
txikien desagertze kontuaz ikus Erize (1997: 165, 276, 398).
|
|
|
Izan ere, ordua arte, katalanaren, euskararen edo galizieraren arautze lana Madrildik kanpo burutu zen, tokian tokiko akademietan, eta horrek mesfidantza sortu zuen diktadorearengan. Azkenean, kontrol asmoek ondorio urria izan zuten, Real Academia Española n kasu gutxi egin baitzieten
|
hizkuntza
txikiei eta haien gorabehera ortografikoei. Izatez diktadura bera indarra galtzen ari zen apurka apurka.
|
|
|
Zeren bere ekoizpen gehienek, asmo zientifikoez gain, helburu arauemailea zuten: ortografia proposamenek (1891, 1896), Tourseko hiztegiak (19051906), gaztelaniaeuskara hiztegi txikiek (1910, 1916, 1918), Euskaltzaindiaren babespean atera gura izan zuen hiztegi handiak (1926tik 1949ra), Morfologiak (1925), Neologismoak sortzeko ereduek (1929), Gipuzkera osotu egitasmoak (1935), etab. Garai bertsuan, Europa osoan, antzeko normatibizazio lana burutzen ibili ziren hainbat
|
hizkuntza
txikitan (hiztegiak, gramatikak eta ortografia proiektuak sortuz), ordura arte nagusiki ahoz erabili ziren mintzairak maila literario eta ofizialetara egokitzeko asmoz: Vuk Karadzic serbierarekin, Ivar Aasen norvegierarekin, Josef Jungmann txekierarekin, Johannes Aavic estonierarekin, Neofit Rilski bulgarierarekin, Pompeu Fabra katalanarekin, eta...
|
|
|
Baina gaztelaniaz hitz egiten duten hiztunentzat Wikipedia gainditu gabeko irakasgaia da oraindik: asko kontsultatzen dugu, baina gutxi laguntzen dugu, eta hori funtsezkoa da gure hizkuntzan proiektua hazteko,
|
hizkuntza
txikiagoetako argitalpenek gainditzen baitute, hala nola alemanak, italierak edo frantsesak.
|
|
|
Horregatik nahi dugu hizkuntza komuna (gaztelania, kasu batean; ingelesa, bestean), baina euskara eta gainerako
|
hizkuntza
txikiak baztertu gabe. Hizkuntz aniztasunean batasuna.
|
|
|
Iruditzen zait azken urteotan murriztu egin dela hizkuntza gutxituen aurkako jarrerak agertzen dituzten estatu eta gobernuen kopurua. Gero eta gutxiago entzuten dira
|
hizkuntza
txikien aurkako diskurtsoak. Gainera, hizkuntzen inguruko lege eta arauak ugaritu egin dira, eta handitu egin da hizkuntzak eta komunitateak bizi egin behar dutela esaten duten erakunde publikoen kopurua.
|
|
|
12:30 Hitzaldia:
|
Hizkuntza
txikiak, literatura handiak. Hizlariak:
|
|
|
Baina, kurioski, euskarazkoarekin antzekotasun bat baino gehiago ditu:
|
hizkuntza
txiki eta ez indoeuroparretan idazten dira bi biak eta tradizio literario aukeran eskasa dute.
|
|
|
Txikia da, baina berezko argia du.
|
Hizkuntza
txiki guztiek bezala. Lortu behar dugu berezko argi hori sekulan itzal ez dadin.
|
|
|
Carme Junyent ek (Mehatxatutako Hizkuntzen Ikerketa Taldearen arduradunak) ideia erakargarri bat azaltzen zuen duela pare bat urte:
|
hizkuntza
txikiak ikasteak identitatea ematen du. Bere hitzetan,[...] bai euskarak, bai katalanak badaukate hiztun gutxi dauzkaten hizkuntzen abantaila bat:
|
|
2009
|
|
|
Gurea bezalako
|
hizkuntza
txikien etorkizuna hemen bakarrik ez, kanpoan ere jokatzen dela.
|
|
|
balantza aukeren aldera erorarazten). Hortik aldarrikatzen du komunikatzaile katalanak gurea bezalako
|
hizkuntza
txikien etorkizuna hemen bakarrik ez, kanpoan ere jokatzen dela.
|
|
|
Ikerketa mailan, berriz, gu pozik gaude. Arlo batzuetan, behintzat, erreferentzia bat gara beste
|
hizkuntza
txiki batzuetarako. Corpusetan oinarritutako aplikazioek inbertsioak egitea eskatzen dute, corpusak berak lortzeko.
|
|
|
Ni beste edozein bezalakoa naiz, oharkabean bezala laztantzen zuen botila hitz egiten zuen bitartean?, agian okerragoa. Ni, nire aitona amonei lotuta sentitzen naiz, eta nire
|
hizkuntza
txikiari eta nire herriari, baina ahalegintzen naiz neure burua ez engainatzen. Badakit hori dena ez dela objektiboa, subjektiboa dela.
|
|
|
Antolatzaileek azaldu zutenez, Txikiak Handi, aurtengo Nafarroa Oinezen leloa gauzatzeko, Europan barrena harreman sare bat eraiki dugu hainbat
|
hizkuntza
txikirekin, leku horietara joan eta elkar ezagutza eta lana bultzatuz. Testuinguru horren barruan egin zen aipatu topaketa.
|
|
|
«XVI. mendetik XX.era bitarteko euskarazko literatura ekoizpenaren zati handi bat digitalizatzeak terminologia datutegi baliagarria eskaini die hizkuntzalariei eta, gainera, historian euskaraz idatzitako gehiena jarri dio eskuera jendeari.
|
Hizkuntza
txikia izatearen abantailetako bat, agian. Horrela, gaur egun Klasikoen Gordailua bezalako proiektuak daude, tarte horretako hainbat generotako 300 obra baino gehiago on line eskaintzen dituena, eta masa idatzi horretan guztian terminoak bilatzeko aukera ematen duena.
|
|
|
Baina Lakarraren hitzaldiaren esaldi interesgarria heltzeke dago: . Gurea, ez Kantabriko eta Pirinioen ertz bateko
|
hizkuntza
txiki askoa, baizik eta Europa osoa eta areago estaltzen zuen erraldoiaren oinordeko!?. Joseba jauna, kontuan hartu beharreko ikerketa asko egin dira azken urteotan.
|
|
|
Fishman-ek ere, 1998an, jada aipatua dugun" The new linguistic order" izenburua daraman artikuluan, bi norabidetako prozesua aurreikusten du: batetik, ingelesaren hegemoniaren galera prozesua, berak" erregionalak" deitzen dituen tokian tokiko hizkuntza hegemonikoen mesedean gertatuko (omen) den galera prozesua, eta, bestetik,
|
hizkuntza
txiki edo gutxiagotuen atzerakada, hainbaten kasuan desagertzerainokoa izango dena. Testuinguru hori da, bada, Hizkuntzen Euroitunaren zergatia eta zertarakoa ulertzen laguntzen diguna eta, esan behar da, oro har, tresna hori indarrean duten herrialdeetan, bestetan ez bezala, indartu egiten direla hegemonikoak ez diren hizkuntzak, eta indartu egiten direla, halaber, pluraltasunarekiko errespetuaren eta tolerantziaren moduko balioak.
|
|
|
Izan ere, hizkuntza bat txiki edo minoritario izendatzen baita Estatua erreferentzia nagusitzat hartuta; beste hitzetan esanda, Estatuan aitortua duten lege estatusaren arabera aitortzen dira txiki edo handi hizkuntzak; inoiz ez, ordea, Estatu barruko beren lurraldeetan duten pisuaren arabera, ez eta hiztun kopuruaren arabera ere. Horrela, bada, maltera edo estoniera estatu hizkuntzak izate hutsagatik hizkuntza handiak edo ez txikiak dira; katalana Espainian (ez hala Andorran, estatu hizkuntza baita han) edo euskara Espainian eta Frantzian, berriz,
|
hizkuntza
txikiak dira, estatu hizkuntzak ez direlako, ez beste ezergatik, horregatik bakarrik, nahiz eta malterak edo estonierak baino hiztun gehiago dituzten. Ia milioi bat europarren hizkuntza da euskara, eta katalana, berriz, Europar Batasuneko hamabigarrena, hiztun kopuruaren araberako hizkuntzen sailkapenean.
|
|
|
Ia milioi bat europarren hizkuntza da euskara, eta katalana, berriz, Europar Batasuneko hamabigarrena, hiztun kopuruaren araberako hizkuntzen sailkapenean. Ulertzekoa da, beraz,
|
hizkuntza
txiki deitzearen kontua aurreiritzitzat jo izana, zenbait kasutarako bederen. Aurreiritzia aipatu dugu uste dugulako hizkuntza gutxiagotuak deitu litzaiekeela hizkuntza txikiak edo minoritarioak deitu ordez, hizkuntzen bilakaera sozialaren araberako izendapen egokiagoa delako eta" txikitasun vs handitasun" kontzeptuak hizkuntzen balioari buruzko aurreiritzi okerren aterpe direlako.
|
|
|
Ulertzekoa da, beraz, hizkuntza txiki deitzearen kontua aurreiritzitzat jo izana, zenbait kasutarako bederen. Aurreiritzia aipatu dugu uste dugulako hizkuntza gutxiagotuak deitu litzaiekeela
|
hizkuntza
txikiak edo minoritarioak deitu ordez, hizkuntzen bilakaera sozialaren araberako izendapen egokiagoa delako eta" txikitasun vs handitasun" kontzeptuak hizkuntzen balioari buruzko aurreiritzi okerren aterpe direlako.
|
|
|
Izan ere, Pernandoren egia horretaz baliatuz, hizkuntza komunaren zuzia beste guztien kontra altxatu dutenek ezkutuan gorde ezin eta agerian jartzen dutena ez baita inondik inora neutrala, are gutxiago zaigu onargarria, eta, gainera, ez da hizkuntza komun kontzeptuaren nahitaezko ondorioa. Esan nahi dut, inoren defentsa beharrik ez duen gaztelaniaren defentsa egiteko ez dela beharrezkoa, ez eta bidezkoa ere, katalana, galegoa eta euskara deserosotasun iturritzat kontsideratu eta bigarren mailako
|
hizkuntza
txikitzat jotzea. Gaztelania ez beste hizkuntzak elebakartasun hegemonikoan bizi direnei deserosotasunik eragiten ez dieten neurrian soilik babestu beharreko bitxikeriatzat hartu, eta komunikazio funtzio arrunt zein jasoak gaztelaniarentzako esklusiban gordetzeak berez ez dauka zerikusirik hizkuntza komunaren egokitasuna defendatzearekin.
|
|
|
|
Hizkuntza
txikiak ez baitira, berez, txikiak, beste bortitzago batek txikitzen ez dituen bitartean, eta gureak txikituak izan dira... eta ari dira txikitzen oraindik ere.
|
|
2010
|
|
|
Lizentzia hauei buruz gehiago jakin nahi duenak, 2008ko azaroan Lawrence Lessig Creative Commons lizentzien sortzaile eta bultzatzailea elkarrizketatu zuen Elisabeth Pombok Argian. Beste gauza askoren artean dio
|
hizkuntza
txiki batek har dezakeen biderik onena dela, bai hizkuntza zabaldu eta baita indartzeko ere.
|
|
|
Lurralde jakin batean, hizkuntzaren normalizazioa alderantziz proportzionala da hizkuntza hori guztiena eta beharrezkoa izatetik dagoen distantziarekiko. Hizkuntza bat ezin da normala izan baldin eta lurralde berean mundu guztiak hitz egiten duen beste hizkuntza indartsuago bat badago, eta aldiz,
|
hizkuntza
txikia puska batek baino ez badu hitz egiten. Katalana Katalunian normalizatzeko modu bakarra Europako hizkuntza batzuek duten estatusa lortzea da, suedierak duena Suedian, nederlanderak Herbehereetan, eta abar.
|
|
|
Hizkuntza horiek boteretsuak, hiritarrak, konplexuak, irekiak, zabalak, eta aukera ugarikoak izango lirateke. Gauzak horrela, euskarak suposatzen duen ñabardura ez da kasu gehienetan erakargarria, gazte unibertsoan
|
hizkuntza
txikitzat, sinpletzat, mugatutzat eta gatazkatsutzat hartzen baita".
|
|
|
Nafarroako euskaldunen ehunekoaren bilakaera 1986etik 2001 bitarteko zentsuerroldetan eta 2001eko zentsuko 15 urte behekoen artean, eremuka berreskuratze orokor hori gora-behera, nafarroako gobernuak 2003an eta 2008an egindako inkesta soziolinguistikoek (2004, 2009) kezka emateko moduko datu batzuk eman dituzte. ...belaunaldi gazteen euskalduntze bilakaera argitu ligukete. ez dezakegu ahantz hizkuntza baten egoera demolinguistikoa, hein handi batean, administrazio publikoek hizkuntza hori babesteko hartutako erabakiei lotuta dagoela. euskararen kasuan lotura hori aski argi dago. euskal autonomia erkidegoko hazkundearen eta ipar euskal herriko galeraren erdibidean, nafarroakoa egoera ez aitzin ez gibel dugu4,
|
hizkuntza
txikia egongaitz eta ahul dagoela salatzen duena. euskararen ezagutzaren emendatzean ikusi dugun bilakaera positiboa ez dugu halere, erabileran atzeman. euskararen erabilera neurtuari dagokionez, 1989tik lau urtetan behin egin diren kale neurketak ditugu. 2 taulak erakusten du nafarroako euskararen erabilera orokor apala (%6, 6) hamazazpi urteotan ia ez dela mugitu. gauzak horrela, erratea dago nafarrek, batez bertze, kalean egiten dituzten solasen %93, 4 erdaraz izaten direla.
|
|
|
Bada, haiek ere irakurri nituen (ni zure aholkuari lotu bainatzaio, zer moduz zuk niri kasu egingo bazenit eta, zeruko euskaltegiko ordutegia behar bezala bete ondoren, tartetxo batzuk hartuko bazenitu, Saussure eta Lévi Straussen obra irakurtzeko, uler dezazun, besteak beste, hizkuntzak, baita
|
hizkuntza
txikiak ere, uste baino garrantzitsuagoak eta esentzialagoak direla, zeren hiztunen izaera eta arima estrukturalki moldatzen duten??) eta erantzuteko moduan nago, nahiz eta aldez aurretik aitortzekoa aitortuko dizudan, zuk uste ez bezala, irakurketa horiek ez bainaute ideologikoki aldatu, abertzaletasunaren ideiak finkatu eta haietan sendotu baizik.
|
|
|
Bide bat zein beste hartu, azken helburua asmatzen ez da oso zaila: , ahaztu ditzagun
|
hizkuntza
txikien kontuak eta bizi gaitezen lasai, gizartea bere osoan hartuta, guztiona bihurturik dugun hizkuntza handiaren magal erosoan! Gero, hortik aurrera eta maila indibidualean, nahi duenak nahi duena egin beza?.
|
|
|
Bada, haiek ere irakurri nituen (ni zure aholkuari lotu bainatzaio, zer moduz zuk niri kasu egingo bazenit eta, zeruko euskaltegiko ordutegia behar bezala bete ondoren, tartetxo batzuk hartuko bazenitu, Saussure eta Lévi Straussen obra irakurtzeko, uler dezazun, besteak beste, hizkuntzak, baita
|
hizkuntza
txikiak ere, uste baino garrantzitsuagoak eta esentzialagoak direla, zeren hiztunen izaera eta arima estrukturalki moldatzen duten...?) eta erantzuteko moduan nago, nahiz eta aldez aurretik aitortzekoa aitortuko dizudan... zuk uste ez bezala, irakurketa horiek ez bainaute ideologikoki aldatu, abertzaletasunaren ideiak finkatu eta haietan sendotu baizik.
|
|
|
Gugandik gertuago, Txepetxek hololinguistikaren bitartez proposamen etiko bat egin zuen mundu mailan hizkuntza guztiek etorkizuna izan dezaten; bere proposamenari" paradigma antiglosikoa" deitzen dio (Un futuro para nuestro pasado, 365 or.). Proposamenak utopikoa diJakin 177 martxoa ekaina rudi baina polita da; munduko gizartea sare handi bat litzateke, bere partaideak eleanitzak izango lirateke. Sarearen partaideen arteko komunikazioa bermatua izango litzateke hizkuntza bat baino gehiagoren bitartez; alegia, ez litzateke egongo hizkuntza bat denon ulermenerako (ingelesa adibidez), baizik eta sarea konplexuagoa litzateke
|
hizkuntza
txikiei ere lekua egiteko. Gainera, elkar ulertzeko hizkuntzak ez lirateke inoren jatorrizko hizkuntza.
|
|
|
Gainera, ahalik eta gehien aurreztu behar da, bai diru aldetik eta baita esfortzu aldetik ere.
|
Hizkuntza
txikiek, beraz, ez dute tokirik, dirua alferrik gastatzea baita, eta euskararen kasuan, gainera, esfortzu handia egin behar baita hizkuntza ikasteko. Hori da behintzat oso zabaldua dagoen aurreiritzia.
|
|
|
Suediako akademiako kideek ingelesa, frantsesa edo alemana hitz egiten dituztenez (hitz egitekotan), hizkuntza horietako idazleen lanak jatorrizko bertsioan irakurriko dira.
|
Hizkuntza
txikien proposamenak beti itzultzaile baten esku aurkeztu dira, ordea; eta anitzetan, gainera, bi itzulpenen bidez, euskaratik espainolera eta horretatik suediera edo ingelesera, esaterako.
|
|
|
Hurrengo goizean, Visaliako aireportuan, Mary Annek gaia atera zuen berriro. "
|
Hizkuntza
txikien ohizko gorrotatzaile baten aurrean sentituko zinen atzo, ziurrenik. Baina ez da nire kasua.
|
|
|
Daviden jokaerari buruzko iritzia ere eman nion gutunean. Arrazoi zintzoak sumatzen nituela euskaraz idazteko erabakian, ez bakarrik nik Visaliako aireportuan aipatutako
|
hizkuntza
txikien defentsa. Itxura batera, Davidek ez zuela nahi izan bere emazteak, bere bigarren bizialdiko lekuko nagusiak, Ameriketara joan aurrekoa xeheki ezagutzea, eta horregatik hartu zuela irtenbide hura:
|
|
|
Mamuentzat, hala ere, gurea lako
|
hizkuntza
txiki batek, bizirauteko, errekonozimendua, ofizialtasuna, normalizazioa behar zuen derrigorrez. Guk literaturaren autonomiaz eta normalizazio politikoaz, diglosiaz eta autodeterminazioaz idatzi genuen, historia epaitzen eta etorkizunari buruzko erabakiak hartzen ari bagina bezala.
|
|
|
1904ko maiatzean Maroko aldera egindako bisitagatik esker onez, edo sinpatia erakutsiz beharbada, 1905ko maiatzean Espainiako erregeak eta Emile François Loubet Frantziako presidenteak Parisko operara bidean sufritu zuten atentatua zela-eta. Ez behintzat Alfonso Xlllk
|
hizkuntza
txikien alde edo bakearen eta kulturaren bideak samurrago bihurtzeko ezer egin zuelako.
|
|
|
Ideologia berekoak dira
|
hizkuntza
txikian idaztea aukeratzen duten guziak. Ala zer, ez da problematikoa aukera?
|
|
|
|
Hizkuntza
txikian idaztearen desabantailak ezagunegiak direnez" txikia" hitzak berak asko azaltzen ditu modu lausoan, abantaila bat behintzat barrunta eta aurkez daiteke hemen. Aspaldiko esaera errepikatua da ez dagoela eguzkiaren azpian gauza berririk, dena esanda dagoela.
|
|
|
Mohamed Xukrirena eta arabieraz edo frantsesez idazten duten beste idazle bereber batzuen literatura," literatura txikia" litzateke Franz Kafkaren kontzeptuan, baina Gilles Deleuze eta Felix Guattarik interpretatu duten eran.1118 Hau da, hauentzat," literatura txikia" ez da
|
hizkuntza
txikian egiten den literatura, baizik eta minoria batek hizkuntza handian idazten duena.1119 Franz Kafka yiddishera, hebreera, txekiera eta alemanaren artean bezala, Mohamed Xukri arrifera, arabiera arrunt, espainiera, frantses eta arabiera literarioaren artean zegoen. Hizkuntza handiko literatura handiaren bazterrean hasi zen idazten, baina hizkuntza handiaren kanonetik eta literatura nazionalaren errepresentaziotik apur bat aparte, ereduez, ideologiez edo kultura nagusiez bestaldean, ume arrifien eskarmentuen azalbidea bilatu baitzuen.
|
|
2011
|
|
|
«Beste hizkuntza batzuk ere hartzen dira kontuan, bretoiera, katalana eta okzitaniera kasu», azaldu du Lizundiak. Horrela, hizkuntza boteretsuenen eraginetik ateratzea lortzen da,
|
hizkuntza
txikiagoen mesedetan. Horrez gain, ingelesak eta izena zehazten ari den herrialdearen inguruko hizkuntzek zer dioten begiratzen dute.
|
|
|
/ txikiagoak zapaldu. Ta kalera atera naiz/ euria ere bota du/ egunkari orritxoak/ gure parera zabaldu/ haizeak bultzaka dira/ kalean ertzean galdu/
|
hizkuntza
txikiok ere/ haizea kontra daukagu». Potoa poto, bikain borobildu zuen bertsoaldia.
|
|
|
Baina hona gerturatu, eta antolatzaileen azalpenak entzun ondoren nire testua osatzen nabil», mintzo da Barakaldoko emakumea. Moralesek Wikipedian testuak idazten dituzten pertsonen lana eskertzekoa dela nabarmendu du; batez ere, euskarari eta antzeko
|
hizkuntza
txikiei dagokienez. Edukiak sortu eta moldatzeak ahalegina eta borondatea eskatzen dituela ere erantsi du, baina pozik dago.
|