|
2000
|
|
|
Kultura kontutan sartuta, kezka eta dei bat: ehuneko ia ehun euskalduna izan den herri honetan,
|
hizkuntza
honen erabilera zabartzen ari ote den. Eta horrela, ezarian ezarian, atera ziren hizpideak, jario apal eta ordenatuan, naturalidade osoz.
|
|
|
Arazoak, ba, bere bidezidor ofizialak ibili zituen, izan ere Katalunia Altxa menduNazionalak menperatu zuenetik (1938 neguan),
|
hizkuntzaren
hau are minberagoagertu zen. Bestalde, lehenago Gotzain bakar batekikoa izan zitekeena (Gasteizkoa, alegia), 1939an hainbat Diozesirekin zerikusia zuena bilakatu zen.
|
|
|
Komunikabide guztietan ezagutzen den hitz hau ingelesetik dator,
|
hizkuntza
honetan oinaztargi edo distira esan gura duelarik. Flasha albiste baten aurrerapen laburtua da; jazoera batetik ezagutzen diren lehenbiziko xehetasunen adieraztea.
|
|
|
[i] nguratzen gaituzten gauza behagarrien (inorganikoen) propietateei buruz mintzatzerakoan erabiltzen dugun hizkuntza da. ‘Bero’ eta ‘hotz’ bezalako terminoak
|
hizkuntza
honen osagaiak direla aintzat har daiteke;(...) ‘pisutsu’ eta ‘arin’; ‘gorri’, ‘urdin’, etab.; ‘handi’, ‘txiki’, ‘lodi’, ‘argal’, etab.98
|
|
|
Nola ez, gauza hizkuntzaren enuntziatuek —Carnapek
|
hizkuntza
hau fisikalismoari ongietorria egin eta gero bereganatu zuen— ez dute ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motakoen estatus bera. ‘Uste’ batean oker ibiltzea zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat egon daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’ ikusten dudala adierazten dudanean:
|
|
2001
|
|
|
Oso errazak ziren melodiak, baina hizkuntza zaila da. Asko gustatzen zait
|
hizkuntza
honen erritmoa, oso indartsua da. Soinuak hungariarraren oso antzekoak dira, baina ez dago ulertzerik.
|
|
|
(1987) autorearen ustez, hizkuntza bat hiru oinarrizko faktorerengatik ikasten da, alegia, motibazio, ezagutza eta erabilpenagatik.Motibazioa hizkuntza bat ikastera bultzatzen duten arrazoi, desio edo interesbezala ulertzen du autore horrek. Ezagutza,
|
hizkuntza
honen funtzionamenduaulertzeko prozesu eta gaitasun bezala azaltzen du. Eta erabilpena, komunitateakmomentu historiko konkretu batean dituen edozein hizkuntz funtziotan hizkuntzahorren erabilpen efektiboa egitea bezala ulertzen du.
|
|
|
Bengali hizkuntzak ohore berezia dakar, Rabindranath Tagore-k
|
hizkuntza
honetaz idatzi eta Nobel saria irabazi zuelako.
|
|
|
Hindia Indiako hizkuntza ofiziala duzu. %30 mintzo dira
|
hizkuntza
honetaz. Beraz, 300 milioi inguru.
|
|
|
gizarteaz gehien arduratzen direnak izatea, hain zuzen, gizartekotzen gaituen hiz  kuntzaz ari garenean, gizarteaz ahazten direnak. Gizartean lotzen eta askatzen gaitu hizkuntzak,
|
hizkuntza
honek nahiz horrek, bakarkako amets gogoetetan baino areago. Â Hauxe ere gehituko dut. Hemen aldekoek eta etsaiek orobat aipatzen duten linguistika marxista delakorik nik ez dudala ezagutzen neure ezjakinean.
|
|
|
Ez baita gutxi joan den mendean erdietsirikoa: lehenengo eta behin, eta lorpen bat baino ez aipatzeko, eskuartean darabilgun literatura
|
hizkuntza
hau, Axularrek gura zuen moduan, hizkuntza trebe etabito re bihurtu duguna, plazeritu rri bezainbeste zehaztasun adierazle, eta oro ren gainetik euskaldunoi aspaldikopa rtez ez geneukan zindo eta sendotasuna ostera ere eskuraja rri diguna.
|
|
|
Euskarak komunikaziorako tresna baliagarria izan behar du. Herritar batek hizkuntza bat ez mantentzea eta hurrengo belaunaldiari ez uztea aukeratzeko arrazoiak izateak, ez du zerikusirik berak hizkuntza horrekiko duen gutxiespenarekin, baizik eta sentimendu pragmatiko batekin, zeinak
|
hizkuntza
honen gaitasuna eta erabilera, nagusitzat hartzen den beste hizkuntza baten erabilerarekin konparatzen duen.
|
|
|
Dena den, ez bada hizkuntza baten prestigiodun ingurua sortzeko ahaleginik egiten, zaila izango da
|
hizkuntza
honen iraupena eta transmisioa familia barnean, zaila izango da irakaskuntzan hizkuntza horri dagokion eredua aukeratzea, beraz, azkenean, heriotza ailegatuko zaio.
|
|
2002
|
|
|
|
Hizkuntza
honek behar duzun guztia ematen dizu nahi duzun guztia idatzi ahal izateko?
|
|
|
Agian uste zuen, eta horretan ez da bakarra, euskara ez dela" hizkuntza" bat, baizik" eskubide" bat. Egia esaten badut, ez dut ulertzen nola den posible gaur egun, euskararekin goiti eta beheiti urteak eta urteak daramazkigula, eta nahi izan duenak aukera guztiak eskura izan dituelarik gainera
|
hizkuntza
honen aldeko interes minimo bat erakusteko, ez dut ulertzen, diot, nola gerta daitekeen alderdi abertzale batek alkategai ez euskaldunak aurkeztea bere zerrendetan, batez ere eredutzat jotzen diren hirietan.
|
|
|
Ez baitakit nik, bada, gauzak bai orduan eta bai orain hain zalantza gabeak diren. Ez dakit nik bada, baina badut uste
|
hizkuntza
hau ez den harrizkoa, eta lanabesak ere ez diren harri garaikoak, Mitxelenak eta beste batzuek aski argi erakutsi duten gisa. Harri Arokoak omen diren gure aizkorek, aitzurrek ez bezala, inguruko mendietako haitzekin baino gehiago latinarekin baitute zerikusia, latinarekin edo bereberrekin, hori esan nahi dizut, nahiz tematurik segitzen dugun klixe berbera behin eta berriz azpimarratzen, ustez, nonbait, zerbait gezurra izanik ere behin eta berriz baieztatzen baldin bada gezurraren egiatasuna, azkenean gezurra egia bihurtzen dela betiko erabilian.
|
|
|
Baina badakigu, nik ez dut zalantzarik horretan, ez dela hau guk dugun hizkuntza bakarra. Nik, behintzat, gaztelania ere badut aldamenean, eta ez dut batere gogorik
|
hizkuntza
hau gutxiesteko, hizkuntza bat goraipatzeak ez baitakar berarekin bestea apalestea, batzuek kontrako iritzia baldin badute ere. Gogora datorkit orain kontu honetaz Gotzon Garate adiskideak idatzi duena, gorago beste nonbait aipatu dudan lan berean.
|
|
|
Eta zuek daramazkizuen elefante hanken itxurako galtza horiek ez dira batere berriak, jakizu, orain dela hogeita hamar bat urteko kontuak direlako. Jendeak pentsatu zuen orduan, euskararen egoeraz arduratzen hasi ginen hartan euskarari ere gaztelaniaz" euskara" deitzen hasi ginen hartan ordura arte" vascuence" edo" vasco", apaingarririk gabe, deitzen baikenion, baserritarrak
|
hizkuntza
honetan, eta holako erraztasunarekin gainera, batere nekatu gabe, mintzatzeko gai baziren, gainerako gazteak ere, orain unibertsitatean uholdeka sartuak, horrenbesterako adina bederen izango zirela, eta Euskalduntzen jendea euskaldunduz joateko edo Euskera, hire laguna berez erraza ez den zerbait hurbilagotzeko besapean hartu eta Euskal Herri osoa inguratu genuen hau mahaia da bezalako esaldi arg... Hiztegi modernoak ere jarri genituen mahai gainean.
|
|
|
Eta zenbat aldiz entzun duzu euskara gaur egun ongi dagoela, edo kontrakoa, arras gaizki eta baztertua? Zenbat aldiz entzun dituzu halako iruzkin kezkatuak
|
hizkuntza
honi buruz. Euskararen inguruan gauza asko esaten da, eta horietako anitz gehiegikeria hutsak dira, errealitatetik urrun direnak.
|
|
|
Harri Arokoa, zaharragoa ere izan baitaiteke, Harri Aroa baino zaharragorik baldin bada zerbait munduan. Eta Harri Arokoa izanik,
|
hizkuntza
honek ez zuen tokirik XX. mendeko hezkuntzan, isilpeka eta altxapeka ez bazen, ez zuen tokirik Punta Galeako golfean edo medikuen kontsultazioetan, ez zuen tokirik silizioaren gizartean. Ez zuen tokirik telebistako musika programetan, han" la playa estaba desierta"," mi carro me lo robaron" eta holakoak bakarrik kantatzen baitziren, nola gaur egun" asereje" edo" que la detengan!, es una mentirosa", kantatzen den.
|
|
|
Harri Aroko
|
hizkuntza
hau harri artean, eta ez nanoteknologiak eskaintzen dizkigun marrazki miresgarri horien artean, mintzatzekoa baitzen: gehienez ere herrietako jaietan, bestetan, musean aritzen ginenean edo norbait esneketara edo urketara bidaltzen genuenean, halako uneetarako bakarrik gorde genuen altxor preziatu gisa.
|
|
|
Edo beharbada hori da nahitaez euskarari ezinbestean eta besterik ezean dagokion egoera eta ez da beste irtenbiderik. Esan nahi baita, euskara berpiztu nahi badugu, erabilera zabaleko, nonahiko eta noranahiko nahi badugu, hau da
|
hizkuntza
honek ordaindu behar duen kostua eta hartara makurtu dugu euskaldunok. Aurrerago ere esango dut zerbait honetaz.
|
|
|
Euskal Herri guztia bazterrik bazter eta gainetik beheiti, gauez nahiz egunez, euripean nola eguzkiarekin, goitiko herrietatik beheitiko hirietaraino lasterka eta gelditu gabe gurutzatzeko prest bagaude euskarari diogun maitasun izugarria erakutsi nahian hori egiten dugunean, nola nahi duzu, bada, egotea? Pozaren pozez, hain barneko dugun
|
hizkuntza
honen etorkizuna orain dela hogeita hamar urte baino ziurrago ikusten bainuen egun horretan. Oroitzen?
|
|
|
Euskarak ideologia guztietako jendea behar du bere alde egiten dutenen artean, eta hori ulertzen ez badugu, edo hori onartzen ez badugu, euskararen hilobiaren zuloa handiagotu besterik ez dugu egiten, euskaltzaletasuna itota eta askatasunik gabe gelditzen delako. Gaizki ibiliko gara, eta mesede gutxi egingo diogu denek, nonbait, hain gustukoa dugun
|
hizkuntza
honi. Gustukoa dugula esaten baitugu behintzat!
|
|
|
Beraz, nik uste dut hizkuntza dela, behar luke izan behintzat, abertzaletasunaren ezaugarri oinarrizkoa eta ideologia hau bermatzen duen argumentu funtsezkoa. Abertzalearen ikuspuntutik diot hau, nahiz abertzale anitz, batez ere abertzale ofizial anitz, ez datozen bat honekin, praktikan ikusten da hori, ez baitute inoiz ere ahalegin txikienik egin ez haiek ez haien seme alabek
|
hizkuntza
hau ikasteko. Nekez esan dezakete, hortaz, euskara dutela haiek ere beren ideologiaren euskarri.
|
|
|
Eta sinboloak batzuetan onak baldin badira ere zure gela sinboloez betea dago, hori badakit, horretan bakarrik geldituz gero kaltegarriak gerta daitezke arras, azkenean sinboloa bera jartzen baitugu ikurrak sinbolizatu nahi duen horren gainetik, sinboloak berak ordezkatzen duela, amets batean bezala, sinbolizatu nahi duenaren funtsa. Hola, zenbaitek ez dute inolako arazorik" gure hizkuntzaz" hitz egiteko, gaztelania erabiliz" gure" hizkuntza aldarrikatu nahi dutenean, jakina, nahiz nekez onar daitekeen" gure" multzo horretan sar daitezkeen gure
|
hizkuntza
honetan mintzatzeko gai ez badira. Nola izango da orduan haiena, hizkuntza bat, azken batean, hizkuntza horretan mintzo diren hiztunena bakarrik baldin bada?
|
|
|
" Ahal dudana egiten dut. Ni ez naiz euskara ikasten ari, baina ororen gainetik saiatzen naiz nire seme alabak
|
hizkuntza
honetan bizi daitezen eta bere ikasketak euskaraz egin ditzaten. Euskaldunok dugunaren ardura hartu behar dugu, bestela galduko delako eta gero deitoratuko dugulako".
|
|
|
Hirugarren zikloan, aldiz, ikasleak ikerkuntzarako prestatzen direnez, ingelesak izan luke hizkuntza nagusia. Ez du honek esan nahi
|
hizkuntza
hau eta beste batzuk (frantsesa, gaztelania, alemana...) titulazio bat egiterakoan ikasleek ikasi behar ez dituztenik; alderantziz baizik, lan mundu globalizatuan behar beharrezkoak direlako. Joera hau segitzen dute Europako hainbat herri txikien estatuek eta fruituak onak dira.
|
|
2003
|
|
|
Ortografia akatsena amaiarik gabeko mehatza duk, hoskide, etengabe sortzen ari garen gure
|
hizkuntza
honetan. Ordenagailua bera zaiguk sormen iturri, askotan.
|
|
|
Arabez be sarritan emoten eban, han Derioko etxe baten beragaz eukazan gazte palestinar batzuentzat. Derioko Seminarioan gerkeraz (griegoz) emoten eban, ikasleak be
|
hizkuntza
honetan aurreratuak eukazalako, batez be," Perficit" izeneko kurso berezia egiten ebenak.
|
|
|
Gure
|
hizkuntza
hau dala ta, era askotara jokatu dogu euskaldunok (lehengoak eta gaurkook).
|
|
|
2.1 Askok eta askok (gehienak):
|
hizkuntza
hau erakutsi eutsela ta, berau erabili dabe euren hartuemonetan; baina beronen aberastasun, arau (lege), bizi, gramatika, elerti ta beste jakingarri asko ezagutu barik. Gogoan izan daigun, euskerea ez dala izan egungo Euskal Herrian hizkuntza ofizial bat, ez eskoletan, ez eleizan, ez legeetan, ez inon (ezta Naparroako Erregeen aldi haretan be!) Gaur bizirik badirau, herri herriari zor deutso; herriko seme alaba apalok ekarri deuskue, gizaldiz gizaldi.
|
|
|
Egia esan, apologistok ezin dabe, arerioen aurrean, gure
|
hizkuntza
honen frutu handirik agertu, egon be ez dago ta (liburuetan, esan gura dot). Zer egin, orduan?
|
|
|
Etxeberri, Sarako Eskola baino geroagokoa bazen ere, hein handiz, haren jarraitzailetzat har daiteke (adierazgarriro, berak Axular aitortzen zuen maisutzat). Izan ere lapurtar euskaltzale honek, lehenagokoek bezala, euskarazko narratiba bat landu nahi izan zuen,
|
hizkuntza
hau hainbat arlo formal eta idatzitara hedatuz eta gainerako kultur hizkuntzen pare erabiliz. Hola, Laburdiri escuararen hatsapenac lanean (1710 inguruan idatzia), euskararen jatorri historikoen gaineko diskurtsoak bildu zituen, euskaraz eta latinez (zutabe paraleloetan).
|
|
|
Beraz XVI XIX. mendeen artean historia euskaraz garatzeko saio aitzindari sakabanatu batzuk aurki ditzakegu, inondik ere ez zutenak lortu
|
hizkuntza
honetan tradizio historiografikorik abiatzea. Hola, eta euskal historiografiaren hurrengo epeak (1876tik honakoa) aztertzeke baditugu ere, jada aurreratu dezakegu, egungo euskarazko historiografia ez dela Iztueta edo Hiribarren modukoen jarraipenetik sortu.
|
|
|
Hizkuntzari dagokionez, Euskal Unibertsitatearen aldekoek bat egiten zuten euskara bertan egon behar zela aldarrikatzean, baina ikusiko dugun moduan, desberdintasunak nabarmenak ziren erritmoari eta kantitateari dagokienez. Hortaz, batzuek ezinbesteko ikusten zuten unibertsitate berriak euskaraz funtzionatzea; beste askok, ordea, mailakatu egiten zuten
|
hizkuntza
honen beharra edota kritikatu euskarari emandako pisua Euskal Unibertsitatearen definizioan15 Alderdi politikoen artean PSE PSOErena izan daiteke azken jarrera horren adibiderik nabarmenena.
|
|
|
Baina dena ez da urregorri kolorekoa: " nabigatzeko orduan euskara erabiltzen duten euskal internauten portzentajea jaitsi egin da; instituzioek hausnarketa serio bat egin dute teknologia berrietan
|
hizkuntza
honen presentzia nola handitu behar duten erabakitzeko58".
|
|
2004
|
|
|
|
Hizkuntza
honen bizirauteko gaitasun horregatik edo, asko dira euskaragatik kezkatu direnak, hizkuntzalariak izan ala ez. Aditu ortodoxoak batzuek, heterodoxoagoak besteak eta bere zoroan dabiltzanak hurrengoak, guztiek diote zer edo zer duela gutxi aleman batek Europa osoko hizkuntza zaharra izendatu zuen euskarari buruz.
|
|
|
Egoera hori aipatzen du eleberrian: " …
|
hizkuntza
honek ez du fitsik balio… baizik eta' izan' aditza osoki deklinatzeko beste biderik ez zenekiela…". Euskal gogoa, euskal bihotza bizirik diraute kostalde honetako belaunaldi berriko gazteen artean, hau da borroka latz baten emaitza, galdu ez dugula eta irabaziko dugunaren seinalea.
|
|
|
–Baina, non nago? , nik ere arabieraz, nahiz eta hebraieraz hitz egin zidanean
|
hizkuntza
hau ere ulertu.
|
|
|
Euskaldunaren mintzaira euskara bada, ikus dezagun orain euskaldunen artean zer esan den eta nolako iritziak ondu diren
|
hizkuntza
honen gainean. Horretarako, euskarak eta euskaldunok hainbeste zor diogun euskalari handi baten jakituriari isuritako hitz ederrok har ditzakegu abiapuntu gisa:
|
|
|
Mintzairaren konplexutasunean datza hain zuzen gorago aipatu dugun lurralde misteriotsuaren galdera harrobia. Buru hainbat aburu izateko aukera eskaintzen duen auzia dugu
|
hizkuntzaren
hau, eta, gisa denez, nork bere lehentasun ideologikoaren eta kognitiboaren labean egosten du dagokion interpretazioa. Hizkuntzaren auzia hil edo biziko auzia den neurrian, izan ere, nazio interes eta gizarte kontrol adierazezinen gatazka gunea da.
|
|
|
Horrelako zerbaitek esanarazi ziezazkiokeen Villasanteri, beharbada, hitzok: . Beharrezko ote da, euskara salbatzeko, gauza denetan
|
hizkuntza
hau erdararen parean jartzea eta honek bete ohi dituen zeregin guztiak euskarara aldatzea. Hori ere ez, agian.
|
|
|
–Euskarari nabari zaion moztasun edo gaitasun eza adierazten du Luis Villasante euskaltzainburu ohiak honako aipuan: ?
|
Hizkuntza
honen (euskararen) iragana, izan den bezalakoa izan delako, gaur egunean tresna, ibilgailu eta adierazpide jator izateko, gaurko zibilizazio eta kulturaren mundu korapilotsuko gauzak taxuz azaltzeko, halako moztasun edo gaitasun eza nabari zaio??. 558
|
|
|
mintzamenarena edo irakurmen idazmenarena? Aymá Aubeyzon en esanetan katalanaren adibidean
|
hizkuntza
honek ahozkoaren jardunean idatzizkoan baino neke eta eragozpen gaitzagoak izango lituzke bere onera etortzeko. Euskarazkoan ere horrelatsu gertatuko ote zaigu?
|
|
|
Aro Modernoarekin amaitzeko, euskararen inguruko gabezia ere aipatu beharra dago:
|
hizkuntza
honen (eta beste edozeinen) aipu guztiak desagertu egin dira egitarau ofizialetik. Euskal literatura idatzia garai honetan sortu zela aipatzea ez legoke gaizki.
|
|
|
|
Hizkuntza
honetan posible izango da orokortzeak erabiltzen dituen argudioakpropioki errepresentatzca, hau da,, oro, edo, edozein?
|
|
|
Arauak. finkatuta daudenez, gure hizkuntza zehaztuta dago, eta segi dezakegu
|
hizkuntza
honetako semantika zehazten edo sintaxia garatzcn. Guk orain scmantikarcnoinarriak dcfinituko ditugu.
|
|
|
Bigarrenik, katean emititzen duten telebista ertainak, emisio esparru txikiagoetan aritzen direnak baina beraien programazioa eraikitzerakoan komunikazio taldeek katean ematen dituzten edukiak erabiltzen dituztenak (Alto Nervion, Mendaro TB, Txingudi TB, Tafalla TV). Hiruga rrenik, euskara hutsean aritzen diren emandegiak,
|
hizkuntza
honen aldeko apustua egiteak programazioa goitik behera baldintzatzen baitu (GoiTB, Zarauzko TB, Oarso, Ttipi ttapa, Xaloa). Laugarrenik, kanal ertain txikiak, esparru ertain eta txikietan aritzen direnak, taldeetako kateekin zerikusirik gabe, oso baliabide ekonomiko urriekin (Canal 58, Durango Telebista, Goierri TB, Jaitxiki TB, Kanal On, Kaito TB, Ikas TB, Katebe rria, Plentzia TB, Urdaibai Telebista, Uribe Kosta TB, Urnieta TB eta Urola TB).
|
|
|
Fregek, Russellek eta Wittgensteinek berak laztantzen zuten hizkuntza perfektua, materialki ezinezkoa izateaz gainera, ez dator bat gizaki egiten gaituen hizkuntzarekin, hizkuntza arruntarekin nahiz poetiko literarioarekin. Eta
|
hizkuntza
honen funtsezko ezaugarriak eta tasunak ukatzen dituen hizkerak edo lengoaiak gizatasunari ere uko egiten dio, bereziki eredu epistemologiko eta hermeneutiko (hots, irudikatze eredu) nagusi bezala proposatzen denean eta, ondorioz, hizkuntzaren gainetik inposatzen denean.
|
|
2005
|
|
|
Hasierako bi edo hiru urtetan hizkuntza moduan ikasiz. Hurrengo urteetan, agian, curriculumeko ikasgairen bat
|
hizkuntza
honetan ikas daiteke.
|
|
|
Euskararen iraupenerako ezinbestekoa da batuaren finkapena baina funtsezkoa da, era berean, euskara erabilera esparru guztietara hedatzea. Euskarak estandarizatzeko bidean eman dituen urratsetan oso garrantzitsua izan da beren jardueran
|
hizkuntza
hau erabili duten zientzialari eta teknikarien ekarpena, estandarra behar duten komunikazio esparruetan mugitzen baitira. Bestetik, haiek dira esparru desberdinetako euskara tekniko zientifikoa sor dezaketen bakarrak, eta askotan esparru hauetan idatziriko testuen kalitatearen inguruan kritikak plazaratu direlarik, zenbait kontu sakonkiago aztertu behar direla ikusi dugu, zaila baita batzuetan bestelako hizkuntzekiko interferentziak edota oro har hizkuntzaren endekatze prozesuaren ondorio diren aldaketak eta erabilera berrietara egokitzeko beharrak eragindako alda ketak bereiztea.
|
|
|
Baina argitara eman zituen 219 liburu eta lanetatik 68 euskaraz idatziak edo euskarari buruzkoak badira ere (%31, 05), italierari buruzkoak 50 dira (%22, 83), datu honek adierazten digularik hizkuntzalaritzan eta dialektologian bigarren ikerketa alorra izan zuela; ahantzi ezina da hobeki ezagutzen zuen hizkuntza zela italiera, ia bizitzaren lehen erdian hitz egin zuena. Beste bizitzaren bigarren erdian lngalaterran bizi izan zelarik, ingelesa zuen bere lanetan ikergai eta 43 argitalpen eskaini zizkion
|
hizkuntza
honi (%19, 63).
|
|
|
4 Autorearen ustez, Gomez Moreno-ren signarioak noraezean eraman ditu ikerlariak, horregatik geroztik hizkuntzalariek ez dute ezer aurreratu
|
hizkuntza
honen ezagupenean: –la fe en las lecturas presentadas como indiscutibles, ha imposibilitado cualquier traducción coherente.
|
|
|
Honek guztiak erakusten du
|
hizkuntza
honek ez daukala zer ikusirik ez euskararekin ez eta iberierarekin, hizkuntza indoeuropar baten aurrean gaudela, zeltar familiakoa eta ez dela helenikoa. Beraz iberiera eta greziera ez daude ahaidetuta, eta grezieraren bidez iberierazko hitzei egokitutako esanahiak ezin dira onartu, erabili diren iturriak desegokiak direlako39.
|
|
|
Azkenik aipatu behar da euskararekin harremana frogatua duen proposamen bakarra akitanierarena dela. Duela 2.000 urteko
|
hizkuntza
honen aztarnak Akitaniako (Frantziaren hego mendebaldeko) latindar inskripzioetan jaso dira, non 400 bat pertsona izen eta 70 teonimo dokumentatu baitiren. Jadanik Luchaire (1877) bere garaian bien arteko lotura estuaz jabetu zen, baina Mitxelenaren (1954), eta batez ere beranduagokoak diren Gorrotxategiren lanak (1984) bi hizkuntzen arteko ahaidetza frogatu dute.
|
|
|
Honengatik, asmo honen arabera egituratuko dut nik aurkezpena: nire helburua, batetik,
|
hizkuntza
honek bere elementuak eraldatzeko jarraitzen duen metodoa azaltzea da, eta ez hainbeste eraldaketa horien zerrenda bat egitea; eta bestetik, hizkuntza horren egituraren atal guztiak elkarrekin bildu nahi nituzke, hauek arau Bakar baten arabera epaituak izan behar duten neurrian. Honengatik nire jokabidea, neurri handi batean bederen, hizkuntza baten ikasleak desiratuko lukeenaren kontrakoa izango da.
|
|
|
Zera galde daiteke: nola deribatzen dira hitzak elkarrengandik
|
hizkuntza
honetan edo bestean. Edo nola sortu dira elkarrengandik hizkuntza hauek edo besteak?
|
|
|
Egia da, bai, askotan burutu izan direla hizkuntz konparaketak baina, soilik, ikerketa historikoak osatzeko, jatorrizko hizkuntza baten ideia kimerikoa oinarritzeko edo hizkuntza partikular baten edo bestearen jabekuntza errazteko. Azken urteetako hizkuntz gramatika orokorretan ere aurkitzen ditugu hainbat antzeko ohar, hala nola,
|
hizkuntza
honek edo besteak zeregin hau edo bestea konpontzeko duen erari buruz, baina ohar hauek denak beti era isolatu batean eta adibideen bitartez bakarrik azalduta agertzen dira. Alde batera utzi izan den ideia, honela diot nik bederen, hizkuntz erreserbaren masa osoa ahalik eta konpletoen biltzearen eta hizkuntza guztiak pentsagarriak diren analogiaren arau guztien arabera konparatzearen ideia da.
|
|
|
Aipatuko dugun azken hurbilketa, Humboldtek hizkuntzaren natura hobeto ezagutzera eta ulertzera ere zuzendu nahi duena,
|
hizkuntza
honek gizaki eta munduaren artean egiten duen artekari lanaren eskutik dator. Bere ustetan hizkuntzak egiaz" bitarteko espazio" bat osatzen du —L. Weisgerber-en hitzetan" Zwischenwelt" 88 bat— eta honen ezaugarririk garrantzitsuena aldi berean gizatiarra eta mundutarra izatean datza.
|
|
|
Honen helburua, ahal den neurrian lortu beharrekoa, bikoitza da: lehenik, haren egitura orokorra kontuan hartuz, euskarari dagokion Klasea zehaztea; eta ondoren, haren ahaidetasunean arreta jarriz,
|
hizkuntza
honi dagokion Familia finkatzea. Zeregin honetan nahita egingo dut banaketa bat, alegia, konparaketa arrazoitu honen —hizkuntza ezagunen sailkapen bat egitera bultzatuko nauen konparaketa honen— eta hizkuntzaren beraren berezitasunen deskribapenaren artean.
|
|
|
Berak, beti ere, bere antropologia garatu nahi du eta, honetarako, garrantzitsua ikusten du euskaldunei eta euskarari buruzko" Monografia" bat egitea7: lehen unetik, eta hainbat argitalpen, eskutitz eta zirriborrotan ikus daitekeen bezala, berak euskal ikerketa orokor bat burutzeko asmoa erakusten du, alegia, herri eta
|
hizkuntza
honen alde ezberdinenak (etnografikoa, linguistikoa, historikoa...) uztartzen saiatuko den bat. Egitasmo honen berri, ondoen," Fragmente der Monographie uber die Basken"() eta" Ankundigung einer Schrift uber die Vaskische Sprache und Nation" (1812) izenburuko idatzietan ematen digu.
|
|
2006
|
|
|
errepresentazioa, adierazpena eta interakzioa. Hau da,
|
hizkuntzak
honetarako balio du: gauzak eta gertakariak azaltzeko (errepresentazioa); bizipenak adierazteko eta subjektu bakoitzaren autoaurkezpenerako (adierazpena); eta azkenik, pertsona arteko harremanak ezarri eta berritzeko (interakzioa).
|
|
2007
|
|
|
Euskara haien arteko komunikazio tresna arrunta dute.
|
Hizkuntza
honekin, ingurugiro berezi batean, haien arteko harreman indartsu bat sortu dute. Biharko euskaldunak dira hauek ere, maleruski gutiegi baita.
|
|
|
" Eskualdeko egoera hartu dugu beti kontuan, horren isla izan nahi baitugu kontatu du Riberak. Hemen, euskaraz dakitenen kopurua %30 ingurukoa dela uste dugu eta Arrosari esker ia %45a
|
hizkuntza
honetan da. Nolanahi, 35 urte inguruko belaunaldia ari gara orain lanean, baina belaunaldi berrien artean euskaraz dakien jende gehiago dago eta euskarak geroz eta leku gehiago izan dezake, herritarrek beraiek osatzen baitute lantaldea".
|
|
|
Alderdi soziokulturalaren aipamena ere hor dago, euskararen dimentsio kulturala, Hizkuntza ikastea ez da
|
hizkuntza
honen zeinuez jabetzera mugatzen; horiek bere barnean daramatzaten eduki kulturalak ere bereganatzea eskatzen baitu. Kultura ere ikasten da hizkuntza bat ikastean.
|
|
|
Euskarak kalean duen erabilpena,
|
hizkuntza
honen ezagutzak lurralde bakoitzean duen mailaren adierazle da, hau da, ezagutza altuena duen lurraldeetan erabiltzen da gehien. Baina ez horrena bakarrik, baita euskaldunen trinkotasunarena ere, hainbat ikerketetan jasoa izan den bezala, zenbat eta euskaldun gehiago izan gizarte ingurunean, euskara erabiltzeko aukera gehiago.
|
|
|
Itauna zehaztasun gehiagoz eginda: nola agertu da" euskara" deritzagun
|
hizkuntza
hau Europaren sartaldeko bazter honetan, Garona eta Ebro ibaien bitarteko lurraldean. Gaurko begiz ikusita, Euskal Herria deritzan lurraldean oraindik bizirik dagoen hizkuntza banako hau nondikoa ote da?
|
|
|
Bilaketa aurreratua botoian sakatu duzu. Erakutsi
|
hizkuntza
honetako orriak aukera ikusi duzu, eta, ondoan, lauki batean, edozein hizkuntza ageri da. Euskara hautatzerik egongo al da?
|
|
|
Hizkuntzarekin kontraste bitxi bat ikusten dugu. Gehien gehiengoarentzat, antza, hizkuntza gizakiarentzat biziki inportantea da, baina, gero,
|
hizkuntza
hau ala hori, berdin da; edo, hobeto, hizkuntza «txikiek» traba egiten dute. Txillardegik kritikatu dituen «zakuzaleak» dira itxura guztiz gizon emakume gehienak praktikan.
|
|
|
Bera nazionalismo guztien aurka dago (1), baina identitate nazional espainol bat errekonozitzen du (3). Nazionalismoak nazioa sortzeko moduari buruzko Artetaren deskripzioari kasu eginez gero (2), identitate espainola nazionalismo espainolak sortua da, bere inklusio eta bazterketa partikularren bidez(
|
hizkuntza
hau bai, beste hori ez; literatura hau bai, beste horiek ez; memoria historiko hau bai, beste hori ez...) (3). Nazionalista da, beraz, Arteta (ez 1).
|
|
|
Azpimarratu behar da, baina, hizkuntz eskubideak —baita euskal kasuan ere— ez direla hizkuntzarenak berarenak baizik eta
|
hizkuntza
hau edo bestea hitz egiten duten pertsona eta komunitatearenak. " Hizkuntza ez da hor goian bi hegalez airean dabilen izpiritu mehea", honela Mitxelena," baizik eta hemen behean, gizatalde batean, oinak landaturik dituen zer bizi edo sendo bat:
|
|
|
– Bai, pena liteke egiazki. Haizeminek eta biok non ikasiko genuen orain darabilgun
|
hizkuntza
hau, Iparraldeko baserrietan izan ez balitz?
|
|
2008
|
|
|
Bertze batzuetan errana naiz, euskara hizpide, nekez eginen dugula ezer gure
|
hizkuntza
honen alde sinbologiarik gabe, baina ihes egin behar diogula euskara bertze gauza baten sinbolo bihurtzeari, dela ideologia batena, dela bizitza eredu zehatz batena.
|
|
|
Urrun gaude oraindik Irati Jimenezen planteamendu zikin horietatik, praktikan bederen. Gure
|
hizkuntza
hau identitate eta mundu eredu baten aldeko sinbolotzat jotzen jarraitzen dugu, kontzienteki sarritan, inkontzienteki ere gainerakoetan. Eta ez gara kontziente, adibidez eta barkatu atrebentzia, euskaradun gutxiago lortuko dugula, euskarak euskaldun egiten gaituelako lelo soil eta lehen itxura batean xarmant horren antzekoekin.
|
|
|
Ondorioz, irakasleak amildu egiten gara. Ikasleak euskara lehenbailehen jaso dezan nahi izaten dugu ikasketak ere
|
hizkuntza
honetan ahal den azkarren burutzeko. Baina hizkuntzalari eta zientzialari askok, Jim Cummins ek esaterako, frogatu dute" lagunarteko hizkuntza lortzeko 3 eta 5 urte artean behar izaten direla, eta hizkuntza formala edo akademikoa 7 urteren buruan lortzen dela".
|
|
|
Nik lur hau,
|
hizkuntza
hau, gure ohiturak eta historia, gazteleraz maitatzen ikasi nituen, eta ez naiz lotsatzen. Baina gauzak zer diren, erdaldunak izatea leporatu arren, askotan erdaldunek euskaldunek baino askoz gehiago egiten dute euskararen alde.
|
|
|
Protektoratua beste era bateko itzulera zen. Maroko iparreko judu gehienek jaquetia hitz egiten zuten, oso espainiera zaharra, hebraierazko eta arabierazko hitzekin; Espainiarekin topatzeak
|
hizkuntza
honen galera ekarri zuen?. Labur esanda:
|
|
|
8 Bide batez, ohar gaitezen gaztelaniaz gertatzen denaz. Izan ere,
|
hizkuntza
honetan, gure inguruko besteetan bezala,, la mitad de los alumnos ha (n) llegado tarde, esaten da.
|
|
|
Engels komunistagandik Mill liberalarenganaino, XIX. mendeko europar ikasien artean topikoa zen historiaren aurreranzko lege saihestezinek hizkuntza txikien desagerpena zekartela sinestea (txekiera, bretainiera, galesera...). Ideia horiek euskarari aplikatuz, Humboldt, Reclus, Vinson edo Millet bezalako ikertzaileak, batzuk penaturik besteak ez hainbeste,
|
hizkuntza
hau modernitateak jango zuela konbentzituta zeuden166 Egon egon ziren aurrerakoi banaka batzuk euskara errealitate berrira egokitu zela espero eta desio zutenak167 Baina aurrerakoien artean nagusi ziren euskara eta modernitatea bateraezintzat zutenak. Hala adierazi zuen, adibidez, Pío Baroja idazleak 1901 urtean:
|
|
|
Ikusten denez, Unamunok argiro aldarrikatu zuen askok uste baina esatera ausartzen ez zirena: euskara eta hiria baterazeinak zirela, eta
|
hizkuntza
honen patua heriotza zela. Hitzaldi horren testuinguruan Azkuek Unamunori idatzi zion (Salamancako errektoreak zeukan euskarazko liburu bat eskatzeko), bide batez haren hitzaldiari erantzunez:
|
|
|
Eibarren bertan, langile sozialistak, euskaldunak izan arren, ez zuten
|
hizkuntza
hau estimu handitan: « [si] aquí sólo hablamos vascuence, es porque no sabemos el castellano.
|
|
|
Frantzian eta ondoren Belgikan egin zuen denboran, 1904tik 1907ra, Azkuek frantsesa nahiko ongi ikasi zuen, froga gisa bere hainbat gutun daudelarik,
|
hizkuntza
honetan idatziak. Hizkuntzak ikastea eta praktikatzea bere gertukoei ere gomendatzen zien.
|
|
|
«Al leer que estudiais francés ó inglés ¿ sabes, Teresa, lo que me ha ocurrido? Que las últimas cartas que me escribas allá el fin de curso, estén escritas la una en francés y la otra en inglés»338 Eta Azkuek bere etxekoei ere Tours-etik gutun banaka batzuk frantsesez idatzi zizkien, arrebek
|
hizkuntza
hau praktika zezaten339.
|
|
|
Frantsesari dagokionez badirudi denboraz, Frantziako egonalditik urrundu ahala, erraztasun zerbait galdu zuela, baina oraindik 1918
|
hizkuntza
honetan gutunak ere idazten zituen351 Irakurtzeko, aldiz, ez zuen arazorik izan eta izatez alemanez baino erraztasun handiagoa gorde zuen frantsesez352.
|
|
|
Azkue bera 1925 urtean AEBra joatekotan egon zen, eta horren haritik
|
hizkuntza
hau berrikasten ibili zen: «me puse a repasar con ahinco el Nouveau cours de langue anglaise de Robertson[...].
|
|
|
lehenago, Sotaren 1892ko txaleta Villa María deitzen bazen, 1895ean, Azkue ezagutu zuen urtean, Areetan eraikitakoari Marit, sun Et, sea izena eman zion (Azkueren inpronta garbia daraman, s rekin) eta Bilbon 1898an eraikitakoari Ibaigane. Ohargarria da Sotak euskal kutsuko izenak erabiltzeko asmoa Azkue ezagutu aurretik zekarrela, nahiz
|
hizkuntza
honen erabileran sistematikoa ez izan: jada 1892an bere yate bati Marichu izena eman zion eta Foruac beste bati 1894an.
|
|
|
Horri gehitu behar zitzaion Azkuek euskaraz idatzi zituela bere obrak (Guridiri edo Usandizagari gaztelaniaz idatzi eta ondoren itzuli egiten zizkioten bitartean). Eta Azkuek
|
hizkuntza
hau baino ez zuen onartzen Euskal Herriko errepresentazioetarako. Hala ere, gaztelaniazko eta alemanezko itzulpena ere eman zien libretoei, bere obrak Europan zehar ezagutarazteko eta agian noizbait antzezteko esperantzan.
|
|
|
Baina hurrengo hilabetean saio honek huts egin zuela agertzen da440 Integristen babespean ezin bazen, ostantzeko babesleak bilatu behar. Hurrengo urtean Azkueren euskarazko artikulu bat aurki daiteke Bilboko prentsa tradizionalistan, bilbotar apaizak
|
hizkuntza
hau kazetaritzaren mundura eramateko asmoz segitzen zuela erakutsiz. Baina urte pare bat gehiago pasatu behar izan zen Azkuek bere kazetaritza proiektuentzako babesleak topatu arte, Euskalerria Elkarte foruzale abertzalearen inguruan hain zuzen.
|
|
|
Hola bada, Azkuek Bilbon argitaraturiko Euskalzalerekin, Hego Euskal Herrian, euskarazko hedabideek aldi berri bat hasi zuten:
|
hizkuntza
hau ez zen erabiltzen euskaldun apalei informazioa jakinarazteko «beste erremediorik ez zegoelako»; Halaber euskarazko hedabide populisten formatua (bertso-paperak) gainditzen zen, edozein hizkuntza normalizatutan ohikoak ziren erako aldizkari bat eskaintzeko, ez agian goren goren mailakoa baina bai irakurleei gutxieneko ikasketa batzuk izatea eskatzen ziena; Eta azkenik, Euskalzale irakurleen ... euskarazko olerki batzuk eta euskararen aldeko erdarazko leloak biltzen zituena459), dela zentzu politikoan (Sabino Aranaren aldizkariak ohi zirenez:
|
|
|
Azkuek hitzaldian ez zuen zehaztu aldizkari hori zein zen. Baina Azkuerentzat «publicación vasca»euskarazko aldizkaria izanik (vasca ri adiera horixe ematen baitzion), eta
|
hizkuntza
honetan, politikoa, eta Azkueren ikasle ohi bati lotua (eta hura nazionalista), EuzkoDeya baino ezin zen izan zitekeen. Beraz, eskaini egin zioten baina Azkuek ez zuen onartu aldizkari nabarmenki sabindar hartan parte hartzea, haren sustatzaileekin gonbite egun berean izanik eztabaidatxo bat («separatismoa» zela eta).
|
|
|
Ikusten denez, Azkuek Mauraren diskurtsoa berridatzi zuen euskal ikuspegitik, begi bistan utziz errealitatea zein gordina zen
|
hizkuntza
honentzat. Bi testuak alderatuz argi ikusten da noraino zegoen diskriminatuta euskara.
|
|
|
Beti ere momentuko errealitate legala eta irakasleen baldintzapenak kontuan hartu eta soluzio pragmatikoak proposatuz: euskal hezkuntza barruti bat eskatzen zuen, eskoletako egitarau ofizialean euskara ezar zedila eta maisu maistrak
|
hizkuntza
honetan trebatzeko ikasgaiak sar zitezela irakasle eskoletan271.
|
|
|
Bi eskari egin nahi zizkion: batetik euskarazko idazkientzako baimena eman zezala eta bestetik herri euskaldunetako eskoletan, parte batez behintzat,
|
hizkuntza
hau erabiltzeko eskubidea eman zezala. Zuzeneko gestio saioak ez zuenez arrakastarik izan, Azkuek bitarteko bat erabili nahi izan zuen, Estenaga, Ciudad Realeko apezpiku euskalduna.
|
|
|
Zentzu horretan Azkue euskal unibertsitatea eta are euskarazko unibertsitatea eskatzen aitzindari izan zen. Eta euskarazko artikulu baten bidez egin zuen gainera, auziaz
|
hizkuntza
honetan egin den lehena seguruenik.
|
|
|
eran»), arrantzale eta baserritarrekin erabiliz
|
hizkuntza
hau bere oporraldietan. Edozein kasutan horrenbeste Urkixo eta Campionek ere egin zezaketen seguru asko.
|
|
|
irailaren azkenetan, oraindik, gaztelaniazko artikuluetan eta atalburuetan, Bizkaya edo Gipuzkoa bezalako grafiak erabili arren, urritik aurrera Vizcaya eta Guipúzcoa modukoak baino ez dira aurkitzen, dudarik gabe zentsurak behartuta. Euskarazko publikazioak galerazi eta are gaztelaniazko testuetatik euskal usaineko oro kenduarazteaz gain,
|
hizkuntza
honen bestelako presentzia publiko eta sinbolikoa ere jazarri zuten militarrek. Azkuek azaroan idazten zuenez, agintariek:
|
|
|
eskoletan irakurtzen ikasi baina oraindik frantsesez nahikoa ongi moldatzen ez ziren euskaldun laborariei zuzenduta zegoen, hezkuntza ofizialak aurrera egin ahala desagertu egingo zirenak. Egia da euskara eredu idatzi bat finkatu zuela,
|
hizkuntza
honetan irakurtzeko ohitura batzuk sortu zituela, eta ondorioz nahiko luzaz eutsi ziola irakurlego bati. Baina trantsizioa atzeratu arren, ez zuen epe luzera frantses nazionalizazioari aurre egiteko eredurik eskaintzen.
|
|
|
Apezpikuak euskaldunak izango ziren eta pastoral elebidunak idatziko zituzten. Seminarioetan, halaber, euskarazko ikasketak egongo ziren, eta
|
hizkuntza
honetan eskolaturiko apaizak bidaliko zituzten herri euskaldunetara. Erakunde publikoek ere tokia egingo zioten euskarari, mediku zein notario euskaldunak bermatuz eta herritarrei zuzendutako idazkietan euskara baliatuz.
|
|
|
Wikipedia Widget a: Wikipedia Widget bateragarria da
|
hizkuntza
honekin: Wikipedian bertsioa izatea.
|