|
2000
|
|
|
Bagenekien gure biratxo honen hirugarren eta azken geldialdian oso bestelako egoera topatuko genuela. Batek baino gehiagok pentsatuko du zonalde horretako euskaldunen kopuru handiak ikusita (%75 ingurukoa da batez bestekoa) egiteko handirik ez dagoela eskoletako
|
hizkuntz
erabileran. Urola bailaran dago Euskal Herriko herririk euskaldunena (Azpeitia, %88, 3) eta kostako herri batzuetan (Zumaia edo Deban kasu) kopuruek zertxobait behera egiten badute ere, eskualdea hizkuntzaren birika dela esan genezake.
|
|
|
Felipe Juaristik, esaterako, honakoa adierazi zuen: " lehen lerrotik harrapatu egiten duen horietakoa, erakargarria dena bai
|
hizkuntzaren
erabilera zuzen eta taxuzkoagatik, nola argumentoa aurrera eramateko planteamenduagatik." (El Diario Vasco XII) Luis Mari Mujikak, bestalde, honakoa nabarmentzen du:
|
|
|
Zehaztasun hauen balioa, ordea, zalantzazkoa da. Gogoratu Egin Irratiarekin EAEen gertatu zena, frekuentzia bakar bat eman baitzitzaion Gipuzkoako herrialdean (nahiz eta beste probintzietan ere kultursustapen eta
|
hizkuntzaren
erabileraren aldetik beste lehiakide askok baino proiektu euskaldunagoa aurkeztu). Edo Nafarroan Euskal Herria irratiarekin gertatutakoa, ez baitzitzaion lizentziarik eman.
|
|
|
Beraren ustez,
|
hizkuntzaren
erabileraren arazoa soziala da, eta lege soziologikoakaztertzea behar beharrezkoa da hizkuntzaren inguruko jokabide eta portaerak ulertu etaazaltzeko. –Berriro ere, dena dela, oso aspaldian Mackeyk Eire-ri buruz egindakoinkesta klasikoan erakutsi zuenaren ildotik, motibazioa aski ez dela agertzen zaigu; eta, bihotzean euskara eta ahoan erdara?
|
|
|
Beraren, azterketamatematikoa? horixe besterik ez da,
|
hizkuntzaren
erabileraren lege soziologikoakaztertu eta ulertzeko tresna, estatistikaren zientziatik aterea.
|
|
|
gizabanako batean oinarrituz ala gizabanako batzuetan, kualitatiboa alakuantitatiboa, esperimentala ala ez esperimentala, prozesuekiko ala portaerekiko, deskribatzailea ala esplikatzailea, barne behatzailea ala kanpo behatzailea, etab.Hauek guztiak orokorki zein partikularki hartutako hizkuntzetan aplikatzeanahiko erraza dela dirudi. Gainera, horrelako metodologia batzuetan ezinbestekoada
|
hizkuntzaren
erabilera ere, derrigorrezko tresna moduan.
|
|
|
hizkuntza bakoitzeko barne aniztasuna (kodeak, dialektoak, erregistroak,...), hizkuntza bakoitzaren arteko tipologia linguistikoa, deskribapen sinkronikoeta diakronikoa, hizkuntzen arteko nahasketak, etab., azpigai moduan; edogertuko gai hauekiko harremanak: hizkuntza bakoitzaren arteko tipologia soziala, hizkuntzen arteko ukipen egoeren motak, ukipen egoerako dominatzaile/ menpekoposizioak, hizkuntza moten araberako jabekuntza/ aprendizaia, hizkuntzaren gaitasun maila,
|
hizkuntzaren
erabilera, hizkuntza gatazka, hizkuntza plangintza, hizkuntza normalizazioa, etab. Aniztasun hori guztia jasoko duen teoria izan daiteke, berriro, komunikazio makroteoria; jadanik, zuzenean, edo zeharka, aipatu direnhauetako gai, azpigai, azpi azpigai edo gertuko gaiak aztertuta eta erlazionatutadaude komunikazio teoriaren pean.
|
|
|
Merkataritzaz ari zaigula, honela dio: ?...Euskal Administrazioak euskaldunok abandonaturik gauzkalako.Katalunian duela urte batzuk katalan
|
hizkuntzaren
erabilera merkataritzan arautzenzuen legea garatu zen. Horretan bai ahoz eta bai idatziz Kataluniako hiritarrek dituztenhizkuntz eskubideak aipatzen ziren eta horiek betearazteko neurriak ere bai.
|
|
|
Hori izan da hizkuntza zientifikoki aztertu ahal izateko egin den hautua.Saussure ren langue eta parole bikotetik lehena hartu zuten estrukturalistek.Chomsky ren competence eta performance paretik ere, halaber, lehena hartudute generatibistek.
|
Hizkuntzaren
erabilera kontuak besterentzat gelditu dira: psikologialari, soziologialari, dialektologialari, neurologialari, hizkuntzarenhistorialarientzat, eta abarrentzat. Hizkuntza egituratik eta hizketa hizkuntzatik ulertzea hautatu da.
|
|
|
–Edozelan ere, azpimarratu dugun bezalaxeTxillardegiren aportazio handienetako bat, gure ustez, hizkuntzaren gorabeherakgizarteko botere harremanen eremuan kokatzean datza.
|
Hizkuntzen
erabilera politikoamahai gainera ekarriz, hizkuntza ezezik kulturaren eremu osoa gizarteko dinamikanulertu beharra nabarmentz.en zaigu. Zentzu honetan, uste dugu Txillardegi eta Brankaren inguko lerro politikoari Ortzik jarritako < kulturalista> iz.ena ez dela egokia?
|
|
2001
|
|
|
" Hay chicles, caramelos, pastillas de café y leche" (12.or.,...)," Chicle americano" (12.or.,...). a) Historiako hizkuntza bikoiztasun hau ez da bigarren nobelaren kasukoa bezain bortitza. Aipatutako kasu horretaz gain, protagonistak berak asmatutako beste istorioetan (etxez etxe saltzaile gisara dabilen sekuentzia horretaz aparte), ez dago bi
|
hizkuntzen
erabilera sistematikorik. Funtsean, kontakizunaren espazio hipotetikoa kokatzeko balio digun baliapide honek (estazio hori Euskal Herriko edozein estazio izan daiteke), ez digu 100 metro ren kasuan islatzen zuen bi komunitate linguistikoen konflikto hori hain nabari agertzen. b) Narratzailea protagonista duten beste istorioak, gehienetan lehenaldian kontatuak, eta itxuraz protagonistaren gaztaroari dagozkionak.
|
|
|
Egun, Porvoo, Finlandiako hiririk zaharrenetan bigarrena da, eta nonahi ageri ditu Finlandiako historiaren arrastoak: bi
|
hizkuntzen
erabilera, gerren aztarnak, eta itsas merkataritzaren eragina.
|
|
|
d) Produkzio egoerak eta baldintzak ugariak eta ezberdinak izanik, testuaketa
|
hizkuntz
erabilerak ere ezberdinak izango dira. Egia esango bada, gizarteakbere komunikazio premien arabera, testu era edo hizkuntza praktikatzeko moldedesberdinak bideratu ohi ditu.
|
|
|
bat dute, hots, erabileraformalak dira. Testu generoa nozioa, azken batean,
|
hizkuntz
erabilera, berezitu, horiek(= hizkuntza praktikatzeko moldeak) ulertzeko eta berorien onargarritasunaerabakitzeko tresna baliagarria da. Baita hizkuntzen i (ra) kaskuntzan kontuan izanbeharreko errealitatea ere.
|
|
|
e). Debatea? izenekoa
|
hizkuntz
erabilera, berezitu, bat dugu; gizarteaneginkizun jakin bat betetzeko existitzen den hizkuntza praktikatzeko molde edoforma bat da debatea.
|
|
|
– Ikas/ irakas prozesuaren xede nagusia ez da hizkuntzari buruzko ezagutzakmetatzea (horiek beharrezkoak izango badira ere),
|
hizkuntzaren
erabileran trebatzea baizik.
|
|
|
|
Hizkuntzaren
erabilera:
|
|
|
6 Azaldu barik geratu ziren adierazpideez mintzatu ginen guztion artean, eta baldintza sozialek
|
hizkuntzaren
erabileran duten garrantziaz mintzatuta amaitugenuen saioa.
|
|
|
Erantzuten duenhiztuna galdera egiteko erabili den aditzaz baliatzen da, elipsia eginez.
|
Hizkuntzaren
erabilera honek hainbat uste uzten ditu agerian.
|
|
|
3 Ukipen egoerako menpeko
|
hizkuntzen
erabilera (hirugarren atala, Garcia). Berriz ere sarrera baten ondoren, ondoko kapituluak bereiziko dira: aztergaia psikologia sozialaren tradizioan nola kokatzen den, identitate etnolinguistikoaren teoria, sare soziala, euskararen erabilera azaltzeko eredupsikosoziolinguistiko berezia, eta azken emaitza eta ondorio teorikoak.
|
|
|
2) Ingurunearengarrantzia motibazioen suspertzean eta bilakaeran behin eta berriz azpimarratzenbada, lehen (menpeko) hizkuntzaren aldeko motibazioei lagungarri zaizkienosagarriak, kutsu idealeko motibazioetan oinarriturik egon partez, errealitatehurbilak berak ezarritako mugetan dautza nagusiki: hizkuntz esparru guztiak etafuntzio osoak lehen hizkuntzaz betetzea, gutxieneko maila batean mantentzeajatorrizko
|
hizkuntzaren
erabilera, jatorrizko hizkuntza kulturarako bide baliagarriaizatea eta heziketa osoa jatorrizko hizkuntzan osatzea. 3) Bigarren (menpeko) hizkuntzaren aldeko motibazioak sortu eta sendotzeko ere, erabakigarriagoak diruditeerrealitate hurbilaren baldintza objektiboek motibazio idealek baino:
|
|
|
|
Hizkuntzen
erabilera era osatuan ulertzeko, ezinbestekoa da sare sozialak kontuan hartzea (Martinez de Luna, Jausoro, Berrio Otxoa eta Idirin, 1998). Euskararenerabilera eta horrek dituen funtzioak aztertzeko, ondorengo mailak hartu dirakontuan sare sozialean (Espi, Azurmendi eta Arratibel, 1993; Arratibel, 1999): 1) Gertuko sarea:
|
|
|
Uste egozentrikoak eta exozentrikoak alderatuz, ordea, beste ikerketetan aurkitutako emaitzak ez dira baieztatzen, ez psikologia sozialaren tradizioan (Allard eta Landry, 1994), ez eta euskarari buruzko ikerketa tradizioan ere (Ros, Azurmendi, Bourhiseta Garcia, 1999; Romay, Garcia Mira eta Azurmendi, 1999): gure lan honetan ezbaita lortzen uste egozentrikoak (agian inplikazio pertsonala adierazten dutelako) exozentrikoak baino ahalmen gehiago dutela bestelako prozesu psikosozialekinlotzeko, identitate etnolinguiskoarekin kasu, eta hizkuntz portaerak azaltzeko,
|
hizkuntz
erabilera adibidez.
|
|
|
Lehen aipatu den bezala, bi eremu horien arteko integrazioa egiteko aurreneko saiakera, Clement eta Noels ena (1996 [1994]) izan zen; beste bat Azurmendi, Romay eta Valencia-k (1996) eskaintzen dute, eta autore horiek,
|
hizkuntz
erabileraz hitz egin beharrean, hizkuntz portaeraz edota portaera linguistiko kulturalazhitz egiten dute, horrekin hizkuntz portaera taldeartekoen eta etnien arteko harremanen testuinguruan kokatuz. Azurmendi, Romay eta Valencia-k (1996) ukipen egoeran dauden etnien arteko eta taldearteko harremanak aztertzeko, eredu teoriko enpiriko bat proposatzen dute (Identitate etnosoziala eta taldearteko portaereneredua. IETPE?), ondorengo faktoreak integratuz (hizkuntz portaeretan duteneraginaren arabera ordenaturik):
|
|
|
bertanalderdi gramatikalez gain, alderdi komunikatiboa, diskurtsiboa eta pragmatikoa ere hartzen dira kontuan. Hizkuntz gaitasunean, faktore ezberdinekdute eragina (hizkuntza faktoreak, psikolinguistikoak, soziolinguistikoaketa psikosoziolinguistikoak); hau da, hizkuntz gaitasuna
|
hizkuntzaren
erabileraren bitartez lortzen da.
|
|
|
Teoriak aukeratzeko, bi irizpide hartu dira kontuan: 1) Irizpide kuantitatiboa, tradizio psikosozialean gehien erabili diren teoriak, eta 2) Irizpide kualitatiboa, ukipen egoeran dauden
|
hizkuntzen
erabilera azaltzeko zeintzuk izan diren teoriagarrantzitsuenak, bai tradizio psikosozialean, eta baita euskal testuinguruan ere. Biirizpide horien konbinazioak ondorengo esparru teorikoak hautatzera eraman gaitu: a) bizitasun etnolinguistikoarena; b) sare soziala; c) ukipen egoeran dauden hizkuntz eta hiztun taldeekiko jarrerak eta motibazioak; d) identitate etnolinguistikoa, eta e) sare sozialak.
|
|
|
Biirizpide horien konbinazioak ondorengo esparru teorikoak hautatzera eraman gaitu: a) bizitasun etnolinguistikoarena; b) sare soziala; c) ukipen egoeran dauden hizkuntz eta hiztun taldeekiko jarrerak eta motibazioak; d) identitate etnolinguistikoa, eta e) sare sozialak. Aurreneko ataletan, teoria horietaz mintzatu da; horregatik, ondorengo azpiataletan, azkeneko bi teorien alderdi batzuetan sakonduko da,
|
batezere
hizkuntzen erabileraren azalpenarekin zerikusia duten alderdietan.
|
|
|
Abrams etaHogg (1990), Lorenzi Cioldi eta Doise (1996), Morales, Paez, Deschamps etaWorchel (1996); 3) Taldearteko harremanen teoria eta identitatearena batuz: Hoggeta Abrams, (1988), Hogg (1992), Valencia (1992), Morales eta Huici (1995), B ourhis eta Leyens (1 996), Azurmendi (1 999), Abrams eta Hogg (1999); 4) Identitate etnolinguistikoa eta gutxiengoen
|
hizkuntzen
erabilera lotuz: Hogg etaRigoli (1996).
|
|
|
eta asoziazio pertsonalen artekoerlazioa demostratu zuten: 1) Sare sozial sendo eta itxiak talde zehatz baten arauenaplikazioa indartzen du, baita hizkuntz portaerarena ere, horrela sare bateko kideeksare horretako arau, balio eta portaerak hartuko dituztelarik; 2) Sare irekietan, berriz, arau estandarrekin ados ez dagoen hizkuntz jokabidea bultzatzen da (Romaine, 1996); Milroy k (1980)
|
hizkuntz
erabileraren eta sare sozialen dentsitate etaanizkoiztasunaren artean erlazio positiboa dagoela demostratu zuen.
|
|
|
Horregatik, lan honenaztergaiari interesatzen zaizkion erabili ohi diren teoria berezietan sartu baino lehen, bi puntu hauetaz mintzatuko dira ondorengo azpiatalak: 1) Gaur egungo psikologiasozialaren eta psikologia soziala eta hizkuntzaren egoera nolakoa den adieraztea; 2) Egoera honetan,
|
hizkuntzaren
erabilerari nolako tratamendua ematen zaionazaltzea.
|
|
|
Gaur egungo psikologia soziala kontuan hartzea nahikoa da, bai psikologiasozialaren bilakaeran gaur egungo egoera aukeratze eta akumulatze prozesuen ondorioa delako, baita lan hau psikologia sozialaren gaur egungo egoeran txertatzendelako ere. Argi dago aurrekari ugari topa daitezkeela
|
hizkuntza
erabilera gaiariburuz ere, baina hemen ez da kontuan hartuko aurrekarien historia; lan honetan interesa duena da, gaur egungo euskararen erabilera azaltzeko baliagarri gerta daitezkeen gaur egungo funtsezko teoriak kontuan hartzea. Hala ulertu behar dira oinarriteorikoari eskainitako atal honetan aukeratu diren eta bereizten diren azpiatalak.
|
|
|
Aplikazio eta esplikazio mailakatzeari buruz, gizabanako maila baino zabalagoak zein maila diren jakiteko, psikologia sozialak erabili dituen mailakatze motaezberdinen artean erabilienak eta garrantzitsuenak
|
hizkuntza
erabilera ulertzekoere, ondorengo bi hauek dira: 1) Alde batetik:
|
|
|
Gardner eta Clement ek (1990), ondorengo alderdiak azpimarratzean batez ere, azkenekomaila aztertzen dute: a) ikuspegi sozioestrukturala (bizitasun etnolinguistiko objektiboa); b) ikuspegi soziodidaktikoa (gurasoen eta irakasleen rola); c) elebitasunaren edo eleaniztasunaren garapenaren teoria ezberdinak (naturala/ formala, aditiboa/ sustraktiboa, eta abar; d) taldearteko ukipenariburuzko teoriak(
|
hizkuntz
erabilera eta komunikazioa); e) ikuspegi soziopertzeptiboa (bizitasun etnolinguistiko subjektiboa, identitate etnolinguistikoa eta akulturazioa); f) hizkuntzaren erabileraren garrantzia.
|
|
|
Gardner eta Clement ek (1990), ondorengo alderdiak azpimarratzean batez ere, azkenekomaila aztertzen dute: ...stiko objektiboa); b) ikuspegi soziodidaktikoa (gurasoen eta irakasleen rola); c) elebitasunaren edo eleaniztasunaren garapenaren teoria ezberdinak (naturala/ formala, aditiboa/ sustraktiboa, eta abar; d) taldearteko ukipenariburuzko teoriak (hizkuntz erabilera eta komunikazioa); e) ikuspegi soziopertzeptiboa (bizitasun etnolinguistiko subjektiboa, identitate etnolinguistikoa eta akulturazioa); f)
|
hizkuntzaren
erabileraren garrantzia.
|
|
|
Lan honetan Euskararen erabilera aztertzen da, gehienbat ikuspegi psikosozialarijarraituz. Euskararen erabilera delako aztergaia, literatura psikosozialean kokatzenden
|
hizkuntza
erabileraren aztergai barruan sartzen da, eta aztergai hau, berriz, psikologia soziala eta hizkuntza, edo psikosoziolinguistika izeneko testuinguruanlantzen da. Hizkuntza erabilera nola ulertzen den ikusteko, egungo, psikologiasoziala eta hizkuntza?
|
|
|
Euskararen erabilera delako aztergaia, literatura psikosozialean kokatzenden hizkuntza erabileraren aztergai barruan sartzen da, eta aztergai hau, berriz, psikologia soziala eta hizkuntza, edo psikosoziolinguistika izeneko testuinguruanlantzen da.
|
Hizkuntza
erabilera nola ulertzen den ikusteko, egungo, psikologiasoziala eta hizkuntza, testuinguruan sartu beharra dago.
|
|
|
gizabanako eta gizabanakoarteko aplikazio eta analisi mailak diragehien erabiltzen direnak, taldeartekoa bigarren mailan geratzen delarik. 3) Komunikazioa edo beste planteamendu teorikoen bitartez?
|
hizkuntzaren
erabilera, gaiaaskotan aipatzen da.
|
|
|
gaiaaskotan aipatzen da. Hala ere,
|
hizkuntzaren
erabilerak ez du berak bakarrik gaiespezifikoa osatzen, ezta hizkuntzen erabilerak taldearteko testuinguruan edoukipen egoeretan ere; gehienetan, gai horiek ez dira zuzenki lantzen, zeharkabaizik, bigarren hizkuntzen jabekuntza, elebitasuna, hizkuntza eta etnizitatea, identitate etnolinguistikoa, etnien edo kulturen arteko komunikazioa bezalakogaietan txertatzen direlarik. 4) Komunikazioaren ikuspegi teorikoak garrantzi berezia dauka, ez soilik psikosoziolinguistikan daukan presentziagatik, edo psikologiasozialaren eta psikosoziolinguistikaren arteko batasun puntua delako, baizik etahizkuntzaren erabileran interesa daukaten aspektu ezberdinak integratzen dituelako, hau da, oso interesgarria da euskal testuinguruan euskararen erabilera aztertzeko.
|
|
|
gaiaaskotan aipatzen da. Hala ere, hizkuntzaren erabilerak ez du berak bakarrik gaiespezifikoa osatzen, ezta
|
hizkuntzen
erabilerak taldearteko testuinguruan edoukipen egoeretan ere; gehienetan, gai horiek ez dira zuzenki lantzen, zeharkabaizik, bigarren hizkuntzen jabekuntza, elebitasuna, hizkuntza eta etnizitatea, identitate etnolinguistikoa, etnien edo kulturen arteko komunikazioa bezalakogaietan txertatzen direlarik. 4) Komunikazioaren ikuspegi teorikoak garrantzi berezia dauka, ez soilik psikosoziolinguistikan daukan presentziagatik, edo psikologiasozialaren eta psikosoziolinguistikaren arteko batasun puntua delako, baizik etahizkuntzaren erabileran interesa daukaten aspektu ezberdinak integratzen dituelako, hau da, oso interesgarria da euskal testuinguruan euskararen erabilera aztertzeko.
|
|
|
4) Komunikazioaren ikuspegi teorikoak garrantzi berezia dauka, ez soilik psikosoziolinguistikan daukan presentziagatik, edo psikologiasozialaren eta psikosoziolinguistikaren arteko batasun puntua delako, baizik etahizkuntzaren erabileran interesa daukaten aspektu ezberdinak integratzen dituelako, hau da, oso interesgarria da euskal testuinguruan euskararen erabilera aztertzeko.
|
Hizkuntzaren
erabilera aztertzeko kontuan hartu beharreko alderdi batzukondokoak dira: a) ukipen egoeran dauden hizkuntzen ikerketetan, aplikazio etaanalisi maila ezberdinen beharra, bereziki, zabalak direnak:
|
|
|
|
Hizkuntzen
erabilera, hizkuntzen ukipen egoeratan
|
|
|
Aurreko atalean esan den bezala, ukipen egoeran dauden etnien edo?
|
hizkuntzen
erabilera, psikologia sozialean eta psikosoziolinguistikan zeharka ikertu dengaia da.
|
|
|
Hori ez da horrela gertatu hizkuntza ikertzen duten beste diziplinetan; adibidez, gai horrek soziolinguistika arloan garrantzi handia du. Psikologia sozialarenarloan, orain arte oso modu espezifikoan eta gutxi garatu izan da talde etnikoenarteko ukipen egoera; psikosoziolinguistikara jo genuke
|
hizkuntzen
erabilerari buruzko lanak aurkitzeko. Diziplina horretan, gai horrekin zerikusirik dutenek ere ondorengo gaiei egiten diete erreferentzia:
|
|
|
1) Taldearteko harremanak, bereziki etnien arteko harremanak; baita harreman horietan bereizgarriak diren prozesu psikosozialak ere, gehienbat identitate soziala. Testuinguru horretan, ukipen egoeran dauden
|
hizkuntzen
erabilera taldearteko komunikazioaren ikuspegiteorikotik ikertzen da. 2) Ukipen egoeran dauden hizkuntzen jabekuntzaren etaetniarteko prozesuen eta portaeren ondorioz eman daitezkeen elebitasun edotaeleaniztasun motak.
|
|
|
2 Arauak jarraitzen dituzten
|
hizkuntz
erabilerak ongi ebaluatuak izaten dira; alderantziz, arauetatik at dauden hizkuntz erabilerak negatiboki baloratzendira. Hala ere, salbuespenak ere izaten dira; adibidez, Aboud, Clement etaTaylor ek (1974), Matched guise teknika erabiliz, Quebec-eko unibertsitariofrankofonoek sei hiztun nola ebaluatzen dituzten ikertu zuten.
|
|
|
2 Arauak jarraitzen dituzten hizkuntz erabilerak ongi ebaluatuak izaten dira; alderantziz, arauetatik at dauden
|
hizkuntz
erabilerak negatiboki baloratzendira. Hala ere, salbuespenak ere izaten dira; adibidez, Aboud, Clement etaTaylor ek (1974), Matched guise teknika erabiliz, Quebec-eko unibertsitariofrankofonoek sei hiztun nola ebaluatzen dituzten ikertu zuten.
|
|
|
Gorago esan den bezala,
|
hizkuntz
erabilera ikertzen duten bi eremu teorikodaude, lehenengoa aurreko azpiatalean azaldu dena (komunikazio eremu teorikoa), eta bigarrena, hizkuntzen jabekuntza eremu teorikoarena, ondoan aztertuko dena.Eremu teoriko honen gaur egungo egoera azaltzeko lan ezberdinak erabil daitezke, eta horien artean aipagarrienak ondorengoak dira: 1) Gardner eta Clement ek (1990) egindako. Social Psychological Perspectives on Second Language Acquisition, izeneko lana, Handbook argitalpenenean jasotzen dena, eta gerorago Valencia (1992) ikerlariak psikologia sozialari buruz euskaraz argitaratu zuen eskuliburuanerabiliko duena; 2) Clement eta Noels ek (1996) eginikoa. Corolarios y Consecuencias de la Comunicacion Intergrupal?
|
|
|
Autore honek hauxe ulertzen du euskarazko alfabetatze kontzeptuaz: lehenune batean, bigarren hizkuntza batean eskolatua izan den euskal hiztun orok bereideiak idatziz nahiz ahoz zuzen azaltzeko daukan gaitasuna; bigarren une batean, gai akademikoak nahiz sozialak erabiltzeko erakusten duen gaitasuna edota, bestelaesanda,
|
hizkuntzaren
erabilera modernoa (Iztueta, 1992, 70 or.). Hala ere, autorehonen ustez gertatzen dena hau da, euskal hiztun gehienak, bigarren hizkuntzabatean alfabetatuak izanik ere, analfabetoak direla beren ama hizkuntzan, euskaraez delako hizkuntza dominatzailea ez sozialki eta ezta kulturalki ere.
|
|
|
" Azterketaren ondorioetako bat da, hizkuntzen funtzioei dagokionez, gazteek hizkuntza ezberdinen artekomailaketa egiten dutela, bakoitzari garrantzi desberdina emanez. Hori dela eta, gaztelania edo ingelesari atxikitzen zaizkion funtzio eta balio komunikatiboak eta praktikoak —erabilerari zeharo lotuta dauden dimentsioak— azpimarratu lirateke, euskarari atxikitzen zaizkion balio eta dimentsio mitikoekin, politikoekin edo identitate emaileekin —hau da,
|
hizkuntza
erabilerari baino motibazio edo sentimenduei lotuak— desberdinduz".
|
|
|
Autonomi garaiko hizkuntz politikaren abiapuntuan bertan dago integrazioarena, konbibentziarena. Horrelaxe azaltzen da hitzez hitz
|
hizkuntzen
erabileraren normal izaziorako legeetan:
|
|
|
Hizkuntz normalizazioen aurkari kasik guztiek
|
hizkuntzari
erabilera edo komunikazio balioa aitortzen diote, ia ia modu esklusiboan. Hizkuntzak jendarterako, harremanetarako, komunikaziorako balio duen neurrian, neurri horretantxe balio du, ez gehiago eta ez gutxiago.
|
|
|
Honetaz gain, edozein
|
hizkuntzaren
erabilera ofizialak, justizia alorrean, administrazioan, hezkuntzan, komunikabideetan, etab., pertsonengan jarrera aldaketa sortarazi dezake hizkuntza horren aurrean.
|
|
|
Horren ondorioz, herritarrok hizkuntza balio sozialtzat hartzen has daitezke eta sinbolo hutsa balitz bezala erabiltzeari utzi. Honek
|
hizkuntzaren
erabileran eta irakaskuntzan aldaketak sor ditzake, bai familia giroan bai gizartean.
|
|
|
Helburua euskaldunok eta euskalgintzak sozialki eta politikoki atzera egitea izanik, bide batez, Euskal Herrian bizi diren espainiazaleen sendotze eta bermatzea bilatzen jakn 230 da, euren ideia, izaera eta jarre retan eta, bereziki,
|
hizkuntz
erabileran.
|
|
2002
|
|
|
Euskararen Erabilera Berezituei buruzko Mintegia (EBM), izenak berak dioen bezala,
|
hizkuntzaren
erabilera berezituez edo espezialitate alor ezberdinetan egiten den hizkuntzaren erabileraz jarduteko eta hizkuntzalaritza aplikatuarekin zerikusia duten gaiez gogoeta egiteko xedea duen mintegia da.
|
|
|
Euskararen Erabilera Berezituei buruzko Mintegia (EBM), izenak berak dioen bezala, hizkuntzaren erabilera berezituez edo espezialitate alor ezberdinetan egiten den
|
hizkuntzaren
erabileraz jarduteko eta hizkuntzalaritza aplikatuarekin zerikusia duten gaiez gogoeta egiteko xedea duen mintegia da.
|
|
|
Mintegiak egiten dituen bileretan, deialdia egin zutenek hasiera hasieratik proposatu eta ondoren erabaki bezala, hiru arlo jorratu dira eta jorratu nahi dira aurrerantzean ere: batetik, euskararen erabilera berezitua (edota zeharka erabilera orokorra) ukitzen duen edozein gai, interes orokorrekoa dena; bestetik, Euskara Tekniko izeneko irakasgaiekin zerikusia duten didaktika kontuak (batez ere irakasgai hauek ematen dituzten irakasleen interesekoak liratekeenak); eta, azkenik,
|
hizkuntzaren
erabilera berezituen edota terminologiaren inguruko alderdi teorikoak jorratzen lagunduko luketen kontuak
|
|
|
nagusitasunez hitz egiten denarekin alderatzen badugu geroz eta deslotuago azaltzen da, horrek dakarren guztiarekin, aldaerak bizirik egon ohi diren ohiko guneetatik eta hizketa elkarreraginetatik aldentzea, eskolaz kanpoko
|
hizkuntzaren
erabileran eraginez. Ingurumari horretan, hizkuntzaren batasun bidean egin duguna ahultzera datozen nola baita euskararen aldaeren aldeko ez diren toki batzuetako joerak alboratuz, aldaerek izan luketen uztarduraz ahalik instituzio gehien ados jarriko dituen prozedura jarri luke, nire iritzi apalean, Euskaltzaindiak.
|
|
|
Aldizkari honen helburuen artean ondokoak daude: zientzia eta teknikarenalorretan egiten diren aurrerapenak plazaratzea, unibertsitateko ikasleei zeinirakaskuntza ertaineko irakasleei testuliburuen osagarriak izango diren materialakeskaintzea, esparru zientifiko teknikoan euskararen estandarizazioa bultzatzea, etaesparru honetan
|
hizkuntzaren
erabilerak sortzen dituen arazoak konpontzenlaguntzea.
|
|
|
Lehenbiziko taulan (21 taula) ikusten denez, UPV EHUko euskal ikasle, irakasle eta AZPkoek, batez beste, komunikazio horizontalaren %60 euskarazegiten dute. Lehenbiziko interpretazio batean, horrek esan nahi du unibertsitatekoeuskaldunak fidelak direla
|
hizkuntzaren
erabileran, aukera duten komunikazio uneetan.
|
|
|
– Zure ustez, zein litzateke egoera ideala saileko irakaskuntzan, ikerkuntzan, kudeaketan eta harremanetan,
|
hizkuntza
erabilerari dagokionez?
|
|
|
– Zein balorazio egiten duzu gaur egungo egoeraz,
|
hizkuntza
erabilerari
|
|
|
Bide horri heldu zion LSI Sailak. Sailburuak lan-talde bat osatzea erabaki zuen1998an, eta
|
hizkuntza
erabileraren normalizaziorako plangintza bat zehaztekomandatua eman zion delako talde horri.
|
|
|
Argi dagoenez, Santamariak aldarrikatutako bidehorretatik abiatu nahi dugu, are indar handiagoz, gainera, euskarak berak bideluzea egin baitu ordutik hona, praktikan eta benetan unibertsitate premietaraegokituz. Hortaz, gaur egun, euskararen gaitasunarena ez da zalantzan jartzen dengaia; eztabaidatzekotan, euskararen erabilera normala beste
|
hizkuntzen
erabilerarekin nola konbina daitekeen zehaztea da eztabaidagai, beti ere pentsatuz egunerokojardunean euskaraz buruturiko ekintzei beste hizkuntzen bidez kanporako proiekzioa nola eman diezaiekegun, edota inguruko unibertsitateetako irakasleekin etaikertzaileekin esperientziak nola truka ditzakegun eta zer nolako harremanak izanditzakegun.
|
|
|
7
|
Hizkuntzaren
erabileraz ari garela, helburu horri egokitzen zaion objektuaaukeratu da ikaskuntzarako. Irakasleen hasierako formazioa besteparadigmetan izan denez, horrek paradigma aldaketa garrantzizkoa eskatzendio irakasleari.
|
|
|
Aurkezpenari dagokionez, adibidez: erabilitako paperaren gramajea (meheegia bada, asko gardendu daiteke eta irakurtzeko zailagoa izan daiteke), letraren gorputza (gero eta pertsona zaharragoak daude Espainian) edo Braille
|
hizkuntzaren
erabilera sustatzea. Azpimarratu du, halaber, inoiz alde batera utzi ezin diren ohar eta neurri bereziak hartu behar direla (“haurren eskueratik kanpo egon”, adibidez), kontserbazioari buruzko arau oso zehatzak eman behar direla eta “kontsumitzailearentzat ulergarria den hizkeran” termino zientifikoak edo espezializatuak azaldu behar direla.
|
|
|
Presaka ibili gara, goseak amikatuak egongo bagina bezala, kezkatuak euskal eskolarik ez zenez gero, ahalik eta gauza gehien euskaraz irakatsi behar dela pentsatuz eta eskatuz. Eta egia da gauza hauetan,
|
hizkuntza
erabileraren kontuetan esan nahi dut, ozenki eskatzen ez bada eta presio zuzenik egiten ez bada, euskara ez dela inon ere aintzakotzat hartzen. Hori da, zoritxarrez, euskararen egoera.
|
|
|
Baina, dena dela, liskar guztiekin ere eta zenbaitetan basatzarik basatza baldin bagabiltza ere, nire etxea dut, nik hala aukeratu dudalako, zenbaitek moldakaitz, barbaro eta bokantzarik gabea ikusi badute ere. Beste etxeekin gertatzen ez den bezala, etxe hau etxe irekia da,
|
hizkuntzaren
erabilerak jartzen dizkion ateek bakarrik zedarritua: gure burua euskaltzaletzat hartzen dugunoi ez digu inork ere baimenik eman behar hemen bizitzeko, euskal etxean bizitzeko.
|
|
|
Egia da euskara erabilera ideologiaz zeharkatua dela? Egia,
|
hizkuntzaren
erabilerak kostu kezkagarri batzuk erakutsi dituela. Galderak egiten badira konponbideak aurki daitezke; aldiz, dena ongi dagoela pentsatzen badugu, edo uste baldin badugu galderak egiteak bakarrik, konponbideak zein diren esan gabe, ez dela gauza ona, eta hori egurra ematea besterik ez dela, sentitzen dut ez bat etortzea.
|
|
|
Hizkuntzaren egitura osoak dira aldatzen ari direnak, batez ere egokitasun kontuan, eta ez halako edo holako hitzen ortografian. Gramatika aldetik zuzenak edo izan daitezkeen esaldiak korapilatuak eta aldrebeska ageri zaizkigu
|
hizkuntzaren
erabileran, usu gramatikari eta, batez ere, erabilerari, izugarriko ostikoak ematen zaizkiola, naturaltasuna alboratuz edo, hobeki esateko, ostikoak naturaltasun handienarekin emanez.
|
|
|
Ikusten duzunez, hauek ere goiti dute jaidura, amodioa bezala, eta ezin dira gauza beheretan gelditu. Nire ustez,
|
hizkuntzaren
erabilera hori aski kezkagarria da. Hala iduritzen zait niri behintzat.
|
|
|
Edo Euskaltzaindiari ongi etorri beroa egiten bazaio oihuka euskararen ofizialtasuna aldarrikatuz. Horiek dira, besteak beste, sinbolo kaltegarriak, eta ez mendreak gainera,
|
hizkuntzaren
erabilerako.
|
|
|
Azkenik, Karlos Linazasororen Ez balego beste mundurik (2000). Egile honen Eldarnioak (1991) aurkikuntza bat izan zen niretzat, eta bere hurrengo ipuin liburuek gora egin dute kalitatean eta
|
hizkuntzaren
erabileraren maisutasunean. Kafka da burura etortzen zaigun lehenengo erreferentzia, baina gehiago dago:
|
|
|
|
Hizkuntzaren
erabilera handiagoa
|
|
|
Bigarren adibide horretan, hizkuntz normalkuntza saioak abiapuntu sendoagoa eta bikoitza landu luke aurretik. Batetik, dauden euskaldunekin hiztun komunitatea osatu, horren ondorioz
|
hizkuntzaren
erabilera eta prestigioa areagotzea lortu arte. Bestetik, hizkuntz pluraltasunaz eta gutxiengo euskaldunaren eskubideaz erdaldunak eta euskaldunak kontzientziatu.
|
|
2003
|
|
|
Egia da euskararen erabilera ideologiaz zeharkatua dela? Egia,
|
hizkuntzaren
erabilerak kostu kezkagarri batzuk erakutsi dituela?
|
|
|
Euskarari buruzko ikerketak direla eta, hizkuntzaren azterketa etnografiko gutxi dago oraindik. Soziolinguistikaren barruan bada" hizketaren etnografia" izeneko adarra,
|
hizkuntzaren
erabilera naturala du aztergai, eta hemen ez da askorik garatu. Eta behar da.
|
|
|
Parte hartzaileak bost edo seigarren urratsean dauden ikasleak direnez, hasieran teoria praktikara eramatea zail izaten zaie, lotsa ere tartean izaten dela, noski. Adiskidetasuna lortu ostean ordea,
|
hizkuntzaren
erabilera hobetu eta euskalki ezberdinak ezagutzen dituzte, kaleko hizkera alegia.
|
|
|
Denek erantzun dute euren hizkuntz gaitasuna hobetu dela.
|
Hizkuntzaren
erabileran aurrerapauso hori familian eta komunikabideak kontsumitzerakoan eman dutela adierazi dute ikasleek. Aurreko urteetako ikasleek, aldiz, aurrerapausoa lan esparruan eman zutela jakinarazi digu Bagerako koordinatzaileak.
|
|
|
Edozein kasutan ere, euren burua komunitate batetik bestera joan etorrian ikusten dute gehienek, hizkuntza bakoitzari giza eta gizarte funtzio zeharo desberdinak aitortuz. " Gaztelerari edo ingelesari atxikitzen zaizkion funtzio eta balio komunikatiboak eta praktikoak (erabilerari zeharo lotuta dauden dimentsioak) azpimarratu lirateke; euskarari atxikitzen zaizkion balio edo dimentsio mitikoekin, politikoekin edo identitate emaileekin (hau da
|
hizkuntza
erabilerari baino motibazioa edo sentimenduei lotuak) desberdinduz64". Beraz, nerabe gehienentzat erdarak praktikoak dira eta euskara identitarioa; bestela esateko:
|
|
|
nolabait esan, hizkuntzarenoinarrian dagoen hiztun herriak daukan kapital material eta sinbolikoaren araberako balio ekonomikoa, soziala eta kulturala izan ohi du hizkuntzak. Horrek esan nahi du oinarritzat duen hiztun herria ren botere oroko rrean erabakitzen dela
|
hizkuntzaren
erabilera araua, erabilera horrena rrazoiak zernahi izanda ere. Gogora dezagun bidenabarmotib azioaren zer nolakoa identitate nazionalaren muturretik hasita balio sozial instrumental hutseraino doazenaldaerez osatua egon litekeela hizkuntzaren balio sinbolikoa ren eta funtzionalaren arteko continuumbat taxuturik.
|
|
|
Zalantzak ditut eskolak, hezkuntzafo rmaleko erakunde gisa, egoera hori irauli ote dezakeen. Garbiago ikusten dut, ordea, hezkuntza ez formaleko erakundeek, eta horien artean kokatu behar dira hain zuzenere helduen euskalduntze alfabetatzekoak, duten ahalmena
|
hizkuntzazko
erabilera informaleko eremuak lantzeko eta hezkuntza formalak iristerik ez duen tokietara iristeko. Ho rtaz, baldin eskolak bere emaitzarik hoberena euskarazko gaitasunaren alorrean ematen badu, helduen (eta gazteen) euskalduntze alfabatetatze erakundeek bere onenaerabileraren sustapenean eman lukete.
|
|
|
|
Hizkuntzazko
erabilera, gizabanako hutsari baino gehiago, taldeari dagokionez gero, talde antolatu eta berezkoak behar ditugu jokaleku gisa gogoan hartu. Lantegietan lankide sareak ditugu, ikastetxeetan ikaskide sareak, he rrietan lagunarteak, elkarteetan lagun multzoak, senitartekoak ere hortxe dira.
|
|
|
Baina sistema eskolarra hizkuntzaren ikuspegitik normaltzen den neurrian, ordea, funtsik gabe geldituko da (eta dagoeneko gelditzen ari da toki ugaritan) egiteko ordezkagarria. Eskolarekiko" osagarritasuna" bilatu litzateke aurrerantzean, zein baita, berriro diogu,
|
hizkuntzazko
erabileraren sustapenarena.°
|
|
|
Izan ere, bizitza publikotik eta begien bistatik desagertzen den hizkuntzak, erabilera publiko eta sozial murritzeko hizkuntzak," beharrezkoa" ez den hizkuntzak, nekez lortuko du herritarren atxikimendu erreala, efektiboa. Beste era bateko motibazioa ere, sormenezkoa, sinbolikoa, kulturala... beharrezkoa eta bultzatu beharrekoa den arren,
|
hizkuntzaren
erabilera publikoa, soziala eta" pragmatikoa" ezinbestekoa du euskarak Nafarroan, eta baita Euskal Herri osoan ere.
|
|
|
2 Ez dakit Kuhnen ‘puzzle’ hitzaren erabilerak eta Wittgensteinenak elkarren artean zerikusirik ote duten. Jakina, Wittgensteinek bere tesi bati lotuta erabili zuen, alegia, filosofian benetako arazorik ez dagoela esaten duenari —hau da,
|
hizkuntzaren
erabilera desegokiari lotutako sasi arazoak, puzzleak, daudela— Gerta ala gerta, ‘arazo’ hitzaren ordez ‘puzzle’ hitza erabiltzea, egia esan, horrela deitutako arazoak oso sakonak eta larriak ez direla erakusteko nahiaren seinale da.
|
|
2004
|
|
|
Eskolaz kanpoko esparruak, eskola barruan ez ditugun aukerak eskaintzen dizkigu, euskalkiak, erregistroak, hizkera kolokiala eta antzerakoak lantzeko. Izan ere, esparru horretan irakasleok bideratu dezakegun
|
hizkuntza
erabilera antzua ez ezik, artifiziala ere gerta daiteke. Horregatik, hizkuntzaren erabilera egokia bermatu nahi badugu, eskolaz kanpoko ekintza horiek bideratzen dituztenek ondo ezagutu dituzte egoera horiei dagokien hizkuntza eta haren erabilera sustatzeko estrategiak.
|
|
|
Izan ere, esparru horretan irakasleok bideratu dezakegun hizkuntza erabilera antzua ez ezik, artifiziala ere gerta daiteke. Horregatik,
|
hizkuntzaren
erabilera egokia bermatu nahi badugu, eskolaz kanpoko ekintza horiek bideratzen dituztenek ondo ezagutu dituzte egoera horiei dagokien hizkuntza eta haren erabilera sustatzeko estrategiak.
|
|
|
Inkesta hori bi hizkuntza dituzten komunitateetan egiten ari gara hainbat hizkuntzalari, gero denon artean emaitzak bildu eta txosten bat prestatzeko.
|
Hizkuntzen
erabilera aztertzea da horren guztiaren asmoa.
|
|
|
Administrazioak beraz, herritarrekin harremana du eta herritarren eskubideak errespetatu behar ditu. Euskal Konfederazioak Herriko Etxeekin sinaturiko Hitzarmenaren bitartez, Herriko Etxeek euskararen aldeko konpromisoa har dezaten lortu nahi da,
|
hizkuntzaren
erabilera garatu eta egunerokoan, frantsesaren aldamenean euskara baliatzeko. Euskara ondaretzat hartu eta aberastasun hori zabaldu behar dugula uste du Laduchek.
|
|
|
Nolanahi ere, ideologia eraginkorraren esku dago hizkuntza murriztuaren etorkizuna, honek arautzen duelako hain zuzen hiztunaren eta taldearen portaera. Horrek markatzen ditu jarrerak eta jarraibideak
|
hizkuntza
erabileran.
|
|
|
Estatuaren egitura beren eskuko duten
|
hizkuntzen
erabilera desideologizatua dagoen bitartean, hizkuntza ez normalduen auzia izaten da ideologizatzeak sorrarazten duen gaitz hau.185 Zertan ote da egungo egunean, horrenbestez, euskararen eta ideologia nazionalistaren arteko hartu emana. Noiz iritsiko zaigu gure hizkuntza nazionala haiek dagoeneko eskuratua duten estatus desideologizatura?
|
|
|
Hizkuntza nagusiaren ezarpen indarra erabatekoa delarik, posible ote da hizkuntza zokoratuaren familia politika autonomorik ezartzea hizkuntzari buruz? Etxe barruko hizkuntza jokaerak zein gradutaraino bereiz ditzakegu hura inguratzen duten
|
hizkuntza
erabileraren korronteetatik. Casenaveren aitorpen zintzoak gordinak bezain lazgarriak egingo zaizkigu euskaldunoi, baina hizkuntza ohituren oinarrizko arau batera garamatzate:
|
|
|
|
Hizkuntzen
erabilera arauak ez dira, nik dakidanez, familia bezalako gizarte erakunde pribatuen esku dauden egitateak. Hizkuntza, ezer izatekotan, gizartearen bihotzean bertan txertatua dagoen fenomenoa da.
|
|
|
Hori ulertuko nuke nik Mendigurenen goiko iritzi horretan. Haatik,
|
hizkuntzaren
erabilera ezin da gizarte organo bakartu baten irudira planteatu; besteak beste, ustezko beregaintasun hori ez dagoelako gizarte komunikazioaren sare orokor eta nagusitik at. Gorputzaren organo guztiak odolaren zain sareetan txertatuak dauden bezalatsu, familia bezalako esparru pribatuak ere hizkuntzazko komunikazio sareetan estekatuak baitaude gizartearen bizitzan.
|
|
|
Elebitasunaren estrategiak, asmoz zintzoa baldin bada behintzat, bi
|
hizkuntzen arteko
erabilera berdintasuna izan luke xede eta jomuga. Horretarako, ordea, hizkuntza nagusiaren estatus erabilera ezin du dagoen dago enean utzi, honen monopolioak haren erabilera ito egiten duelako.
|
|
|
Hizkuntzen merkatuan beste horrenbeste gertatzen da, ahulenaren zorigaiztorako, elebitasunaren edo eleaniztasunaren kontraesanezko merkatu bihozgabean. Hain zuzen, hizkuntza bakoitzak bere balio pragmatikoa eta soziala bere eraginkortasun mailan itsatsirik darama, eta, ondorioz, balio horren irizpideak izango dira
|
hizkuntzen arteko
erabilera arauak eta ohiturak alde batera edo bestera lerraraziko dituztenak. Nahimen hutsez zernahi erdiets dezakegulako usteak arnasa laburra du hizkuntza taldeen arteko harremanak kudeatzeko garaian.
|
|
|
Haatik, oro har, bere jatorri nazionalaren araberako praxi koherente eskasa erakutsiko du soslai nazional horiek dituen herritarrak. Kultura idatzian behinik behin halatsu dira gauzak; ahozkoan,
|
hizkuntzaren
erabilerari doakionez, horrenbesteko erasanik ez jasan arren.
|
|
|
Komunikazioaren eginkizuna gizarte jardunaren oinarrizko betekizuna izanik, gizarte talde nagusienen irizpide linguistikoak gailentzen dira mintzabideen aukera egiterakoan: hots, ororen buru Estatuaren interesak harturik, salbuespenak salbu, nazio talde boteretsuenen eskutik erabakiko da
|
hizkuntzen
erabilera politika. Ezin, bada, eginahalak eginda ere, hegemoniaren logikari alde egin.
|
|
|
Eta erabilera esparruen arteko zatiketa hori dela-eta, demagun honako pare hau adibide gisa: hezkuntza esparrua (publikoa neurri ohargarri batean) bezain erabakigarria izan liteke lan munduko (gehienbat pribatua)
|
hizkuntza
erabilera, erabakigarriagoa ez baldin bada.
|