|
2004
|
|
|
Oker ez banago, Begoña del Tesoren elebitasun esperientziak horren itxurako zerbait iradoki nahi digu euskaldun berriaren lekuko: . Hizkuntzak izugarri gustatzen zaizkit, eta badakit
|
hizkuntza
bakoitzak mundu bat islatzen duela. Gustura nago ezagutu dudan munduan.
|
|
2007
|
|
|
Ez da orokorraren zati bat ere, baizik kasu bakoitzean orokorra osoa, karaktere edo aurpegi bat erakusten. Horrela, nolabait,
|
hizkuntza
bakoitza munduko hizkuntza guztiak da, hizkuntza guztien aurpegi bat; hizkuntza guztiek horrela elkar aditzen dute.
|
|
|
Kant-en aburuz gizon emakume guztien adimenak giza adimen bat bera diren moduan, Cassirer enean herri guztien hizkuntzak hizkuntza bat bera dira. Hala ere, Humboldt-en tradizioan, Cassirer-ek
|
hizkuntza
bakoitzak mundua nola bere gisan eratzen, objektibatzen duen azpimarra dezake, guztien batasun hura ukatzeke:
|
|
|
errepresetazioak hizkuntzan bat egiten baitituzte, «subjektibotasunetik objektibotasunera iragaitzazko puntu handia hizkuntza da»254
|
Hizkuntza
bakoitza munduaren ikuskera (partzial) bat denez gero, «ezagutu ahalgarriaren suma, giza izpirituak landu ahal duenaren alorra bezala, hizkuntza guztien artean, eta haiengandik menpegabe, erdian dago; gizon emakumeak ezin du esparru objektibo huts honetara bestela hurrandu, bere ezagutzeko eta sentitzeko moldean baino, bide subjetibotik hortaz. Non eta doi doi hantxe, ikerketak puntu goren eta sakonenak ukitzen dituenean, bere gaitasunaren akabuan aurkitzen da adimenaren erabilera mekaniko eta logiko, berekitasun partikular orotatik errazkien bereztekoa, eta barneko hautemapen eta sorkuntzaren egikera bat agitzen da, horretatik ageri gelditzen den guztia baita, egia objektiboa indibidualitate subjektiboaren indar guztitik hozitua dela.
|
|
|
Humboldt-en izkribuetan,
|
hizkuntza
bakoitza mundu ikuskera bat delako tesia lehen aldiz era horretan formulatua, Erromatik von Brinkmann i igorritako gutunean kausitzen da (Pariseko egonaldia, Euskal Herrira eginiko bidaia biekin;, Erroman), hain zuzen euskal ikaskuntzetan murgildurik dabilela, berak gutunean adierazten duenez, eta, lehenago aiurri nazionaletan interesatua ibili ondoren, hizkuntz ikerketetan orokorki orain:...
|
|
|
Hizkuntzen mundu ikuspegi (Weltansicht)* honek zera esan nahi du,
|
hizkuntza
bakoitzak mundua bere eran ekartzen duela pentsamendura, mundua bere kategoria eta kontzeptuen sare propioan hartzen duela, perpausa eredu propioak prestatzen dituela, non baieztapena eta judizioa osatu behar diren. Hizkuntza baten barnean
|
|
|
Coseriu k honela galdetzen du:
|
hizkuntza
bakoitzaren mundu ikuskera (Weltbild dio berak: mundu irudia) hartzerik ba al daukagu munduaren interpretaziotzat (Deutung) eta munduaren ulerkuntza, adieratzat (Auffassung)? 1363 Ez da auzikatzen, hizkuntza bakoitzak baduela munduaren «eraketa semantiko» propio bat; eta eraketa semantiko horri bidezki iritzi ahal dakiokeela «mundu irudi» (mundu ikuskera) 1364, zeren eta mundua gizakiari eman lehenik hizkuntzan ematen baitzaio zerbait eratu legez1365 Coseriu goresle gartsua da Humboldt-ena eta haren hizkuntzaren mundu ikuskerarena («1822 urtea irauliarena bezala ikus daiteke hizkuntzalaritzan eta erabat hizkuntzaren teorian») 1366, baina ez gutxiago gartsua kritikoa Sapir Whorf-en Hipotesi «zeharo onartezinarena»1367 Irakurleak eragotz lezake, Coseriu ren Whorf-en irakurkera tamalez behiala ohiko irakukera standar zaharra dela, P. Lee z gero (1996) zuzenduta dagoena.
|
|
|
Baina Whorf-en kritikoei ere, denei edo ia denei, norabide berean eraso egiten die Coseriu k: hipotesia bere atal guztietan ez onartzearren, lehen zatia bera arbuiatzen dute (1
|
hizkuntza
bakoitzaren mundu eraketa semantikoa), edo ukatuz (a) hizkuntza bakoitzaren munduaren eraketa semantiko ordenatu, batasunduna dagoenik, edo (b) «sakoneko egitura» unibertsal batean hizkuntza guztientzat munduaren eraketa bat bera suposatuz. Azkeneko horretara, alabaina, suposatzen den «munduaren bata» hizkuntzaz landakoa da, eta hori ontzat emanik ere, ez du eragozten hizkuntzen ezberdintasun semantiko gertarizkoa gero1369.
|
|
|
Baina Whorf-en kritikoei ere, denei edo ia denei, norabide berean eraso egiten die Coseriu k: hipotesia bere atal guztietan ez onartzearren, lehen zatia bera arbuiatzen dute (1 hizkuntza bakoitzaren mundu eraketa semantikoa), edo ukatuz (a)
|
hizkuntza
bakoitzaren munduaren eraketa semantiko ordenatu, batasunduna dagoenik, edo (b) «sakoneko egitura» unibertsal batean hizkuntza guztientzat munduaren eraketa bat bera suposatuz. Azkeneko horretara, alabaina, suposatzen den «munduaren bata» hizkuntzaz landakoa da, eta hori ontzat emanik ere, ez du eragozten hizkuntzen ezberdintasun semantiko gertarizkoa gero1369.
|
|
|
ezagumentu publikoa galdatzen zuen kontzientzia borrokalariak motibatzen zuen. Baldin bere sentimenduak bezala, bere bere deskubrimeduak,
|
hizkuntza
bakoitza mundu bat dela («mundu ikuspegi» propio bat), haietako bakoitzaren berekitasuna baldingabeki defendatzera bazeraman, bestetik ukiezina zuen hizkuntza guztien batasun/ berdintasuna. Hizkuntzarik kaskarrenak ere mundu osoa espresatzen du.
|
|
|
Hizkuntzen mundu ikuspegi (Weltansicht) honek zera esan nahi du,
|
hizkuntza
bakoitzak mundua bere eran ekartzen duela pentsamendura, mundua bere kategoria eta kontzeptuen sare propioan hartzen duela, perpaus eredu propioak prestatzen dituela, non baieztapena eta judizioa osatu behar diren. Hizkuntza baten barnean hazten denak inkontzienteki jasotzen ditu haren ikuskerak, mundua nolabait esateko bere ama hizkuntzaren betaurrekoen bidez ikusten du, kolore eta soinu jakin batean, handitze eta txikitze espezifikoan, betaurreko hauen kontzeptuzko bilbadura berezia berekin dakarren neurrian961.
|
|
|
Hizkuntzarenindibidualtasuna dagiena ez da lege unibertsal baten pekotasuna, baizik eta beremendegabetasuna beste guztiarekiko unibertsoan. Ez da orokorraren zati bat ere, baizik eta kasu bakoitzean orokorra osoa, karaktere edo aurpegi bat erakusten.Horrela, nolabait,
|
hizkuntza
bakoitza munduko hizkuntza guztiak da, hizkuntzaguztien aurpegi bat; hizkuntza guztiek horrela elkar aditzen dute.
|
|
2010
|
|
|
Hala, hizkuntzan sedimentatuko lirateke historia eta herri identitatea.
|
Hizkuntza
bakoitzak mundua ikusteko modu bat emango luke, Weltansichten
|
|
|
Jose Luis Alvarez Enparantzak, Wilhem von Humboldt, Ferdinand de Saussure eta Benjamin Lee Whorfen bidetik, hizkuntza bakoitzak herriaren pentsamolde eta izaera moldatzen duela azaldu zuen euskaraz Hizkuntza eta pentsakera liburuan.1037
|
Hizkuntza
bakoitzak mundu ikuskera berezia ematen duelakoan, euskal gramatikagintza, euskal literatura eta euskaldunen proiektu politiko nazionala euskarri filosofikoz hornitzeko ahalegina zen agian. Handiek normala balitz bezala agintzen duten munduan, txikiek arrazoi sakonak bilatu behar hizkuntza hitz egiteko ere.
|
|
2011
|
|
|
–
|
Hizkuntza
bakoitza munduaren ikusketa (partzial) bat da? , Joxe Azurmendi, Humboldt:
|
|
|
–
|
Hizkuntza
bakoitzaren atzean mundu oso bat dagoela ikusteak harritu nau: historia sozial, politiko eta ekonomiko bat dago.
|
|
|
Aniztasunaren aldeko bigarren aldarria hauxe litzateke:
|
hizkuntza
bakoitzak munduarekiko irudikapen partikularra ahalbidetzen du. Komunitate bakoitzak bere hizkuntz (ar) en bidez ingurua irudikatzeko, inguruan eragiteko (eraldatzeko, berritzeko?) edota bere kultura eta historia (ahozko/ idatzizko literatura, tradizioa?) gordetzeko modu partikularra dauka.
|
|
2012
|
|
|
97). Nolanahi ere, erlatibitate hori ez dator
|
hizkuntza
bakoitzak mundua ulertzeko bere modua duela onartzetik, jatorrizko testuaren egiturak eskaintzen dituen aukera ugarietatik baizik. Neuberten eredua esanahiaren ikuspegi transzendental batean oinarritzen da, eta itzultzaileak egin beharreko hautuak, predestinatuta?
|
|
2014
|
|
|
Ardatz honen baitako hausnarketa ez da euskara edota hizkuntzak komunikazio tresna hutsa diren edo ez. Identitatearen eraikuntzan eta mundu ikuskeran eragin bizia daukatela eta
|
hizkuntza
bakoitzak mundu ikuspegi ezberdin bat eskaintzen digula kontutan hartuta ere; gazteek horrela pertzibitzen duten litzateke kontua: nork bai eta nork ez; euskararekin duten harremana bizipen positiboei lotuta ageri den edo ez; edota norberak den hori izateko euskara behar duen edo ez.
|
|
2015
|
|
|
|
Hizkuntza
bakoitzak mundu ikuskera berezia ematen duelakoan, euskal literatura eta euskaldunen proiektu politiko nazionala euskarri filosofikoz hornitzeko ahalegina zen agian. Handiek normala balitz bezala agintzen duten munduan, txikiek arrazoi sakonak bilatu behar hizkuntza hitz egiteko ere (417).
|
|
|
Linguistikaren bideetatik abiatutako estrukturalismoaren ‘berri onek’ euskaltzalerik baikorrenaren ametsik onenak gainditzen zituzten, hizkuntza herri baten iraupenean eta nortasunean ezinbesteko ezaugarria zela esanez.
|
Hizkuntza
bakoitzak mundua bere esperientziaren arabera taxutzen, ordenatzen zuela, bakoitzak munduaren, errealitatearen alderdi desberdinak bereizi eta nabarmenduz. Hizkuntza bakoitzak logika desberdin batekin interpretatzen zuela bere ingurua eta, hori dela eta, giza talde bakoitzaren eta hizkuntza bakoitzaren izaera berezi eta errepikaezina.
|
|
2016
|
|
|
–Egungo Hizkuntzalaritzak zalantzan jarri du hain zuzen giza-izpirituaren batasunari dagokion oinarria. Aitzitik,
|
hizkuntza
bakoitzari munduaren ikuskera berezia dagokiola erakutsi du? (Le Monde, 17 V).
|
|
|
Jakobson-en ideiekin, eta askoz piztuago Chomsky-renekin(...) Humboldt-engandik hasita, ordea, Korzybski ganaino badago hats bakar baten ekarri etengabea, argi egile: ?
|
hizkuntza
bakoitza munduaren ikuskera jator eta berezia da?.
|
|
2022
|
|
|
Ondo ezera eramaten nau, negatibora. Ez da alferrik esana,
|
hizkuntza
bakoitzak mundu ikuskera bakana dakarrela bere baitan.
|
|
2023
|
|
|
Hala, «arrazoi kultural eta afektiboengatik», lana itzuli den hizkuntzen artean euskara egoteaz «harro» zegoela adierazi zuen. «Hizkuntz aniztasuna defendatu behar dugu,
|
hizkuntza
bakoitza munduari begiratzeko modu bat baita; hiltzen den hizkuntza bakoitza gure errealitatea ulertzeko ixten den leiho bat da».
|