|
2000
|
|
|
Gallina Blanca Purinak adibidez, hamar hizkuntza erabiltzen ditu pentsuen osagaiak eta elikagarritasun balioak adierazteko. Lantegia Bartzelonan dago, baina hamar
|
hizkuntza
horien artean ez dago ez katalana, ez euskara ezta galiziera ere. Berdin gertatzen da Carioca errotuladoreekin eta Educa Sallent eko puzzleekin, biak Bartzelonakoak.
|
|
|
Zeren, nazionalismo horiek aurre egin behar baitiote aipaturiko, amnesiak? sortzen duen eta Estatu Nazioarenak ez diren hizkuntzekiko urruntasunari, urruntasun afektiboa barne, honek komunitate nortasunaren apurketarekin duen loturarekin?,
|
hizkuntza
horiek ahaztu edota gutxiesten diren heinean.
|
|
|
Guztiok dakigu gaurko kultura hizkuntza nagusiak, hots, txinera, ingelesa, espainiera, alemana, frantsesa, errusiera, arabiera, hindi edo japoniera, Erdi Aroan, batez ere, abeltzainen, nekazarien eta eskulangileen berbetak izan zirela, eta mendeetan zehar, monasterioetan, gorteetan, kantzelaritzetan eta eskola unibertsitateetan izandako lantze literario, administratibo eta zientifikoari esker heldu direla gaur aitortzen diegun zientzi eta kultur tresna egoki izateko maila horretara. Kasu hauetan guztiotan baina, mende asko iragan dira
|
hizkuntza
horiek beren literatur batasuna eta estandarizazioa eskuratu eta orain zientzi arloan daukaten terminologia zehatza lortu arte.
|
|
2001
|
|
|
Ikastetxe elebidunaren aldeko aukera egiten bada, interesgarria izango da gaztelaniaz zenbat eskola eta beste hizkuntzan zenbat emango diren jakitea,
|
hizkuntza
horiek sartzen zein adinetan hasiko diren eta zein mailatan sartuko diren.
|
|
|
[.] Herrihorietako intelektualek egin duten aukera nazional eta literarioa, kolonizatzailearen hizkuntza erabili edo benetako literatur eta hizkuntz ondare propioasortu?
|
hizkuntza
horien aberastasun eta literaturtasunaren arabera egingo da, bainabaita herri horien garapen ekonomikoaren mailaren arabera ere22.
|
|
|
Gauzatxo bat ahaztu zaigu, beti bezala: teologiako eta fisikako hizkuntza bereziaren eginbidea ez dela alegia artzain ikazkinentzat adierraz eta adieraz  kor gertatzea, ikasiak beren artean zehazkiro mintzatzeko izan zirela sortuak
|
hizkuntza
horiek. Eta artzain ikazkinak utzirik nire antzeko erdi ikasietara baldin bagatoz, nabari da zer gertatzen zaigun, behin eta berriro:
|
|
|
hamaseigarren mendean hasten da gure literatura, albanieraren ere parean. Lehenagoko zenbait aztarren bada eta beste bi
|
hizkuntza
horietan ere bai, baina esateko moduan hamaseigarren mende arte ez dugu literatur obrarik.
|
|
|
Inork imajina dezake ingelesa, gaztelania edo frantsesa nagusitzen diren esparruetan
|
hizkuntza
horiek hiztunbe rririk ez erakartzea, bertako biztanleriak beste hizkuntza bat hautatzen duelako. Egindako ikerlanetan euskara bigarren mailako hizkuntzatzat jotzen dutela adierazten digute euskal gaztetxoek.
|
|
|
Azkenik, egongo ote da gurasorik —kopuru adierazgarritan, bederen— hizkuntza nagusietako hiztun komunitateetako partaide osoak izanik, euren seme alabei
|
hizkuntza
horiek irakatsiko ez dietenik. Guraso eta seme alaben arteko euskararen ondorengotaratzea non eteten den ikusi behar dugu:
|
|
|
Horren zergatia argi dago: esandako eguna Europako Batasunak eta Europako Kontseiluak antolatua izan arren,
|
hizkuntza
horien aldeko politikak estatuen eskuetan daude. Eta Frantzia nahiz Espainiako estatuek orain arte izan duten euskararekiko praxia sobera ezagutzen dugu.
|
|
|
Esan bezala, hizkuntza gutxituen gaineko eskumenak dituzten estatuek ez dute berebiziko kemenik jartzen eta ez dira zinez inplikatzen
|
hizkuntza
horien alde; ez orain artekoan, ezta aurrera begirako asmotan ere. Horregatik, Hizkuntzen Europako Egunean hartutako jarrera geldoa da haien axolagabekeriaren adierazlerik hoberena.
|
|
|
1990 urtetik aurrera, alabaina, hizkuntza gutxituak gero eta aipatuagoak dira Europan, Brezigarrek gogorarazten zigun bezala. Baina, mugimendu berri horren pizgarria ez zen
|
hizkuntza
horien alde egiteko zioa, gatazka etnikoak —askotan, hizkuntza gutxituak tarte— ekiditea baizik.
|
|
|
Puntu biok batera jarrita, hauxe ondoriozta dezakegu: EBko hizkuntza gutxituen aldeko jarrera epelak pizgarri bat du
|
hizkuntza
horiekiko grina sortzeko; eta hor dago gure eginkizuna, hizkuntza horien hiztun komunitateen partaide eta ordezkari guztiena, hain zuzenere: hizkuntza gutxituen normalkuntza hizpide bihurtzea, etxean bertan nahiz Europan.
|
|
|
Puntu biok batera jarrita, hauxe ondoriozta dezakegu: EBko hizkuntza gutxituen aldeko jarrera epelak pizgarri bat du hizkuntza horiekiko grina sortzeko; eta hor dago gure eginkizuna,
|
hizkuntza
horien hiztun komunitateen partaide eta ordezkari guztiena, hain zuzenere: hizkuntza gutxituen normalkuntza hizpide bihurtzea, etxean bertan nahiz Europan.
|
|
|
Estatu handietako hizkuntzekin eskubideen neurgailu berak ez du funtzionatzen.
|
Hizkuntza
horiek" obligaziozkoak" dira. Adibidez, frantsesaren erabili beharra ez da Parisen bakarrik, Ipar Euskal Herrian ere bai; eta ez hexagonoan bakarrik, Polinesian ere bai.
|
|
2002
|
|
|
Ingelesa Euskara Gaztelania» liburua, bere ariketa bereziak eta guzti.
|
Hizkuntza
horien irakasleentzat ere lagungarri gerta daiteke lau atal nagusitan banaturik dagoen liburu hau, lagunarteko hizkera, beste hizkera oso informalarekin (batzuetan zakarra ere izan daitekeenarekin) eta hizkera iraingarriarekin tartekatuz baitaude osatuak «Eguneroko esamoldeak».
|
|
|
Urtero sortzen den debatea da Galeuscak zer funtzio bete dezakeen. Esan beharra dago ezen, ikasturte editorial bakoitzean, Galeuscako bilerak eta kontaktuak direla
|
hizkuntza
horien arteko itzulpenetatik argitara ematen den ehuneko handi baten iturri. Emaitza horri idazleek egun horietan konpartitzen dituzten esperientzia bitalak eta sorkuntzazkoak erantsiz gero, esan dezakegu Galeuscak baduela etekina, baina hedabideen arreta eskasa (ez hain nabarmena Galizian eta Euskadin) eta inertzia administratiboa tarteko, nekez eman dezake gehiago.
|
|
|
Urte askotan eta askotan, hizkuntza klasikoak (latina eta grekoa) erdi eta goi mailetako ikasketen oinarrizko ikasgai izan ziren, eta hizkuntza horiekin batera ezagutzen eta aztertzen ziren bi herri horietako literaturak eta mitologiak. Ikasketa guztietan, baita zientzietakoetan ere, bi
|
hizkuntza
horiek eta, orokorrean, kultura klasiko osoak pisu handia izaten zuten; zer esanik ez, letra, arloko deitzen zitzaienetan:
|
|
|
Badirudi gaur egun, mesederako ala kalterako, gure institutuetan kultura klasikoaren ezagutza nahikoa baztertua geratu dela,
|
hizkuntza
horietara zuzentzen diren ikasketetan ez bada behintzat, eta kultura klasikoarekin batera Grezia eta Erromako mitoak, garai batean hain ezagunak, zokoratu eta ahaztu egin direla.
|
|
|
Bertoko bi hizkuntzaknahikoa ez, eta kanpora begira gaude. Ingelesa, frantsesa, alemana... geroago etagehiago dira
|
hizkuntza
horiek hitz egitea eskatzen dutenak. Badira unibertsitate arloko ikastetxeak, ohiko gaietan ez ezik, hizkuntzetan ere jendea trebatzen dutenak, Euskal Herrian bertan:
|
|
|
Euskara, Debagoienean eta Gipuzkoako Goierrian bederen, nagusia izango delarik, gaztelaniariere garrantzia emanez, badelako ere bertoko hizkuntza, gurea; eta ingelesa, noski, arrazoi nabariengatik. Unibertsitatera sartzean hiru
|
hizkuntza
horietan nolakomaila duten arabera, ikasketa ibilbide ezberdinak planifikatu dira helburura iristeko. Hasieran ezberdinak diren hizkuntza ereduak bata besterantz hurbilduz joango dira, eredu eleanitz bakarrera iritsi arte.
|
|
|
...skal Herrian bizi direnek, bestela gura baldin badute, ez dute zertan euskarazko kultura kontsumitu Euskal Herrian bizitzeko (ez bakarrik gazte lania eta frantsesa hor daudelako, ezpada arabieraz ere bizi daitezkeelako Euskal Herrian bertan, Herri Arabiarretako hedabide erraldoien jaurtipen kulturalei esker, eta, horrela, beste kolektibo batzuk ingelesez, errusieraz, nahiz italieraz bizi daitezke,
|
hizkuntza
horiek ofizialtzat dituzten estatuetan fisikoki bizi gabe?).
|
|
|
Esate baterako, oïl eta oc hizkuntzen auzokoa den frankoprobentzala (Lyon, Savoia eta Daufinatuan hitz egiten dena). Normalean,
|
hizkuntza
horiek ez dute inoiz ezagutu estandarizazio prozesu arrakastatsurik, ezta onarpen ofizialik ere, mundu modernoan.
|
|
|
ohartu gabe, bi hizkuntza mota eraikitzen ari gara, eta euskara gaztelaniaren nahiz frantsesaren azpian jartzen dugu egunero. Gure hizkera euskaran arrotzak izan diren egiturez betetzen ari gara, zuzenean hartzen baititugu hitzak, esamoldeak eta egitura osoak beste
|
hizkuntza
horietatik, batez ere gaztelaniatik. Hau da, eta nik neuk ere eman ditut zenbait adibide lan honetan, euskarak, bizirik iraun nahi baldin badu, duen beste arrisku argietako bat.
|
|
|
kapital literarioa meta  tzen jarraitu behar du, munduko literaturen artean bere lekutxoa finkatu nahi badu; auzia oso argi azaltzen du, beste literatura batzuen kasuak aztertuz, Pascale Casanovak La République mondial des Lettres duela gutxiko bere liburuan. Gaztelaniazkoak edo frantsesezkoak urratua dute aspaldidanik bide hori eta, hortaz,
|
hizkuntza
horietako idazleek badute, nahi izanez gero, probintziano portatzeko aukera (beste askoren artean). Euskarazkoak urrats garrantzitsuak eman ditu bide horretan gutxienez 60ko urteetatik hona, eta 90ekoa ez da, nik uste, salbuespena alde horretatik.
|
|
|
Nire iritziz, Euskadiko hiru hizkuntzatan eta, horiez gain, ingelesez ere. Horrek ez du esan nahi unibertsitate guztietan lau
|
hizkuntza
horietan eta neurri berean irakatsi behar denik. Unibertsitate bakoitzak duen kokapenaren eta lurraldearen egoera soziolinguistikoaren arabera egin behar da eskaintza.
|
|
|
Horretarako, baina, beharrezkoa da herri horretako hizkuntza ezagutzea; gutxienez, nazioartean gehien erabiltzen den hizkuntza ezagutu da. Hori dela eta, geure unibertsitateetan ingelesez edo beste
|
hizkuntza
horiez eskolak jasotzeko aukera ezin hobea litzateke, akademi alorrean hizkuntza hori trebetasunez erabiltzeko oso bide egokia baita.
|
|
|
Aniztasun bertsua topatzen dugu maiz bi
|
hizkuntza
horietako estatus soziolinguistikoak alderatzean. Oso maiz gertatzen baita hautagai den hizkuntzetako bat debekatuta egotea, edota kulturaren eta administrazioaren eginkizunetatik at luzaz egona izatea; eta horretaz" herdoild urik" edo" zaharkiturik" nolazpait.
|
|
|
Horrek hautsiko du, nahi edo ez, hizkuntzaren batasuna. Euskararen aldamenean beste hizkuntzaren bat agertuko litzateke, eta nekez ikusten dut nik
|
hizkuntza
horien artean gaztelaniak edo frantsesak, batez ere gaztelaniak, pisu handia ez izatea. Gauden tokian gaude, gauden tokian bizi gara, eta ditugun harreman akademikoak ditugu.
|
|
2003
|
|
|
Hezkuntzan zentratu dugu artikulua baina, hezkuntzaz gain, giza eta psikologi faktoreek frantsesa ez diren hizkuntzak ahuldu dituzte ere: goi mailako jendearentzat
|
hizkuntza
horiek" beheko" hizkuntzak izan dira, nekazari, baserritar eta analfabetoekin lotuta daudenak, hiztunen artean egundoko konplexuak eta auto gorrotoa sortuz; honek nabarmen gutxitu du belaunaldien arteko hizkuntz transmisioa. Okzitaniera, korsikera edota euskara, kasu, prestigiorik gabeko hizkuntzak omen dira, abereak gobernatzeko bakarrik balio dutenak.
|
|
|
Bestetik, komunitate baten eta bere ama hizkuntzaren arteko berberatasuna azpimarratu nahi izan dut, alegia herrien historia eta haien hizkuntzen historia berbera direla. Horregatik, hain zuzen, bat egin genuke guztiok hizkuntzak iraunarazteko zereginean,
|
hizkuntza
horiek jakin ala ez haiek bizirik jarraitzea guztiontzat delako garrantzitsu, guztion ondarea direlako eta haiek galtzen uztea eromena litzatekeelako. Eta hizkuntza politika neurri egokiak hartuz guztien biziraupena ziurta daiteke.
|
|
|
Nahiz aipatzen ditugun bospasei
|
hizkuntza
horietarik landa, beste anitz gelditu diren berri onaren hedapenerako erabili gabe.
|
|
|
Hemen eta orain, txikiok sortzen ditugun arazoak: kudeaketa ekonomiko propioaren eskakizuna,
|
hizkuntza
horien errebindikazioa, hezkuntza sistema autonomoen eraikuntza, ikerkuntza lerroen zerrendatze burujabea, epe luzeko nahiz hurbileko etorkizunaren proiekzioaren ezaugarritze desberdina, horiek guztiak zelan konpondu. Estatu arazo ez diren bitartean, arazo horiek ez dira benetako arazo; alegia, eskakizun horiek ofizialak ez diren bitartean, ez dira kontuan hartu beharrekoak, zeren ofizialak ez diren heinean ez baitira ezagutuak.
|
|
|
Han eta hemen diotenez, Munduan, mende batean, Â hizkuntza kopurua erdira jausi da. Eta
|
hizkuntza
horien arteko gehienak, estatu egitura sortzerik izan ez duten gizarteetan galdu eta galduko dira. Estaturik ez bada, hizkuntzarik nekez.
|
|
2004
|
|
|
Hizkuntza da modu bakarra lekura iritsi eta barrenera sartzeko. Kazetari batek
|
hizkuntza
horiek beharrezkoak ditu. Ez baduzu arabiera hitz egiten, eta ez baduzu ulertzen eta errespetatzen legio musulmana, ezin zara kazetari ona izan.
|
|
|
Zinez, hainbat ahots entzun ziren, gaztelaniaz besteko
|
hizkuntza
horien tratamendua salatzeko; baina prozesuko legeek euren horretan iraun zuten, erregimen politikoak aldatu arren. Horrek indartu egin zuen gaztelaniaren eginkizuna, prozesu zibilaren berezko espresabide moduan.
|
|
|
Ez horixe.
|
Hizkuntza
horien legitimazioa mekanismo ideologiko batzuen bitartez burutzen bada, ideologia horien izaeran eta garapenean jarri behar genuke gure arreta, hauek modu naturalean txertatu baitzaizkigu gure adimenean. Aldiz, euskaraz eta euskalgintzaz dihardugun bezainbatean, indarrean daukagun ideologia biluzik eta bere burua nola zuritu ez dakien euskaltzale kikilduaren aho lumetan ageri zaigu.
|
|
|
Horretaz gain, elebitasuna gutxi balitz, hiru eletan jardun beharra izango omen da bihar etziko premia. Hizkuntza aniztasunaren etorkizun horretan,?
|
hizkuntza
horietako bakoitzak funtzio desberdinak izango ditu?. Beraz, euskararen etorkizuna gainerakoekin taxutuko duen hizkuntza merkatuaren sokatiran erabaki da:
|
|
|
Ohar bat, zilegi bazait, tekniko jaun andreentzat: hiru
|
hizkuntza
horien ikasketa garatuko den baldintza objektiboez ari naiz, ez ikasketa prozeduretan erabiliko den metodologiaren arrakastaz edo porrotaz. Ene irudiko, hori baita gutxienekoa.
|
|
|
Honela zioen orduko hartan: . Bistan da,
|
hizkuntza
horietako bakoitzak (euskara, gaztelania/ frantsesa eta ingelesa) funtzio desberdinak izango dituela: bakoitzak erabakiko du bere famili bizitza garatzeko zein hizkuntza nagusiki erabiliko duen, gizarte, kultura eta ekonomi bizitzan bat baino gehiago erabili ditu?. 362
|
|
|
Mezu hori dakarkigute bederen Iñaki Martinez de Lunak eta Nekane Jausorok; eta, horrenbestez, aurrera mezulariak: . Hizkuntzen funtzioak aztertzea interesgarria zaigu, oso loturik daudelako
|
hizkuntza
horien kokapen, irudi eta legitimitate sozialekin eta, horrekin batera, hizkuntzarekiko norabide eta interesekin (motibazioekin, zentzu zabalean). Azken finean, hizkuntza baten ospea edo prestigioa (gizarte balorapena) loturik doakie betetzen dituen gizarte funtzioei?. 352
|
|
|
Harrigarria ote da bada Arestiren definizio hori gure egungo munduan? Egungo mundu honetan nola definitzen ote da, izan ere, horrela ez bada, idazle frantses edo espainol baten izena eta izana, nahiz eta
|
hizkuntza
horiek munduko beste zenbait lurraldetan ere erabili. Ba ote da munduan italieraz ari ez den idazle italiarrik?
|
|
|
Haatik, ez nuke honekikorik amaitu nahi honakoa erantsi gabe: Gimenezek, edo honen antzera pentsa dezakeen inork ez zukeen halakorik inoiz aitortuko, aldez aurretik Estaturik gabeko milaka
|
hizkuntza
horien egoera nazionalaz eta politikoaz informazio pixka bat eduki izan balu. Informazioaren gizartean eskueran omen daukagun informazioak, dirudienez, ez digu egiazko informaziorik igortzen mendeko diren herri identitateen gainean.
|
|
|
Mendebaldeko
|
hizkuntza
horiek latinetik hartu dute sustraia kultura adierazteko, etalingua navarrorum gureak ere bai. Gure hizkuntzan kuitura dugu eta latincz cultura.Cultura, latinez, nekazaritza, laborantza, lantzea (eta landa), haztea da.
|
|
|
Maputxe, guarani, aimara, ketxu eta toba herrietako ordezkariekin batera daude Euskal Herria, Herrialde Katalanak eta Galiziatik joandakoak. Kongresuko antolatzaileek Estatu espainiarreko hizkuntz gutxituei toki berezia eskaini diete, hiru
|
hizkuntza
horiek, herri indigenenak bezala, espainieraren inperialismoari aurre egin behar izan diotelakoan. Euskal Herrian Euskaraz gonbidatu dute, eta taldeko kide Gabi Basañez dago han.
|
|
|
Etrusko Akademiak, Euskaltzaindiak, eta Españolak, ezin dezateke nehundik ere jokabide antzekorik izan; hiru
|
hizkuntza
horiek, bizitasunari gagozkiola, guztiz desberdiñak diralako.
|
|
|
finlandera, txekera, juduera, eta abar.
|
Hizkuntza
horiek oro galtzear ziran.
|
|
|
Industria eta burgesia arroztuaren arazoa, guk bezela, Finlandiak eta Txekoslobakiak ezagutu dutelako. Hiru
|
hizkuntza
horiek, azkenik, nagusitu egin dira beren hiru herrietan; eta, barka nazazue, euskera piztuko badugu, herri horien gertaerak aztertu behar ditugu bereziki. Irlandako jokabideak aztertuak ditut, bai; baina nola jokatu behar ez den erabakitzeko hain zuzen.
|
|
|
Eta beste hizkuntza bat hartzeko beharra eta eskubidea du. Zeren eta
|
hizkuntza
horiek, beren hortan," ospe" az eta" literatura" z kanpo eta gaiñetik, ez baitute beren mintzabide tasun izankizuna betetzen; ez baitute bizitzen laguntzeko balio. Bizi izateko, hain zuzen, mintza ahal izateko eta alkar aditzeko, beste hizkuntza batez (erresuma hizkuntzaz hain zuzen) baliatzera bortxatzen baitute.
|
|
|
Bizi izateko, hain zuzen, mintza ahal izateko eta alkar aditzeko, beste hizkuntza batez (erresuma hizkuntzaz hain zuzen) baliatzera bortxatzen baitute.
|
Hizkuntza
horiek, hortara, bizitzatik kanpo jarri dira: ez daude gizonaren zerbitzuko.
|
|
2005
|
|
|
Sistema horrek funtziona dezan, jendeak gutxienez katalana ulertu egin behar du eta baita gaztelania ere. Batxilerretik etorritako jendeak ez du arazorik bi
|
hizkuntza
horiekin, baina mugikortasuna dela-eta Erasmus, Socrates... programekin jendea dator. Europaren ikuspuntutik egokia ikusten dut.
|
|
|
Erabaki horri esker, Estatuko euskaldunek, galiziarrek eta katalanek euren hizkuntza erabili ahal izanen dute Europako erakundeetara idatziz jotzeko eta erantzuna erabilitako hizkuntzan berean jaso ahal izanen dute. Halaber, Europako Kontseiluaren eta Europako Parlamentuaren legezko erabakiak
|
hizkuntza
horietara itzuli eta erakunde horien webguneetan agertuko dira eta Estatuko nola erkidegoetako ordezkariek Kontseiluan eta bertzelako foroetan hizkuntza koofizialetan ahoz egin ahal izanen dute arrazoizko epean hala eskatzen badute eta horretarako bitartekorik badaude.
|
|
|
Bestetik, gaitasun komunikatiboak eta pragmatikoak ere menderatzea bi hizkuntzetan. Horretarako beharrezkoa da
|
hizkuntza
horiek asko eta ingurune eremu arlo guztietan erabiltzea, gaitasun horiek erabiliz baino ez direlako lortzen.
|
|
|
Tontxu Campos, Hezkuntza sailburuak Bigarren Hezkuntza amaitzerako laugarren hizkuntza menderatzea lortu behar dela esan du. Nola ezkonduko dira
|
hizkuntza
horiek denak. Bateren batek esan du ez dela oso logikoa ingelesa hain txikiei erakusten hastea euskararekin ditugun arazoak izanda.
|
|
|
Espainieraz eta ingelesez ikasiko diren curriculumeko ikasgaiek ikasturte osoa iraun dezatela eta urtero edo bi urtez behin alda dadila ikasgaia. Helburua da
|
hizkuntza
horietan ere, ikasgai bakoitzeko ohitura linguistikoak (lexikoa, ortografia, estilo diskurtsiboak...) ikastea eta lortzea.
|
|
|
Euskara eta euskaldunak enbor horretatik egun arte iraun dutenak izango lirateke, bidean iberiarrak, tartesiarrak, etruskoak, eta minoarrak gelditu ziren. Beraz euskara, iberiera eta beste
|
hizkuntza
horiek ulertzeko erabil daiteke. Are gehiago J. Alonso-ren ustez, euskara eta iberiera hizkuntza berberak dira, tartesiera aldiz, beste idazkera sistema batekin idatzitako iberiera.
|
|
|
EBko lau
|
hizkuntza
horietako titulazio ofizialeko hirugarren maila batera arte ikasteko aukera ematen du.
|
|
|
Era honetako entziklopedia bat kontsultatzeko aukera izanez gero, batek ez lituzke bertan berak ikasi nahi lukeen hizkuntza arrotzaren singularitateei buruzko deskribapen zehatzak bakarrik aurkituko; aldi berean, hor bertan, hizkuntza horrek bestelako hizkuntza ezagunen artean beteko lukeen benetako lekuari buruzko informazioa ere aurkituko luke. Pertsona horrek, entziklopediaren egitura ondo ezagutuz gero, aukera izango luke
|
hizkuntza
horien estudioa burutzeko eta, gizakiaren hizkuntz prozedura osoaren ikuspegi sistematiko baten bitartez, baita estudio horren zentzua —hizkuntza baten eta bakoitzaren izaeran barrena sartzera zuzendutakoa— zehatz mehatz antzemateko ere.
|
|
|
" Espirituarentzako ariketa egokienetako bat", honela dio Humboldtek," hizkuntza batean pentsatu dena beste batean adieraztea da", ze" honi esker pentsamendua espresio era zehatz batekiko independenteagoa bihurtzen da" 150 Norbaitek gaitasuna badu ideia jakin bat bere jatorrizko hizkuntzan eta baita beste hizkuntzetan ere esateko, adiera ezberdinen arteko korrelazioa biribila ez dela ikustearekin batera, esamolde horietako bakoitzaren erlatibotasunaz kontziente izateko aukera irabazten du. Itzulpen moduko ariketa horretan, hala ere," ez dira
|
hizkuntza
horiek bertan elkarri eragiten diotenak" baizik eta, berez," mintzatzen denaren espiritua da, bi hizkuntzen erabileraren bitartez, taktu linguistiko batez eta, gainera, kontzientzia linguistiko orokorrago eta zuzenago batez jabetzen dena" 151 Horrela, bada, hizkuntza ezberdinak ezagutzea eta erabiltzea, pertsonen arteko informazio trukea errazteko bitarteko praktikoa izateaz gain, ...
|
|
|
Hizkuntza ezberdinen aldibereko erabilera gehiago zabaltzen den heinean eta giza-talde bat horri esker biziagoa bihurtzen den heinean, orduan eta aberatsagoa izango da irabazia
|
hizkuntza
horientzat bertan eta emankorragoa horien eragina pentsamenduan eta prestutasun linguistikoan.152
|
|
|
Hau orain hobeto azaldu nahian esan dezagun, lehenbizi, Humboldtek kritika latza egiten diela ezagutzen dituen hizkuntzak irakasteko ohizko metodoei: hauek orokorrean" hitzen baso batean" edota" forma pila neketsu batean" galtzen dira171, eta, gainera,
|
hizkuntza
horiek ikasteko irizpide praktikoak aurkeztu beharrean, gehiegi arduratzen dira kasu bakanak sistematizatzeaz. Zentzu honetan berak garbi dauka gaitzespen honen oinarrian dagoen printzipio orokorra:
|
|
2006
|
|
|
Herritarrek ez euskararik, ez katalan, galego edo valentzierarik dute erabili Europako Parlamentuarekiko idatzizko harremanetan. Espainiako Gobernuak egin zuen eskaria komunikazio idatzia lau
|
hizkuntza
horietan egiteko. Bozketan zazpik kontrako botoa eman dute eta seik alde.
|
|
|
. Errepublikak Monarkiapean nagusi ziren joerak indartu ditu. Frantsesa eta hizkuntza gutxituen arteko harreman desorekatua ez konpontzeaz gain,
|
hizkuntza
horien erabilera mugatuz, hizkuntza gutxituen araberako jarrera eta irudi ezkorrak garatu ditu, nazioaren batasunaren eta beharrezkoa zen alfabetizazioren izenean. Patois izendapenak eta horrek daukan karga ezbalorizatzaileak, frantsesaren nagusitasuna areagotu du hizkuntza nazional bakar bat derrigortuz.
|
|
|
Errepublikak Monarkiapean nagusi ziren joerak indartu ditu. Frantsesa eta hizkuntza gutxituen arteko harreman desorekatua ez konpontzeaz gain,
|
hizkuntza
horien erabilera mugatuz, hizkuntza gutxituen araberako jarrera eta irudi ezkorrak garatu ditu, nazioaren batasunaren eta beharrezkoa zen alfabetizazioren izenean. Patois izendapenak eta horrek daukan karga ezbalorizatzaileak, frantsesaren nagusitasuna areagotu du hizkuntza nazional bakar bat derrigortuz.
|
|
|
2 Hizkuntza edo hizkuntza familia baten ikerketa,
|
hizkuntza
horietako testu idatzien analisi kritikoan oinarritua.
|
|
|
Ondoren, gai honekiko pasiorik sentituko ez duen pertsona neutro baten eskua sartu eta hamar papertxo atera ditzan eskatuko diogu. Hamar
|
hizkuntza
horiek izanen dira aurrerantzean gure ahaidetzat joko ditugunak.
|
|
|
Hizkuntza nagusi gaztelania eta frantsesa dituen Euskararen Herrian bizi gara. Euskararen auzo hizkuntzak sukaldeko hizkuntza bihurtu zitzaizkigun aspaldi, eta sukaldeko leihotik kanpora begiratzeko ere
|
hizkuntza
horien beharra izaten dugu. Baita etxe barruan ibiltzeko ere, egia aitortzera.
|
|
|
• Bestalde,
|
hizkuntza
horietako batzuek —berberea, txineraren dialektoak, Latinoamerikako hizkuntza indigenak— ez dute idazkeraren tresna beren hizkuntzetan, ez eta libururik, edo eskola material egokirik. Horrela, hizkuntza horiek eskola ordutan irakatsi ahal izatea zaildu egiten da.
|
|
|
• Bestalde, hizkuntza horietako batzuek —berberea, txineraren dialektoak, Latinoamerikako hizkuntza indigenak— ez dute idazkeraren tresna beren hizkuntzetan, ez eta libururik, edo eskola material egokirik. Horrela,
|
hizkuntza
horiek eskola ordutan irakatsi ahal izatea zaildu egiten da.
|
|
2007
|
|
|
Ez da harritzekoa. Hizkuntza zabalduenak ere (frantsesa, ingelesa...) latinari begira zeuden eta euskara, orobat, latinari eta
|
hizkuntza
horiei ere bai.
|
|
|
%3, 6 eta %3, 7, hurrenez hurren. Egia da beste adin tarteetan beste
|
hizkuntza
horien presentzia askoz apalagoa dela; egia da, halaber, haur eta gazteen artean euskararen erabilera handiagoa dela beste hizkuntza horiena baino. Hala ere, kontuan izanda beste hizkuntzaren bat duten etorkin berrien gertakaria nahiko berria dela, deigarria da hizkuntza horiek gure kaleetan erdietsi duten lekua; kasu batzuetan, euskarak duenaren ia parekoa.
|
|
|
%3, 6 eta %3, 7, hurrenez hurren. Egia da beste adin tarteetan beste hizkuntza horien presentzia askoz apalagoa dela; egia da, halaber, haur eta gazteen artean euskararen erabilera handiagoa dela beste
|
hizkuntza
horiena baino. Hala ere, kontuan izanda beste hizkuntzaren bat duten etorkin berrien gertakaria nahiko berria dela, deigarria da hizkuntza horiek gure kaleetan erdietsi duten lekua; kasu batzuetan, euskarak duenaren ia parekoa.
|
|
|
Egia da beste adin tarteetan beste hizkuntza horien presentzia askoz apalagoa dela; egia da, halaber, haur eta gazteen artean euskararen erabilera handiagoa dela beste hizkuntza horiena baino. Hala ere, kontuan izanda beste hizkuntzaren bat duten etorkin berrien gertakaria nahiko berria dela, deigarria da
|
hizkuntza
horiek gure kaleetan erdietsi duten lekua; kasu batzuetan, euskarak duenaren ia parekoa.
|
|
|
Zer dela eta, kanpoko
|
hizkuntza
horien presentzia horren handia izatea. Etorkinen kopurua euskaldunena baino handiagoa ote?
|
|
|
Horren azalpena bestelakoa eta bikoitza litzateke: a) kanpoko
|
hizkuntza
horien hiztunek harreman oso estuak dituzte elkarrekin eta euskaldunak, aldiz, erdaldunen harreman sareetan galduta daudela; b) euskaldunekin ez bezala, hiztun arrotz horiek duten gazteleraz jarduteko gaitasuna apalagoa litzateke, seguru asko, beren hizkuntzetan dutena baino. Hortaz, Gasteiz edo Arabako euskaldunak kanpoko hiztun horiek baino ugariagoak izanda ere, euskara erabiltzeko beharrezkoak diren hiztunen arteko trinkotasuna eta hizkuntza gaitasun erlatiboa euskaldunei faltako litzaizkieke.
|
|
|
%3, 6 eta %3, 7, hurrenez hurren. Egia da beste adin tarteetan beste
|
hizkuntza
horien presentzia askoz apalagoa dela; egia da, halaber, haur eta gazteen artean euskararen erabilera handiagoa dela beste hizkuntza horiena baino. Hala ere, kontuan izanda beste hizkuntzaren bat duten etorkin berrien gertakaria nahiko berria dela, deigarria da hizkuntza horiek gure kaleetan erdietsi duten lekua; kasu batzuetan, euskarak duenaren ia parekoa.
|
|
|
%3, 6 eta %3, 7, hurrenez hurren. Egia da beste adin tarteetan beste hizkuntza horien presentzia askoz apalagoa dela; egia da, halaber, haur eta gazteen artean euskararen erabilera handiagoa dela beste
|
hizkuntza
horiena baino. Hala ere, kontuan izanda beste hizkuntzaren bat duten etorkin berrien gertakaria nahiko berria dela, deigarria da hizkuntza horiek gure kaleetan erdietsi duten lekua; kasu batzuetan, euskarak duenaren ia parekoa.
|
|
|
Egia da beste adin tarteetan beste hizkuntza horien presentzia askoz apalagoa dela; egia da, halaber, haur eta gazteen artean euskararen erabilera handiagoa dela beste hizkuntza horiena baino. Hala ere, kontuan izanda beste hizkuntzaren bat duten etorkin berrien gertakaria nahiko berria dela, deigarria da
|
hizkuntza
horiek gure kaleetan erdietsi duten lekua; kasu batzuetan, euskarak duenaren ia parekoa.
|
|
|
Oraindik ere leku batzuk bereziki babestu beharrean gara eta hori ez da gertatzen ari. euskara gaztelera frantsesera ez diren
|
hizkuntza
horietan euskaraz baino. Datu hau oso ikusgarria iduritu zait.
|
|
|
Anartean, 2004n lankidetza hitzarmen bat izenpetu zen hezkunde Ministeritza eta departamenduko kontseilu nagusiaren artean" elkarlan tresna bat sortuz eskualde hizkuntzen irakaskuntza eskaintzeko eta egituratzeko pirinio Atlantikoetako bi hizkuntzen alde, euskara eta okzitaniera". hitzarmen honen gauzatzea eepren esku eman zen, ongi zehaztuz ez zela eskuduntza aldaketa bat baina behin behineko esperimentazio pedagogikoa. dena dela, hurrengo urtean, Fillon legeak" esperimentazioa" estatu osora zabaldu zuen: " eskualde hizkuntzen eta kulturen irakaskuntza eskain daiteke eskolatze denbora osoan, jokamoldea definituz hitzarmen baten bidez estatua eta
|
hizkuntza
horiek mintzatzen diren eskualdeen artean". Aldi honetan ere euskal herria arauemale izan da Frantzia osoarentzat.
|
|
|
Esana dugu jada, hizkuntza bi edo gehiago ukipen egoeran daudenean
|
hizkuntza
horiek dakizkiten hiztunek horien arteko hautua egin behar izaten dutela beren harremanetan. Hautu horretan, (dimentsio mikroko) eguneroko gizarte egoeren izaerak eta beren baitako harremanek pisu handia dute.
|
|
|
Eskubide hori beti idatziz egikaritu behar bada ere, horretarako edozein bide erabil daiteke izaera elektronikoko bideak bultzatzen direla kontuan hartuta, baldin eta borondate adierazpena egiaztatzen bada. ...skubide hori egikaritzeko gutxieneko betekizunak ezartzea; halaber, Herri Administrazioen Araubide Juridikoari eta Administrazio Prozedura Erkideari buruzko azaroaren 26ko 30/ 1992 Legearen ildotik, urtarrilaren 13ko 4/ 1999 Legeakrietan, bai eta eskubide hori egikaritze hori aldarazi zuela kontuan hartuta, tratamendu zabalaren aldeko apustua egin da, hizkuntza koofizialak erabiltzeari dagokionez,
|
hizkuntza
horiek zein autonomia erkidegotako estatututan aitortu eta autonomia erkidego hoko edo eskariak aurkezteko tokiak hautatzeko aukerari dagokionez ere.
|
|
|
Bere konferentzia batek Berlingo Zientzietako Akademian. Letrazko grafia eta bere zerikusia hizkuntzaren egitamuan? jorratzen du, hipotesizatuz hizkuntzen aiurri diferenteak eragin dituela idazkera hieroglifikoa (egiptotarra), ideografikoa (txinoa), alfabetikoa (feniziarra), eta idazkerak gero
|
hizkuntza
horien aiurri bilakaeran eragin duela77 Badu beste izkributxo bat, amaitzeke gelditua, gai horrekin konferentzia akademiko bat prestatzen jardun zela erakusten duena78; eta hirugarren bat ere, fragmentoa orobat, hizkuntzaren aiurri nazionalaz artikulu izatekoa79 Azken honetan irakur daitekeenez, hizkuntzaren aiurria eta berekitasuna sorkuntza poetikoan atzematen da zoliena; naturalkiago, herriare...
|
|
|
Schlegel-ek 1802an272 Oraindik 1854an, horrezkero bai, ideia hauen politizazioa zentzu nazionalistan martxan dagoenean?, J. Grimm-ek bi anaien hiztegi aleman handiaren hitzaurrean honela salatzen du/ harrotzen da: Frantzian, Espainian, etab.,
|
hizkuntza
horien hiztegiak subentzio publikoei eskerrak egin diren bitartean, hiztegi alemana aitzitik gauzatu ahal izan da eskerrak, herriaren jaidurari bere ama hizkuntzarenganako?, eta argitaratu ahal izan da eskerrak, herriaren partaidetza beroari? 273 Herriko jende xume burgo eta landatarra da hizkuntza eta literatura alemanari eusten diona. Grimm-entzat, hastapenetako herri kolektiboa da balada eta ipuinen, autorea?.
|
|
|
Hala, kultura frantsesa edo espainiarra inork ulertuko otelituzke hizkuntza frantsesa eta espainola gabe? Bi kultura horien ezaugarri nagusiahizkuntza da, nazio
|
hizkuntza
horien ardatzean harilkatutako kulturak direlako bibiak, eta hizkuntza bakoitzaren baitan ondutako kulturak direlako bata eta bestea.Nazio hizkuntza bakoitzak bere kultura nazionala sortu eta ondu du. Horrek ez duesan nahi, jakina, nazio kultura guztiek hizkuntza desberdina izan behar duteniknahitaez:
|
|
|
Hasteko, hizkuntza eskimo bat ez dago, baizik eta hizkuntza ezberdinen multzo edo familia bat (hizkuntza eskimo aleutak). Propioki elurraren izenak inola ere ez dira
|
hizkuntza
horietan ingelesez edo baino ugariagoak, izatekotan urriagoak baizik (Yupi hizkuntzan, adb., 24 bat hitz; ingelesez 40 inguru ba omen dira orotara). Edonola ere, hizkuntza horiek polisintetikoak izaki, elurra esan duen hitzarekin, atzizki batez elur bigun zuria esan dezake, eta atzizki eran konposizioa luzatuz, elur bigun zuria lupeztu eta gogortu egin da gure esaldi osoarekin «hitz» bakarra osatu.
|
|
|
Propioki elurraren izenak inola ere ez dira hizkuntza horietan ingelesez edo baino ugariagoak, izatekotan urriagoak baizik (Yupi hizkuntzan, adb., 24 bat hitz; ingelesez 40 inguru ba omen dira orotara). Edonola ere,
|
hizkuntza
horiek polisintetikoak izaki, elurra esan duen hitzarekin, atzizki batez elur bigun zuria esan dezake, eta atzizki eran konposizioa luzatuz, elur bigun zuria lupeztu eta gogortu egin da gure esaldi osoarekin «hitz» bakarra osatu. Ik. MARTIN, L.. Eskimo Words for Snow.
|
|
|
Hizketaren moldaketa flexiboa abstraktuki da egokiena. Konkretuki era hori gutxiago darabilten hizkuntzak, horregatik desegokiagoak direnik ez du esan nahi horrek, eta are gutxiago
|
hizkuntza
horien nazioak. Printzipioz, hizkuntza denak dira dena adierazteko trebeak646; de facto, kultur zapalda berdintsuan dauden hizkuntzek, denek dituzte bakoitzak bere abantailak, horietako ezein ez daiteke esan abantailatuagoa besteak baino.
|
|
|
inorena imitatzen ez baino (besterenetik ikasi bai), hizkuntza bakoitzak literatura propioa bere baitatik eta bere gisara sortu behar du806 Hizkuntzaren karakterea eta literatura, orokorki artea eta sorkuntza izpirituala, euren arteko elkar eragintzan, Humboldt-ek behin eta berriro tratatu du. Bere konferentzia batek Berlingo Zientzietako Akademian «Letrazko grafia eta bere zerikusia hizkuntzaren egitamuaz» jorratzen du, hipotesizatuz hizkuntzen aiurri diferenteak eragin dituela idazkera hieroglifikoa (egiptoarra), ideografikoa (txinoa), alfabetikoa (feniziarra), eta idazkerak gero
|
hizkuntza
horien aiurri bilakaeran eragin duela807 Badu beste izkributxo bat, amaitzeke gelditua, gai horrekin konferentzia akademiko bat prestatzen eragon zela, erakusten duena808; eta hirugarren bat ere, fragmentoa, orobat, hizkuntzaren aiurri nazionalaz artikulu izatekoa809 Azken horretan irakur daitekeenez, hizkuntzaren aiurria eta berekitasuna sorkuntza poetikoan atzematen da zoliena; naturalkiago, he...
|
|
|
Euskara, aldiz, ia bakarrik literatura erlijioso baten xede izan zen. Gure foruak erdaraz, gaztelaniaz, gaskoiez edo frantsesez, daude idatziak eta, salbuespenak salbuespen (Lapurdin bereziki),
|
hizkuntza
horietan aritzen ziren hemen Erregimen Zaharreko erakundeak. Esan gabe doa, jauntxoek Euskal Herrian" jeboak" (baserritarrak) mespretxatzen zituzten bitartean, Madrilen euskararen aldarria egiten zutela, erdaraz jakina, beren" bereizgarri" gisa eta, azken batean, foru erakundeetan zuten nagusitasunari eusteko.
|
|
|
Horren arabera, euskararen lurraldea bada baita ere espainolaren eta frantsesaren lurraldea; edo, garbiago esanez, azken bi
|
hizkuntza
horiek gainontzean lurralde propio zabalak dituzten arren —Espainian eta Frantzian esaterako—, euskara ez da inongo lurraldetan hizkuntza nagusia. Euskal hizkuntzak bete izan duen, betetzen duen edota bete lukeen lurraldeari buruzko hausnarketak, bestela, haren inguruko politika linguistikoa aztertzeko beharra erakusten digu.
|
|
|
349 Autore horrek —aipatutako diglosia" oso"," territorial" edo" glotofagikoaz" gain— beste bi diglosia mota aipatzen ditu (ikus 345): bata" semi diglosia" edo" seudo diglosia" (hizkuntza baten eta beraren baitako barietate ezberdinen arteko funtzioen banaketa, adibidez, arabiera klasiko eta arabiera magrebieraren artekoa Marokon); eta bestea" diglosia partziala edo diglosia funtzionala" (diglosia egoera, kasu horretan, ukipen eremuan bakarrik gertatzen da, baina hemendik kanpo
|
hizkuntza
horiek lurralde propioak edo esklusiboak dituzte, adibidez, gutxiengo alemaniarrak Danimarkan edota gutxiengo daniarrak Alemanian —biak muga inguruan— duten egoera).
|
|
2008
|
|
|
Horien artean 2.261 hizkuntzek baino ez dute adierazpen idatzia, eta 300 hizkuntzetan bakarrik kontsultatu daitezke hiztegi elektronikorik. Euskara 300
|
hizkuntza
horien tropelean dabil, eta areago, IKT eta hizkuntza teknologiako produktuak aztertuta ziur euskara sartuko litzakeela lehenengo 100 hizkuntzen artean, agian lehenengo 50 hizkuntzen artean ere bai. batean klik egitea besterik ez dago proposatutako bilaketa horietan aurrera jarraitzeko. Adibidez:
|
|
|
Horien artean 2.261 hizkuntzek baino ez dute adierazpen idatzia, eta 300 hizkuntzetan bakarrik kontsultatu daitezke hiztegi elektronikorik. Euskara 300
|
hizkuntza
horien tropelean dabil, eta areago, IKT eta hizkuntza teknologiako produktuak aztertuta ziur euskara sartuko litzakeela lehenengo 100 hizkuntzen artean, agian lehenengo 50 hizkuntzen artean ere bai. Azken 25 urteetako ahaleginen fruitua da hori, baina agian hori ez da nahikoa etorkizun hurbileko erronkei ekiteko.
|
|
|
Mundu zabalean posizio ‘indartsuan’ dauden hizkuntzak dira hizkuntza teknologietan, eta, horien artean, corpusgintzan, baliabide gehien dituztenak. Horrek, berriz, zerikusi zuzena du
|
hizkuntza
horiek mintzatzen diren herrialdeen botere ekonomikoarekin ere, zientziaeta teknologia ikerkuntzan inbertitzeko baliabide handiak, eta gizarte teknologizatuak, behar baitira, produktuak eta zerbitzuak merkaturatzea bideragarria izango bada.
|
|
|
1951ez geroz, Frantziako lurraldeetako hizkuntzei aldeko berrogeita hamar bat baino gehiago lege proposamen aurkeztu izan dira Assemblée Nationale delakoan,
|
hizkuntza
horiek lege onarpena izan dezen, edo konstituzioaren 2 artikulu hori emendatzeko edo aldatzeko, edo Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna berrestarazteko. Gehienak ez dira eztabaidatuak izan ere; izan zirenak denak baztertuak izan dira.
|
|
|
Kultura eta Komunikazioko ministroak parlamentuko debatea kudeatu du.
|
Hizkuntza
horien aldeko lege bat hitzeman du, 2009ko berantenaz. Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna berresten saiatuko ez dutela esan du ere, Frantzia Gutunaren helburuetatik urrunago joaten dela baieztatuz!
|
|
|
Euskadin, 1993ko Euskal Eskola Publikoaren Legeak bere 18 atalean dio: " Euskara eta gaztelania nahitaez sartuko dira euskal eskola publiko1951ez geroz, Frantziako lurraldeetako hizkuntzei aldeko berrogeita hamar bat baino gehiago lege proposamen aurkeztu izan dira Assemblée Nationale delakoan,
|
hizkuntza
horiek legeonarpena izan dezen, edo konstituzioaren 2 artikulu hori emendatzeko edo aldatzeko, edo Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna berrestarazteko.
|
|
|
1) Espainiartasuna gainerako
|
hizkuntza
horiekin positiboki lotzen den bezala, 2) Euskalduntasuna negatiboki lotzen da. Agian (ikertzeko hipotesi moduan behintzat), euskararen egoera ahula ezagututa, beste hizkuntzetarako leku txikia uzten dela adieraz lezake horrek —kezkagarria gure testuinguruan—.
|
|
|
L. J. Calvetek L.V. Aracilek (cf. supra) zirriborraturiko ereduaren harira Frantzian eginiko oharrak erabilgarriak dira, zirkulu funtzionala izan baita Espainian garaturiko hizkuntza plangintzako ikuspegi globalaren oinarria, tokian tokiko edo eskualdeko hizkuntzen alde egiten duena —katalana da, adibidez,
|
hizkuntza
horietako bat— Hizkuntza horiek koofizialak dira, gaztelaniarekin batera, 1978ko Konstituzioaren 3 artikuluan xedatutakoari jarraiki, autonomia estatutuen bitartez. Tokian tokiko hizkuntza koofizial edo hizkuntza babestu —esaterako, asturiera— horientzat erabilera" normaleko" baldintzak sortzeko hizkuntza normalizazioko neurriak eredu horretatik eratorriak dira, nahiz eta beste ikuspegi eta jardunbide batzuez osatu eta aldatu den ereduaren hasierako zirriborroa.
|