|
2000
|
|
|
Donostian jaiotako honek txikitatik erakutsi baitzuen bere nortasuna edonoren aurrean eta ondorioak alde batera baztertuz. Ume zelarik Zurriolako eskolan maistra kastilanoa suertatu eta Salegi euskaraz mintzatzen zen eta gazteleraz oso gaizki hitz egiten zuela hasi omen zitzaien maistra hura esanez basatiak zirela ez zekitelako Cervantesen
|
hizkuntzan
hitz egiten... eta Salegi umeak orduan pupitreko tintontzia hartu eta bota egin zion. Maistrak Aldamar kaleko lotu egin zuen eta Jesukristo bezala gurutzatuta utzi zigor gisan.
|
|
|
1999ko apirilean egin zen inkestan galdera hau ageri da: Nafarroan 40 urte barru zein
|
hizkuntzatan
hitz egin dadin nahi zenuke. Emaitza benetan argigarria da:
|
|
|
Hain zuzen ere, oharmenak kudeatzen duziurrenik ekoizpen horren sistema. Besteren ahoskeran entzun uste dugunaizaten da esan uste duguna, esan nahi izaten duguna, besteren ahoskeranentzun uste duguna izaten baita gure
|
hizkuntzaren
hitzak memorian gordetzeko erabiltzen dugun lehengaia, fonema.
|
|
|
Euskal
|
hizkuntzan
hitz bat baino gehiago erabili behar ditugu gaztelaniazko edo frantsesezko audiencia/ audience hitzen bidez adieraz daitezkeen esangurak geure egiteko. Alde batetik, entzule indizea edo entzuleria berbak darabiltzagu euskaraz honako hau adierazteko:
|
|
|
Nazioak duen ezaugarririk garrantzitsuena, beraren ustez, hizkuntza da: hizkuntza abiapuntutzat harturik eraikiko litzateke nazioa, eta
|
hizkuntzari esker
hitz egin ahal izango litzateke kultura nazionalaz. Baina, eta hemen legoke guk aztertu nahi dugun arazoaren gakoa?
|
|
|
Baina esandakoa atzerapen nabarmenarekin Estatu espainiarraren kasuan mendebaldeko Europako Estatu Nazioen eraikitze prozesuen ezaugarri orokorra da. Zein dira Estatu espainiarreko hezkuntza sistemako curriculumaren ezaugarriak curriculum nazional bereziaz hitz egin ahal izateko, hots, curriculum nazional espainiarraz hitz egin ahal izateko270 Lehenik eta behin
|
hizkuntzaz
hitz egin behar da; oinarrizko mailan sei ataletatik hiru hizkuntzarekin lotuta dauden gaiak zehazten dituzte: irakurketa, idazketa eta gramatika.
|
|
2002
|
|
|
Nola esaten duzu «bertso saio» erdaraz? Ez da, ez, lan makala izan beste
|
hizkuntzetako
hitz baliokideak aurkitzea. Horrela aukeratu du erdal terminologia bertsolaritzako «Euskaltzaindiak»:
|
|
|
Batzuetan,
|
hizkuntzei buruz
hitz egitean, ahaztu egiten dira hiztunak. Normalean, hizkuntzei buruz egiten da berba, ez hiztunei buruz.
|
|
|
J. Lions autoreak lehenago eta M. A. K. Halliday ikerlariak pixka bat beranduago giza komunikazioaren oinarria den
|
hizkuntzari buruz
hitz egitean, komunikazioaren zeregin, eginkizun edo funtzio ideatiboa deitutakoaz, kognitiboa, azken finean, egiten dute berba:
|
|
2003
|
|
|
Haserre bizian idatzi du beste batek. Pellok E.A. gaixotasuna dutenentzat lan asko egin duela azpimarratzen du, informazio asko eskuratu duela eta ez diola axola berak zein
|
hizkuntza
hitz egiten duen eta nolako afiliazio politikoa duen. Behin eta berriz nora idatzi behar duten galdetzen dute internauta hauek.
|
|
|
Baina, Euskal Herrian, bere burua euskalduntzat duen jende asko da euskaraz ez dakiena. Zein
|
hizkuntzatan
hitz egingo dugu gai horri buruz. Euskaraz, ala gaztelaniaz?
|
|
|
Baina horrek ez du esan nahi lurralde horretan euskaraz bakarrik hitz egiten zenik, eta hori ere historikoki frogatua dago. Euskararekin batera, gutxienez beste zazpi
|
hizkuntza
hitz egiten ziren Nafarroan »erromantze nafarra, okzitaniera, gaskoia eta antzinako frantsesa, hebreera, arabiera eta mozarabiera, eta jakina, gaztelania», eta horien guztien nondik norakoak eskaintzen ditu Aitor Aranak Nafarroako ipar ekialdeko euskara. Irunberritik Aezkoaraino ikerlanean, euskarak Nafarroan izan zuen gainbehera adierazten duten garaian garaiko mapekin batera.
|
|
|
" Irakurgai huntan ikus diteke zelan komeni dan askotan beste
|
hizkuntzetako
hitzak nork bere idazkietan sartzea euren orthographia errespetaturik. Inglesez idatzita egonarren, iphuin huntan pallazo hitza italianoz dago (inglesez palace idazten da).
|
|
|
Irribarrea, muzina baino hobe; errespetua, tolerantzia baino nahiago; zuhurtzia, beldurra baino egokiagoa eta helmuga den herrialdeko
|
hizkuntzan
hitzen bat ikastea dira bidaiarako motxilan eraman behar diren printzipioak, Toni Vivesen iritziz.
|
|
|
Inork ez zekien oso ondo noiz zegoen pentsioan eta noiz ez. Matildek, handitasuna maite zuenez, kanpotarrak hamabi
|
hizkuntza
hitz egiten zituela esan zuen, koma bat bera ere nahastu gabe –" Zazpi" Malcok– Oso oin handiak omen zituen; sudurra minuskuloa. Ulm etik deitzen zuen eta pentsioko eskaileretan ikusten zuten deitu eta gutxira, eta batek daki non dagoen Ulm.
|
|
2004
|
|
|
Hitz egiteari eman behar zaio garrantzia, ez jakiteari.
|
Hizkuntzak
hitz egiteko dira, ez jakiteko, eta ez dakit hori gure artean nahiko argi dagoen eta nahiko indar egiten den horretan. Ahalegin handia egiten da jendeari euskara erakusten eta gero hor konpon.
|
|
|
Ondo esana:
|
hizkuntzak
hitz egiteko dira. Hitz egiten dugun neurrian bakarrik baikara euskaldun, ez ikasten dugulako.
|
|
|
Horrek, batetik, Euskal Herrian historikoki egon den aniztasun linguistikoa ezkutatuko luke, eta, bestetik, euskara beraren egoera historikoa osotasunean ulertzea galaraziko liguke. Izan ere, euskararen alboan, gainean zein azpian, bere bilakaeran eraginez zein ia oharkabean igaroz, estatus desberdindun hainbat
|
hizkuntza
hitz egin izan dira (zeltar berbetak, latina, arabiera, nafar erromantzea, gaskoia, erromintxela, gaztelania...). Horiek guztiak beren baitan aipatzeko modukoak dira, eta aldi berean euskararekiko harremanean ere azter litezke (utzi dituzten mailegu hitzak ikusiz, euskararen garapen ofiziala mugatu ote duten ala ez aztertuz, etab.). Eta historiak berak baliorik emango ez badigu ere, gaiak parada ematen du eleaniztasunaren eta hizkuntzen arteko elkarbizitzaren inguruan hausnar egiteko.
|
|
|
Arauak era errekurtsibo batean ematen dira, eta formulak designatzeko metahizkuntza baten sinboloak erabiltzen dira. Metahizkuntza
|
hizkuntzari buruz
hitz egiteko erabiltzcn den hizkuntza bat da etanormaiean aurrenekoa baino aberatsagoa izaten da.
|
|
|
Bigarrenekorik, dio Harris’ek, ideiaz aldatzeak ez dakar askotan
|
hizkuntzazko
hitza aldatzea. Bi adibide aipatuko ditut:
|
|
|
Izen propioek ere, genero izen bezala funtziona dezakete. f) Gauza konkretu banakoei izen propio bakar bana ezin ematea ez datza soilik ezintasun material batean. Esan daiteke, ezintasun logiko bat ere badagoela horretan,
|
hizkuntzaren
hitz guztiek genero izen bezala funtzionatzen dutela ikusita. Izan ere, genero izenik gabeko hizkuntzarik ez da ezagutzen eta postula daiteke horrelako hizkuntzarik ez dela posible.
|
|
|
Hil ez direnean, maiz gertatu dena, behin betiko markaturik gertatu dira, gizagabeturik maizenik. Frai Salimbene Adamokoaren kronikan irakur daiteke, esaterako, nola Siziliako errege eta enperadore erromatar germaniar Federiko Il.ak(), jakin nahirik haurrek zein
|
hizkuntza
hitz egingo luketen handitu ahala, inorekin hitz egin gabe haziz gero," agindu zien neskameei eta inudeei esnea eta ditia emateko haurrei, berauek garbitzeko eta bainatzeko, baina laztanik ez xerarik ez egiteko, ezta hitzik ere ez egiteko; jakin nahi baitzuen haurrek, handitu ahala, hebraieraz hitz egingo ote luketen (hura izan baitzen lehen hizkuntza), ala grekoz, ala latinez, ala arabieraz... Baina alferrik ahalegintzen zen, zeren haur guztiak hiltzen baitziren". 26
|
|
2005
|
|
|
(.) nor ausartuko litzateke
|
hizkuntzan
hitz berri bat sartu orduko, aldaketa berri batonartu orduko, kultura horren elementu tradizionalena porroskatzen ari dela esatera. Nor saiatuko litzateke hizkuntzari aldaketarik gabe eusten, betiko galeratik babesteko. Inortxo ere ez, biziaren bermea baita aldaketa, eta urratsak gizarte aldaketekinbat egin ez zituzten hizkuntzak ditugu hain zuzen ere galdu direnak.
|
|
|
Trukoa ingelesez aritzea zen. Simoni bere
|
hizkuntzan
hitz egiten bazitzaion, den dena sinesten zuen. Eta Simon, hiru ateko armairuan sartu zen Elixabeten bila.
|
|
|
5) Lehenago aipatu dugunez, ikasleek fikzioko pertsonaia bat ezagutzen dutenean, horrek sortzen du erreferentzialtasuna: lehenengo zein ahotsi lotuta ezagutu duten huraxe da" benetakoa" beraientzat, pertsonaia horrek zein
|
hizkuntzatan
hitz egin duen bainoago. Adituek ere garrantzitsutzat daukate hori.
|
|
|
Goi maila horietan beti ari da jokoan, beste inon bainoerrazago, euskaraz ez dakien talenturen bat, gutxienez. Erdaraz nahitaezko egin/ onartu eta gero denok dakigun
|
hizkuntzan
hitz egitea eskatu/ inposatu, berehala dator. Fusioak euskararen galera itzela ekarriko luke Kutxen bizitzan, goitik beherako hedapenean.
|
|
|
Galdera eta kuestio hauek denak, atal batean gutxienez, euskal hizkuntzaren ikerketa zehatzaren laguntzarekin bakarrik azaldu ahal izango dira. Euskarak, azkenik, Europako sartaldeko
|
hizkuntzen
hitz askoren sorburua argitzeko balio du eta, gainera, hain da nahitaezkoa Espainiar hizkuntzaren iturrien estudioa gauzatzeko, honi buruzko ikerlan etimologiko bat guztiz ezinezkoa izango litzatekeela haren ezagutza zehatza gabe.
|
|
|
Lehenik aipatu nahi dugun aspektua, Humboldten hizkuntzaren inguruko erreflexio antropologiko pedagogiko guztien oinarrietako bat dena," hizkuntzaren izaera sozialarekin" zerikusi zuzena duen bat da. Dagoeneko esan beharra dago hizkuntza ez dela inoiz subjektu bakar bati loturiko zerbait, baizik eta bere izaeraz beste subjektu bat inplikatzen duen zerbait; alegia,
|
hizkuntzaz
hitz egin ere ezin dugu baldin eta bertan gutxienez bi gizabanakok parte hartzen ez badute. Pertsona baten ekintza, halabeharrez, beste pertsona baten ulertze ekintzarekin batera gertatzen da, eta honengatik bi ekintza horiek" indar linguistiko beraren efektu ezberdinak baino ez dira" 96.
|
|
2006
|
|
|
Zenbat
|
hizkuntza
hitz egiten dituzu zuk?
|
|
|
Kontinentetik etorri zirela badakigu, Venezuelatik, hain justu, Falcon estatutik. Kaketioen tribukoak zirela ere badakigu, eta Arawaken
|
hizkuntza
hitz egiten zutela. Marrazki hauek Kaketioenak dira, eta 900 urte bitarteko antzinatasuna daukate.
|
|
|
Egotziek edo lekukoek Espainiako
|
hizkuntzaz
hitz egiten edo ulertzen ez dutenean, 338, 440 eta 441 artikuluetan xedatutakoaren arabera jardungo da, eta ez da beharrezkoa izango izendatutako interpretatzaileak titulu ofiziala izatea.
|
|
|
Hirietan hau gertatzen zein heinean, landak garapen geldoa zeukan, baita Inperioaren bi hizkuntza ofizialen onarpenean ere. Hizkuntza hauek erabiltzen zituzten hiriko biztanleekin eta administrazioarekin baina haien artean betiko
|
hizkuntzarekin
hitz egiten zuten. Arbasoen sinesmen erlijiosoak ere ezagutzen ditugu, nahiz eta hauen jainko eta jainkosak itxura eta izen erromatarrak hartu izan.
|
|
|
Biak elkartzen zirenean funtzioa ikusgarriagoa izaten zen. Kelley bentrilokuo ona zen eta harrigarria egiten zitzaien entzuleei Deeren beirazko bola laranja aingeruen
|
hizkuntzan
hitz egiten ikustea eta entzutea.
|
|
|
Lerroez eta irakasleez futiturik, harengana jo nuen. Zenbait egun nituen nire
|
hizkuntzaz
hitz bakarrik ere erran edo entzun gabe, eta gogoz nengoen norbaitekin trabarik gabe mintzatzeko.
|
|
|
Harri eta zur geratu nintzen orduan. Nire
|
hizkuntzaz
hitz egiten zidan. Dena zitzaidan misterio bidaia hartan, behe laino batek estaltzen zuen dena, eta nik, orduan behintzat, oso argi ikusi behar izaten nituen ulertu beharreko gauzak.
|
|
|
Filologia eta hizkuntzalaritza ikasketarik gabeak, ausart, irmo eta konfiantzaz enpo abiatzen dira etimologien itsasoan, testuen eta esamoldeen interpretazioan, euskararen zuzentasunaren matazan... Lasai asko azalduko dizu bere abizenen jatorria, bere herriaren izenaren esanahi gordea, auzo
|
hizkuntzetako
hitzen euskal jatorria...
|
|
|
XX. mendean asmatutako lexiko estatistika hizkuntzen oinarrizko hiztegiaz baliatzen da: hainbat
|
hizkuntzatako
hitzak hartu, elkarren ondoan jarri, eta antzematen dituen antzekotasunen arabera ahaidetasun probabilitatea eta horren antzinatasuna ematen ditu. Oinarrizko hiztegia erabiltzen du, aldaketa gutxien nozitu duen lexiko atala delakoan.
|
|
|
Abril i Abril katalanak azkar erantzun zion: Horietako zenbat
|
hizkuntza
hitz egiten dira herri batean baino gehiago. Zenbat dira hizkuntza idatziak?
|
|
2007
|
|
|
Bai, itzulpena bukatuta, errepasoetako batean fenomeno horri buruzko azterketatxo bat egin nuen, josteta gisara, geroago Senez aldizkarian argitaratu zena. Bi
|
hizkuntzatan
hitz bat berdina edo antzekoa bada, irristagarri gertatzen ahal da, nahasgarri, batez ere jatorrizko hizkuntzan duzun maila baxuagoa bada xede hizkuntzan duzuna baino, eta, batzuetan, hitz horiek hanka sarrarazten digute. Horregatik esaten dugu direla falsi amici, lagun faltsuak.
|
|
|
Beste era batera esanda, oso pertsona gutxik dakite benetan zein
|
hizkuntzatan
hitz egiten duten eta, beraz, galdetzen bazaie normalean zein hizkuntzatan hitz egiten duten, eraiki dute iritzi bat eta erantzun bat, eta eraikitze prozesu horretan erabileraren errealitatearekin zer ikusirik ez duen hainbat aldagai sartzen da (esate baterako: iritziak, nahiak, usteak eta abar); hortaz, benetako erabileraren errealitatetik urruntzen gara.
|
|
|
Beste era batera esanda, oso pertsona gutxik dakite benetan zein hizkuntzatan hitz egiten duten eta, beraz, galdetzen bazaie normalean zein
|
hizkuntzatan
hitz egiten duten, eraiki dute iritzi bat eta erantzun bat, eta eraikitze prozesu horretan erabileraren errealitatearekin zer ikusirik ez duen hainbat aldagai sartzen da (esate baterako: iritziak, nahiak, usteak eta abar); hortaz, benetako erabileraren errealitatetik urruntzen gara.
|
|
|
Hizkuntza karaktere bezala kontsideratu behar baldin bada, hots, autokausalitate, autokreazio bezala historian, orduan, hizkuntzak gauzka?, kreatzen gaitu?, ez dugu geuk elegiten, baizik
|
hizkuntzak
hitz egiten gaitu. Fichte-k dauzka, batzuek nazionalismo itsuaren probatzat gustura ailegatzen dituzten hala moduzko esaldiak (Humboldt gaztearen estreinako gogoetak hizkuntzari buruz haren jarraigoan eginak izan direna, probatua da) 56. Askoz gehiago da gizakia hizkuntzak eratua, hizkuntza gizakiek eratua baino?
|
|
|
Camille Jullianek. Frantziako Akademiako kidea? eskualdeetako
|
hizkuntzez
hitz egiten zuenean, Frantziako hizkuntza nazional eta bateratzailearen indargarri bezala aurkeztuz:
|
|
|
Zein
|
hizkuntzatan
hitz egiten duzu errazenik. Ikusi berri dugunez, hizkuntzabatean dugun gaitasun komunikatiboa hizkuntza horren berorren erabilera eginkizunen araberakoa izan ohi da.
|
|
|
Oso urrun daude bereizkuntza horiek edonolako sailkapen zientifiko edo sistematikotik, baina helburu oso ezberdinak betetzen dituzte. Amerikako tribu indioen hainbat
|
hizkuntzatan
hitz ugaritasun harrigarri handia aurkitzen dugu halako ekintza partikularra adierazteko, adibidez, ibiltzea edo norbait jotzea adierazteko. Horiek guztiek ondokotasun erlazioa dute beren artean, menpekotasun erlazioa bainoago.
|
|
|
Banakoa orain aurkitzen da, hitz egin jende guztiaren
|
hizkuntzan
hitz egiten duela, baina esan bere esateko propioa esan gura duela, eta, usu, ezin duela.
|
|
|
subjektu deklaratzen duena.
|
Hizkuntza
hitz egiteak egiten gaitu subjektu, banako, pertsona.
|
|
|
Hizkuntza, hortaz, bilakaera ebolutiboan eratu eta finkaturiko prozesagailua da; ez da ikasten edo irakasten (gurasoek ez diote haurrari hizkuntza irakasten) 1551, ezpada hizkuntza partikularretan aktualizatu bezala egiten da, hain zuzen burmuinean berez edo naturalki unibertsala ahomintzo kulturalki partikular baten eran aktualizatuz edo traduzituz. Doi doi nola aktualizatzen den edo hizkuntza isilak buruan nola funtzionazen duen, hau da tiradera kognitiboen armairutxo aktiboak nola funtzionatzen duen, eta nola zentzua ematen dion
|
hizkuntza
hitz eginari, hipotetikoki bakarrik deskriba daiteke, teoria konputazionalaz baliatuz adibidez (Turing en makinaz). Pinker ek, Chomsky-ren adigurian, gramatika generatiboaren arau eta zuhaiztoen gisara esplikatzen digu.
|
|
|
kreatzen gaitu? ez dugu geuk hitz egiten, baizik eta
|
hizkuntzak
hitz egiten gaitu. Fichte-k dauzka, batzuek nazionalismo itsuaren probatzat gustura ailegatzen dituzten hala moduzko esaldiak (Humboldt gaztearen estreinako gogoetak hizkuntzari buruz haren jarraigoan eginak izan direna, probatua da) 785 «Askoz gehiago da gizakia hizkuntzak eratua, hizkuntza gizakiek eratua baino»786.
|
|
|
" Hemen Orlova, Argentinako oinarri zientifikoaren eremuan sartzeko baimena eskatuz". 90 bidaiarirekin, bi
|
hizkuntzak
hitz egiten zituen bakarra zen. Animaliekin ez da ongi moldatzen… Egia esan, nik baietz uste nuen, baina ez dirudi.
|
|
|
Modu berean aitortzekoa da —aurrekoa zehaztuz— hirugarren atal honetan euskara ren perspektibatik kontsideratuko dugula bereziki euskal hezkuntza:
|
hizkuntzaz
hitz egitea hizkuntzez hitz egitea da, eta, gure kasuan, hizkuntz errealitateak —lehen unean bederen— normalizatzeke dagoen euskaldunon hizkuntzaren izena darama. Horrela, bada, propioki gurea bakarrik den arazo horri erreparatzea da gure nahia, eta ez" etorkinen hizkuntzek" edota" nazioarteko hizkuntzek" hezkuntzan orokorrean —eta gurean ere bai— sortutako problematika aztertzea.
|
|
|
Modu berean aitortzekoa da —aurrekoa zehaztuz— hirugarren atal honetan euskara ren perspektibatik kontsideratuko dugula bereziki euskal hezkuntza: hizkuntzaz hitz egitea
|
hizkuntzez
hitz egitea da, eta, gure kasuan, hizkuntz errealitateak —lehen unean bederen— normalizatzeke dagoen euskaldunon hizkuntzaren izena darama. Horrela, bada, propioki gurea bakarrik den arazo horri erreparatzea da gure nahia, eta ez" etorkinen hizkuntzek" edota" nazioarteko hizkuntzek" hezkuntzan orokorrean —eta gurean ere bai— sortutako problematika aztertzea.
|
|
|
Aitortuko dizut niretzat ez dela inoiz izan hori arazo. Mila
|
hizkuntzatan
hitz egiteko ez dudala batere trabarik. Nola nahi duzu hemendik aurrera?
|
|
2008
|
|
|
Euskal Herriko mapa [egongelan du paratua, hari begira jarri gara] erakargarria da, maitagarria. Bertan hainbat
|
hizkuntza
hitz egiten dira. Areago, Nafarroako zati batzuetan ez da inoiz euskara mintzatu ez Bizkaian ez Araban ere.
|
|
|
Suedieraz eta norvegieraz ere moldatzen da, bai ulertu eta baita hitz egiteko ere, baina ez aurrekoak bezain ondo. Hala ere, aipatu behar da daniera, suediera eta norvegiera familia berekoak direla, eta askotan, herrialde bakoitzeko pertsona bana bildu eta bakoitzak bere
|
hizkuntzan
hitz eginda elkar ulertzeko gai dira. Eskolan frantsesa eta alemana ere landu dituela gogoratu digu, baina soilik idatzi bat hartu eta gainetik ulertzeko kapaz dela.
|
|
|
Hizkuntzaren erabileran eragiten duten faktore nagusiak bi dira:
|
hizkuntza
hitz egiteko erraztasuna eta hizkuntza horretako hiztunen harreman sarea. Hau da, hizkuntza erabiliko dugu menperatzen badugu eta norekin hitz egin baldin badaukagu.
|
|
|
Hizkuntzak hamaika gauzatarako balio digu hizkuntzazko espeziea garen neurrian. Askok uste dute
|
hizkuntzak
hitzen esanahia komunikatzeko baino ez duela balio, alegia: " Etxea zuria da".
|
|
|
Baina oraindik ez dugu lana amaitu, asko daukagu egiteko, azentuen inguruan, esaterako, oraindik ez dugu akordiorik lortu, zenbait egilek erabiltzen dituzte, eta beste batzuek ez. Lan gogorra da, belaunaldi berriek ez dute judu gaztelaniaz hitz egiten, emigratu zutenek joan ziren herrialdeetako
|
hizkuntzak
hitz egiten dituzte, eta adineko batzuek baino ez dute eguneroko bizimoduan erabiltzen". Zoritxarrez, eta ahaleginak ahalegin, judu gaztelania desagertzeko arriskuan dago, eta zenbait argitalpenetan museoetan gordeta iraganeko ondare bihurtzeko zorian.
|
|
|
Horren bila joaten dira surflariak munduko beste puntako irla galduetara ere. Hasierako urteetan surflariak ez omen du galdetzen nor bizi den irla horretan, ez zein
|
hizkuntzatan
hitz egiten duen, ez zer moduz bizi den. Geroago ordea, jakin mina sortu eta hara, askotan irlak frantziarrek edo britainiarrek kolonizatutakoak dira, ingelesa eta frantsesa hizkuntz ofizial dituztenak, eta bertako hizkuntzak, identitatea zapalduta.
|
|
|
Nire senarrak umeek jolasten duten
|
hizkuntzan
hitz egiten dutela zioen. Antzerki tropa muntatu eta ikastolaz ikastola ibili ginen bost urtez, xentimorik kobratu gabe.
|
|
|
Nire liburu guztiak euskarara itzultzeko asmoa dut, eta ez dut ulertzen hain herri txikian holako txorakeriekin ibiltzea. Gurean hiru
|
hizkuntza
hitz egiten dira eta hirurak jakin behar genituzke. Zer gertatzen da frantsesarekin?
|
|
|
Hitzen esanahiak erlazio lexiko semantikoen inguruan egituratzen dituen Ezagutza Base Lexikala da WordNet. Euskarazko WordNet ek EuroWordNet eko zehaztapenak jarraitzen ditu, eta beraz
|
hizkuntzen arteko
hitzen esanahiak Hizkuntza_ Arteko_ Indizearen bidez daude lotuta. Edukiak arakatzeko interfaze bat dago (ixa2.si.ehu.es/cgibin/mcr/public/ wei.consult.perl), Euskarazko, Catalanerazko, Gaztelerazko eta Ingelesezko WordNeten edukiak atzitzen dituena.
|
|
|
Zenbat eta estatus gehiago eman hizkuntza komunitate bati, orduan eta bizindar gehiago izango du ziur asko kolektibo gisa. Gizarte— eta psikologia ebidentziek azaldu dute estatus handia duten
|
hizkuntzak
hitz egiten dituztenek nortasun sozial positiboagoa dutela eta errazago mobiZenbat eta estatus gehiago eman hizkuntzakomunitate bati, orduan eta bizindar gehiago izango du ziur asko kolektibo gisa.
|
|
|
Babes instituzionalak gutxiengoaren talde barruko hiztunei diglosiaz haratago joateko aukera ematen dien ingurune soziala sortzen du. Hau da, hiztun horiei esparru sozial garrantzitsuetan beren
|
hizkuntzan
hitz egin ahal izateko aukera ematen dien ingurune soziala. Esparru sozial garrantzitsuetan beren hizkuntzan hitz egin ahal izateak lagundu egiten die hiztunei gora egin ahal izaten eta talde estatusa handitzen (Landry, argitaratzeko prozesuan a).
|
|
|
Hau da, hiztun horiei esparru sozial garrantzitsuetan beren hizkuntzan hitz egin ahal izateko aukera ematen dien ingurune soziala. Esparru sozial garrantzitsuetan beren
|
hizkuntzan
hitz egin ahal izateak lagundu egiten die hiztunei gora egin ahal izaten eta talde estatusa handitzen (Landry, argitaratzeko prozesuan a). Ikerketek adierazi dute, esaterako, hizkuntza esparru publikoetan erabiltzeak eta gutxiengoaren hizkuntza paisaia linguistikoan agertzeak (adibidez, iragarki komertzialetan, bide seinaleetan edo kale izenetan) gutxiengodun komunitateak bizindarra duela nabaritzen laguntzen duela, bai eta taldearen hizkuntza lagunartean eta erakunde sozialetan gehiago erabiltzen ere (Bourhis eta Landry, 2002; Landry eta Allard, 1994b, 1996; Landry eta Bourhis, 1997; Landry, Deveau eta Allard, 2006a).
|
|
|
Esparru sozial garrantzitsuetan beren
|
hizkuntzan
hitz egin ahal izateak lagundu egiten die hiztunei gora egin ahal izaten eta talde estatusa handitzen. Ikerketek adierazi dute, esaterako, hizkuntza esparru publikoetan erabiltzeak eta gutxiengoaren hizkuntza paisaia linguistikoan agertzeak gutxiengodun komunitateak bizindarra duela nabaritzen laguntzen duela.
|
|
|
Bourdieuk (1982, 2001) adierazi zuen hizkuntzak" merkatu linguistiko" batean lehiatzen direla, eta gutxiengoaren hizkuntza bat hitz egiten duten kideek beren hizkuntzak legitimitate gehiago edo gutxiago duela nabaritzen dutela, merkatu horretan duen balio sinbolikoaren arabera. Gutxiengoaren
|
hizkuntza
hitz egiten dutenek, ez badute uste beren hizkuntzak balio handirik duela merkatu horretan, gutxietsi egiten dute beren hizkuntza eta gizartean" legitimitate" gehiago duen hizkuntza edo duten hizkuntzak ikasten eta erabiltzen saiatzen dira (Bourhis, 1994b). Hortaz, lagitimitate ideologikoa ez dago gobernuaren babes instituzionalarekin soilik lotuta; talde barruko eta kanpoko hiritarren babesarekin ere lotuta dago, hau da, hiritar horiek gutxiengoaren hizkuntzarekiko jarrera positiboa izatearekin eta gutxiengoaren hizkuntza ikasi eta erabiltzearekin ere lotuta (O’keefe, 2001).
|
|
|
Bizindar subjektiboaren eraikuntza zabaldu ere egin liteke, eta taldeak nabaritzen duen estatusa izendatzeko erabiltzeaz gain, taldearen hizkuntzak gizartean eragiten duen legitimitate pertzepzioa izendatzeko ere erabil daiteke. Nahiz eta norberaren taldeak gobernatutako erakunde kultural eta sozialetan (esaterako, ikastetxeetan) nork bere gutxiengoaren
|
hizkuntzan
hitz egiteko aukera izateak laguntzen dion taldeko kideen bizindar subjektiboari, norberaren hizkuntzak gizartearen osotasunean legitimitatea duela nabaritzeak balio die hizkuntza gutxiengoei haien herritartasuna aintzat hartzen dela eta gizarteak baloratzen dituela sentitzeko.
|
|
|
2 irudian adierazten den moduan, hurbiltasun soziala sendoa bada, taldearen erakunde kultural eta sozialetan komunitateak parte hartze handiagoa izango du. Esaterako, nahiz eta Eskubideen eta Askatasunen Gutun Kanadarreko 23 atalak bermatu egiten dien Quebeceko ingeles hiztunei eta Quebec kanpoko frantses hiztunei gutxiengoaren hizkuntzan irakasten duten ikastetxeak izateko eskubidea, etxean gutxiengoaren
|
hizkuntza
hitz egiten ez duten familietan hazitako haurrak (nahiz eta gurasoek horretarako eskubidea eduki) askotan ez dira taldearen hezkuntza erakundeetara joaten. Statistics Canada estatistikazentroak berriki egindako ikerketa baten arabera (Corbeil eta beste batzuk, 2007), eskubidea duten frantses hiztunen haurren %49 bakarrik joaten da gutxiengoaren ikastetxeetara.
|
|
|
Horixe gertatu da Frantzian alsazierarekin, euskararekin, bretoierarekin, katalanarekin eta okzitanierarekin (Lodge, 1993; Bourhis, 1997). Nahiz eta eskualdetako
|
hizkuntzak
hitz egiten zituzten gutxiengoek lortu zuten, mobilizazio jarraituen bidez, beren hizkuntzak irakastea neurri batean, gobernu frantsesak egun daraman politikak, pixkanaka pixkanaka hizkuntza gutxiengo horien bizindarra ahultzearen politikak, komunitate horiek" gaixotasun larri" egoeran egotea ekarri du. Gaur egun arte, Frantzia izan da" Eskualdetako edo Gutxitutako Hizkuntzen Europako Gutuna" sinatu nahi izan ez duen herrialde bakarra Europan, eta horrek ez die batere mesederik egiten Frantzian eskualdetako hizkuntzak suspertzeko ahaleginetan ari direnei (Plasseraud, 2005).
|
|
|
Nahiz eta eskualdetako
|
hizkuntzak
hitz egiten zituzten gutxiengoek lortu zuten, mobilizazio jarraituen bidez, beren hizkuntzak irakastea neurri batean, gobernu frantsesak egun daraman politikak, pixkanakapixkanaka hizkuntzagutxiengo horien bizindarra ahultzearen politikak, komunitate horiek" gaixotasun larri" egoeran egotea ekarri du.
|
|
|
Galdera horri erantzuten saiatzeko, etxean zein
|
hizkuntzatan
hitz egiten zuten galdetu genien elkarrizketatuei. Orain ez ditugu galdera horren emaitzak aurkeztuko; etxean batera edo bestera hitz egiten dutenek hedabideak baliatzerakoan euskarari zer toki ematen dioten azaltzera mugatuko gara.
|
|
|
Gai horretan sakontzeko asmoz, Euskal Herrian etorkizunean zein
|
hizkuntza
hitz egitea nahiko luketen galdetu genien. Emaitzak irakurrita, zarauztarren %39, 6k euskaraz soilik hitz egitea nahiko lukete; %22, 2k euskaraz gaztelaniaz baino gehiago hitz egitea, eta %35ek bietan berdin hitz egitea.
|
|
|
Hizkuntzak gutxitze prozesuan barneratuta daudenean, bada aipatu behar den ezaugarri bat, eta hauxe da: erregularki hizkuntza horretan hitz egiteak konnotazio ideologikoa du eta, bereziki, solaskideak gure
|
hizkuntza
hitz egin ez arren hizkuntzari eusten bazaio. Horrek garbi adierazten du, edozein elebitasun baldintzatatik urrun, disHizkuntza batean mintzo denak hizkuntza hori utzi du, sistematikoki, erantzun gisa ulertezintasuna, axolagabetasuna, edo bazterketa (nabarmenagoa edo ezkutukoagoa) jasotzen baditu. kriminazio egoeran bizi garela, eta" herri eta hizkuntza batekoa izateari irmo eusten dietenak apartheidera eramaten direla beren lurraldean bertan, beren hizkuntzan hitz egin ahal izateko baimen eskuzabala emanez" (Adell 2003).
|
|
|
erregularki hizkuntza horretan hitz egiteak konnotazio ideologikoa du eta, bereziki, solaskideak gure hizkuntza hitz egin ez arren hizkuntzari eusten bazaio. ...adierazten du, edozein elebitasun baldintzatatik urrun, disHizkuntza batean mintzo denak hizkuntza hori utzi du, sistematikoki, erantzun gisa ulertezintasuna, axolagabetasuna, edo bazterketa (nabarmenagoa edo ezkutukoagoa) jasotzen baditu. kriminazio egoeran bizi garela, eta" herri eta hizkuntza batekoa izateari irmo eusten dietenak apartheidera eramaten direla beren lurraldean bertan, beren
|
hizkuntzan
hitz egin ahal izateko baimen eskuzabala emanez" (Adell 2003). Biztanleriaren zati handi batentzat ohiko bihurtu da gaztelania izatea komunikazio hizkuntza, bereziki metropoli barruti handietan, eta horrek nolabaiteko" normaltasun izaera" ematen dio men egiteko ohiturari; gainera, lagundu egin du oro har euskaraz hitz egiteko jokabideak euskal nazionalista izatearen konnotazioa har dezan.
|
|
|
Horren ondorioz, testuinguru publikoetan edo, besterik gabe, gaztelaniadunen aurrean pertsona batek euskara erabiltzea gizabide txarrekotzat edo jokabide baztertzailetzat hartzen da. Gizarte balio horrek eta beste batzuek (adibidez, hizkuntza komunikatzeko tresna baino ez dela, axola duen bakarra elkar ulertzea dela, euskaraz hitz egitea txokokeria edo kosmopolitanismo falta modu bat dela) hiztunek beren
|
hizkuntzan
hitz egiteko aukera murrizten dute (betiere, beren hizkuntza ez bada gaztelania) Jakina den moduan, baldintzapenaren paradigmari jarraiki, jokabide bat sistematikoki zigortzen bada, jokabide hori izateko aukera murriztu egiten da.
|
|
|
Bada, ordea, norberaren
|
hizkuntzan
hitz egitearen ondorioz jasotako zigorrarekin lotutako beste fenomeno aipagarri bat, hizkuntza mendetasunaren oinarrian baitago. Ikasitako babesgabetasunaz ari gara (Maier, Seligman eta Solomon 1969) eta baldintzatutako erantzun jokabideekin zerikusia du.
|
|
|
Jakina da gerraostean eskolara joandako belaunaldiaren garaian ohikoa zela ikasleak zigortzea euskaraz hitz egitearren. Baina, gainera, iseka egiten zitzaien gaztelaniaz hitz egiten zutenean ere, bai donuagatik, bai eskolan soilik entzuten zuten
|
hizkuntzan
hitz egiteko zailtasunak zituztelako.
|
|
|
Jakina da gerraostean eskolara joandako belaunaldiaren garaian ohikoa zela ikasleak zigortzea euskaraz hitz egitearren. Baina, gainera, iseka egiten zitzaien gaztelaniaz hitz egiten zutenean ere, bai donuagatik, bai eskolan soilik entzuten zuten
|
hizkuntzan
hitz egiteko zailtasunak zituztelako. Beraz, zigorra jasotzen zuten bai jokabide bategatik, bai besteagatik.
|
|
|
OUH OUH OUAH, historia-aurreko
|
hizkuntzan
hitz egiten dut, dolmenak aurkezteko.
|
|
|
Ideologia abertzaleren esaneko, neurri batean edo bestean. Eta, hala eta guztiz ere, ez dira gai eskolan ikasi eta landu duten
|
hizkuntzan
hitz bat esateko. Jokabide horren zergatikoak azaldu nahi ditugunean, frankotan zera esan izan dugu:
|
|
|
Bestalde, euskal erromantze toponimoak agertzen dira, Masu Nittak (presta tzen) aztertu duen bezala, hizketako egoeran bi
|
hizkuntzen arteko
hitzak batera era bili izan direnez. Esate baterako Juncáriz (Vizcaya) (Barrancos de Juncáriz, > Campos de Juncáriz, > Fuente de Juncáriz, > Pozos de Juncáriz), probable combinación de sinó nimos interlingüísticos como rom. juncar>+ > de>+ > vasc.> i, > ihi>, junco?
|
|
|
Hainbeste mila urteren buruan iraun duen
|
hizkuntzaz
hitz egiterakoan ezin inola ere ahantz eta aztertu gabe utz hainbeste eragin izan duten hizkuntzaren kanpo arra zoiak. Pentsa dezakegu hainbeste mila urte iraun duten hizkuntzei buruz mintzatzen ari garela, ez hizkuntza bati bakarrik buruz.
|
|
|
Esan liteke euskal hiztegiak exozentrikoak zirela, ez zirela bere baitakoak. Hiztunak bere
|
hizkuntzako
hitz eta esapideen esanahiari buruzko informazioa hizkuntza horretan berean bereganatzeak berebiziko garrantzia du. Euskarazko unibertsoa euskarazko esanahiez osatzen da lehenik eta, horiekin batera, elkarkide, gainerako hizkuntzetako ordainak egoten dira, kulturaren osagarri eta adierazgarri.
|
|
|
Alfabeto feniziarrean, bokalak erabiltzen hasi baino lehen, antzinako
|
hizkuntzetako
hitzak zuriunez edo puntuz bereizten ziren.
|
|
|
Beste
|
hizkuntzetako
hitzak idatzi behar ditugunean ere, bide fonologikoak okerrera eraman gaitzake. Esate baterako, Renault idazteko Renol, Shakespeare idazteko Xexpir, edo Freud idazteko Froid erabil dezakegu.
|
|
|
Etzana: alde batetik, marka komertzialak zein programen izenak eta beste
|
hizkuntzetako
hitzak adierazteko erabiltzen da; bestetik, hainbat informazio zehatz bereizteko testuan zehar agertzen direnean: fitxategien eta katalogoen izenak, programak, komandoak, etab.
|
|
|
Hala ere, Noah, bost eta erdikoa, gai da hiru hizkuntzetan nork bere kasa moldatzeko, hizkuntza bakoitza noiz eta norekin erabili behar duen argi eta garbi identifikatuz”. Bi hizkuntza aldi berean ikasteak beste hizkuntza batzuk ikasteko erraztasun handiagoa ematen dio haurrari Bestalde, hizkuntza batean baino gehiagotan komunikatzeko gai izateak dakarren abantaila nabariaz gain, guraso bat bere semeari ama
|
hizkuntzan
hitz egiten diotenak harreman hurbilagoa sortzen du haien artean, eta komunikazioa errazten du hizkuntza hori hitz egiten duten senideekin, Colin Baker ek dioen bezala, zeina “Haur elebidunen guraso eta irakasleentzako gidan” elebitasunean aditu entzutetsuenetako bat baita. Era berean, “bi hizkuntza aldi berean ikasteak beste hizkuntza batzuk ikasteko erraztasun handiagoa ematen dio haurrari”, dio Baker ek bere Gidan, funtzio hori kontrolatzen duen garunaren zatia garatuago baitago hizkuntza bakar batean hitz egiten duten beste haurrekin alderatuta”.
|
|
|
Miguel Siguánek ‘Bigarren hizkuntzaren eskuratze goiztiarra’ liburuan dioenez, “bigarren hizkuntza bat lehenengoarekin batera ikasteak gaitasun bikoitza sortzen du, bizitzako beste garai batzuetan lortzea oso zaila dena”. Bestalde, aldi berean bi hizkuntza ikastea ez da hizkuntza bakar baten ikaskuntzaren oso desberdina, “bi
|
hizkuntzatan
hitz egiten ikasten duten haurrei buruzko azterketa guztiek adierazten dute ikaskuntza haur elebakarren modu berean eta etapa berdinetan egiten dela”, dio autoreak, “desberdintasun bakarra da haur elebidun batean hizkuntza batean egindako edozein aurrerapenek eragina izan dezakeela beste hizkuntzan egindako aurrerapen batek”. Hasieran, hizkuntzak nahasteko joera izan dezakete, baina denborak aurrera egin ahala, arazo hori desagertu egiten da.
|
|
|
Engainatzeko teknikak Iruzurgileak paradisu fiskaletan eratutako enpresen atzean ezkutatzen dira, eta Eskandinaviako turistak eta, batez ere, britainiarrak izaten dituzte helburu. Pertsona turista bat dela aprobetxatu dute, erlaxatuta dagoela, oporretan dagoela, ohikoa ez den ingurune batean… Normalean, beren
|
hizkuntzan
hitz egiten duen norbait hurbiltzen zaie, eta konplizitate sistema bat ezartzen dute, kasu askotan iruzurra eta iruzurra egiten duena. Iruzurra kontratuaren hasieran edo amaieran egiten da, edo gozatze aldietan.
|
|
|
Baina egia da artikulu kopuruari buruz ari garenean, Wikipedia gaztelaniaz bederatzigarren lekuan dagoela, 400.000 artikulu baino gehixeago dituela. Fenomeno horren arrazoia zein den ez dakigun arren, gaztelania baita munduan gehien hitz egiten den hizkuntzetako bat, uste dugu Internetera konektagarritasunik eza handia dela gure
|
hizkuntza
hitz egiten den herrialde askotan. Hori izan liteke, adibidez, alemanarekin, frantsesarekin edo italierarekin konparatuta ditugun artikuluen kopuru txikiaren arrazoietako bat.
|
|
|
Europako Batasunak gutxiengo kultural eta linguistikoen alde hainbat erabaki hartu ditu, baina estatu kideak ez daude erabaki horiek betetzera behartuak. Gainera, 20 hizkuntza ofizial daude Batasunean, nahiz eta elkartea osatzen duten 27 estatuetan 60
|
hizkuntza
hitz egiten diren. Are gehiago, hainbat dira Eskualde eta Hizkuntza Gutxituen Aldeko Europako Agiria berretsi ez duten estatuak, nahiz eta euren mugen barnean hizkuntza gutxitu asko dituzten.
|
|
|
Hala, bederatzi hizkuntza ikasi ditut. Gainera, zortea izan dut
|
hizkuntzak
hitz egiten diren tokietara joateko. Hizkuntza bat ikasteko, behin oinarri bat lortuz gero, bertara joatea da onena».
|
|
|
Altsasuarrak berriz, itsu itsuan, ia han egin behar zirenen berri jakin gabe joan ziren. " Zein
|
hizkuntzatan
hitz egin behar genuen ere ez genekien" oroitzen du irribarre artean Josunek. Pozik daude, hala ere, altsasuarrak, lehen eguneko apuruak berehala ahaztu eta esperientzia bikaina izan baita han bizi dutena.
|
|
|
Existitzen ez diren hitzak asmatzea? Nor ez da umetan zapo
|
hizkuntzan
hitz egiten saiatu. Nork ez du bere izena atzekoz aurrera esan belarrira zer soinu egiten duen jakiteko?
|
|
|
Eskola, bestalde, ez da elebiduna ikasleen hizkuntzetan; iritsitako umeen %40k gutxi gorabehera (Hispanoamerikatik etorri ez direnek) ez dute komunikazio hizkuntzarik irakasleekin; irakasleak ez du umea ulertzen familiaren
|
hizkuntza
hitz egiten duenean. Egoera hori berria da bertako eskolan.
|
|
|
Ez da posible, jakina, irakasleek umeen hizkuntzak ikastea, baina bai neurri batzuk hartzea, adituek gomendatzen dituztenak: umeen hizkuntzak esplizituki estimatzea, haien izenak zuzen ahoskatzea, ikasleen hizkuntzen oinarrizko ezaugarriak jakitea, familiei komunikatzea garrantzitsua dela haien
|
hizkuntza
hitz egiten eta ahal duten heinean lantzen jarraitzea...
|
|
|
Egiten duen urrats bakoitzarekin pertsonak sentitzen badu bereak traizionatzen ari dela, bere burua traizionatzen ari dela, bestearenganako hurbilpena gaiztotuko da. Bere hizkuntza ikasten ari naizen hiztunak ez badu nirea errespetatzen, bere
|
hizkuntza
hitz egitea ez da izango nire aldetik irekiera keinu bat, basailutza eta mendekotasun keinua baizik.15
|
|
|
Murgiltze programetan, gehiengoaren
|
hizkuntza
hitz egiten duten umeek hizkuntza gutxitu bat ikasten dute. Hori da duela gutxira arte euskal eskoletan ia kasu guztietan gertatu dena:
|
|
2009
|
|
|
Sistema guztia borobiltzeko garrantzi berezia hartzen du hizkuntza delaeta ez diskriminatzeko printzipioak, funtsezko eskubideen oinarrizko gunea baita berau gauzatzerakoan hizkuntza ofizial baten hautaketa edo exijentzia tarteratzen denean. Konstituzioko 14 artikuluaren idazkeran
|
hizkuntza
hitza sartzea komeni zela begi bistakoa zen, batik bat nazioarteko itunekiko koherentziagatik. Honi buruz, kontuan izan behar da Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Itunak (2.2 art.) eta Giza Eskubideak Babesteko Europako Hitzarmenak (14 art.) hala jasotzen dutela eta dakigun bezala, Espainiak bi testuak berretsita dituela.
|