|
2000
|
|
|
Beste arrazoi batzuk ere badaude. Gizarte espainiarrean eskolan hizkuntza idatzia ikasten dute eta guraso eta lagun artean ahozko
|
hizkuntza
egiten da. Eta zer gertatzen da Bizkaian?
|
|
|
Gezurra badirudi ere, Frantziako Errege Luis XII.ak, 1510 urteko ekainean, ordenantza bidez agindu zuen epaiketa guztiak biztanle bakoitzari bere
|
hizkuntzan
egiteko. Erabaki hori, haren ondorengo Frantzisko I.ak, 1531 urtean berretsi zuen.
|
|
|
–Onerako, noski, onerako. Liturgia bertako
|
hizkuntzan
egin ahal izatea eta, elizaherriari zabaltzea eta...
|
|
|
erantzuten diola (hau da, modernizatze prozesuari aurre egiteko egokiak diren hizkuntzak behar dira eta Estatuak, nazioaren?
|
hizkuntzaren alde
egingo du apustu). Ezin da ukatu industrializazioak, merkatuak (eta pentsa merkatu, nazionalean?, adibidez) eta bestek aparteko eragina dutenik, ezta duten garrantzia gutxietsi ere, baina Balibar ek eta Laporte k diotenez:
|
|
|
edo kultura, ez kultoa? berdinak ez diren bezala), eta horregatik nazionalizatzeak populazioaren alfabetatzea elite horien
|
hizkuntzan
egitea ekarri zuen. Hots, Estatuak, beraz, agintea edota boterea zuten klaseek, hasiera eman zioten kate bati:
|
|
2001
|
|
|
–Euskarak motiba dezake, baina beti ere ikasleari zerbait berezia eskaintzenbadio; plus bat, gainerako hizkuntzena ez bezalako kultur molde original bat (ez hobea, ez txarragoa, desberdina baizik), munduari erantzunak ematekokosmo ikuskera propio bat, ikasleari zerbait esango diona, ikaslea aberastukoduena. (...) Gainerako
|
hizkuntzetan
egin ohi dutenaren fotokopia merkebatekin ez goaz inora. (...) Erantzun propioak, originalak behar ditugu(...).
|
|
|
Kasu horretan pertsona bat edo beste egon daiteke, noski, baina salbuespenak direla uste dugu. Are gehiago, beste
|
hizkuntzetan
egindako esperientziek ere horrela adierazten dute.
|
|
|
ez kolorerik ez usainik ez zuten berrikeriak ipintzen genituela. Beste edozeinek egiten zuena bere
|
hizkuntzan
egingo genuen guk ere gurean, baina ez besteek bezala: guk hori berbera egin genezakeen hankak mozturik, besoak loturik, baita burua txapelarekin batean zoko batean utzirik ere.
|
|
|
Adiskidetasun horrek izan baitu ondore ugaririk gure literaturan bertso eder (edozein
|
hizkuntzatan
egin diren bezain eder) horiezaz gainera. Lizardiren alderdi bat Orixeri zor diogu eta Orixerenetik aski Lizardiri, ikasle bezain gidari izan zuenari.
|
|
|
Ni baino miresle zintzoagorik ez du Oñatibiak gure
|
hizkuntzaren alde
egin duen eta atertu gabe egiten ari den lanagatik. Baina, nola esango dit oiartzuar horrek errenteriar honi batarentzat eta bestearentzat" arrotz"  direnik, esate baterako, beta" asti", ede" uhal" (ere esaten duzue zeuok!), erein eta iñozo" ergel"?
|
|
|
Euskaldunek, administrazio eta kultur erakunde ospetsurik ez zutela, irabazpide mardulik eskaintzen ez zuen hizkuntza bizitzen ânahiz hiltzenâ utzi baino areago âideietan beretan ereâ egingo ez zukeen politikarik gabe ere zirela, erlijioan aurkitu zuten laguntza moduko zerbait, osoki eta sustraietaraino kristautu zirenetik. Mende haietan, haatik, Vatikano II. Kontziliora arte bezalaxe, Mendebaldean, Ekialdeko Elizan ez bezala11, ameskeria zen nazio
|
hizkuntzaz
eginiko liturgia. Gisa honetako aukera XVI. mendean etorri zen, Erreforma protestantearekin.
|
|
|
Urkixoren gaia, izenburuak argi eta garbi adierazten duenez, ez zen euskara izan zuzen zuzenean. Gogoan zuena ez zen hizkuntza eta hizkuntzaren gorabeherak,
|
hizkuntzaren inguruan
egina zegoen eta egiten ari zen ikerlana baizik, filologia eta hizkuntzalaritzaren aldetik hain justu, bi hitz hauek orduan (Urkixoren ingurunean batik bat) edo hitz horiek aditzera ematen dituzten gogoetak aski ongi bereizten ez ziren arren. Ordukoez eta etorkizunekoez ere mintzatu zen, ezinbestean, hizkuntzari buruz, garai hartako eztabaida latzen oihartzuna Oñatira zekarrelarik.
|
|
|
— Ez egin jendeari kasurik. Hori lan bera da, bi
|
hizkuntzetan
egina.
|
|
|
Euskararen eragileei dagokie, halaber,
|
hizkuntzari
egiten zaion erasoen berri gure gizartean ez ezik nazioarteko estamentu eta erakundeetara iritsaraztea. Euskararen kontrako astinaldi honek nazioartean oihartzuna izatea garrantzitsua da, hango babesa jasotzeko ez ezik, erasoon eragileak deseroso sentitu daitezen eta hemengo herritarrak ere egoeraren larritasunaz eta transzendentziaz ohartu daitezen.
|
|
2002
|
|
|
Euskal prosaren arloan uste dut denok dugula asko ikasteko,
|
hizkuntza
egin gabe dagoelako oraindik. Seguru askorik arazorik larriena ez da lexikoa, sintaxia baizik, euskara argi eta egokiarena.
|
|
|
Jean Piagetek haurraren psikologiaz, adimenaz eta
|
hizkuntzaz
egin zituen ikerketen garrantzia kontuan harturik, hala nola pentsalari suitzar honek kaleratutako liburuen konplexutasuna ulertzeko irakurle arruntak duen zailatasuna, Jean Piageten zenbait artikulu eta hitzaldi biltzea erabaki zuen Gaiak argitaletxeak. Umearen adimen garapenaren inguruko lanek osatzen dute lehen zatia.
|
|
|
Bezero garen banku nahiz aurrezki kutxaren sukurtsalik hurbilena bisitatzeko ordua, beraz. Kutxazain automatikoan txartela edo libreta sartu ondoren, pantaila batek galdetuko digu ea eragiketak zer
|
hizkuntzatan
egitea nahi dugun. Hori da esaterako BBK, Caixa, Kutxa, Vital Kutxa eta Euskadiko Kutxaren kasua.
|
|
|
Niri asko gustatzen zait mitologia, eta halako batean Nathaniel Hawthorneren liburu bat aurkitu nuen. Nathaniel Hawthornek uste zuen gaztetxoentzat oso egokia izan zitekeela mitologia klasikoa garaiko
|
hizkuntzan
egitea. Eta neuk ere horri heldu eta hark egindako lanaren zati bat hasi nintzen moldatzen.
|
|
|
«gelako jarduerak antolatzeko, hurrenkeran jartzeko eta egiteko modua» (Peris, 1996). Bai, Kurrikuluaren definizioan gelan egin daitezkeen eragiketabatzuk aipatzen dira, eragiketa horiek
|
hizkuntzaren bidez
egingo dira eta ikasleakdakiten guztiaz baliatuko dira, mugarik gabe. Bigarrenean gelako antolamenduarierreparatzen diote, ikasleek egin behar dituzten jarduera horiei lotura ematen diehurrenkera logikoak sortuz.
|
|
|
Euskarak toki gutxi zuen, bai batean, bai bestean. Euskal
|
hizkuntzan
egiten ziren irratsaioen artean oso ezaguna zen La Voz de GuipúzcoaJose Miguel eta Don Antonio zelakoak eskaintzen zuen?, saioa.
|
|
|
Batzuetan, hizkuntzei buruz hitz egitean, ahaztu egiten dira hiztunak. Normalean,
|
hizkuntzei buruz
egiten da berba, ez hiztunei buruz. Hizkuntzak ikergai moduan ikusi ohi dira sarritan, baina irakurketa hori hankamotza da, baldin eta irakurketa pragmatikorik egiten ez bada:
|
|
|
Aurretik ikusitako ereduak, morfotaktikaren aldetik nahiko ahaltsuak baziren ere, aldaketa morfofonologikoetarako pobreak ziren. Horren arrazoia aplikazio hizkuntzen ezaugarrietan aurki daiteke, normalean oso flexio urri eta aldaketa erregular gutxi duten ingelesa bezalako
|
hizkuntzetarako
egiten baitziren prozesadore morfologikoak.
|
|
|
Errespetua zor diogu euskaldunari, euskaraz mintzatu nahi duenari, esaten ari naizen honen guztiaren jakitun ez bada ere. Errespeturik handienetako bat, pertsona batentzat, bere
|
hizkuntzan
egitea da, nahi den txikiena izanik ere bere eskubide oinarrizko bat baitu, berea duen hizkuntzan egitea alegia. Eta hori errespetu handiko kontua da, adiskide.
|
|
|
Errespetua zor diogu euskaldunari, euskaraz mintzatu nahi duenari, esaten ari naizen honen guztiaren jakitun ez bada ere. Errespeturik handienetako bat, pertsona batentzat, bere hizkuntzan egitea da, nahi den txikiena izanik ere bere eskubide oinarrizko bat baitu, berea duen
|
hizkuntzan
egitea alegia. Eta hori errespetu handiko kontua da, adiskide.
|
|
|
Baina honetan ere berezia nahi dugu izan, nonbait, euskararekin, eta beste hizkuntzetan arruntzat jotzen dena ez dugu begiko gure
|
hizkuntzan
egitea. Eta nola Atxagak duen ziurtasuna beste hizkuntza erabiltzaile askok ez duen, Euskaltzaindiari legeak aitortzen diona (Estatutuan dago hori) bete zezan eskatzen hasi ziren ziurgabetasuna sentitzen zuten hauek.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan, 2002ko azaroaren 24an Euskararen Erabilpena Arauzkotzeko Legeak 20 urte bete zituen, eta bi hamarkada hauetan legez euskara eta gaztelania ofizialak izan badira ere, eta ofizialak maila berean, ez bata bestea baino ofizialagoa, eguneroko ogia da herritar euskaldunek zerbitzu publikoak jasotzeko orduaneu ren
|
hizkuntzan
egiteko aukera ez izatea. Oraindik orain, eguneroko traba asko daude aukera berdintasunean edozein zerbitzu publiko hartzeko, haurtzaindegietan, osasun etxeetan, institutuetan, unibertsitateetan, administrazioko leihatiletan, komisaldegietan...
|
|
|
Bistan da horren arrazoia zein den: ingelesez irakur dezaketen ikertzaileen kopurua handiagoa da beste edozein
|
hizkuntzaz
egiten dakitenena baino. Salbuespenak egon daitezke, baina hori, lehen esan bezala, idazlearen kontua da.
|
|
|
Irakurleak badakike agian, ipartar germaniko guztiek aisa lortzen dutela elkar ulerkuntza. Hain zuzen," Ipartar Kontseiluko" bilera internazionaletan bakoitzak bere
|
hizkuntzaz
egin ohi du hitz; eta aldibereko itzulpenik ez dago.
|
|
|
4 Oraingo egoera honetan badirudi unibertsitate berean EAEko hizkuntza ofizialen lerro bien bateragarritasuna dela egokiena, beti ere bermatuz ikasleek aukeratzen duten
|
hizkuntzan
egin ahal izango dituztela beraien ikasketak, egoera eta baldintzak batean zein bestean berberak izango direlarik.
|
|
2003
|
|
|
Horixe lortu nahi izan dau oraintsu Euskal Herriko jakitun talde batek: Kerexetak bere Biblia itzulpena gaztelaniatik egin badau, talde honek jatorrizko
|
hizkuntzetatik
egingo dau zuzenean, gaur egin ohi dan legez. Ganera, azken urteotan Euskara batua nagusitu da gure artean, eta eskabide barri honi erantzun nahi izan jako, Elizen arteko Biblia (1994) argitaratzean.
|
|
|
liturgia barrirako lehenengo baimenak eta aldaketak etorri ziranean, zorionez guk bageunkala Bizkaian Kerexetaren liburu hau. Esaterako, meza irakurgaiak ordukoak, ez gaurkoak herriko
|
hizkuntzan
egiteko baimena heldu zanean, Bizkaiko Eleizeak erraztuta eukan bidea: Kerexetaren itzulpena erabilteko baimena emon eban gotzainak eta danok pozik.
|
|
|
Orduko jokabide baten ezaugarri dozu hori. Beste erdal
|
hizkuntzekin
egin ohi zanez, euskerea be erderearen bidez emoten zan. Euskerea" ikasgai" baino ez zan, ikasi behar zan gai bat; ez, ostera, ezer irakasteko tresna egokia.
|
|
|
Lehen esan dugunaren ildoan, Iztuetak herritar euskaldunei protagonismoa aitortzen zien, eta eskubidedun subjektu gisa beren historia ezagutarazi beharra zekusan. Propioki euskaldunentzako diskurtso historiko berezitu bat sortu barik, Probintziaren bizitza publikora, diskurtso historiko ofizialera inkorporatu nahi zituen herritarrak, baina herri
|
hizkuntzan
egindako narratiba baten bidez. Gainera Gipuzkoako biztanle hauen hizkuntza eta Probintziaren etorkizuna estuki loturik ikusten zituen:
|
|
|
Jo dezagun jubilatu egin dela eta herentzian utzi diela bi oinordekori kioskoa. Hauek ez dakitela nola egin banaketa eta bururatu zaie
|
hizkuntzen arabera
egitea, batek euskarazkoak eta besteak gaztelaniazkoak. Zer izango luketen ikus dezagun.
|
|
|
Mende horren bigarren erdialdean hasi zen orokortzen umeei zuzendutako kristau ikasbidearen irakaskuntza igande arratsaldetan, edo horretarako sortzen ziren eskoletan. Era berean, Meza Santuan sermoiak bertako hiz  kuntzetan egiten ziren; liturgia, latinez beharrean, tokian tokiko
|
hizkuntzetan
egiteko ez zen agindu, ordea, Vatikanoko II. Kontzilioa arte (1962).
|
|
|
Funtsean, gure bidaiari segida eman nahian, hango delegazio bat etorri da azaro hastapen honetan bai Euskal Herriaren hobeki ezagutzeko, bai Saint Pierre eta Miquelon uharteen aurkezteko. Guhaurek Euskal kultur erakundean sortu dugun euskarri multimedia bat Euskal Herrikoau rp egiak izenekoa eta lau
|
hizkuntzatan
egina (euskaraz, frantsesez, ingelesez eta espainolez) aurkeztu diegu eta oso interesatuak dira hango liburutegi eta turismo espazioetan horrelako lanabesaren ezartzeko.
|
|
|
Maria Jesus Aranda Nafarroako Arartekoak Iru ñekoUdalaren irizpideak gaitzetsi zituen, eta herritarrek harrera euskaraz ere jasotzeko eskubidea onartu behar zelaohartarazi zuen irekitako espediente baten bidez. Hauxe izan zen Arartekoak
|
hizkuntzaz
egindako lehen gomendioa, eta baita lehen salaketa publikoa ere. Gai honen inguruan iritsitako kexu guztiak artxibatuak zituen Arart ekoak ordura arte, epaibideetan zeudela argudiatuta.
|
|
|
Aurrerago, ikerlan berean eskaintzen zaigun beste galdera bat dugu; honako hau: " Zure seme alabak aukerarik izan du (eskolaz kanpoko) ekintza horiek zuk nahi zenukeen
|
hizkuntzetan
egiteko?". Erantzunak, honako hauek dira:
|
|
2004
|
|
|
Baiezkoa eman ziguten, eta hala egin genuen. Funtzio bat gazteleraz eta jaialdiaren programazioaren barruan zegoen emanaldia, obraren jatorrizko
|
hizkuntzan
egitea adostu genuen, euskaraz alegia.
|
|
|
Ikuspegi horrek, egungo mundu globalizatuan hizkuntzen arteko harremanak paradigma konplexu gisa azaltzen ditu eta, hizkuntza iraunkortasuna bermatzeko, hizkuntza handi eta txikien erabileraren arteko nolabaiteko" subsidiaritatea" proposatu dute: egin tokiko
|
hizkuntzan
egin daitekeen guztia, eta utzi hizkuntza handian egiteko soilik hizkuntza txikian egin ezin daitekeena.
|
|
|
Adibide paregabea dugu Mark Mandersen Gela isolatu txikia, bisitari bat baino gehiago aho zabalik utzi duen instalazioa. Ez nituzke aipatu gabe utzi nahi, bestalde, Kulli K. Kaats estoniarrak txorien
|
hizkuntzaren inguruan
egindako hausnarketa eta John Bocken bideoko untxi jostalaria ere.
|
|
|
Eta ez pentsa soilik juduen bitxikeria denik. Kultura orotan, hizkuntza orotan, herrikideak bakarrik, herri
|
hizkuntzaz
egiten zutenak bakarrik ziren hiztun, gizaki. Bertzeak, barbaro, erdaldun, inor ez.
|
|
|
Baina zer esan nahi dugu horrekin? Mundua ezagutzeak hizkuntzaren presentzia eskatzen duela, hau da, errealitatearen ezagutza
|
hizkuntzaren bitartez
egiten dela. Eta hizkuntza orduan tresna soil bat ez ezik, ezagumenaren beraren ahaltasun baldintzetariko bat ere bilakatzen zaigu.
|
|
|
Giza harremanetan eta herrien arteko trukean hizkuntzak ezar dezakeen nortasun zeinua dugu gogoeta gai.34 Eta, beste askotan eta askotan bezala,
|
hizkuntzaren
egiteko hori beste inork gutxik bezala irudikatu zigun Mitxelenak. Har dezagun bada bere hitzen dotorezia gozatzeko hutsartea:
|
|
|
Egunen batean bilinguismo batera iristen bagara oso ondo. Baina, gizarte liberal batek defenditzen du bakoitza librea dela nahi duen
|
hizkuntza
egiteko, eta nik ez dut hori ikusten. Nire gustuko, hutsegite batzuk egin dira, eta egiten ari dira.
|
|
|
hizkuntza normalkuntzaren auziak ez du lotura zuzenik komunitate soziolinguistikoak eskueran daukan botere nazionalarekin. Hizkuntza menderatu baten komunitateak bere burua eratzeko eta berritzeko daukan ahalmen mailak ez du zerikusirik
|
hizkuntzarekin
egin nahi duena egiteko orduan. Hori, alde batetik.
|
|
|
–Gizarte elebitasunik ez dago, gizarteak ez dira elebidunak, beti inposatzen delako hizkuntza bat. Gizarte elebiduna izango da edozein bizilagunek edonoren aurrean edozein
|
hizkuntza
egin dezakeenean. Eta hori oraingoz ez da Euskal Herriaren kasua, baina bai, adibidez, Suedian.
|
|
|
Hizkuntzarik gabe ez omen gara gizaki,
|
hizkuntzak
egiten omen gaitu adimenaren jabe. Geure gizatasunaren izaririk behinenak huts egiten digu euskaldunoi euskaldun izateko.
|
|
|
Ez da sekula izan eta orain ere ez da munduan bi hizkuntzez mintzo den herririk. Euskaldunok herri berezia garela eta bi edo hiru
|
hizkuntzez
egin dezakegula pentsatzea amets hutsa da. Ez da horrelako herririk izan.
|
|
|
Euskalerri edo eskualde ba kotxetik asiko da lana, lenago euren jabe izan ziran eta egunen baten barriro izateko ustea dau ken eskualde bakotxetik. Eskualde bakotxean nagusi dan euskera alik eta batuena egin, osotu eta indartu, guztien arteko
|
izkuntza
egin arte, bai literaturan eta bai goikoen eta bekoen, ikasien eta ikasibakoen agotan, kalean eta etxean. Euskera ori jarri bearko da nagusi eskola guztietan, beren goetarik gorenoetarañokoetan, erri batzar eta batzarretako eta gizarteko agiri guztietan.
|
|
|
Oso liburubitxia da, puntuazio numeriko bidez ordenatutako aforismo laburretan dago idatzita.Russeilek eta Fregek hizkuntzaz duten ikuspegiaren antzckoa azaltzcn du liburuan, hau da, helburutzat errealitatea deskribatzca duen hizkuntz eredua darabil. Baina aurreko bickbaino harago joko du Wittgensteinek,
|
hizkuntzaren
egiteko hori (parean duen errealitateadeskribatzea) muga bihurtuko baitu.Wittgensteinek Tractatusean darabiltzan oinarrien arabera, giza adimenak enealitateaerreprescntatzen du, erreahtatcaren hala holako isla bat da. Errealitatcaren ezagutza intemohori (pentsamenduen edukia) esplizitu egitcko bidea da hiz.kuntza; beraz. errealitatea, pentsamendua eta hizkuntza bereizi ezinezko erlazioan azakzen zaizkigu, Wittgensteinenarabera, hori horrela izan dadin, nahitaezkoa da errealitateak, pentsamenduak eta hizkuntzak forma bcra izatea, isomorfia erlazioan egotea.
|
|
|
Gauza bat da zaharra eta kiratsa Euskal Herrian: eskubi aldetik eta ezker aldetik gure
|
hizkuntzaren kontra
egiten den lana!
|
|
|
Musikatik hartuko dudan etsenplu batek argituko ditu ongi, nik uste, fonetikari buruz
|
hizkuntzak
egiten dituen aukerak.
|
|
|
Flandretarrek ez dute hau ahaztu, baiña brusseldarrek bai. Gaur, Belgika-ko lege berriak behartuta, Brussel’go administrazio osoa bi
|
hizkuntzetan
egiten da: baiña brusseldarrak, zaharrak eta hauzo txiroetakoak kendurik (Vorst, Anderlecht, Haute deritzan karrikaren hauzoa) frantsesez ari dira gero eta gehiago.
|
|
|
Estrukturalismoaren aitak ere gauza bera zion: " Nazio baten ohiturek eragin egiten diote beren hizkuntzari; eta, bestaldetik ere, batez beste,
|
hizkuntzak
egiten du nazioa" (Saussure, Cours, 40).
|
|
|
1 Suomiera beren mintzabide eginez (eta ez lakuetako baserritarren hizkera urrun eta ez ezagun bat), kultura
|
hizkuntza
egin behar zela sinisturik, lan gaitz bat egin zuen, Suomi-ko hizkera bilduz, aberastuz eta finkatuz. Perrot en hitzez esateko:
|
|
|
herriko etxe edo udaletxe guziak, millaka, politzia mota guziak, korreotako bulegoak azken zokoraiño erresuma hizkuntza barreiatzen ari; erants gizarte paperen bulegoak oro, epaitegiak, eta abar. Zein
|
hizkuntzaz
egiten eta eragiten dute. Zenbat lagun bizi da bizibide horietan?
|
|
|
Soldadutzara joan aitzin ere, zer irakasten zaie belaun berriko herritarrei eta zein hizkuntzaz? Zein
|
hizkuntzaz
egiten dira eskolatze mota guziak. Ez hamar eskolatan, ez ehunetan, ez:
|
|
|
Ez hamar eskolatan, ez ehunetan, ez: zein
|
hizkuntzaz
egiten da eskoletan, hamar milla eskolatan, berrogei millatan. Nazioko ikasgu guzi guzietan, zein da mintzabide dan hizkuntza?
|
|
|
Hunat hemen erantzuna: hori guzia, Canada’n eta China’n, Kazakhistan’en eta Ukrania’n, Bretaña Nagusia’n eta Españia’n, Albania’n eta Fraintzia’n, Filipineta’n eta Peru’n, edozein erresumatan, erresuma
|
hizkuntzaz
egiten da, erresuma hizkuntza soillez.
|
|
|
Miguel de Unamuno eta Pio Parojak proposaturiko asimilazio bidea ez dugu hartuko. Unibertsalitateari egin diezaiokegun aportazioa geure
|
hizkuntzaren bidez
eginen diogu. Euskal literaturaren instituzionalizazioaren aldekoa ere ez da gure jarduna, gauzak dauden legez normalizazio faltsu bat litzatekeelako, halako eskaparate huts bat hornitzea(...)
|
|
|
Kantek dio bere filosofiak ezagutzarekin egin nahi duena gramatikak
|
hizkuntzarekin
egiten duena dela. Gramatika aztertuz hizkuntzak esan ahal duena zehazten eta mugatzen dugu.
|
|
|
Perpausaren funtsa, muina atzeman nahi du Wittgensteinek, etsi etsia baitago perpausaren funtsa argituz gero hizkuntzaren funtsa ere aurkituko duela. Ez zuen arrazoi falta, ezen errealitatearen berri ematerakoan
|
hizkuntzarekin
egiten baitugu topo ezinbestean, gogoz nahiz gogoz kontra. Nola eman errealitatearen berri hizkuntzaren bidez ez bada, perpausen bidez ez bada?
|
|
|
Hartara, ezaguera oro errealitatearen proiekzio bat da. Ezagutzea proiektatzea da; eta proiektatze hori gogamenaren bidez,
|
hizkuntzaren bidez
egiten da ezinbestean, ahoz nahiz izkribuz, mentalki zein ozenki. Hartara, perpausa errealitatearen proiekzio bat da, irudi bat.
|
|
|
bizitzaren zentzuarekiko galdera agorgabe isilak gidatu ditu beti ageriko galdera guztiak.
|
Hizkuntzari esker
egin ahal izan ditugu galdera bata eta besteak. Zer ote da, bada, gure eta besteen bizitzaren zentzuaz galdetzea ahalbidetzen digun adierazpide zoragarri bezain hunkigarri hau?
|
|
2005
|
|
|
Aktore batentzako bikoizle egokia bilatzeko orduan, garrantzi handiagoa ematen zaio bikoizlearen ahotsak aktore horren irudiarekin bat egiteari, haren benetako ahotsaren antzekoa izateari baino. " Izan ere, badira euren pelikula guztietan ahotsa bikoiztuta daukaten aktoreak, baita euren
|
hizkuntzan
egiten dituztenetan ere, euren benetako ahotsak ez duelako bat egiten euren irudiarekin".
|
|
|
|
Hizkuntzaren alde
egiteko argumentu eza eta berauek zabaltzeko gabeziak aipatu izan dituzu.
|
|
|
Orain arte, euskara besterik ez zen entzuten kalean, tabernan, eskolan… Baina euskaraz ez dakiten familien iritsierak, hainbat ohitura birplanteatzera behartu ditu bertakoak. " Eskolako bilerak euskara hutsean egiten genituen lehen eta orain, bi
|
hizkuntzetan
egiten ditugu. Baina eztabaidatu beharreko puntu bat iristen denean, denak pasatzen gara gaztelerara, ezinbestekoa delako elkar ulertzeko", dio Castañosek.
|
|
|
" Eta zergatik ez Herriko Etxeak egin? Ni, adibidez, idatziz herritarrei mintzatzen naizelarik entseatzen naiz bi
|
hizkuntzetan
egiten".
|
|
|
Kontsumitzaile eta erabiltzaileei zuzendutako produktu, ondasun eta zerbitzuen eskaintza, sustapena eta publizitatea, erabilitako euskarria edozein dela ere, bi
|
hizkuntzatan
egingo da.
|
|
|
Honelako ikurrek testu idatziak laburtzeko balio dute, baina irakurtzeko orduan deskodetu egin behar dira hizkuntza bakoitzean. Batzuetan idatzizko segidaren hurrenkera ez dator bat hizkuntza jakin bateko sintaxian dugun hitz hurrenkerarekin eta irakurketa
|
hizkuntzaren arabera
egiten da: 1 cm idatzi, baina zentimetro bat irakurtzen dugu euskaraz22?
|
|
|
Federazioak azpimarratu du zergatik “gero eta bide eta autobus gehiago daude trafiko istripuetan”. Autoeskolako irakasleek DGTri eskatzen diote ezen, errepideetako segurtasunaren mesederako, kautelaz eta azterketa teorikoen sistema berria abian jarri arte, probak gaztelaniaz besteko
|
hizkuntzetan
egiteko aukera ken dezala, edo, bestela, azterketa egin daitekeen gai guztiak berehala itzul daitezela. Era berean, bide prestakuntzako irakasleek eskatu dute baimenak ikertzeko, batez ere, izangaiaren bizilekuz besteko probintzietan lortutakoak, batez ere Valentzian edo Gandian emandakoak, eta administrazioak berak lankidetzarik izan duen edo ez atzemateko eta autoeskolei egiten zaizkien ikuskapenak gehitzeko.
|
|
|
Euskarari nion maitasunak eraginda idatzi nituen horiek guztiak. Iruditzen zitzaidan horixe nuela gure
|
hizkuntzaren alde
egiteko aukerarik behinena.
|
|
2006
|
|
|
A. Valdes. Bertako produktua denean, etxekoa, bi
|
hizkuntzatan
egitea onuragarria da, batzuek euskaraz erosiko dutelako eta besteek erdaraz. Produktua kanpotik datorrenean, Harry Potter kasu, beti multinazionalak irabazten du.
|
|
|
|
Hizkuntzak
egingo gaitu libre. Ez agian.
|
|
|
Unamunorengan eboluzio bat nabaritzen da hizkuntzaren garrantzia herritasunarentzat, herri gogoarentzat, geroz eta gehiago azpimarratze aldera, azkenean –bere teoriari jaramon egitekotan– munduan espainolez mintzo diren eskualde guztietako jendeak nazio bakar bat bihurtzeraino. Komunitate nazionala (pentsamendu, sentimendu, destino komunitatea) komunitate linguistikoa da,
|
hizkuntzak
egiten du nazioa. Baina konklusio honetara ekarri duen prozesuak eta gogoeta berrizteak espainolari bakarrik begiratzen dio.
|
|
|
Ez daki senarrak inoiz ulertuko duen berarentzat hizkuntzak duen garrantzia. Ez daki inoiz ulertu ahal izango dituen
|
hizkuntzaren alde
egin diren eta egiten diren ahaleginak. Nola ulertuko du bada, pentsatu du askotan, ingelesa mundu osoan hitz egiten denean.
|
|
|
Begiak irten beharrean entzun nituen hitz haiek, gure
|
hizkuntzan
egin baitzituen oraingoan.
|
|
|
Ezin esan bete betean asmatu zutenik, horri dagokionez. Lasai asko biziko ginateke gaur egun euskaldunak itsaso zabaleko gure irlatxoan, hizkuntza gatazkarik gabe, ezker eskuin eta atze aurrean lehia krudela eginen ligukeen hiz  kuntzarik gabe (barkatu, lehia ez dute
|
hizkuntzek
egiten, haien erabiltzaileek baizik).
|
|
2007
|
|
|
Oso kezkatuta nago gaur egungo umeek ez dutelako guk ikasten genuen kultura bera ikasten. Hezkuntza, artisten jarduna eta
|
hizkuntzarekin
egindako lana da gure kulturaren giltza, eta hori bultzatu behar dugu.
|
|
|
Jokaera sumisoak dira horiek denak Suayren ustez. Bestelakoa litzateke beti bere
|
hizkuntzan
egitea helburu duenarena. Valentziarrak azaldu zuenez, asmo hori burura eramateko ez da nahikoa hizkuntza gutxiagotuaren kontzientzia izatea, eguneroko hizkuntz gatazketan zerbait gehiago behar da hizkuntza dominatzaileak mendean har ez zaitzan.
|
|
|
|
Hizkuntzan
egindako ahaleginak merezi du nire ustez.
|
|
|
Ondorio orokorra izan zen Euskal Herrian, oro har, aldeko jarrera dagoela euskararen aurrean baina hizkuntzaren alde egoteak ez duela ziurtatzen
|
hizkuntzaren alde
egitea. Ezin ziurta daiteke, esaterako, jarrera aldekoa duenak euskaltegi batean matrikula egingo duenik.
|
|
|
Gure bilakaera sozio-linguistikoaren diagnosi zehatza egin ahal izateko, era askotako datuak erabili behar ditugu eta faktore eta aldagai askori erreparatu. Baina, kale erabileraren neurketetatik lortutakoek kualitatiboki guztiz garrantzitsua den informazioa eskaintzen digute; azken batean, hizkuntza normalizazio prozesuaren arrakasta mailaren indizerik fidagarrienetako bat, hiztunek
|
hizkuntzaz
egiten duten erabilera baita, eta soziolinguistikaren teoria nagusi guztiak bat datoz esatean, hiztunen arteko harreman ohikoenak eta gertuenak direla hizkuntzaren bizi indarraren islarik garbiena.
|
|
|
Gure bilakaera soziolinguistikoaren diagnosi zehatza egin ahal izateko, era askotako datuak erabili behar ditugu eta faktore eta aldagai askori erreparatu. Baina, kaleerabileraren neurketetatik lortutakoek kualitatiboki guztiz garrantzitsua den informazioa eskaintzen digute; azken batean, hizkuntza normalizazioprozesuaren arrakastamailaren indizerik fidagarrienetako bat, hiztunek
|
hizkuntzaz
egiten duten erabilera baita, eta soziolinguistikaren teoria nagusi guztiak bat datoz esatean, hiztunen arteko harreman ohikoenak eta gertuenak direla hizkuntzaren biziindarraren islarik garbiena.
|
|
|
Lehenengo eta behin, akusatuari bere aurka formulatutako akusazioari buruzko informazioa eman behar zaio; izan ere, inor ezin daiteke defendatu akusazio ezezagun batetik, eta akusatuak ulertzeko moduko
|
hizkuntzan
egin behar da (1989ko abenduaren 19ko GEEAE. Brozicek kasua?). Hori dela eta, akusazio bat leporatzen diotela eta egozten zaizkion egitate zehatzak zein diren jakin behar du (otsailaren 7ko 30/ 1989 KAE), baita egitate horiei ezarritako kalifikazio juridikoa ere.
|
|
|
Berdin hizkuntza: ez da gogamen autokontzientearen produktua (hizkuntza ez da izpirituak halakoxea pentsatu eta eginiko zerbait, bere gogara beste bat asmatu ahal izango lukeena), eta bai, arraza bezalaxe, naturaren emari naturala, izpiritua (burujabetu izan) baino lehenagokoa; beraz, historiaren aurrekoa508 Historian kontuzkoa ez da hortaz herri baten hizkuntza bera (prehistorikoa), baizik herri gogo hark
|
hizkuntzarekin
egiten/ ematen duena herrien kontzertu historikoan (poesia, etab., oroz gain filosofia). Volksgeista, aurrenik, naturala da; hein horretan, historiaren baldintza, ez bera historiagina, ezpada izpirituak (objektiboak) edo historiak tresna gisa baliatzen duena, eta baliatu eta gero horrek berak gainditu beharrekoa.
|
|
|
Egia da eusko kulturaren ikerlana eta hedapena (baita euskararena bera ere), edozein
|
hizkuntzatan
egin daitekeela eta egiten ari dela. Baina gure gizarte etakulturari dagokion hizkuntzaren gainetik, zubi eginez, euskara ukitu gabe egitenbada lana, zaila izango da gure kulturaren defentsan edo onerako egin delaaldarrikatzea.
|
|
|
|
Hizkuntzaren
egitekoa tresna funtzio hutsera murriztuta, euskararen funtsezkotasuna lausotzen ari zaizkigu hemengo espainolistak eta abertzaletasun erdalduna. Euskararen ikuspegi hori, Euskal Herriaren kontzeptu hori, ordea, gure herriaren hondamendia da, Euskal Herria euskararen herria delako eta bere izaera etaizatea hizkuntza horri zor diolako.
|
|
|
|
Hizkuntzaren
egitekoa tresna funtzio hutsera murriztuta, euskararen funtsezkotasuna lausotzen ari zaizkigu hemengo espainolistak eta abertzaletasun erdalduna. Euskararen ikuspegi hori, Euskal Herriaren kontzeptu hori, ordea, gure herriaren hondamendia da, Euskal Herria euskararen herria delako eta bere izaera etaizatea hizkuntza horri zor diolako.
|
|
|
Eta, izan ere, ez zuen arrazoirik falta bere betebehar eta eginkizun guztia perpausaren funtsa argitzean zetzala esaterakoan. Errealitatearen berri ematerakoan
|
hizkuntzarekin
egiten baitugu topo ezinbestean, gogoz nahiz gogoz kontra. Eta errealitatearekiko topatze hau ez da nola hala suertatzen, modu eta molde jakinetan baizik.
|
|
|
Nazioak egiten du, bere izpiritu berekiaren manifestazio bereki? hizkuntza, eta
|
hizkuntzak
egiten du nazioa: biok elkar egiten dute, edo biak bat dira724 Nolakoa nazioa (izpiritua), halakoa hizkuntza725 Hizkuntzan nabaritzen diren izpirituaren ezaugarriak, nazioaren beste produkzio izpiritual guztian egiazta daitezke (hala Grezian, hala Indian) 726.
|
|
|
ikasiak eta hizkuntza ikasiak barne, salatzen baitu196 Hala ere, posizio be rriak oinarrian konkistatua dirudien arren, «Über das vergleichende Sprachstudium» (1820) konferentzia akademiko goian aipatuan adibidez, oraindik borrokan, sekula bukatuko ez duen borrokan!? ...usten dugu askaeratu nahita199, eta beraz guztiz adiera ezkantiarrean ulertzen (erlatibo eta historikoan!) objektibotasunaren kontzeptua bera, hizkuntzaren menpekoa jada200 Haatik Leitzmann ek 1822an dataturiko «Über den Nationalcharakter der Sprachen» fragmentoan berriro «bitarteko soil» («nur Mittel») bezala hitz egiten da hizkuntzaz, hizkuntza baino haragoko espazioak irabazteko hiztunak
|
hizkuntzarekin
egin behar izaten duen gatazkari erreparatuz, hizkuntzaren desegokitasun bat beraz pentsamenduarekin201 «Über die Buchstabenschrift» (1824) konferentzian berriro baiesten da («da das Denken ohne Sprache einmal unmöglich ist») 202, pentsamendua ezinezkoa dela hizkuntzarik gabe, baina geroxeago hizkuntzaz neurri eta modu ezberdinetan baliatzen diren jardun intelektual diferenteak aipatzen dir... Eskultura bat egiteko ekitaldia, esaterako, jarduera intelektuala baita ezbai gabe, baina apenas hizkuntzatik zuzenean menpekoa (nahiz eta arte obra den bezainbatean ez den posible, orokorki hizkuntza suposatu gabe) 203 «Über den Dualis»en, halaber (1827), hizkuntzako dualaren erroak barnagoko kategoria edo «pentsamenduaren lege» apriorizkoren batzuetan sumatzen dira204?
|
|
|
edo sentsibilitatearen menpeko161 (b) Adigai enpirikoetan beretan parte esentzial bat hitzen hots edo boz diferentzien gainetik («zaldi», «cheval», «horse») hizkuntza guztietan berdina bada (berba ezberdin denok objektu berari dagozkio), arrazoia, antza, hizkuntzan bertan parte bat pre edo ezhizkuntzazkoa delako da162 Are, (c) hizkuntzetan bertan, gramatikan nahiz lexikoan, «hamaika gauza» a priori ezarria da, unibertsala eta guztietan halabeharra hortaz?, hizkuntza jakin baten baldintzetarik aske163 Esperientzian, Kant-i jarraituz, sentigarritasuna eta adigarritasuna bi ahalmen gisa bereizten baditugu ere, hizkuntza ezberdinen arteko diferentziak (kontingentziak) sentigarritasunaren kapitulura mugatzen dira Humboldt-en ustetan. Hori erabakigarria da zuzen ulertzeko Humboldt-en eboluzioan, haren adierazpen batzuek(
|
hizkuntzak
egiten duela mundua, estiloan) betiere beren zentzua mugatua zein mugen barruan daukatela, ezin baitira zentzu absolutuan hartu.
|
|
|
Humboldt interesatu litzaiguke ez bakarrik Euskal Herriaz eta euskaraz idatzi duenagatik, baita
|
hizkuntzaren gainean
egin duen gogoetagatik ere. Humboldt-en gogoeta luze zabal hartatik kapitulu bat bakarra aipatuko da hemen:
|
|
|
Izan ere, gizadia bat da eta hizkuntzak ere denak bat.
|
Hizkuntzak
egiten duela bakoitzaren gizatasuna ari gara esaten. Hori funtsezkoa da, hizkuntzak gure mundu ikuskera egiten duelakoa zuzen ulertzeko.
|
|
|
Hizlariek beren
|
hizkuntzarekin
egiten dutena eta hizkuntza zeren gai den, hizkuntzaren erabileran soilik azaltzen da, baina bereziki literaturan eta hitzaren artelanean (Wortkunstwerk). Hemen dira ulergarri lehenik hizkuntza baten ahalbide eta kualitate bereziak, hemen azaltzen da Humboldt-ek hizkuntza baten izaera edo aiurria (Charakter) deitzen duena.
|
|
|
Irakurtzen dugun egunkarian, nobelan, entzuten dugun konferentzia, irrati trasmisio, bertso saio, antzerki, film bakoitzean, hizkuntza ikasten ari gara. Bestetik, geu ere
|
hizkuntza
egiten, sortzen ari gara, mintzatzen edo idazten dugun oro. Hizkuntzan bizi gara, eta hizkuntza, komunitate?
|
|
|
[sic] de Txillardegi», 1967). Txillardegiren gaia da
|
hizkuntzak
egiten duela naziotasuna; hizkuntza galtzen duen nazioak berehalatik galtzen duela bere identitate kulturala. Asmo ardatz horri lotuak hizkuntza eta pentsamenduan ohiko ideiak agertzen dira, hizkuntza eta mundu ikuskeran laburbil daitezkeenak.
|
|
|
«(...) Hizkuntza baten eginkizuna bataio lantsu bat besterik ez litzake»; baina «hizkuntzak ez du bataiorik egiten, hizkuntzak ezin dezake bataiorik egin, bataiakizunik ez baitago. Ez dago haurrik», haurra (ideia)
|
hizkuntzak
egiten du. Saussaure ren aipuak:
|