|
2000
|
|
|
Bitxia izan badaiteke ere, Aragoiko
|
hizkuntzak
bizi du egun egoerarik latzena. Baina ez da bertako hizkuntza bakarra, gaztelaniaz gain, Herri Katalanekin mugakide diren herrietan katalana hitz egiten baitute.
|
|
|
" Gure
|
hizkuntzak
bizi daitezen" lelopean, Frantziako hizkuntza gutxituen aldeko kanpaina abiatu dute Korsika, Bretainia, Okzitania eta Euskal Herriko hainbat lagunek. Frantziak Konstituzioko bigarren artikulua alda dezan eta Eurokarta berrets dezan eskatuko dute.
|
|
|
Horretarako gure hizkuntzaren iraupen beharrean gaude eta, ONUren adierazpenak ongi agertzen zuen bezala,
|
hizkuntzak
biziko badira mundu moderno honetan, gaur egun erabiltzen diren aurrerapen guztiak beharrezko dituzte. Hori zen Antonio Tovar hizkuntzalariaren iritzia ere, La lucha de lenguas en la Península Ibérica liburuan zioenez:
|
|
|
Hala ere, harrigarria iruditu zait, 2000 urteko martxoaren 10ean jakin dugunez, Madrilgo Epaitegi Gorenak Udalerri Euskaldunen Mankomunitateari (UEMA)
|
hizkuntzaren
bizi iraupenerako zituen asmoak bazterrerazi nahi dizkiola, legez kanpo daudela esanez. Formaren aldetik zerbait zuzen ez badago, hori ez da aski debekua jartzeko; bere egitekoa kontseilu ematea behar luke, nola bideratu behar den esanaz.
|
|
|
Kontua da harrezkero euskararekiko jarrera askoz ere kritikoago eta urrunduagoa izan zuela. Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik,
|
hizkuntza
bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. Garai hartan euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
2001
|
|
|
Menpeko
|
hizkuntzaren
bizi kemena izena eman zaio argitalpenari, kemen horrekbultzatuta aztertu direlako bertan azaltzen diren egoerak, teoriak, emaitzak, etab.Azkeneko hiru hamarkadetan egin diren euskarari buruzko etengabeko ikerketentradizioan kokatzen da lana, tradizio horretako pilaketaren orain arteko azkenemaitza modura. Honako bi doktorego tesi hauen eduki batzuk jaso dira lanhonetan:
|
|
|
|
Hizkuntza
bizia
|
|
|
Hobe litzateke, esango du norbaitek,
|
hizkuntza
biziak gure artean duen egoeraz mintzatzea, literaturaz eta filosofiaz baino. Errazago izaki ordea honelako gai sakonez mintzatzea.
|
|
|
Badakigu behinik behin literaturak, eta edozein kultura lanek orobat? ez diola
|
hizkuntza
biziari, suspertuko ez badu ere, mesede besterik egingo. Probetxuzko denez gero, beraz, ez dago egiteko hori besterentzat uzterik, bestek ez baitu landuko gerok lantzen ez dugunik.
|
|
|
Alderantziz, iruditzen zait euskara arrotz begiz  ikusi izan dutenek badutela garaia beren okerraz hausnar egin eta hizkuntz  bizikidetza beren arazoa ere badela onartzeko. " Euskararen izenean egiten diren etengabeko diskriminazioak" salatzeko mozorroan ezkutaturik erraz eta eroso senti daitezke, ikusi nahi izan gabe hemen bere
|
hizkuntzan
bizi izateko arazoak dituen bakarra euskalduna dela.
|
|
|
Eguzki argia bezain argi ikus daiteke batasunik gabe ez dugula bihar edo etzi euskararik izango: batasuna ez da aski den baldintza, baina bai premiazkoa eta ezinbestekoa,
|
hizkuntza
biziko baldin bada. Batua, noski, ez dugu non eta noiznahi erabiltzeko behar, zenbait izkribu mota edo erabil mailarako baizik.
|
|
|
Deus kaltegarririk, are hilgarririk, baldin bada hizkuntzarentzat, antsikabekeria da, arduragabekeria, ezaxola. Kezkatzen garen bitartean, amorru bizian elkarrekin sesioan ari garen bitartean,
|
hizkuntza
bizi da eta gu ere, euskaldun garen aldetik, bizi gara. Borrokarako gogoa eta kemena barrenen sutan dugun biziak ematen digu.
|
|
|
Hori, esango du norbaitek, gaitzaren ordez gai  tzagoa sartzea da. Bai, nahi baduzu, baina ni
|
hizkuntzaren
biziaz ari naiz, besterik gabe. Ez besterik ez delako munduan, baizik eta munduko zer bakoitzari zor zaiona aitortu behar zaiolako, besteak beste.
|
|
|
Euskaldunek, administrazio eta kultur erakunde ospetsurik ez zutela, irabazpide mardulik eskaintzen ez zuen
|
hizkuntza
bizitzen ânahiz hiltzenâ utzi baino areago âideietan beretan ereâ egingo ez zukeen politikarik gabe ere zirela, erlijioan aurkitu zuten laguntza moduko zerbait, osoki eta sustraietaraino kristautu zirenetik. Mende haietan, haatik, Vatikano II. Kontziliora arte bezalaxe, Mendebaldean, Ekialdeko Elizan ez bezala11, ameskeria zen nazio hizkuntzaz eginiko liturgia.
|
|
|
Inhibizioa, urru ntasuna, ausentzia ez dira euskarak behar dituen proposamen positiboak lantzeko jarrera egokienak. Euskara
|
hizkuntza
bizia da, eta bizi nahi duena, eta ez" altxorra"," hizkuntza beneragarria". Bat nator Xabier Kintanak egunotan idatzi duenarekin.
|
|
|
Deus ez obratzeko gutiziarik ez eta, edozein alderdikideren lehia politiko pertsonalen jostailu bilakatzen ginen,
|
hizkuntzaren
bizi hasperen zalantzakorraren bizkar. Aileza euskarak aski luzaz iraun, ikus dezagun, hautetsi euskaltzale baten mintzairarekiko politika!
|
|
2002
|
|
|
Desberdintasun bakarra hizkuntzan legoke, ez albistearen beraren maketazioan, ez argitaratutako ale kopuruan, ezta merkatu kokapenean ere. Ekoizpen mediatikoei gagozkielarik, hedabideak praktikatutako parekotasunak hautatutako
|
hizkuntzan
bizi ahal izatea ahalbidetuko lioke herritar bakoitzari. Argi ez dagoena, ostera, hauxe da:
|
|
|
Argi ez dagoena, ostera, hauxe da: hautatutako
|
hizkuntzan
bizi ahal izateak talka linguistikoa gainditzeko aukera emango ote liokeen gizarteari berari.
|
|
|
Mackey kanadarrak aspaldidanik aurreikusi zuenez, gizatalde berean bi hizkuntza egokituz gero, eta biok funtzio berberekin, biotako bat erredundante gertatzen da, soberan dago; eta suntsitu egiten da, gizataldeak erabiltzen ez duelako. Bi
|
hizkuntzok
biziko badira, plangintzaz edo halabeharrez, funtzio hautaketa egin behar da, eta zeini bere funtzioa esleitu.
|
|
|
EHUko euskaldunek urteak daramatzate normalkuntzaren erronkari aurre egiten: egunero, irakaskuntzan, ikerkuntzan, kudeaketan, euskara izan dadila
|
hizkuntza
bizia. Hots, elebitasuna benetakoa izan dadila.
|
|
2003
|
|
|
Eta hizkuntzaren kalitateaz eta adierazkortasunaz horrenbeste hitz egin eta idazten den garaiotan, egin dezagun kontu,
|
hizkuntzaren
bizi indarraren adierazlerik argienetako bat," kaleak" txisteak, pasadizoak, esamoldeak edo exajerazioak euskaraz asmatu, sortu eta zabaltzeko duen ahalmena dela.
|
|
|
Gure erronka nagusia, beste kultura eta gizarte guztietako
|
hizkuntza
biziekin gertatzen den legez, kaleak euskarazko umorea sortzea da: txisteak, hitz jokoak, lokuzioak, koplak...
|
|
|
Kultura bera, talde nortasuna eta hizkuntza bera jakina, mugimendu politiko garrantzitsuen abiapuntu izan ohi dira: " kontuan eduki behar da Estatu nazioak sortu zirenean modernitatearen eta aurrerapenaren izenean sortu  zirela, eta horren izenean ukatu zitzaiela beste
|
hizkuntzei
bizi  tza17". Hizkuntzetan, batzuk aintzatetsi eta besteak baztertu egin dira gure ingurumarian.
|
|
|
Etxegoienek gogoratzen digunez, ikaragarria da ikustea administrazio langile erdaldunaren eskubide pertsonala euskara komunitateak bere
|
hizkuntzan
bizitzeko duen eskubidearen gainetik zelan ezartzen den, eta zelan babesten den, boteretik nahiz sindikatuetatik.
|
|
|
Iragana erabil dezakegu ikur.
|
Hizkuntzak
bizirik irauteko baldintzak eska ditzakegu. Baina gure tamainaz eta gure ahalaz oharturik jokatzea mesedegarria izanen litzaiguke.
|
|
|
Egitasmo hori lurralde osoko ondare kulturala denean, nafar guztien ondare aberatsa, baina hamarkadaz hamarkada galtzen ari dena, lurraldeko agintariek benetan salbatzeko borondatea baldin badute, etengabeko galerari aurre egiteko dagozkion neurriak hartu behar dituzte. Ondare kultural hori lurraldearen berezko
|
hizkuntza
bizia baldin bada, komunikazio tresna alegia, begi bistakoa daneurri baliagarri bakarra hizkuntza horren erabilera bulkatzea dela.
|
|
|
Hortaz, irakaskuntza, administrazioa eta hedabideak abiapuntu hartuta, biziaren gainerako alor guztietara hedatzen saiatu luke lurralde honetako hizkuntzaren alde dagoela dioen aginteak. Helburu horretara bideratzen ez den hizkuntza politika
|
hizkuntza
biziari dagokion helburu propioa desbideratzen ari da.
|
|
|
Ez da, dudarik ez dena, behar edo nahi dugun guztia, eta akaso ezta ahal dugun guztia ere. Baina makina bat jende ari da euskararen aldeko lanean eta borrokan bere aletxoa jartzen eta horrek, hain zuzen, euskaldunon hizkuntza komunitateak izan duen berezko bizitasunarekin batera, eta ez kasualitateak edo zerutik etorritako laguntzak, eragin du euskara XXI. mendearen hasieran oraindik ere
|
hizkuntza
bizia izatea.
|
|
|
Ez dago erdaldun eta euskaldunen arteko gatazkarik, ez dago ingelesaren eta euskararen arteko gatazkarik. Euskaldunon hizkuntz eskubideak ez dira bermatzen, gure eskubideak zapalduta daude eta guk bakarrik aurkitzen dugu gure
|
hizkuntzaz
bizitzeko ezintasuna, horixe da arazoa. Errealitate hori gizarteratu beharra dago eta horrekin batera egoera gainditzeko alternatiba:
|
|
|
Aitaren etxea, amaren sua edota amamaren magala izanda ere, alferrik gabiltza euskara bere ‘hutsean’ defendatu nahian, bera bakarrik ez delako
|
hizkuntza
bizia izango lurralderik gabe. Eta lurraldea librea ez bada, haren jabe ez izatea bezala da, beraz subirotasuna, burujabetza dugu ezinbesteko helburu (Gara, martxoak 5).
|
|
|
Menpeko
|
hizkuntzaren
bizi kemena. ARRATIBEL, Nekane; AZURMENDI, Maria Jose; GARCIA, Iñaki.
|
|
2004
|
|
|
XIX. mendean hizkuntzak beherakada nabarmena izan zuen Nafarroan. Berak
|
hizkuntza
bizia nahi zuen eta horregatik euskara ikasten saiatu zen. Kezka hori kitatu zuen nolabait eta ahalegindu zen herrikideei begira.
|
|
|
Era berean, hizkuntza ezagutzea eskatzen du. Eta pertsona
|
hizkuntzan
bizi da. Errealitatea bera hizkuntza da.
|
|
|
Euskaldundutako japoniar baten aditzera izan genuen eta gure
|
hizkuntzak
bizi duen egoeraren kariaz, haren bila jo dugu. Munduko txokorik ia urrunenean gure herriaren eta kulturaren berri dutela jakiteak kilikatuta egin dugu bidaia.
|
|
|
Oso oker ez banago, Txepetxen jakintza zabalak eta ikuspegi zorrotzak arazoaren muin muina ukitu dute. Ezin dira nahastu, baina nahastu egiten dira gure artean, eta nola gainera, gizabanakoaren hizkuntza aniztasuna eta nazio batek bere
|
hizkuntzan
bizitzeko duen oinarri oinarrizko giza eskubidea. Gezurra badirudi ere, giza eskubideen aldarria lau haizetara zabaltzen duen jende ez gutxi dabil azpijoko ideologiko hori egiten.
|
|
|
Sinetsi nahi genukeen baino euskaldun gutxiagorentzat da, damurik, gaur eta hemen, euskara lehen hizkuntza nagusia, eta gure sozializazio jardunean sortzen eta berritzen ditugun osagai kognitiboak eta afektiboak erdararen bidez taxutuak ditugu gehienbat.
|
Hizkuntzak
bizi eta egiten gaituela, gure nortasunaren oinarriak bere bidez finkatzen ditugula, esaten ari bagara, ez gara ari, jakina, hizkuntzaren zeregin sinboliko mitikoaz soil soilik; aitzitik, geure gizatasunaren zimentarriak ditugu gogoan.
|
|
|
Hor euskaldunak berak tresnatik gehiago dauka euskarak baino. Nolabait ere,
|
hizkuntzak
bizi gaitu, bere altzoan garamatza giza historiaren joan etorri zahar-berrituan. Inondik ere, apalagoak izan behar genuke gizakiok, gauzakiak omen diren horien aurrean, ez baitakigu oso ondo horien eta gure arteko hartu emanetan horien tresnatasuna egiazki zertan den.
|
|
|
Ez da beraz harritzekoa izango, idazle donostiarrak aditzera eman diguna horrelaxe gertatu izana: hain zuzen, azkenik izendatu dugun nazionalismo horixe bera baita euskal abertzaletasunari bere
|
hizkuntzan
bizitzeko eskubidea ukatu diona. Maisuarengandik beti ikasten da zer edo zer, batik bat maisu horrek inoren duintasuna eta nortasuna ezerezaren pare jartzeko herra duenean.
|
|
|
–Hizkuntza ideologizatzen dutenak ez dira hizkuntza horretan bizi nahi dutenak, baizik eta berau desagerrarazi nahi duten aurkariak. Hizkuntzen elkarbizitza onartuko balitz, inork ez luke joera politikorik bereganatu behar izango bere
|
hizkuntzan
bizi ahal izateko. Gaur gaurkoz, norberarentzat gune euskalduna aldarrikatzea jarrera politikoa hartzea da.
|
|
|
Demagun, esaterako, sozializazioaren joan etorrian gertatzen zaigun hainbat doitze kontu argitu nahi dugula, gizakion gizarteratze mekanismoak azaltzeko. Gizartearen eta
|
hizkuntzen artean
bizi den gizakiaren ibilera soziala zertan den jakin gabe, egia esan, ezin gara urrutira heldu.
|
|
|
Horregatik, eta beste hainbat arrazoirengatik, geure pentsabideetan barrena jariatzen ditugun bizipen eta aburuak azpilanean ari zaigun erdaran funtsatuak daude. Bere mundu sinbolikoa ekoitzi eta berritzeko aski autonomiarik ez duen hizkuntza herria ezin da bere
|
hizkuntzaren arabera
bizi. Hizkuntza ez baita hor nonbait eraikia dagoen gizarte bizitzaren lanabes soila, behin eta birritan esana dugun moduan, gizarte bizitza horren eraikuntzan esku zuzena duen egilea baizik.
|
|
|
–Galduaz doa hiztun euskaldunaren sortzeko ahalmena, dio Koldo Zuazok?, galduaz hizkuntzarekin jolasteko eta gozatzeko gaitasuna, eta hori galtzen denean, hizkuntza bera dago galbidean. Izan ere, sortze etengabean egon behar du
|
hizkuntzak
bizirik iraungo badu, eta ez da nahikoa telebista eta Euskaltzaindia izatea sortzaile; gutariko bakoitzak izan behar du asmatzaile. (...) Garbi dago kontua zein den:
|
|
|
Aldian aldiko komunikazioaren kultura kodetik erretiratua egon den hizkuntza formak itzulera gaitza dauka hizkuntzen mundura, arrotz usaina dariolako non nahitik, hura, euskararen barne zentzuen arabera, adierazpiderik zilegiena izan arren. Ez,
|
hizkuntzaren
bizi dinamikak ez du amore ematen hizkuntza horrek berak joandako den boretan izandako baliabideen aurrean. Ahozko jardunean behinik behin ez.
|
|
|
leku bakoitzean euskara batua egokitu egin dute euren hizkerara, eta horrela sortzen dira etengabe hizkuntzaren aldaketak. Eta hori oso gauza ona da, hori seinale da
|
hizkuntza
bizirik dagoela eta etorkizuna daukala?. 586
|
|
|
Gogoan atxikirik eduki beharreko kontu bat dago hizkuntzen normalkuntzaarazoan. Sarriegi mintzo baikara euskararen berreskurapenaz, bere estatusaren aurrerabide eta garapenaz, hiztunen hainbatekoaz eta corpusaren modernizazioaz,
|
hizkuntzen
bizia eta bilakaera elkarrekiko hartu emanetan erabakitzen direla gogoan hartu gabe. Arrazoibide mekanikoak eta estatikoak makurrak eta antzuak ditugu erabat gisa honetako gizarte auzietan:
|
|
|
Arimari. Bien arteko orekak mantentzen du
|
hizkuntza
bizirik?. 332
|
|
|
hiztunaren atxikimendua jotzen du Xabier Kintanak giltzarri nagusi ikuspegi mikroaren ordezkari gisa: ?
|
Hizkuntzek
bizirik irauteko lehenbiziko baldintza, oinarrizkoena nik uste, hiztunek beren mintzairari dioten atxikimenduan datza, hots, beren eguneroko harremanetan bera erabili nahi trinko eta setatian. Hori falta denean, gainerako guztiak alferrik daude?. 617 Euskaltzainaren arrazoibide berari darraio Koldo Zuazo ondorengo honetan, hizkuntzen arteko lehia kupigadabean:
|
|
|
Euskaltzale askoren buruhauste gogorra izan da, dudarik gabe, hizkuntza jokaeraren zer nolakoak atzemateko gogo bizia. Ikuspegi holistikoaren premia nabarmendu da duela gutxi eratutako batzar batean.591 Bi
|
hizkuntzatan
bizi den gizarte batean horietako bat bestearen ordez hautatu izanak dituen zergatikoak begiz jotzeko, egia esan, begi zorrotza behar da, hiztunaren komunikazio egoerak etengabe aldatzen baldin badira behinik behin. Bateko, egitura soziolinguistiko objektiboaren aldaera daukagu holakoetan, hizkuntza bakoitzak gizartean irabazia daukan legitimazio sozialaren oihartzuna; besteko, aldiz, hiztunen kontzientzia linguistikoa, aurreko baldintza soziolinguistiko objektibo horien aldekoa edo aurkakoa.
|
|
|
Hizkuntza kamustea, herdoiltzea, bizitza kimatzea da izatez.
|
Hizkuntzan
bizi gara, hizkuntzak mugatzen du, besteak beste, geure bizi kalitatearen luze zabala.
|
|
|
Euskaldungoaren askatasun mailak erabateko burujabetzaren mailakoa izan behar ote du Euskal Herria bere jatorrizko
|
hizkuntzan
biziko bada. Eztabaida gogorra piztu izan da gai hori ahotan hartu orduko.
|
|
|
XIX.mendean zehar horren froga ugari dago eta bildu dira honezkero Bizkaiko Batzar Nagusietako euskarazko testuak A. Irigoien eta A. Urrutiaren lanetan. Euskarak
|
hizkuntza
bizia zen eta hainbat eremutan hizkuntza bakarra. Bai
|
|
|
Sabino Arana Abandon jaio zen. Oraindik bere herrian euskara tokian tokiko
|
hizkuntza
bizia zen eta XIX.mendean zehar goian aipatu ditugun euskaltzale sutsuen bizilekua. Baina Bilboaldeko merkatal eta industri giroko burgesiaren mordo handi batek, gaztelania zuen etxeko hizkuntza, etxe bereko neskamearena euskara izan arren.
|
|
|
Euskal gizartean bazuen izan berezko balio euskaldun ugari oraindik bizi zirelako. Beraz, Bizkaia edo Euskadiren independentzia lortu arte ez zen itxaron behar, euskararen zabalkundea eta geroa ziurtatzeko, batez ere euskara
|
hizkuntza
bizia zegoen tokietan. Hala ere, euskaltzaletasunaren aldeko grina pizteko, euskal abertzaletasuna premiazko politika zen, euskararen aldeko irrnotasuna sendotzeko.
|
|
|
Orixe da
|
izkuntza
bizien jokaera: bestetatik artu bai, baña bere erara aldatuz.
|
|
|
Badira
|
hizkuntza
biziak eta hizkuntza hillak. Hizkuntza bat mintza bide bat da, adieraz pide bat, alkar aditzeko tresna bat.
|
|
|
Hizkuntza bat hildakoren mintzabide billakatu denean, hizkuntza hilla da. Eta alderantziz, bizi diran hiztunen mintzabide deño,
|
hizkuntza
bizia date.
|
|
|
Izan ditzateke, bai, jokabide antzekoak hizkuntzaren bizitasunetik at eta landa jartzen ba dira. Baiña zentzuak berak erakasten duenez, sasi Akademia bat baizik ez litzake izango
|
hizkuntzaren
biziaz okupatuko ez litzakean Akademia. Beharbada, Euskaltzaindia, Araudiak besterik oihukatu arren, hauetako bat dugu, eta euskeraren bizia bera etzaio sobera axolarik.
|
|
|
Ohar hori hortan utzirik, hauziaren kakoa garbi dago, nik uste: beren buruaren jabe diran herriek oro,
|
hizkuntza
bizirik dute; besteen menpean bizi diran herriek oro, aldiz, beren hizkuntza galtzear dute (edo nabarmenki itzaltzen hasia).
|
|
|
Euskera euskaldunen mintzabidea izan deño, au da, beren
|
izkuntza
bizia izan deño, iñork ez ditu bere begiak euskeran jarri. Alde ontatik, Larramendi izan dugu dudarik gabe euskeraren auldurari, oarkabean agian, lenbizikoz igarri diona.
|
|
|
Aspaldiko euskal liburuak izkribatu zituztenak ederki baño ederkiago zekiten euskeraz, guk baño
|
izkuntza
biziago zuten, eta beren izkribuetan bereala agertzen da beren bertute ori.
|
|
|
Gizarteko hartu emanetan erabiltzen dugun mintzabidea. Azter dezagun, beraz,
|
hizkuntzen
biziaren giltzarria hartu eman horietan mintzabide dan eta ez dan aldetik.
|
|
|
Hortaz, bere literatura herritarrei eta langileei zuzenduta bazegoen, goi mailako adierazpen sakon, landu, irudi eta sinbolismo konplexuz osaturiko mintzaira poetikoa baino,
|
hizkuntza
bizia eta hurbila izan behar zuen, jenderik arruntenarengana gardentasun osoz iristeko modukoa. Hura zuen kezka nagusietako bat.
|
|
2005
|
|
|
Eskolan, esaterako, mutu hezten ditugu ikasleak, eta gero harritu egiten gara, hizketan moldatzen ez direlako. Idatzian ere, ordea, paradigmei ematen zaie gehienetan lehentasuna,
|
hizkuntza
bizitzeko eta gozatzeko apenas balio duen metajardunari. Metaforaren definizioa eta adibide klasikoak irakasten dizkiegu ikasleei, esaterako, baina gutxitan azaltzen diegu txunditzeko, kontsolatzeko edo maitemintzeko tresna ezin egokiagoa dela metafora.
|
|
|
Euskal Herriaren ikuspegitik argi dago hemen ardatza euskara dela eta horri erantzun behar zaio. Hori kontuan izanda, argi dago bi
|
hizkuntza
bizi direla euskararekin, frantsesa eta gaztelania eta horiei ere erantzun egokia eman behar zaie, curriculumean zehaztu behar da. Alabaina, helburuak desberdinak dira ez baitira azken horiek ardatzak, ez gaztelaniak ez frantsesak ez gaituzte euskaldun guztiak batzen, euskarak baizik.
|
|
|
Edozein
|
hizkuntzak
bizirik irauteko funtsezkoa da aldaera komun edo estandar bat izatea eta esparru eta maila guztietan erabilia izatea. Euskararen historian zehar behin eta berriro idazleek agertu duten kezka da euskara batuaren beharra, baina euskalki bat edo zenbait euskalki literatur hizkuntza modura erabiltzeko saio ugari egin badira ere (ikus Villasante, 1970 eta Zuazo,
|
|
|
– Erabilera komuna funtsezkoa da
|
hizkuntzek
bizirik irauteko: batetik, idatziaren errotzea eta hiztunen alfabetatzea eta, bestetik, gramatika eta oinarrizko hiztegiaren finkapena.
|
|
|
Azkenik, barnetik eragindako aldaketak ere bereizi behar ditugu eta lan honen testuinguruan, batez ere, hizkuntza tekniko zientifikoaren berezitasunek eragindakoak.Estandarizazioa izan da azken urteetako testuetan (baita testu tekniko zientifikoetan ere) ikus daitezkeen aldaketa askoren iturria. Edonola, lotura zuzena dago mota honetako aldaketen eta Euskaltzaindiaren araugintzaren artean, eta honelako aldaketak hizkuntzaren indartzaileak dira zalantzarik gabe, estandar bat izatea
|
hizkuntzak
bizirik irauteko ezinbesteko baldintzatzat hartu dugula kontuan hartuta. Zailagoak dira ikusten batzuetan gramatika eta estilo liburuen egileek egindako analisiek eta emandako gomendioek eragindako aldaketak.
|
|
|
Noski akitaniera eta iberieraren artean ukaezinezkoak diren parekotasun batzuk daude, baina kointzidentziak, antzekotasunak edo maileguak diren zehaztea garrantzitsua litzateke. Izan ere, akitanierak iberierazko elementuak edukitzea logikoa litzateke (eta alderantziz ere),
|
hizkuntza
biziak izan zirelako. Egungo euskara ere (edo beste edozein hizkuntza bizi), ez da garbia, aitzitik berezkoak ez dituen elementu kanpotarrak barneratu ditu.
|
|
|
Izan ere, akitanierak iberierazko elementuak edukitzea logikoa litzateke (eta alderantziz ere), hizkuntza biziak izan zirelako. Egungo euskara ere (edo beste edozein
|
hizkuntza
bizi), ez da garbia, aitzitik berezkoak ez dituen elementu kanpotarrak barneratu ditu. Euskarak latinetik eta erromantzetik hainbat mailegu hartu zituen familia bereko hizkuntzak izan ez arren, eta ingelesak frantses hitz asko, eta akitanierak izen hibridoak ditu, ez bakarrik iberieraren eraginez adib.
|
|
|
8 Hizkuntzalaritza mailan Zamanillo ren ekarpena ezereza izateaz gainera guztiz kritikagarria da. Hasteko, oraingoz dakigunetik euskara ez dago
|
hizkuntza
bizi zein hilekin genetikoki ahaidetuta (Trask, 1998: 82), beraz,
|
|
|
Oraingoz dakigunetik, euskalari nagusienen arabera, euskara genetikoki ez dago ahaidetuta beste ezein
|
hizkuntza
bizi zein hilekin. Baina egoera hori ez da ez saiatzearen ondorioz, euskararen etorki eta ahaideei buruzko proposamenak jada
|
|
2006
|
|
|
Helburua da euskara modu sinbolikoan asumitzen duen gizartearen gehiengo zabalak, euskara hori, modu errealean asumitzea. Nagusiki modu sinbolikoan asumitzen den hizkuntza, agian, kontserba daiteke, baina nekez berma daiteke
|
hizkuntza
bizia izatea. Helburua ez da euskara salbatzea, erabiltzea baizik.
|
|
|
Horretan, gure Xamar dakarke gogora: " Geu gara
|
hizkuntza
bizia, geuk dugu jakintza hori eta geuk transmitituko dugu".
|
|
|
Lotsagarria da, gaur egun oraindik bakoitzak bere herrian bertako
|
hizkuntzan
bizitzea aldarrikatzeagatik jendea zigortzea. Herritarren oinarrizko eskubideak urratzeaz gain, euskararen normalizazio prozesua galgatzen ari dira gisa honetako jarreren bitartez.
|
|
|
Berandu baino lehen, egoera hau irauli beharra dago. Euskaldunok, gure herrian gure
|
hizkuntzaz
bizitzeko eskubidea dugu eta arduradun politikoei dagokie hau bermatzea. Ardura politikoa duten eragile guztiei erantzukizunez jokatzea exijitzen diegu.
|
|
|
Eta" auskalkien" aipamen horrek zentzu edo konnotazio txarra duela dirudien arren, ez du hala izan behar nahitaez. Izan ere, euskalkien bilakaera eta aldaketa
|
hizkuntza
bizi bati gertatzen zaion fenomeno hutsa eta arrunta izan liteke, erdarek fenomeno hori erabat kutsatu eta distortsionatuko ez balute.
|
|
2007
|
|
|
Ondoren, karrera bat aukeratzeko ordua iritsi zen. Nire ustez, behin hemezortzi urte bete ondoren, nahikoa zehaztua egon ohi da etorkizunean zein
|
hizkuntzatan
biziko garen. Gainera, nire kasuan aukera izan dut karrera euskaraz edo erdaraz egin erabakitzeko denek ez dute zorte hori, eta, klasean nabaritzen dut euskara gehiago entzuten dudala.
|
|
|
Hamar
|
hizkuntzarekin
bizi denarentzat zer da euskara?
|
|
|
Norbanakoon bihotzera heltzea modan dago, hizkuntza kontuetarako eta baita bestelakoetarako ere, ikusi bestela langileak motibatzeko nolako teknikak erabiltzen diren. Hiztunen barneko sentimenduak harrapatuta hizkuntzak salbatuta izango direnik ezin esan, baina ezin uka hiztunik gabe ez dela
|
hizkuntza
bizirik.
|
|
|
Gure bilakaera sozio-linguistikoaren diagnosi zehatza egin ahal izateko, era askotako datuak erabili behar ditugu eta faktore eta aldagai askori erreparatu. Baina, kale erabileraren neurketetatik lortutakoek kualitatiboki guztiz garrantzitsua den informazioa eskaintzen digute; azken batean, hizkuntza normalizazio prozesuaren arrakasta mailaren indizerik fidagarrienetako bat, hiztunek hizkuntzaz egiten duten erabilera baita, eta soziolinguistikaren teoria nagusi guztiak bat datoz esatean, hiztunen arteko harreman ohikoenak eta gertuenak direla
|
hizkuntzaren
bizi indarraren islarik garbiena.
|
|
|
Humboldt-en belaunaldiarentzat hizkuntzaren autokreatibitatea (dagoenean dago hori, beti ez dauka zergatik nabarmena izan) esperientzia bat da. Horrekin lotua, bigarren oharra?, hizkuntzaren egiazko ezagutza
|
hizkuntza
biziarena baldin bada, hizkuntzaren barneko bizitzarena, Humboldt-ek uste du hori ez dela atzematen analisi bidez, h. d., hizkuntza zati zatikatu, eta gero, zatiok berriro elkarrekin ahokatuz, hizkuntza birregin; baizik alderantziz: aurrena sentimendu bat hartu hizkuntzarena bere osoan eta bizian (hurbilketa estetikoa, nolabait esan), eta gero bakarrik zatitxokatu bere osagarri lexikal eta gramatikaletan.
|
|
|
Arratibel, N; Azurmendi, M J. eta Garcia, I. (2001): Mendeko
|
hizkuntzaren
bizi kemena, UEU, 2001.
|
|
|
Eta, hala ere, gaurko euskarak biei zuhaitz bereizketak egiteko aukera berberak eskaintzen dizkie; hizkuntza guztiek ez, eta agian garai bateko euskarak ere ez. Hizkuntza osoan inoiz ez, baina beti
|
hizkuntzan
bizi gara eta higitzen gara.
|
|
|
Hau, artekogabeki eta estu harturik, aldian aldiko hitz egitearena da definizioa; baina hizkuntza bezala kontsideratu ere adiera egiazko eta esentzialean, hitz egite honen osotasuna bakarrik kontsidera daiteke nolabait. Zeren hitz eta arauen kaos berduratuan, guk hori deitzen ohi baitugu hizkuntza, hitz egite haren bitartez produzituriko zer banakoa bakarrik dago presente eta hori ere inoiz ez osoki, bera ere beste lan bat gehiagoren premian, hitz egite biziaren moldea handik ezagutzeko eta
|
hizkuntza
biziaren irudi egiazkoa emateko. Hain zuzen gorena eta mehena ezin da elementu sakabanatu haietan ezagutu eta (hainbat areagoan frogatzen
|
|
|
Bestetik, geu ere hizkuntza egiten, sortzen ari gara, mintzatzen edo idazten dugun oro.
|
Hizkuntzan
bizi gara, eta hizkuntza, komunitate, horren konbentzio edo usadioaren arabera ebakiko dugu natura, antolatuko ditugu kontzeptuak, eratxikiko ditugu esanahiak:
|
|
|
Egungo ikermoldeetan ohi den eran, hizkuntzak pentsaeran duen influentzia baiesteko edo ezesteko, haur eta larri japoniarrekin test esperimentalak egin dira ingelesekin erkatuta. Emaitzek berriz ere, ohi bezala, bat eta bere kontrarioa frogatzen bide dituzte1267 Kishitani andrearena ez da test baten emaitza, esperientzia pertsonalarena baizik, bere bizitza bi
|
hizkuntzatan
bizi duen pertsona batena. Eta besteari ezer kendu gabe, hark ezin duen asko ematen digu.
|
|
|
Zatitxo bat ebaki eta, oso gutxi esan daiteke, hizkuntza bat zer den, edo bere osoan nola daragien. Batez ere, hizkuntzak hizketan dira
|
hizkuntza
biziak, infinotiki perpaus kreatzaileak, horregatixe denak funtsean berdinak eta egiaz konparaezinak, bi pertsona bezalaxe. Menturaz hizkuntz erlatibitatearen kontua, ezer frogatzekoa baino gehiago, zatikatu, bakandu eta kontrolatzekoa baino alegia, hizketa bizian
|
|
|
Horrekin lotuta, bigarren oharra? hizkuntzaren egiazko ezagutza,
|
hizkuntza
biziarena baldin bada, hizkuntzaren barneko bizitzarena, Humboldt-ek uste du, hori ez dela atzematen
|
|
|
Euskararen berreskurapenean, azkenik, moduak eta erritmoak ere zaindu beharrekoak dira: gure hizkuntz politika kudeatzeko erak ezberdinak izan daitezke, bai, baina zaila da euskararen normalizazioaren zentzua kolokan jartzea, hain zuzen erabat normala delako batek bere
|
hizkuntzan
bizi nahi izatea eta bigarren mailako bezala tratatua izan nahi ez izatea. Ez dugu ahaztu behar, baina, euskalduntze bidean jarri nahi dugun beste hori ez dela hutsetik hasten —berau bere jatorrizko hizkuntzarekiko lotua dago jada—, eta, horrenbestez, bere eskubide pertsonalak kontuan hartu dira ere euskararen inguruko eskubideak aldarrikatzerakoan.
|
|
2008
|
|
|
Oso garrantzitsuak dira hizkuntza ohitura aldaketak, dinamika espontaneo batean sartzeko. Dinamika honek mantentzen du
|
hizkuntza
bizirik. Ikasleen motibazioak zeintzuk dira. Asko izaten dira eta urtetik urtera aldatu egiten dira.
|
|
|
|
Hizkuntza
bizia galdu bazen ere, lizarratarren euskal kontzientzia historikoa eta euskaltzaletasunaren hazia ez zen galdu nonbait, azkeneko hiru hamarkadetan, Lizarra Ikastola proiektua eta beste hainbat ekimen abian jarri zirenetik, egiaztatu ahal izan den bezala. Kontzientzia biziberritu horren ondorioz, gaur egun euskara karrikako hizkuntza ere bada, neurri batean, Lizarran.
|
|
|
Horren adibide dira Amazoniako zenbait tribu. 50 laguneko tribuetan, bost edo sei
|
hizkuntzarekin
bizi diren haurrak daude. Argi dagoena da umeek eta helduek ez ditugula hizkuntzak mekanismo berdinarekin ikasten.
|
|
|
Sefardien komunitatea sortu eta judu gaztelania kale eta saltokietan erabiltzen zeneko garaia miresten dute. Aiton amona horiek dira garai haren eta egungoaren arteko lotura bakarra, eta historiako atal bihurtu aurretik judu gaztelania
|
hizkuntza
bizi gisa erabiliko duten bakarrak.
|
|
|
•
|
Hizkuntza
bizi dadin. Baina kasu honetan biztanletatik bakar bat mintzatzen baldin bada hizkuntza bizi dela esan dezakegu.
|
|
|
• Hizkuntza bizi dadin? Baina kasu honetan biztanletatik bakar bat mintzatzen baldin bada
|
hizkuntza
bizi dela esan dezakegu.
|
|
|
• Egiazko elebitasuna lortzea, elebitasun orekatua beraz, norbanako elebitasuna izan dadin ala gizartearen mailan? Kasu honetan oraiko
|
hizkuntzaren
bizi baldintzak osoki aldatzeko lirateke Ipar Euskal Herrian eta bide luze bat egiteko litzateke.
|
|
|
Hori jada adierazi da, bai hizkuntza" handien" kasuan —frantsesa, ondare nazional gisa—, bai hizkuntza" txikien" kasuan ere —horiei buruzkoa da Eskualdeetako eta Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna7— Ahalmen hori ez litzateke murriztu behar, analogia murriztaile baten bitartez, hizkuntzak arriskuan dauden monumentuekin parekatuko lituzkeen ondare kontzeptuaren adiera batera. Bi kasuetan,
|
hizkuntza
biziak eta dinamikoak dira, edo ahalmen hori egozten zaie —ahalmen irudikatua—, bidez edo bidegabe," babesteko eta sustatzeko" neurrien bitartez (Hizkuntzen Europako gutuna, 5 kontuan hartuzkoa). Babes hori bermatu behar al da?
|
|
|
Uste al duzu euskaraz
|
hizkuntzak
bizi duen egoera sozialarengatik beste hizkuntza batean inolako ekarpen kulturalik ez duten liburu komertzialek guri errentagarritasun kulturala ekar diezaguketela (edo onuragarriak direla). Besterik gehitu nahi al duzu?
|
|
|
Hemen hizkuntza ofiziala frantsesa da baina bretainiar
|
hizkuntza
bizirik da, gehiago kostaldean.
|
|
|
|
Hizkuntza
bizirik dago eta aldatu egiten da, eta horren aurrean ezin dugu ezertxo ere egin.
|