|
2000
|
|
|
Europan oporretan dabilen turista bikote yanki batek Basque Museum delakoa bisitatzea erabakiko du. Bertako hizkuntza, munduko hainbat mintzaira gutxitu bezalaxe,
|
hizkuntza
nagusiak zanpatua desagertu zen. Egun, museo hori da Euskal Herriaz gelditzen den azken aztarna.
|
|
|
Hori bai, nahiz eta programazioa oraindik zehazturik ez izan,
|
hizkuntza
nagusia, zalantzarik gabe, euskara izango dela aurreratzen digu.
|
|
|
etahiztun elebidunen, aukera libroan? uztea,
|
hizkuntza
nagusiaren glotofagia bedeinkatzea besterik ez da? (18, 13).
|
|
|
Adibidez, ideia horren zerbitzuan itzulpen bulegoaksortu izan dira, Iraultzaren mezuak mintzaira guztietan landu eta hedarazteko.b) Baina Iraultzek alderantzizko biderik ere hartu izan dute eskueran zeuzkatenhizkuntzen aitzinean: proiektu iraultzailea esku bakar batetik ongi loturik eramateko,
|
hizkuntza
nagusia ezarri eta horretaz bakarrik baliatu behar dela dioenkontrako tesia (beharbada, gainerakoak zapaldu eta baztertuz, gainera).
|
|
|
Kidetasun elementu horien artean, euskalduntasunaren adierazlerik markatzaileena hizkuntza den neurrian, euskara galtzen denlekuetan beste naziotasun sentimen bat nagusituko da nortasun alienazioaren buruan.Honek ez du, haatik, Ipar Euskal Herriko eta beste hainbat tokitako fenomeno hauukatzen:
|
hizkuntza
nagusia euskara izanagatik (euskaldun peto petoa edo euskaldunelebiduna, adibidez) nazio kidetasunaz espainol edo frantses sentitzea, alegia.Zoritxarreko, kari, horiek arautzen baitute azken buruan giza bizitzaren zer nolakoa; funtsean, komunitate bakoitzaren oinarrian dauden gizarte indarren botereharremanek.
|
|
|
Guztiok dakigu gaurko kultura
|
hizkuntza
nagusiak, hots, txinera, ingelesa, espainiera, alemana, frantsesa, errusiera, arabiera, hindi edo japoniera, Erdi Aroan, batez ere, abeltzainen, nekazarien eta eskulangileen berbetak izan zirela, eta mendeetan zehar, monasterioetan, gorteetan, kantzelaritzetan eta eskola unibertsitateetan izandako lantze literario, administratibo eta zientifikoari esker heldu direla gaur aitortzen diegun zientzi ... Kasu hauetan guztiotan baina, mende asko iragan dira hizkuntza horiek beren literatur batasuna eta estandarizazioa eskuratu eta orain zientzi arloan daukaten terminologia zehatza lortu arte.
|
|
|
Kontuan har dezagun, Unamunok, 1864.ean Bilboko Zazpi Kaleetako Erronda kalean jaioak, haurtzaroan euskararen gainbehera ezagutu zuela bere inguruan. Izatez, etxeko giroan gaztelania
|
hizkuntza
nagusia izana zuen, baina halere, bere herriaren mintzaira zaharra bereganatu nahirik, euskara ikasten saiatu zen. Eta jakitera heldu ere bai.
|
|
2001
|
|
|
Ohar horiek hitzek baino askozaz nabarmenago aitortzen dute bi hizkuntza mota direla guretzat: erdara,
|
hizkuntza
nagusia; euskara, mirabea eta mendekoa. Ez deritzat nik euskara bide honetatik jaso litekeenik.
|
|
|
Baina gaitz horien sorburutzat euskararen co rpusaha rtzen du Zuazok, hizkuntza horrenestatus a ahaztuta, eta gaixotasun horiek, aldiz, beste
|
hizkuntza
nagusi batekiko meneko egoeran dagoen hizkuntza gutxituaren ahuleziak ohi dira gehienbat. Azter ditzagun, bada, eritasun horiek banan banan.
|
|
|
Bigarrenik, pentsa ote daiteke ingelesa edo beste
|
hizkuntza
nagusiren hiztunek eguneroko harremanetan dituzten hizkuntz premiei erantzungo dien hizkera sortzeko ezintasuna dutela. Hiztun komunitate trinko eta osasuntsu bateko partaide petoa izanez gero, hizkuntza jatorra erabiltzea da berezkoena, ez Marteko aldaki arrotz eta exotikoak.
|
|
|
Azkenik, egongo ote da gurasorik —kopuru adierazgarritan, bederen—
|
hizkuntza
nagusietako hiztun komunitateetako partaide osoak izanik, euren seme alabei hizkuntza horiek irakatsiko ez dietenik. Guraso eta seme alaben arteko euskararen ondorengotaratzea non eteten den ikusi behar dugu:
|
|
|
Izan ere, hizkuntza gutxituabe rreskuratzea ez da txantxetako lana, ez. Euskarak, eta antzeko egoeran dauden hizkuntzek,
|
hizkuntza
nagusiekin duten eguneroko borrokan garaile irteteko, iaiotasun handia eskatzen dute: euren alde egiteko erabilgarri dituzten baliabideak oso eskasak dira, hizkuntza boteretsuek dituztenekin konparatuta.
|
|
|
Bertako hizkuntza. Adiera horretanage rtzen da Autonomi Estatutuetan, Estatuko
|
hizkuntza
nagusitik bereiziz.
|
|
|
Haatik, ezin dezakegu ahantz hainbat euskal herritar oraindik ere erdaldunak direna, eta justiziaz beraz, ezin ditzakegula ezelan ere zapal eta bazter. Era berean, gorago esan dudan legez, ezin utz dezakegu alde batera gure arazoa ez bailitzan, Euskal Herriko hainbat eskualdetako
|
hizkuntza
nagusi eta lehena erdara dela. b) Euskararen zabalkundea oso prozesu geldoa izanen dela, eta berrogei urte dugula, behintzat, Euskal Herri osoa berreuskaldundu baino lehen. c) Euskal Herria ren egitura soziala eta historikoa ikusita, elkarrekin batera joan eta borrokatu arren, bakoitzakbe re erritmoari eutsi behar diola, eta beraz hiru ekintzae remu nagusi desberdindu behar ditugula, gero bakoitz... erkidego autonomoa, Nafarroa Garaia eta Iparraldea. d) Euskara industrian eta bizitzan sartzeko ahalegin berezia egin behar dugula:
|
|
2002
|
|
|
Askoz errazagoa da sortzen ari diren erakundeekin jokatzea daudenekin ohiturak aldatzea baino. Benetan aurrera egiten duen hizkuntza gutxitu baten kasuan, sortu berriak diren elkarte, enpresa edota harreman mota berri guztietan hizkuntza gutxituak leku jakina eta agerikoa izan luke; hau da, leku gehiena berari eskainita edo, gutxienez,
|
hizkuntza
nagusiaren parean, elebitasuna ezarrita. Horren ezean, gune berri horietan hizkuntza nagusiak hizkuntza gutxitua zeharo baztertuko du, eta hori ez da hizkuntza gutxitua normaltzea, diglosia egoeran sakontzea baino.
|
|
|
Benetan aurrera egiten duen hizkuntza gutxitu baten kasuan, sortu berriak diren elkarte, enpresa edota harreman mota berri guztietan hizkuntza gutxituak leku jakina eta agerikoa izan luke; hau da, leku gehiena berari eskainita edo, gutxienez, hizkuntza nagusiaren parean, elebitasuna ezarrita. Horren ezean, gune berri horietan
|
hizkuntza
nagusiak hizkuntza gutxitua zeharo baztertuko du, eta hori ez da hizkuntza gutxitua normaltzea, diglosia egoeran sakontzea baino. Hizkuntza normalkuntzaren benetako martxa ezagutzeko hauxe proposatuko nuke:
|
|
|
Nazioarteko
|
hizkuntza
nagusi bihurtu denak, ingelerak, hizkuntza gutxituak ezagutzera emateko ere balio duela ikusi da behin baino gehiagotan. Bateko hiztegiak, oinarrizko gramatika liburuak… Beste behin ere ingelerak hartu du euskara zabaltzeko ardura; New Yorkeko Hippocrene Books argitaletxeak, Beginner' s bildumaren baitan, «Beginner' s Basque» liburua argitaratu baitu.
|
|
|
ARABIARREN AURREKO
|
HIZKUNTZA
NAGUSIA.
|
|
|
Askotantalde horien barruan azpitaldeak eratzen dira, lan orokorraren zatiketaren arabera, eta gerta daiteke taldearen eta azpitaldearen lan hizkuntzak desberdinak izatea.Beraz, talde euskalduna partaideen arteko, bereziki, erakunde horretakopartaideena? lan
|
hizkuntza
nagusia euskara duena litzateke.
|
|
|
Zer izan daiteke, bada, euskarazko ikerkuntza? Gure ustez, ikerketa taldebaten bameko lan
|
hizkuntza
nagusia euskara denean, nahiz eta argitalpen nagusiakingelesez izan, eta proiektuak kasuan kasuko hizkuntzan aurkeztu. Izatez, oso zailada ikerketa talde euskaldunak sortzea, aski baita taldekide bat euskalduna ez izateahizkuntza horren erabilpena asko mugatzeko.
|
|
|
3 Ikerkuntza berrien emaitzak, giza edo gizartc bizitzarako eragingarri direnneurri eta hein berean, euskaraz ere, edota ezagutzagai horretan internazionalki
|
hizkuntza
nagusiena den erdaraz ere, eztabaidatuko dituena. (Ondorioz, euskaraz ikertuko genukeena nazioartean nagusi diren iker hizkuntzetan ere eskaintzeko eta, orobat, ikerkuntzan nagusi diren erdaretansortzen denaren emaitzarik nabarienak euskarazko gizarte sarean txertatzeko gauza dena).
|
|
|
Dagoenekoerakutsi diogu geure buruari gai garela euskaraz edozertaz aritzeko. Oraingoerronka, beraz, geure herri
|
hizkuntza
nagusitzat euskara jotzen dugunontzako, euskaraz aritzea eta herri aurreratua izatea bilbatzea da. Unibertsitategintzan aridiren euskaldunek hizkuntzez askotarikoak izan dute, herriarekiko dutenzorra euskaraz behar den moduan bete dezaten.
|
|
|
Hemen eta orain, arazoa askoz ere konplikatuagoa da, (euskarazko) kultur arloa, euskal unibertsitatea barne, bere osotasunean, eratzeke dagoelako, eta gizarte euskaldun normalizaturako baldintzak urrun daudelako. Hori dela eta, kultura eta
|
hizkuntza
nagusiaren eta menperatuaren artean lekututa dagoen kultur sortzaile elebidunaren (etakulturbidunaren?) lana nekeza egiten da gurean, sarritan hizkuntza eta kulturarekiko jarrera eta bizipen anbiguoz josia, askotan kontraesanez eta frustrazioz betea.Errealitate horren egiaztapenetik ondorioztatzen da gure gogoetaren tonuaren gazi gozoa ere. EIRE elkartearen asmoak iragartzen duen bidetik, intelligentsiaakademikoaren premia azpimarratzea izan da komunikazio honen helburua, aldebatetik; bestetik, oraingo baldintzetan, asmo hori burutzeko dauden mugak agerianuztea.
|
|
|
Atal honetakoa litzatekeen egunkariak hizkuntza gutxituan idatzitako artikuluen bidez irakurlea modu minimo batez edukiko luke informaturik munduaz, nahiz eta, jakina,
|
hizkuntza
nagusiko irakurlea askoz hobeki informatuko lukeen. Kasu honetan, batetik, baztertutako hizkuntzan argitaratutako albisteek multzo detektaerraza osatzen dute egunkariaren orrialdeetan, eta, bestetik, baztertutako hizkuntzan argitaratutako albiste horiek egunkariaren atal guztietan aurki daitezke, eta ez hizkuntza gutxituarentzat sortutako atal espezializatu batean, non kokatzen baitira era eta tankera desberdinetako artikulu ia ia guztiak.
|
|
|
Bestalde, hizkuntza gutxituaren aldekoa barik, hobeste jarrera
|
hizkuntza
nagusiaren aldekoa denean eta azken horrek lehena baztertu gura duenean, 1.1 tipologiaren aurrean aurki gaitezke, zeinean gutxituarenganako enorazio politika baita nagusi.
|
|
|
Botere harremanen gai honetan, argi dago
|
hizkuntza
nagusia modu egokian ezagutzen ez duen pertsonak egoki hitz egiten duenak baino rol sozial txikiagoa duela gizartean. Adibideak nonahi dira:
|
|
|
Liburuaren zabalkundeak eta hedadurak testuen estandarizazioa ekarri zuten. Bide batez, liburuak Europako
|
hizkuntza
nagusienen kodifikazioa ahalbidetu zuen.
|
|
|
Unibertsitate bakoitzak duen kokapenaren eta lurraldearen egoera soziolinguistikoaren arabera egin behar da eskaintza. Hegoaldeko unibertsitateetan euskara eta gaztelania izan lirateke
|
hizkuntza
nagusiak, eta frantsesa eta euskara Iparraldekoetan. Gainera, ingelesa ere erabili litzateke, nahiz zenbait gai aukeratutan soilik egin.
|
|
|
Asko idatzi eta hitz egin da unibertsitate sistemarenantolaketari buruz. Hainbatek, euskarak estatus normaliz atua izan dezan, ezinbestekotzat jotzen dute euskara
|
hizkuntza
nagusia izango lukeen unibertsitate eleanitz bat, baina espreski baztertuta dago ideia hori oraingo lege arautegian. Hala ere, ideiaren beste bertsio bat aldarrikatzen hasiak dira azken bolada honetan, euskarazko Campusarena, alegia.
|
|
|
Baina lehenago aurkeztu ditudan arazo eta oztopoen zerrenda ikusita, gauzak ez ditut hain argi ikusten orain. Izan ere, euskara
|
hizkuntza
nagusia izango lukeen Campus edo unibertsitate gunearen ideiari ez deritzot, hasiera batean, gaizki, eta ez dut uste baztertu litzatekeen ideia denik; besterik izango ez balitz ere, unibertsitateak suspertzeko eta behar bezala aritzeko tresna gisa azter daiteke horrelako Campus baten ideia. Azken batean, ez litzateke onargarria izango hain garrantzitsua den gizarte eskari bati erantzuteko gai ez den eta unibertsitario gutxi batzuen zerbitzuan dagoen egitura erraldoi bat mantentzea.
|
|
|
Hala ere, Letoniako 4 Unibertsitateetan letoniera da irakats
|
hizkuntza
nagusia: lau urtekoan %90 letonieraz; errusiera %6 baizik erabili ez zelarik.
|
|
|
Nolanahi ere, erromantxera (erretorromanieraren suitzar adarra) ez da Suitza guztian erabiltzen, eta ofiziala ere Graubunden kantoian bakarrik. Honetan ere hedadura txikikoa baita (22.000 hiztun, 1980), denak elebidun, oro har; kantoiko
|
hizkuntza
nagusia alemaniera izanik (%36).
|
|
|
Azkenik, sasieuskal unibertsitatea dugun Mondragon Unibertsitatearenaukera Nafarroara eta Iparraldera zabalduko balitz, euskaraz burututako eredu" nazional" baten aurrean egongo ginateke. Aukera hau gauzatuko balitz, euskara
|
hizkuntza
nagusia izango litzateke, baina gaztelania frantsesa eta ingelesak ere bere garrantzia eduki lukete. Tamalez, Arrasatekoen egitasmoa enpresa mundura mugatzen da, hainbat eta hainbat ikasketei ateak itxiz.
|
|
|
Izan ere, Unibertsitate bilakatzeko onespena Kontseilu honi dagokio eta organo honek, normalki, oztopo ugari ipintzen du, are gehiago publikoa ez baldin bada. Eta ez dut pentsatu nahi ere zer nolako eragozpenak egongo diren
|
hizkuntza
nagusia euskara izango delako, nahiz ingelesa ere hizkuntza arrunta izan lukeen, garaiok eskatzen duten legez. Beraz, ez da lan makala izango onespen hau lortzea, Espainia rekiko harremanak honetan dirauten bitartean.
|
|
|
Bestetik, aurreko egoerarekiko aurrerapausoa izanik ere, elebitasunaren planteamendu ofizialaren mugak epe ertainera argi dira, ezinezkoa baita gaztelania edo frantsesa bezalako estatus internazionaleko hizkuntzak egoera minorizatuan dagoen euskararekin batera, bata bestearen ondoan egoera orekatuan bizitzea. Euskarak iraungo badu, bere hizkuntza eremuan
|
hizkuntza
nagusi izatera iritsi behar du, baina argi dago era berean euskaldunok euskaraz aparte beste hizkuntzak erabiltzeko gauza izan behar dugula, bestela euskara bera ere arriskuan bailegoke. Lortu nahi duguna, beraz, bi elementu hauek uztartzea da, hots:
|
|
|
Etorkizuneko Euskal Unibertsitatea euskara ardatz duen ele askotariko gune modura ulertzen dugu. Irakasteko, ikasteko, ikertzeko eta eguneroko harremanetarako
|
hizkuntza
nagusia euskara izango duena, baina lurralde bakoitzean ofizialak diren hizkuntzak (gaztelania frantsesa) eta gaur egun" lingua franca" bihurtu den ingelesa ere euskararekin batera irakasteko eta ikasteko eta bereziki kanpoko harremanetarako eta ikerketen argitalpenetarako erabiliko liratekeen hizkuntzak izan liratekeela uste dugu. Euskal Unibertsitatearen eredu honetan ez luke lekurik orain UPV/EHUn indarrean dagoen euskararen eta gaztelaniaren bide paraleloaren ereduak, are gutxiago oraindik ere nagusia den ele bakarreko ereduak.
|
|
|
Honenbestez,
|
hizkuntza
nagusiek ematen duten mailari eta erosotasunari muzin eginez hizkuntza minorizatuaren aldeko apustua gutxiengoen jokabide setatiaren adierazpide besterik ez litzateke izango, ghetto besterik ez diren ekintzetan indarrak xahutuz.
|
|
|
UPV/EHUn zenbait ikasketa euskaraz egiten dira, Euskal Adarrak gune euskaldunak dira..., baina, oro har, gaztelania da jaun eta jabe. Komunikatzeko
|
hizkuntza
nagusia gaztelania da, nahiz eta hiztunak euskaldunak izan. Adibide moduan, Gobernu Batzarrean izandako eztabaidak ditugu:
|
|
|
Bistan dago euskal unibertsitateak," Euskal" adjektiboa berea izanda, euskaraz izan lukeela lehen eta bigarren zikloetan. Hirugarren zikloan, aldiz, ikasleak ikerkuntzarako prestatzen direnez, ingelesak izan luke
|
hizkuntza
nagusia. Ez du honek esan nahi hizkuntza hau eta beste batzuk (frantsesa, gaztelania, alemana...) titulazio bat egiterakoan ikasleek ikasi behar ez dituztenik; alderantziz baizik, lan mundu globalizatuan behar beharrezkoak direlako.
|
|
2003
|
|
|
Beckett, Nabokov, Kundera hizkuntzaz aldatu duten idazleak ditugu. Eta mugimendua nagusitzen ari omen da postkoloniala egin den Europan, nahiz eta kasu honetan desberdin gertatzen den; kanpoan jaiotakoek
|
hizkuntza
nagusia hartzen dute: alemana, ingelesa, frantsesa... eta hizkuntzak sortzen du kolonizazio berria, agian.
|
|
|
Izan ere, oinak lurrean, XXI. mendean, gainerako hizkuntzak ingelesa oro har, Euskal Herrian frantsesa eta gaztelania bereziki, albo batera utzita, gutxiengo baten hizkuntza gutxitu bat euskara mantentzea eta indarberritzea ez da posible, beraz, euskaldunon etorkizuna ez da elebiduna, eleaniztuna da. Alabaina, euskarak eskola eremuan
|
hizkuntza
nagusia izan behar du eta eskola eremuko hizkuntza planifikazio guzti guztiek gutxienez baldintza hori bermatu behar dute. Egun, toki askotan, ez da hori inolaz ere gertatzen.
|
|
|
Mitxelenaren ustez, «zenbait gaitan» erabil zitekeen71 Errenteriako pentsalariaren iritziz, euskaldunen lehentasunak oinarrizko eta lehen hezkuntzan zeuden. Une horretan, 1977an, euskara unibertsitate
|
hizkuntza
nagusi bilakatzea, «ghettoaren infernuan» sartzea izango zela esan zuen. Baina, ez zuen ikusten begi onez, «que haya centros en que el euskera no entra para nada».
|
|
|
Sinergiak bildu behar dira helburu horretarantz. Unibertsitateetan" gauzak behar bezala eta euskal hiztunen eskubideen alde bideratzen ez badira, euskara
|
hizkuntza
nagusia izango lukeen campus edo unibertsitate gunearen ideia ez litzateke baztertu beharko88". Kontrako iritzirik ere entzun da, batzuek ghettoa ikusten dute hor, beste batzuek unibertsitate kalitaterik eza, beste batzuek espainolismoa.
|
|
|
Eta, edozein aldarrikapenen aldeko tentsio puntuari gizarteak luzaroan euts diezaiola ezinezkoa bada ere, euskararen aldeko jarre retansusmatzen den gainbeheran beste zer edo zer ere badago. Izan ere, garai batean gure hizkuntza azkar baino azkarrago berreskuratu eta normaltzea espero genuen bertako
|
hizkuntza
nagusia bihurtzeraino, eta, egun, bat baino gehiago hasi da pentsatzen asmo hori soilik zonalde batJAKiN 130
|
|
2004
|
|
|
Merril Zoo magazinearen zuzendaria da. Europako
|
hizkuntza
nagusi guztietan ezagutzen ditugun antzeko agerkarien formula bera erabiltzen du Zook bere mixean: sexu inguruko baldarkeriak, famatuen distira, umore merke samarra, kultura estereotipatu bat...
|
|
|
Euskal Herriak jatorrizko hizkuntza eta nortasunaren aldeko bidea bide nagusitzat hautatzearekin ez al dio munduko aniztasunari zuzen eta egoki erantzuten? Euskal Herrian euskara
|
hizkuntza
nagusi izateak zertan ukatzen du ugaritasunaren kultura demokratikoa. Espainolek eta frantsesek dagoeneko ez al daukate bada euren berezko herrialdean nazio nortasuna ondo asko bermatuta?
|
|
|
Izan, horixe izan da mendez mende euskara gure herrian: hau da, euskaldunaren
|
hizkuntza
nagusia izan den neurrian behintzat, horren eskarmentu eta bizipenen arragoa izan da, euskal izatearen ezaugarri nagusia. Hori horrela izateko, ordea, euskarak orain oro har eginkizun ez dituen betekizunak zeuzkan euskal hiztunaren komunikazio jardunean.
|
|
|
Batez besteko euskal hiztunaren baitan euskararen egitekoa bigarren hizkuntzaren bazter eginkizunetara zokoratu den neurrian, euskararen funtsezkotasuna kolokan jarri zaigu gure artean bertan. Sinetsi nahi genukeen baino euskaldun gutxiagorentzat da, damurik, gaur eta hemen, euskara lehen
|
hizkuntza
nagusia, eta gure sozializazio jardunean sortzen eta berritzen ditugun osagai kognitiboak eta afektiboak erdararen bidez taxutuak ditugu gehienbat. Hizkuntzak bizi eta egiten gaituela, gure nortasunaren oinarriak bere bidez finkatzen ditugula, esaten ari bagara, ez gara ari, jakina, hizkuntzaren zeregin sinboliko mitikoaz soil soilik; aitzitik, geure gizatasunaren zimentarriak ditugu gogoan.
|
|
|
Aldagai ezberdinak daude, eta egoera bakoitzean gauza batzuek beste batzuek baino gehiago eragiten dute. Oro har,
|
hizkuntza
nagusien presioak, norberaren hizkuntzaren estatus txikiak, komunitatea baztertuta sentitzeak... horiek eragiten dute hizkuntza ez erakustea. Baina kasu asko daude, eta ezin dira konparatu hizkuntza indigenak eta euskara edo Europako edozein hizkuntza gutxitu?. 143
|
|
|
Izan ere, euskararen atzerapena ere itzela izan baita euskaldun gehien gehienen ahozko gaitasun komunikatiboan:
|
hizkuntza
nagusia izatetik, hori baitzen gure gurasoen mintzaira mota, bigarren mailako mintzaira kamutsa izatera igaro da euskaldunen aho ezpainetan. Horregatik, galera honen berri eman nahi ez duen ispiluan hobe dugu ez begiratu, erdi egiak esanez zinezko egoera lakaripean gordetzen digulako delako ideologia horrek.
|
|
|
Beharrik, poetaren euskal sena oraindik ere aurrerago doa euskaltasunaren izaera eta adiera zentzu oso beteagoan mugarriztatu nahirik. Egia esan, soziolinguistikako adituen artean ere gutxik zehaztuko zuen kontzeptu hori horren zehatz eta argigarri euskaldunaren
|
hizkuntza
nagusia euskara dela dioenean. Ez dago, halere, adituen artera argi bila joan beharrik:
|
|
|
Euskara euskaldunaren lehen
|
hizkuntza
nagusia izan den bitartean, euskara izan da euskal hiztunaren mundua eraiki duena. Erabateko euskal senaren jabe ziren gure arbasoak.534 Pentsamendua ez zebilen alde batetik, eta hizkuntza betetik, nora ezean, orain dabilzkigun bezala.
|
|
|
Inondik ere, gogamen espainolean oratutako hizkera dugu hori; hartan baitu bere gogo erreferentzia. Senik gabeko hizkuntza, hau da, euskal pentsamendurik gabe oratutako mintzaira elkorra,
|
hizkuntza
nagusiarekiko higadura latzaren erakusgarri: horrelakoetan, gauza bat baita hizkuntzen arteko elkarreragin osagarria, batetik besterako jariotasun oparoan; eta besterik da, tamalez, hizkuntzaren berezko gaitasun sorburuak ezabaturik, bigarren hizkuntza gisa darabilgunaren itxuraldatze bortitza.
|
|
|
Emilio Lopez Adanen begiak era honetan irudikatzen digu euskaldunok jasaten dugun egoera diglosikoa: . Egoera diglosikoa oso erosoa da
|
hizkuntza
nagusiaren elebakardunentzat: ez dute hizkuntza menperatua ikasi nahi eta demokratak direnez erabilpen pribaturako eskubidea onartzen digute; honela lasai egiten dute lo.
|
|
|
Gauza hauetan plano soziologikoa zorrotz bereizi behar da delako gutxiengo horretatik. Bigarren hizkuntza, Estatu
|
hizkuntza
nagusiaren aldetikoa denean, euskara bezalako herri hizkuntzen egoeran dauden hiztunentzat ez dago kalterik gabeko onurarik: kalte euskaldunaren ama hizkuntzarentzat, fabore hizkuntza gailenduarentzat.
|
|
|
|
Hizkuntza
nagusiaren ezarpen indarra erabatekoa delarik, posible ote da hizkuntza zokoratuaren familia politika autonomorik ezartzea hizkuntzari buruz. Etxe barruko hizkuntza jokaerak zein gradutaraino bereiz ditzakegu hura inguratzen duten hizkuntza erabileraren korronteetatik?
|
|
|
Elebitasunaren estrategiak, asmoz zintzoa baldin bada behintzat, bi hizkuntzen arteko erabilera berdintasuna izan luke xede eta jomuga. Horretarako, ordea,
|
hizkuntza
nagusiaren estatus erabilera ezin du dagoen dago enean utzi, honen monopolioak haren erabilera ito egiten duelako. Horrela, hizkuntza hegemonikoaren erabilera ezertarako murriztu gabe mendekoaren erabilera garatu nahi duela dirudi, nahiz eta bi hizkuntza komunitateen arteko harreman izaera ez demokratizatu.
|
|
|
Hizkuntza baten bazterketa beste baten pribilegioarekin, ezinbestez, lotua dago. (...) Hizkuntza normalizazioaren helburua hizkuntza batekin lotzen denean (euskararen normalizazioa, adibidez), proposatzen den normalizazioa menpekotasunaren normalizazioa da,
|
hizkuntza
nagusiaren pribilegioak aipatzeak berak beldurra ematen duelako?. 316
|
|
|
Lehen hizkuntza, ama hizkuntza,
|
hizkuntza
nagusia: aukeran jarrita, horra hor, salbuespenak salbuespen, gizakiaren nortasuna eratzen esku hartze zuzena izan duen mintzairaren izen andana.
|
|
|
Ohar bat, badaezpada ere: esan beharrik ez dago noski euskaldun gehienen ama hizkuntza, hizkuntza minorizatua, ez dela
|
hizkuntza
nagusia izan, eta horrenbestez, ez duela lehen hizkuntzaren tasunik bereganatzen gizarteak esleitzen dion egoera diglosikoa dela medio. Bego, bada, horretan, argibidea.
|
|
|
–Ikastolak urratu, landu, erein eta jorratu du hezkuntza proiektu berri bat: herri ohitura eta usadio galduak berreskuratu, euskara
|
hizkuntza
nagusitzat garatu, eleaniztasunaren kontzepzioa plazaratu, Euskal Herriaren osotasun territoriala defendatu, euskal historia eta geografia aurkeztu, euskal nazioaren proiektu eta sinbologia eragin, kantagintza, literatura, bertsogintza, pilota... unibertso euskaldun ustekoa eskolaratu?. 457
|
|
|
Harako hartatik honako honetara heldu gara, antza denez.
|
Hizkuntza
nagusia euskara ez den lekuetan ereduan ikasitako haurrak nekez erdietsi omen dezake elebidun izatea. Hizkuntza nagusia, berriz, erdara da bazter guztietan, bazterrik bazterrenean ez bada.
|
|
|
Hizkuntza nagusia euskara ez den lekuetan ereduan ikasitako haurrak nekez erdietsi omen dezake elebidun izatea.
|
Hizkuntza
nagusia, berriz, erdara da bazter guztietan, bazterrik bazterrenean ez bada. Tokitan dago hortaz garai hartako kezka:
|
|
|
Ingelesaren pareko gaitasun komunikatiboa opa dio euskarari Hezkuntzaren eremuan Hizkuntza Politikaren ardura daukan euskaltzale politikoak. Hau da, atzerriko
|
hizkuntza
nagusian eskura litekeen trebakuntza maila bera. Parekotasun hori, dudarik gabe, ez da adierazle kaskarra gure politiko abertzaleen kontzientzia eta kultura soziolinguistikoa neurtzeko.
|
|
|
Bide nagusi horren bazterrak ezagutu dituen mintzaira izan da gurea, era guztietako aginte jauregi eta eliza erreinuetarik alboratua.
|
Hizkuntza
nagusien errepiderik sekula ezagutu ez duen herri mintzaira. Nolanahi ere, noiztik dabil euskara eta euskaldungoa bide bazterretan zokoratua, beste hizkuntza batzuek jauregi erreinuetan ostatu zuten bitartean?
|
|
|
Iparraldean aldiz XVI. eta XVII.mendeetan euskararen funtzionalitatea eta kontzientzia linguistikoa ezagunagoa eta nabarmenagoa izan zen. Horra ba, aldi berrian iraultza liberalaren dinamikan, Frantziako hiritarren Asamblea politikoak frantsesa aldarrikatu zuenean
|
hizkuntza
nagusi eta ofizial bakartzat konstituzio berrian, hizkuntzen arazoa politizatzen hasi zirela, beste hizkuntza asko alboratzen zituztelako.
|
|
|
Euskal abertzaletasunaren doktrina berritzailea asmatzen zegoelarik, euskararen defentsan ere arduratu zen, baina premia handiagoa zuen, politikagintza jeltzale berria aurreratzea, Bizkaia herbestetarren menpeko herrialdea bihurtu zelako. Konturatu zen honezkero, gaztelania
|
hizkuntza
nagusia zela Bilbo eta Abandoko gizartean. Iraultza ekonomiko industriala gertatzen ari zen unean, euskara neskame eta populuaren hizkuntza arrunta, behe mailako klaseetako hizkuntza izanik, bigarren mailako tokian zegoen.
|
|
|
Bizkaitarrak edo «jeltzale» joerakoek, euskara bere ajenda politikoan sartu zuten. Baina sarritan, oraindik tokian tokiko soziologiari atxikiturik edo, euskararen alde bai baina gaztelania zen komunikazio
|
hizkuntza
nagusia.
|
|
|
Estoniako estoniera eta Laponiako artzainen mintzaira, suomiera baino ere ahulago ziren. Taldeko
|
hizkuntza
nagusia suomiera zen, hain zuzen. Hitz berriei dagokienez, suomitarrek eta guk buruhauste antzekoak ditugu:
|
|
|
Bost pausu hauek, beraz, 34 urtetan egin ziren, eta herriaren hoztasun osoan. Politika estrukturak eta administrazioa, era berean, errusiarrak ziren; eta
|
hizkuntza
nagusia sueziera, baita herri xehean ere urte horietan beretan aurreratzen ari. 1863 arte, hain zuzen, ez zen politika liberalizaziorik gertatu Finlandian.
|
|
|
Herriaren
|
hizkuntza
nagusi dedin, bide bat baizik ez dago: erresuma libro bat etniaren zerbitzuko jartzea; eta erresuma hortan, legezko hizkuntza eta erresuma hizkuntza bakartzat etniarena jartzea.
|
|
|
Physics Center Babel babiloniarra baitzen, hein handi batean.
|
Hizkuntza
nagusia ingelesa izan arren, kolore guztietako zipriztinak zeuden nonahi: gaztelania, alemaniera, frantsesa, errusiera... eta hosto txiki baten moduan, oihan erraldoiaren erdian, euskara apur bat ere bai.
|
|
2005
|
|
|
Erabili beharreko hizkuntza dela eta, adibidez, asteotan eztabaidatzen ari diren testuetako batean unibertsitate eleanitza izango litzatekeela baieztatzen da; beste batean, Euskal Unibertsitatea euskaraz autozentraturik jardungo lukeela esaten da, eta, beste batek dio Euskal Herriko Unibertsitatea Euskal Herrian dagoena besterik ez dela eta Euskal Unibertsitatea, aldiz, euskarazko unibertsitatea bakarrik izan daitekeela. Denon buruan dago, nik uste, Euskal Unibertsitatearen
|
hizkuntza
nagusia euskara izan behar dela, baina ez zait iruditzen huskeria bat hori aldarrikatzeko orduan sumatzen den desberdintasuna.
|
|
|
\ Euskal biztanleen %70 eta gehiagok uste dute atzerriko pertsonen etorrerak ez duela makalduko euskararen garapena, ez EAEn, ez eguneroko
|
hizkuntza
nagusia euskara den lekuetan.
|
|
|
Kontua aspaldikoa da, Euzkitzek dioenez: " Hogei urte baino gehiago da irratirako pilota partiden erretransmisioak egiten hasi nintzela, eta orduan konturatu nintzen pilotarien
|
hizkuntza
nagusia gaztelania zela. Niretzat oso bitxia izan zen Retegi eta Galartza, biak hain euskaldunak, elkarrekin gaztelaniaz somatzea pilotalekuan".
|
|
|
Denek ez dute Euzkitzeren iritziarekin bat egiten, hala ere. Fernando Goñi pilotariaren ustez," euskara da pilotalekuko
|
hizkuntza
nagusia, bai kantxan bai janzgeletan". Zubiriko atzelari nafarra da, hain zuzen, gorago aipatu ditugun aurkako bi joeretatik, bigarrena hoberen ordezkatzen duenetakoa.
|
|
|
\ Euskarak, testuinguru eleanitzean,
|
hizkuntza
nagusi behar du izan hezkuntza komunitatean. Euskara hizkuntza akademiko soil bihurtu ez eta benetako komunikazio hizkuntza izan dadin, ikastetxearen jarduera eta esparru guztietan eragin behar da modu sistematikoan:
|
|
|
Jakina denez, sasoi hartako Txekia Inperio Austrohungariarraren zati bat zen, eta alemana zen maila guztietan
|
hizkuntza
nagusia, bai administrazioan eta, zer esanik ez, kulturan. Txekiera baserritar ezjakinen eta abertzale burube roen hizkuntza zen, funtsean.
|
|
2006
|
|
|
Ondoren, hizkuntzen arteko harreman baketsuak edo bortitzak jorratuko dira testuingu geopolitiko batzuetan non bi hizkuntzek idar harreman bat daukaten arrazoi politiko administratibo ala sozio-ekonomikoengatik. Kasu horietan, hizkuntza batzuk gutxituak, eskualdekoak ala lekukoak bezala izendatuak dira,
|
hizkuntza
nagusia nazionaltzat ala ofizialtzat jotzen den bitartean. Horrek, hizkuntza politikak jorratzera garamatza, jakinik ez dutela nahi ta nahi ez ekintza publiko ofizial baten itxura hartzen baizik eta elkarteen zein gizabanakoen esku hartzeei lekua uzten diela.
|
|
|
Abantaila nagusia da ezen, ohiko irratian ez bezala, edozein unetan entzun daitekeela, eten egin daitekeela edo nahi den zatia errepikatu. Baita gaztelaniaz ere Duela gutxi arte, gaztelaniazko podcast programen eskasia arazo bat zen ingelesa menderatzen ez duen erabiltzailearentzat (sareko
|
hizkuntza
nagusia), baina egoera azkar ari da aldatzen. Podcast a gaztelaniaz, Podio.com eta Podcast ak gaztelaniaz podcast ak emititzen dituzten irratien adibide batzuk dira.
|
|
|
|
Hizkuntza
nagusi gaztelania eta frantsesa dituen Euskararen Herrian bizi gara. Euskararen auzo hizkuntzak sukaldeko hizkuntza bihurtu zitzaizkigun aspaldi, eta sukaldeko leihotik kanpora begiratzeko ere hizkuntza horien beharra izaten dugu.
|
|
|
Ikus dezagun orain, hamar herrialde horietako ikasleen jatorria kontuan harturik, zein diren erabilitako
|
hizkuntza
nagusi edo ugarienak.
|
|
|
Ikasle etorkinak eta jatorria. Bost
|
hizkuntza
nagusiak edo ugarienak
|
|
|
Ikasle etorkinak eta jatorria. Bost
|
hizkuntza
nagusiak edo ugarienak
|
|
2007
|
|
|
Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa sailak oinarrizko irizpideak aurkeztu ditu EAEn azken hogeita bost urteetan indarrean egon den ele biko ikas ereduei buruzko proposamena gainditzeko. Irizpide horien artean, ikastetxeei helburuak lortzeko xedez esku hartze are zabalagoa ahalbidetzea, derrigorrezko eskolaldirako hizkuntza helburuak finkatzea, euskara ikas/ irakaskuntzaren
|
hizkuntza
nagusia bilakatzea, atzerriko hizkuntzen eskuratzea bultzatzea, curriculumari buruzko berrikuntzak sustatzea, tarteko zein azken helburuak lortzen direnentz jarraipena egiteko kanpoko ebaluazio sistema bat eratzea, eta abar dira mahai gainean jarritakoaren ardatz nagusiak.Aurkeztutakoak laurogeita hamarreko hamarkadatik hona gure arteko zenbait hezkuntza erkidegotan, ikastoletan bereziki, burutut... Horiek horrela, A, B edota ereduei buruzko eztabaida nominalista bezain sinpleetara ohituta daudenei proposatutakoaren muina harrapatzea kostatu egin zaie.
|
|
|
Hasiera batean, eztabaida helburuetan kokatze horrek oso oso agerian utzi ditu euskararekiko erdi ezkutuan zeuden zenbait jarrera, besteak beste, orain arte euskararekiko atxikimendu eta konpromiso eskasa erakutsi duten sindikatu eta hedabide batzuena, euskarekiko maila gehiegizkoa ez ezik euskara ikas/ irakaskuntzaren
|
hizkuntza
nagusia bihurtzeak gaztelania bazterrean uzten duela nabarmendu dutenean. Ez dituzte, ostera, gaztelaniarekiko ez eta ingelesarekiko xedeak auzitan jarri.
|
|
|
Jose Luis, zuk esandakoetatik harritu nau hizkuntza politikak onartzea edo gaitzestea hizkuntza gutxituak bertako
|
hizkuntza
nagusiarekiko duen ulertze maila edo antzekotasunaren arabera...
|
|
|
Bestalde, eta hipotesietan esandakoaz oso bestela, haurrik gabeko elkarrizketetan euskararen erabilera gehiago igo da, haurrak tarteko direnetan baino. Badirudi ingurunerik erdaldunenetan, helduak direla haurren euskararen erabileraren motore, eta pizgarri hori gabe,
|
hizkuntza
nagusiaren indarrak eta beronekiko inertziak gailentzen direla.
|
|
|
Ezin da ukatu, euskara Erdi Aro guztian Nafarroako Erresumako biztanleen harreman
|
hizkuntza
nagusia izan zela; baita askoz geroago ere. Mendialdeko biztanleen hizkuntza bakarra izan da luzaroan, baina nafar hiri handi eta ertainetan ere arrunt mintzatu izan da.
|
|
|
aimara, kitxua eta gaztelania.
|
Hizkuntza
nagusiak aimara eta kitxua dira. Titikakatik Boliviara sartu ginanetik aimaraz entzun dogu eten barik.
|
|
|
Huraxe zen gure hizkuntza: gutako batzuentzat hizkuntza bakarra, eta besteontzat
|
hizkuntza
nagusia, nahi ezta ere, eta nik behintzat ez nuke esango nahi ez genuenik. Huraxe zen beraz gure hizkuntza ohikoa eta gure erreferentzia mundua, baina aldi berean kaka zaharra iruditzen zitzaigun Espainiatik eta espainolez zetorren guztia.
|
|
|
Eta diskurtso eta praxi hori ez da behar hainbat ohartugertatzen ari zaionaz: hau da, bere nazio identitatearen etxea edo aterpeaezin duela eraiki erdara
|
hizkuntza
nagusitzat hartuta, lurralde alienatubatean jasotako etxea eraiki nahi ez badu behintzat. Irlandakoa gertatzeanahi ez badu behinik behin.
|
|
|
Euskal identitatearen izaera arras bestelakoa da euskara gaitasunaren arabera.Eta datu horrek esan nahi lukeen guztia zorrotz atzemateko, honako hipotesi hauonetsi behar genukeela begitantzen zait: euskaraz bizi ez den hiztun subjektuaknekez gara lezakeela, alegia, taxuzko euskal nortasunik, hizkuntzazko eta kulturazko identitatearen neurria eta izaera
|
hizkuntza
nagusiaren arragoan moldatua etaegituratua daukanez gero.
|
|
|
Euskara, ondo dakigunez, bigarren hizkuntza da euskalhiztun gehienentzat, eta bigarren izate hori ez dagokio noski hizkuntzen erabileranhalako orden kronologikoari, hizkuntzen funtzioei baizik. Euskara ez da euskalhiztun gehienen
|
hizkuntza
nagusia, ez da bere bizitzaren mundua irudikatzeko, pentsatzeko eta sortzeko darabilen mintzaira. Euskara umeekin eta bizi atal arrunten eta informalen mintzabidea da onik onenean, ez barne munduaren euskarri etaleiho.
|
|
|
Ikusi berri dugunez, hizkuntzabatean dugun gaitasun komunikatiboa hizkuntza horren berorren erabilera eginkizunen araberakoa izan ohi da. Hizkuntza minorizatua baldin bada, esan dugu hizkuntza hori ez dela gai izango hiztunaren identitate kulturala eta soziala garatzeko.Aldiz, hizkuntza hori
|
hizkuntza
nagusia baldin bada, espainieraren eta frantsesarenkasuan bezala, esan dugu, hizkuntza hori izango dela subjektu elebakarraren edoelebidunaren edo eleanitzaren nortasuna garatuko duena.
|
|
|
Haatik, ni ez nintzateke askorik harritukohori horrela gertatu izana:
|
hizkuntza
nagusiaren iturriak hain dira oparoak! Hizkuntza menderatuaren garapen aukerak hain dira eskasak!
|
|
|
Liburuxkaren aurkezpenean aurreratu zutenez" esku hartze planifikaturik gabe euskara ez da lan mundura zabalduko". Ziurtatu zutenez" lantokietako
|
hizkuntza
nagusia gaztelania izan ohi da eta euskaraz ikasi duten langileen trebetasunek txarrera eginen dute erabilera ezaren poderioz". hezkuntzan, administrazioan, hedabideetan eta beste esparru batzuetan egindako lana finkatzeko" lan munduan eragin behar dela" nabarmendu zuten eta" administrazio, sindikatu, enpresari eta euskalgintzaren elkarlana beharrezkotzat jo zuten".... LiburuxkaElkarlanareni deia horretan bide eginez, Sakanako Mankomunitateak, CCOO, EHNE, ELA, LAB eta UGT sindikatuekin batera," era guztietako enpresei proposatu nahi die euskararen aldeko urratsak eman ditzatela, eta Bai Euskarari Ziurtagiria eskura dezatela".
|
|
|
Besteak beste, euskal nazionalisten ametsak ezaren erreinura eraman dituelako(" ese no lugar que unos pocos han soñado"). Zilegi da Espainian espainiar nortasuna eta espainiar
|
hizkuntza
nagusi izatea. Ameskeria da, ordea, eta arriskutsua gainera, Euskal Herrian euskal nortasuna eta euskara nagusi nahi izatea.
|
|
|
Alta, Bidasoaren alde banatan triglosiak bizi gaitu: euskara, gaztelania/ frantsesa eta ingelesa (hizkuntza gutxitua,
|
hizkuntza
nagusia eta nazioarteko komunikazio zientifikorako hizkuntza).
|
|
|
Aldaketaren adibide da, Pariseko Pasteur institutuak, 1989 urtean, nazioarteko ospea zuen Annales de l’Institut Pasteur aldizkariari Research in Microbiology izena eman ziola. Gaur egun arlo honetan, komunikazio zientifikoaren arloan alegia, frantses, gaztelania, edo alemanaren moduko
|
hizkuntza
nagusien egitekoa eta lekua ez dago argi. Eztabaida hor dago, estatuotako ebaluazio agentziek ingelesezkoa baloratzen dute gehien, arlo zientifikoan eragin handiko produkzioa delako; baina bestalde, espainiar Estatuak adibidez, gaztelaniazko lan zientifikoak ebaluatzeko ikerketa taldeak sustatu ditu (Granadako Unibertsitatekoa, CINDOCekoa...), eta ebaluazioak egiteko tresnak garatzea diruz babesten du (adib.
|