|
2000
|
|
|
Zakurraren bibolina! Hor daude Lertxundiren eta Saizarbitoriaren liburuak, gure
|
hizkuntza
zaharraren arazo zahar eta berriei bestela begiratzeko proposamenez beteak. Ez naiz liburuak saltzen ari.
|
|
|
Demokrazia herriaren burujabetza da eta horretarako ez dago grekeraz asko jakin beharrik, demokraziak zer esan nahi duen jakiteko. Adibide soil bat jartzekotan, ni konforme nengokeela gure hizkuntza, Europan diren
|
hizkuntzetarik
zaharrena, legez bizirik jarraitzeko neurriak hartuko balira, gainera gogoan izanik Frantzia eta Espainiako hizkuntzarik zaharrena dela euskara. Baina horretarako Frantziak bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu beharra duela eta era beran Espainiakoak bere 3 artikulua, horrela izan ezik gure euskararen ukapena zelako eta aldi berean baita ONUren adierazpenarena ere.
|
|
|
Demokrazia herriaren burujabetza da eta horretarako ez dago grekeraz asko jakin beharrik, demokraziak zer esan nahi duen jakiteko. Adibide soil bat jartzekotan, ni konforme nengokeela gure hizkuntza, Europan diren hizkuntzetarik zaharrena, legez bizirik jarraitzeko neurriak hartuko balira, gainera gogoan izanik Frantzia eta Espainiako
|
hizkuntzarik
zaharrena dela euskara. Baina horretarako Frantziak bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu beharra duela eta era beran Espainiakoak bere 3 artikulua, horrela izan ezik gure euskararen ukapena zelako eta aldi berean baita ONUren adierazpenarena ere.
|
|
|
Euskarari buruzkoa, zalantzarik gabe, gure herriaren nortasunik bereziena dugu. Aldi berean, preindoeuropar bezala hemen sustraitua denez gero, Europako
|
hizkuntza
zaharrenetarikoa dugu. Horregatik zioen Antonio Tovar hizkuntzalari irakasleak:
|
|
|
Serrano Suñer ek euskara hirietatik kanpo nahi izan arren (gogora, capitales, pueblos de importancia? hura), horra nola sartzen zen
|
hizkuntza
zaharra hirietan ere, gaixorik, ahul eta eskas, baina presente.
|
|
|
Gizon jatorra zen, eta hantxe ibili ginen kontuak esaten. Euskal Herriari buruz aritu zitzaidan,
|
hizkuntza
zahar bat ere ba omen dugula gogorarazi zidan, eta gure egoera politikoak baduela antzik beraienarekin. Gero geografiaren atala etorri zen eta" Saint Sebastien" aipatu zidan, eta oraindik gehiago zirraratu ninduen" Biarritz" bat.
|
|
2001
|
|
|
«Tafallar labekada berriari.
|
Hizkuntza
zaharrarekin gorde ditzaten oroitzapena, iraganeko altxorrak, eta herriarekiko maitasuna».
|
|
|
Nafarroan lekuko batek baino gehiagok dio, adibidez, galduxe zebilela
|
hizkuntza
zaharra hain euskalduna izan zen Lizarra aldean, lehenbiziko karlista gerratea sutan zegoelarik. Ez dirudi garai horietan euskal lurraren barrunbean hizkuntza galduan zebilenik, ezta Iparraldeko  mugan ere.
|
|
|
" Luego que tienen edad los niños para poder ser instruÃdos en leer, escribir, y enseñanza de doctrina christiana, los envÃan à ¡ las escuelas que hay en diferentes lugares, dà ¡ ndoles despues sus estudios à ¡ los que intentan ascender al estado Sacerdotal". Haurtzarotik entzun izan dut zenbaterainokoa zen arabarren aurrerakuntza eskola gaietan eta zalan  tza izatekoa da, lotsa eta penagarri delarik, ez ote zen aurrerakuntza hori berori, irakasleak erdaraz batik bat mintzatzen zirelakoan bainago, kaltegarri eta are hilgarri bertako
|
hizkuntza
zaharrarentzat.
|
|
2002
|
|
|
Ibaizabal argitaletxeak kaleratu duen liburu honen izenburua «Euskitz. Euskararen nondik norako bitxia» da, eta hain zuzen ere horixe egiten du Juan Manuel Etxebarriak bertan, euskaldunon jatorrizko
|
hizkuntza
zaharraren sorrera eta irauteko egin dituen ahalegin guztien zera ipuin eran kontatzen baititu. Bizkaitarra dugu bere egilea, eta Bizkaitz deritzan euskararen aldakiari ematen dio garrantzia, kexu agertuz Gipuzkitzeneko «laborategian» jaio zen Batitz gazteak Bizkaitz eder eta aberasgarria ia ia guztiz baztertuta utzi zuelako.
|
|
|
Bestetik, euskara
|
hizkuntza
zaharra da, esan dizut lehenago Harri Arokoa dela, horrekin hasi dut bakarrizketa luze hau. Hori esan dizut, eta hori esaten da, eta idatzi ere, baina, tamalez, ez da arras egia.
|
|
|
Mitxelenak esan zuen aspaldi hizkuntzalariek lehenagotik ongi zekiten zerbait: ez da munduan
|
hizkuntza
zahar edo berririk. Hizkuntzak modu batera ezagutzen ditugu, modu batera ezagutzen dugu euskara, eta modu batera erdara, guk bizi ditugun modura, eta eskura dugun egoera horrek beti badu aurretik hizkuntzaren beste egoera bat, berea euskarak eta berea gaztelaniak.
|
|
|
Euskara zangoperatua zen, urte haietan. Euskaldunoi ukatu egiten baitzitzaigun, gure baserrietako sasien artean ez bazen, edo baratzean porruak landatzen ari ginen bitartean egiten genituen otorduetan ez bazen, edo arto jorran denak aitzurrekin lerroan genbiltzala ez bazen, edo belarra higitzen udako hilabete beroetan gure orpoetan makurturik ez bazen, debekatu egiten baitzitzaigun, diot,
|
hizkuntza
zahar hau erabiltzea. Ezin ginen euskaraz mintzatu.
|
|
|
Bertsoetan ere, bertsoak kantatzeko orduan erabil zitekeen euskara, eta hortaz, bertsolari guztiak, Otaño, Xenpelar eta Txirrita bera ere, euskaraz aritzen ziren, zerbaitengatik izango da hori. Eta Aitorren
|
hizkuntza
zaharrean kantatzen zieten etxetik atera eta, euskara bizkarrean, lan eskeak bultzaturik urrunxko joaten ziren baserritarrei:
|
|
2003
|
|
|
Batzuetan romanoaren halako hitz edo esaldiak erabiltzen ditugu, baina gure hizkera ez da romano autentikoa. Orain borrokatzen ari gara berreskuratzeko, oso
|
hizkuntza
zaharra eta aberatsa baita.
|
|
|
Ez horixe! Baina, zorionez, azken urteotan ez da giro txarra sortu gure
|
hizkuntza
zahar honen inguruan. Ikastolak, aldizkariak, irratiak, seminarioak, abeslariak, antzerkiak, Alfabetizatze Kanpainak... itxaropenaren argi gozoa biztu deuskue gure bihotzetan, eta, bide batez, hau be bai:
|
|
|
Egia osoa esatekotan, hauxe be autortu behar: hainbeste gizon jakintsu gure
|
hizkuntza
zaharra aztertzen ikusteak, halako harrokeritxu bat be sortu dau euskaldunon bihotzetan: " Bagara, antza, zerbaiten jabe!" Ezin ukatu, ostera, geu euskaldunok nagiak eta zabarrak izan ez gareanik (baten batzuk alde batera itxi ezkero), geure hizkuntza sakon ezagutzen.
|
|
|
4 Ameriketako
|
hizkuntza
zahar batzuk: quechua (Peru, Ekuador), katio (Kolonbia), narru gorridunenak...
|
|
|
Euskerearen barru barruko ondasunak aztertu ta agertuko dituez: antxina antxinakoa dala (Paradisukoa; Babelgo zeretik sortua, gitxienez be; Tubalek ekarritakoa; Aitorren
|
hizkuntz
zaharra; Espainiako zaharrena ta lehenengoa, t.a.); garbia, argia, biraorik bakoa(!), ederra, zoragarria, txukuna, logikoa, soinu gozokoa, filosofiarako oso egokia, aberatsa... ta nik dakit ba zenbat holako eta antzeko.
|
|
|
Hor dozu jokaera horren ejenplu eder bat," Aitorren
|
hizkuntz
zaharra" deritxon kantan: ikusi Abestiak, Edic.
|
|
|
Bide honetatik jo dabe beste euskal idazle guztiak be: erabiliaz eta landuaz, geroago ta bigunago bihurtu deuskue artzain, baserritar eta arrantzaleen
|
hizkuntza
zahar gozoa. Inongo ta ezelango laguntasun ofizial barik egiteko, hain gitxi ete da, gero, euskal literaturan egin dana?
|
|
|
euskeraz ez dala ezer idatzi! Beharbada, ezin geintekez asko harrotu inguruko herrien aurrean; baina egundo inongo eskolatan irakatsi ez deuskuen
|
hizkuntza
zahar honek horrenbeste idazle sortzea, ez ete da harrigarria. Ni neu baiezkoan nago.
|
|
|
Bizkitartean, Paulok eta haren lagunek bidean kausitu zituzten beste hizkuntza guztien artetik badira zenbait fede berriaren janzteko ontzat hartu zituztenak, hala nola Siria, Persia, Armenia eta Egiptoko
|
hizkuntza
zaharrak. Horra zergatik, hor dauzkagun oraino, gaur egun, aberasgarri eta irakurgai, orduko idazle handien obrak, Efrem, Pakomio, Atanasio eta grekoz idazten ez zuten beste asko.
|
|
|
Ingelesez idazten hasi zen, hizkuntzak ez zuela erokeria kolektibo horretan errurik konturatu zen arte. ETA erakundeak bere ekintzak justifikatzeko agiri bat ateratzen duen oroz, gure
|
hizkuntza
zaharra gisa horretako galimatiak erruten  zertan ari den galdetzen diogu geure buruari. Duela hogeita hamar urte, ezkertiar kutsuko ebanjelioa plazaratzen baldin bazuen, orain ez buru ez buztanik duen euskal fedearen integrismo nahasia ematen digu kasik bi hilabeteetarik behin, dena mehatxu, dena urguilu, herio usaina dariola.
|
|
|
Jendaurrean behintzat ez duela erabiltzen, eta noizbait erabiltzen badu, irakurrita eta trakets. Sinetsi ezinik nago, baina eman diezaiogun aukera bat (ehun egunetako epea agortzear dauka) bizkaitarren
|
hizkuntza
zaharra menderatzen duen jakiteko ala ez. Juan Ramon Corpasek berriz, ez daki euskaraz, baina bere aurrekoak ere ez.
|
|
|
Hogei urte iraun zuen euskaroen elkargoak eta desagertu zen une berean, 1896an alegia, izan zuen ohorezko lehen goratzarre ofiziala euskarak Nafarroan. Ezusteko bitxi preziatu baten bidez, Nafarroako Diputazioak bere
|
hizkuntza
zaharraren aldeko adierazpen sentibera bidali zion Gipuzkoako Aldundiari, atsegin handiz txalotuz aurrerantzean maisuek euskara jakin behar zutelako erabakia. Jakingarria da benetan adierazpen luzean agertzenduen euskararenganako atxikimendua.
|
|
|
Eragin berezia izan zuten euskara zekiten haur guztiei emandako sariek. Hiriko jaun ospetsuak herriz herri ibili ziren horrela
|
hizkuntza
zaharraren estimu galdua suspertueta bultzatzen. Garai hartakoak dira herrietako sarrerairt ee retan gelditzen diren zeramika nobleko herrizen elebidunak.
|
|
2004
|
|
|
Hizkuntza honen bizirauteko gaitasun horregatik edo, asko dira euskaragatik kezkatu direnak, hizkuntzalariak izan ala ez. Aditu ortodoxoak batzuek, heterodoxoagoak besteak eta bere zoroan dabiltzanak hurrengoak, guztiek diote zer edo zer duela gutxi aleman batek Europa osoko
|
hizkuntza
zaharra izendatu zuen euskarari buruz. Teorien zurrunbilo horretan, ordea, zaila egiten zaigu jakitea zer izan daitekeen egia eta zer asmakeria hutsa aditu ez garenoi.
|
|
|
Besteak baino zaharragoa dela ere esan daiteke, baina hemen, alegia, hitz egiten den tokian edo Europan. Egia da Europan ez dagoela euskara baino
|
hizkuntza
zaharragorik, besteak gero etorri zirela, euskara jada hemen zegoenean. Baina, horregatik ezin daiteke esan etorri berri ziren indoeuropar hizkuntzak baino zaharragoa denik, zeren haiek apika bizirik egongo ziren Arabiar Penintsulan edo dena delako lekuan.
|
|
|
Garai batean esaten zen euskara Afrikatik zetorrela iberierarekin ahaidetasuna zuelako. Eta iberierarekin ahaidetasunik izan dezake »nik uste dut baduela, gainera», baina iberieraren jatorria ez zen Afrika, orain esaten dute Europa osoko
|
hizkuntza
zaharra dela, eta beraz, iberierak eta euskarak izan dezakete nolabaiteko lotura, baina Afrikarekin inongo zerikusirik ez duena. Bestalde, berbere hizkuntza aitatzen du askok »Tovarrek, adibidez,» baina nik ez dut uste ahaideak izan daitezkeenik, berberea oso hizkuntza ezberdina delako:
|
|
|
Lee Whorf’ek istudio sakonak egin ditu Ameriketako
|
hizkuntza
zaharrei buruz. Eta" hopi" ei(= indiar arraza bat) buruz hau dio:
|
|
|
Txostenak, egia erran, ez zion euskaldunei buruz aldez aurretik zekiena beste jakingarririk eman:
|
hizkuntza
zaharra, lege zaharra, eskakizun zaharrak... Mundu modernoaren itsasoan ito bidean zebilen herri koxkor baten kontu koxkorrak, azken batean.
|
|
2005
|
|
|
Euskarak ez du mugatzen, batzuetan lagundu ere bai. Bat batean
|
hizkuntza
zahar baina zineman berria entzutea eskertu egiten du jendeak eta igual aldatzen ari dira gauzak. Nik uste pelikularen kalitateak eta emaitzak duela eragina.
|
|
|
Pozak euskarak aparteko dohainak dituela aipatzean, era berean euskaldunak dohaituak bihurtzen ditu, penintsulako jatorrizko biztanleak.
|
Hizkuntzarik
zaharrena mantentzen dutenak, odol garbikoak (garbi mantendu direlako inorekin harremanik eduki gabe). Beraz tubalismoa euskal gizartearen noblezia unibertsalaren defentsa ere bada.
|
|
|
Euskara oso ondo dago gauza batzuetarako, baina gainerakoan hobe dago txoko batean. Zer leku dauka gure
|
hizkuntza
zaharrak erakusketa areto erraldoien, honezkero elkarrekin korapilatzen hasiak diren errepide sare modernoen, museo superfashion en eta altzari denda ahalguztidunen Euzkadi global honetan. Guk progresoa behar dugu, ekonomia batez ere batzuena haztea, eta halakoak.
|
|
|
Gure
|
hizkuntza
zaharrena ez bada, Europako zaharrenetako bat da. Eta dudarik gabe oso berezia.
|
|
|
Hau da, hain zuzen, J. G. Herderrek onartzen ez duena eta aipatutako bere idatzian zorrotz kritikatzen duena. Hizkuntzaren jatorriari buruzko gure autorearen erreflexioa, esan bezala, hemendik abiatzen da eta, gure aldetik, beronen bi aspektu kritiko bakarrik ekarriko ditugu gogora74 Batetik, ez zaio kontsekuentea iruditzen aipatutako idazle frantziarren planteamenduen oinarrizko ideia bat, hain zuzen, hizkuntza berriagoak
|
hizkuntza
zaharragoak baino perfektuagoak eta osatuagoak direla ontzat ematen duen premisa:
|
|
2006
|
|
|
Horietako gutxik azaltzen du euskararen benetako egoera eta are gutxiagok argitzen du
|
hizkuntza
zaharraren etorkizu Ia euskaldun alfabetatuak: euskaraz ongi edo nekez ulertu, nekez hitz egin eta ondo edo nekez irakurtzen eta idazten dutenak. Ia euskaldun alfabetatugabeak:
|
|
|
Guztiak oso interesgarriak eta azterketa eta ikerketetarako liluragarriak. Haatik, horietako gutxik azaltzen du euskararen benetako egoera eta are gutxiagok argitzen du
|
hizkuntza
zaharraren etorkizuna.
|
|
|
Gaur arte, belaunaldiz belaunaldi egokituz, gureraino iritsi den kultura eta
|
hizkuntza
zahar honek ere, euskarak, ezinbestekoa izan du biziberritzea, etorkizuneko soinekoa janztea alegia. Horretan asmatzea izan da erronka eta izango dugu etorkizunean ere erronka.
|
|
|
La Puebla de Labarka. Gorka, ETAri buruz hitz egin zinan tximaluze egoskor hura, zenbakiak munduko
|
hizkuntzarik
zaharrenean esaten irakatsi zinana, bat, bi, hiru, lau, bost, sei, zazpi... Oroitzen?
|
|
2007
|
|
|
Itziar CarrascoEuskarak urteetan zehar beherakada nabarmena jasan du egoera politiko eta sozialen ondorioz. Europako
|
hizkuntza
zaharrena izanik, Eusko Ikaskuntzak, Euskal Herriko zein munduan zehar dauden euskal etxeetan euskara sustatzeko etengabe ari dira lanean. Eusko Ikaskuntza Elakrtearen ustez," euskarak bere aukeren kontzientzia izan behar du eta euskal gizarteak euskarak galdutako espazioak pixkanaka berreskuratzeko ardura", honen harira," Euskararen Nazioarteko Egunak (ENE) euskararen aberastasun kulturalean sinisten duten pertsona eta elkarteen atxikipena lortzea du helburu".
|
|
|
bere
|
hizkuntza
zaharra,
|
|
|
Iritzi bata aspaldikoa da. Batzuek zioten antzinatean erromatarrak eta beste jendetzak etorri baino lehen, euskara Hispania osoan mintzatzen zela, hau da, Hispaniako
|
hizkuntza
zaharra euskara zela. Beranduago sortua da euskaliberismoaren hipotesi linguistikoa, aurrekoaren bidetik:
|
|
|
Euskara Hispaniako
|
hizkuntza
zaharra eta jatorrizkoa delako iritzia aspaldiko mendeetatik dator, XVI. mendetik gutxienez, eta horren aldeko, transmisore edo zabaltzaile gertatu dira hainbat kronikari zahar, euren artean euskaldunak, baina baita kanpotarrak ere.
|
|
|
Zelan jadetsi ote du hain luzaro bizirik irautea, antzinate zaharraren lausopean galtzen diren denboretatik gaurdaino? Bien bitartean zergatik aldendu dira zeharo inguruko beste
|
hizkuntza
zahar guztiak, batzuetan arrastorik ere utzi barik, eta hizkuntza batzuk seguruenik euskarak baino hiztun gehiago zituztenak?
|
|
|
Horregatik beharbada, indoeuropar kulturako nekazariekin gutxi nahasta zitezkeen. Agian hori izan daiteke euskal
|
hizkuntza
zaharrak bizirik iraun izanaren arrazoia.
|
|
|
Esan dezagun, indoeuropar uholde horiekin bateratsu zabaldu zirela beste zibilizazio hizkuntza boteretsu bi ere K.a. II. milurtekoan: txinera eta adar semitikoa osatzen duten hizkuntzak (arabiera, aramearra, etab.). Europan lez, Asia Urrunean eta Ekialde Hurbilean, eta Afrika iparraldean herri eta hizkuntza uholde horien indarrez aurretik lurralde horietan egiten ziren
|
hizkuntza
zaharrak bazterturik eta galbidean gertatu ziren, eta lurralde bakartu jakin batzuetan izan ezik, beste guztiak aldendu ziren.
|
|
|
|
Hizkuntza
zahar guztiak joan dira aldatuz: grekoa, latina, arabiera...
|
|
|
Oraintsura arte indarrean egon dira euskara Eurasiako
|
hizkuntza
zaharrekin lotu nahi izan duten teoriak ere: batez ere kaukasiar hizkuntzekin, baina baita paleosiberiar, fino ugriar eta indoeuropar hizkuntza zaharrekin ere.
|
|
|
Oraintsura arte indarrean egon dira euskara Eurasiako hizkuntza zaharrekin lotu nahi izan duten teoriak ere: batez ere kaukasiar hizkuntzekin, baina baita paleosiberiar, fino ugriar eta indoeuropar
|
hizkuntza
zaharrekin ere. Euretariko baten batekin ahaidetasunik bilatzekotan, historiaurrekoa izan luke, izkribu idatzirik ez dagoen aldiren batekoa.
|
|
|
Gaur egun, hala ere, hizkuntzalari gehienak, Mitxelena buru dela, euskal
|
hizkuntza
zahar bakar baten aldekoak dira. Protoeuskara delakoak egitura bertsua zukeen, eta euskalki historikoetan diren diferentziak, batez ere morfologia mailakoak, denboraren joanean garatuak dirateke, eta itxuraz handiak diruditen diferentzia batzuk ez dirateke seguruenik horren zaharrak ere.
|
|
|
Euskal hizkuntzari dagokionez, hizkuntza zelten aztarren gutxi aurkitu da. Eta jatorri horretakoak diren hitzen kasuan ere, ez dakigu garbi euskarak
|
hizkuntza
zaharrotatik zuzen hartu dituen, ala latinaren bidez. Hala, euskarazko gezi/ gezu latinezko gaesum formatik letorke, nahiz jatorriz hitza zelta izan.
|
|
|
Uholde berri honen indarrez
|
hizkuntza
zahar gehienak desagertzen joango dira iberiera, kantabriera, hizkera zeltak eta beste, eta guztiz aldentzera heldu ez ziren hizkuntzek ere sekulako eragina jasango dute latinaren aldetik; lexikoan, gramatika egituretan eta, batez ere, kontzeptuen sistema osoan.
|
|
|
Kristautasuna etorri eta zabaltzearekin gertatuko da Penintsulako
|
hizkuntza
zaharren aldentze osoa. Adituen ustez, kristautasuna erabakigarria izan zen gainerako hizkuntzen galeran.
|
|
|
b. konparazioko ezaugarriak bestela ulertuz: beltza ederra da, edo euskara, larre
|
hizkuntza
zaharra zena hizkuntza osoa, modernoa eta erabilgarriabihurtu da (baina aurretik, lan diskurtsiboa, egon da, euskararen irudiaaldatzeko langintza).
|
|
|
Moralki guri manatzeko ez dute euskararen premiarik. Aitagatik ez balitz, enetako ere pikutara bihoa gure
|
hizkuntza
zaharra, ez baitu dirurik emanen...
|
|
2008
|
|
|
" Dantzan ikasten bai, ari dira; euskaldunen seme alaba edo loba dira, bai, nola deituraren jatorra inori ukatu; Basque Center eko kide dira, eta etorkizun oparo… baina zer dakite, bada, Euskal Herriaz? Ez dira inoiz han izanak, euskaraz ez dakite
|
hizkuntza
zaharra dela besterik, ez dira abertzale, ez euskaltzale, ez euskal herritar… euskal amerikar dira Boiseko e.etxe izen onekoan, National Geographic en agertzeko moduko estanpa alaian". Dantzan ari diren gelaz bestera," egiazko euskaldunak", Bizkaitik emigratu zuten semeak andreak etxean lagata, nonbait, tragoa egiten edo jokoan, bizkaiera zarratuan ari dira…
|
|
|
Euskal Herria gauzaki edo izaki asmatua izatearen argudioa zabalduxea baldin bada, horren kontrako ihardespenak ere ez ditugu eskas. Betidanik bizi izan garela euskaldunak Euskal Herrian, Historiaurretik, Neolitoaz geroztik; euskara Europako
|
hizkuntzarik
zaharrena dela, eta ondorioz, Europako zaharrena dela hizkuntza horri atxikirik dagoen herria ere. Argudio hauek ere aski hedatuak daude gure artean, eta noizbehinka ustekabeko lekuetan entzuten ahal ditugu; izan ere, euskaldunen antzinakotasun kontu hori aipatu omen zuen Ibarretxe lehendakariak Barakaldoko Ikearen inaugurazio mintzaldian.
|
|
|
Hausturaren bortitza kostata gainditu dugu: hots, posible zela
|
hizkuntza
zaharrean mundu berriaren ehunak harilkatzea. Arzalluzen euskaltzaletasun berantiarrak izan lezake zerikusirik diogunarekin.
|
|
|
Ia ezkutukoa zen hizkuntzak atera zituen ataka hartatik ama eta arreba urte ilun haietan. Beren burua babesteko erabili zuten
|
hizkuntza
zaharra. Orain, aldiz, tximeletak harrapatzera joandako bi neskatila horiek hizkuntza bera erabiltzen ari ziren, baina jolasteko.
|
|
|
Bateratze hauetan dialektoak barietate primitibotzat jotzen dira inplizituki, estandarrari lekua utzi behar dioten barietatetzat (hizkuntza berria/
|
hizkuntza
zaharra). Posizio hauxe da, hain zuzen ere, aldaera dialektalak, txartzat?
|
|
|
Baina Vinsonek30 salaketa egin aurretik, Michelek ancien> popular> >, antzinako herri poesiaren mostra bezala kontsideratu zuenean Gentelman' s> Magazine n 1858an, Anton Abbadiak 1859an errebista berean erantzun zion argi eta garbi testu hura lehenik frantsesez moldatua izan zela hogei ta lau urte lehenago eta gero beste batek euskarara itzulia. Ez zuela euskarak, Europako
|
hizkuntzarik
zaharrenetarikoak horrelako asmakizun eta zaharreria faltsuen beharrik. Berehala Michel konturatu zen erruaz, idatzitakoa zuzendu zuen, eta aitortu zuen bai Altabiscarraco> cantua> bai eta Abarcaren> cantua> apokrifoak zirela, are> forgeries.
|
|
|
Eta istorio biok, Biblia idatzi baino lehenagokoak ditugu. Eta Egipto aipatua dugunez gero, ezin dezakegu ahantz, Rosettako harri ospe tsua\ 1799an Napoleonen tropek aurkitua, Egiptoko
|
hizkuntza
zaharraren bi idazkeraz gainera (hieroglifikoa eta demotikoa), grezieraz ere izkiriatua. Azken hizkuntza ezagun honi esker, egiptoera zaharraren aldaera bcrriaz baliatuz, hots, koptoeraz, era irudimena cta metodología zehatza erabiliz, Jcan Fran ois Champollion ck, Thomas Young ingelesaren urratsen atzetik abiatuta, azkenean hierogüfikoen barruan ezkutatzen zen hizkuntza argitu ahal izan zuen 1822an inguruan.
|
|
|
Izatez homologazio hori «beheranzko» zentzuan egin zen. Izan ere, euskara
|
hizkuntza
zahar eta miresgarritzat laudatu arren, Bilboko institutuko gainerako katedrei edo are frantses eta ingeles irakasleei baino soldata baxuagoa esleitu zi tzaion euskara katedrari (urteko 1.500 pezeta), hizkuntzarekiko estimazio eta goresmenak, neurri handiz erretorika hutsa zirela erakutsiz346.
|
|
|
Eraldaketa sakon horien aurrean bilbotar askoren artean areagotu egin zen Bizkaia tradizional eta idealizatu batekiko nostalgia: foruak, fedea, ohitura onak, bake soziala, baserritarren
|
hizkuntza
zaharra. Eta giro horretan burgesia giroko hainbat ikaslek izena eman zuten Bilboko institutuko euskara katedra sortuberrian.
|
|
|
Hitzaldi hark argi islatzen zuen Espainiako erakunde gorenetan zegoen jarrera euskararekiko: inoiz
|
hizkuntza
zaharraren aldeko laudorio erretoriko hutsal batzuk egin arren, euskararen estatusa hobetzeko ekimen minimoki serioak aurkeztu orduko mesfidantza larriak azaltzen ziren. Giro horretan ez zen erraza Akademiarentzat erakunde publikoen babes sendoa lortzea.
|
|
|
Euskara altxor preziatua da.
|
Hizkuntza
zaharra izaki, herentzia bat da, gure herriarentzat ohorea. Beraz, denon ardura da hori baloratzea, estimatzea, zaintzea, erabiltzea eta ezagutaraztea.
|
|
|
glaziazio pean milaka urtez Euskal Herriko babesean bizitako larru gorriek zer hitz egiten zuten, eta duela 15.000 urteko Europako kolonizazioan (Britainia Handia, Eskandinavia...) ea euskara ere zabaldu zuten. Hedatu bazuten, normala ahaideak izatea Europako
|
hizkuntza
zaharretan. Oppenheimerrek dio proto ingelesa duela 7.500 urte iritsi zela Britainia Handira.
|
|
|
Euskarak eta surfak aukera gutxi dute elkarrekin mintzatzeko. Urtean behin, ordea, «gure
|
hizkuntza
zaharra gaurkotasunaren uhainetan ibil daitekeela» frogatu nahi du ekitaldi berezi batek: seigarren Glisseguna gaur iraganen da, Seaskak antolaturik.
|
|
|
Hiztunak galtzen ari da Eskoziako
|
hizkuntza
zaharrena: 60.000 baino gutxiago dira jada.
|
|
|
Lamarainek ohartarazi duenez, «egungo politika suntsitzaileen eskuetan jarraituz gero, hiltzera kondenatuko dugu Europako
|
hizkuntza
zaharrenetako bat».
|
|
|
Normalean, kontuotan askoz ere zorrotzagoa naizen arren, oraingoan ez naiz kikildu: lotsarik gabe esan diet Europako
|
hizkuntzarik
zaharrena dela euskara. Zaharregia, txikiegia agian...
|
|
|
[Gehiago.] Euskara hizkuntza ederra edo poetikoa zela zioten lehenago (ez dago hizkuntza ederrik edo poetikorik, zeren ez baitago hizkuntza itsusi edo prosaikorik);
|
hizkuntza
zaharra dela ere bai (hizkuntza bat, gehienez ere, leku batean beste hizkuntza bat baino lehenagokoa izan daiteke, eta besterik ez: teknikoki, ez dago hizkuntza zaharrik, zaharragorik edo zaharrenik); horrezaz gainera, hizkuntza mundu esplikatzailea, bere baitan egia haundiak (edo Egia Haundia) dakartzana, eta ezdakitnoizko edo badakitnorainoko zibilizazio baten hizkuntza, eta abar luze bat:
|
|
|
[Gehiago.] Euskara hizkuntza ederra edo poetikoa zela zioten lehenago (ez dago hizkuntza ederrik edo poetikorik, zeren ez baitago hizkuntza itsusi edo prosaikorik); hizkuntza zaharra dela ere bai (hizkuntza bat, gehienez ere, leku batean beste hizkuntza bat baino lehenagokoa izan daiteke, eta besterik ez: teknikoki, ez dago
|
hizkuntza
zaharrik, zaharragorik edo zaharrenik); horrezaz gainera, hizkuntza mundu esplikatzailea, bere baitan egia haundiak (edo Egia Haundia) dakartzana, eta ezdakitnoizko edo badakitnorainoko zibilizazio baten hizkuntza, eta abar luze bat: gezur dohainez eta fedezko zoldaz egindako abar luze eta ustel bat.
|
|
|
Oso aspaldi erakutsi ziguten
|
hizkuntza
zahar batera jaio ginela, eta kontinente zahar batean, eta herri zaharrago batean. Ez genuen, eta ez dugu?
|
|
2009
|
|
|
Euskara Europako
|
hizkuntza
zaharrenetakoa da. Ikusten al dute gainontzeko europarrek beren ondaretzat?
|
|
|
Munduan dauden biztanleekin konparatuta, gutxi gaituk, bazekiagu, baina Kristok ere garbi esan zian asko direla deituak, baina gutxi aukeratuak?; eta hizkuntzaz: . Batzuek esaten ditek euskara paradisuko hizkuntza zela, Adan eta Ebarena, bekatu egin aurretik, eta balitekek egia izatea, euskara, munduko
|
hizkuntzarik
zaharrena izateaz gain, bakarretakoa baita, biraorik ez duena?; biraoen kontuaz mintzatu zitzaionean, guztiz hunkituta geratu zen Gabino; hitz ederrak liluratzen zuen bezala, biraoak bere onetik ateratzen baitzuen, halako eran, non, tranbian zihoàn egun batean, tranbia gidariak, oinezko bat ez harrapatzeagatik, bat batean balaztatu zuen, bidaiariak, inertzia indarraren eraginez, aurrerantz jaurt... Gabino.
|
|
|
–Munduko
|
hizkuntzarik
zaharrena da euskara, eta horregatik da bitxi bat?
|
|
|
Munduan zegoen euskarazko egunkari bakarra ixteko erreparorik ez zuten izan. Europako
|
hizkuntzarik
zaharrenaren gordari den komunitatearen aurka atentatzeko kezkarik ez zuten izan. Adierazpen askatasuna, informazio eskubidea, giza eskubide guztiak urratzeko lotsarik ere ez.
|
|
|
Eta zertarako? Euskaldun guztiok begiak argitu eta beharrezko pausoak eman ditzagun Europako
|
hizkuntzarik
zaharrena eta gure gurea den hizkuntzaren alde jokatzeko, nahiz eta, esan behar da hau ere, batzuek ezinikusirik handiena dioten. Espainola eta kito diote!
|
|
|
Sakona da haitzen mintzoa, antzinakoa, jakintsua. Haien
|
hizkuntza
zaharra ezagutuz gero, adi adi geratuko da ibiltaria. Zumaiako itsaslabarra zeharkatu duenak badaki hori.
|
|
|
Munduan dauden biztanleekin konparatuta, gutxi gaituk, bazekiagu, baina Kristok ere garbi esan zian asko direla deituak, baina gutxi aukeratuak"; eta hizkuntzaz: " Batzuek esaten ditek euskara paradisuko hizkuntza zela, Adan eta Ebarena, bekatu egin aurretik, eta balitekek egia izatea, euskara, munduko
|
hizkuntzarik
zaharrena izateaz gain, bakarretakoa baita, biraorik ez duena"; biraoen kontuaz mintzatu zitzaionean, guztiz hunkituta geratu zen Gabino; hitz ederrak liluratzen zuen bezala, biraoak bere onetik ateratzen baitzuen, halako eran, non, tranbian zihoàn egun batean –tranbia gidariak, oinezko bat ez harrapatzeagatik, bat batean balaztatu zuen, bidaiariak, inertzia indarraren eraginez, aurrer... Gabino.
|
|
|
–Munduko
|
hizkuntzarik
zaharrena da euskara... eta horregatik da bitxi bat... eta horregatik zaindu genuke.
|
|
|
Elkarrizketa berehala lerratu zen sinbolismoaren eta ekialdeko filosofien alorrera. ...uskal sinbologian (Iñigok eta Mirentxuk buruaz baiezka entzuten zioten); mapa batzuk atera zituen, Lurreko leinurik zaharrenen mugimenduak erakusteko; lehenik, mendebaldetik ekialderako migrazio handia; gero, alderantzizkoa, Europara kultura indoeuroparrak ekarri zituena; euskal kultura lehen migrazioaren arrastoa zen, kate-begi galdua, Atlantida hondoratu aurrekoa, Amerikako, Asiako eta Afrikako
|
hizkuntzarik
zaharrenen ahaidea...; euskaldunak atlantiarren hondar omen...
|
|
|
Europar herritarroi galdetuko balitzaigu zein den Europako hizkuntzarik zaharrena, ziur gehienek ez luketela jakingo zer erantzun; eta, erantzuteko atrebentzia erakusten dutenen artean, seguruenera ez dira gehienak izango" Aitorren
|
hizkuntza
zaharra" erantzungo dutenak. Euskara da Europako hizkuntzarik zaharrena, baina Europako herritarrek belaunez belaun transmititzen duten oroimenean oso leku txikia hartzen du gure hizkuntzaren ezaugarri horrek, lekurik hartzen baldin badu.
|
|
|
Europar herritarroi galdetuko balitzaigu zein den Europako hizkuntzarik zaharrena, ziur gehienek ez luketela jakingo zer erantzun; eta, erantzuteko atrebentzia erakusten dutenen artean, seguruenera ez dira gehienak izango" Aitorren hizkuntza zaharra" erantzungo dutenak. Euskara da Europako
|
hizkuntzarik
zaharrena, baina Europako herritarrek belaunez belaun transmititzen duten oroimenean oso leku txikia hartzen du gure hizkuntzaren ezaugarri horrek, lekurik hartzen baldin badu. Eta gure hizkuntzari europar hizkuntza ondare zaharrenaren merezimendua aitortzen dioten europarrak ez dira konstatazio horren indarrez suhartzen euskarari ez dakit nolako arnasa ematearen alde.
|
|
|
Eta gure hizkuntzari europar hizkuntza ondare zaharrenaren merezimendua aitortzen dioten europarrak ez dira konstatazio horren indarrez suhartzen euskarari ez dakit nolako arnasa ematearen alde. Euskaldunok, ordea, zergatik ukatu, harrotasun puska batez esan ohi dugu euskara dela Europako
|
hizkuntzarik
zaharrena, entzun nahi duenak entzun dezan. Ospe handiko hizkuntzalari bati behinola entzun nionez, iragan urrutira begiratuz gero," egiazki europarra den hizkuntza bakarra" da euskara.
|
|
|
Izan ere, oso pertsona gutxi dira, munduko edozein bazterretan, hizkuntza bat ikastera eta erabiltzera jauzi egiten dutenak hizkuntza hori zaharra (zaharrena) delako, bitxikeria delako, alegia. Alde horretatik begiratuta, ez dago garbi
|
hizkuntza
zaharra izatea abantaila ote den ere, inork hizkuntza batekiko atxikimendua eman dezan. Batzuetan, ez beti, irudipena dugu argudioa bainoago topikoa dela zaharrena izatearen kontu hori; euskara objektu sinbolikotzat hartzen dutenek oso gustuko duten argudioa, baina euskarak etorkizuna bermatzeko egiazki behar duenerako, erabilerarako alegia, horixe... argudioa baino gehiago kontua.
|
|
|
Batzuetan, ez beti, irudipena dugu argudioa bainoago topikoa dela zaharrena izatearen kontu hori; euskara objektu sinbolikotzat hartzen dutenek oso gustuko duten argudioa, baina euskarak etorkizuna bermatzeko egiazki behar duenerako, erabilerarako alegia, horixe... argudioa baino gehiago kontua. Onenean," Europako
|
hizkuntza
zaharrena" izatearen argudio hori Europar Batasuneko herri aginteek gure hizkuntzari babes eta bultzada berezia eman diezaioten baliatzen asmatu behar dugun argudioa da, argudioa baldin bada.
|
|
|
Garrantzitsua, beste honako hau da:
|
hizkuntzarik
zaharrena, zaharrena izan arren, hizkuntza bizia eta modernoa dela, gizarte aurreratu eta dinamiko batean arnasa hartzen duen hizkuntza dela. Bizirik irauten duten hizkuntza guztiak bezala, bizirik baldin badago, herritarren atxikimendua izan duelako eta izaten jarraitzen duelako dagoela bizirik:
|
|
|
Garaian garaiko premia komunikatiboetara egokitzen jakin behar izan du horrela irauteko, eta, iraun, herritarren atxikimenduari esker iraun du. Izan ere, lege babesa, herri aginteen konpromiso irmoa eta bere alde lan egiteko diseinaturiko hizkuntza politika eta hartara jarritako baliabideak berri berriak baititu" Europako
|
hizkuntzarik
zaharrenak", atzo goizekoak esate baterako, 1980ko hamarkadan hasi eta gaur artekoak besterik ez.
|
|
|
Lehenik, euskararen etorkizuna bere eskuetan dagoela jakin behar du. Berenganaino heldu den
|
hizkuntza
zaharra betiko galtzen uzten duen belaunaldia izan daitekeela ohartu behar du. Bigarrenik, aisia, solas, olgeta eta kirolaldietan, komunikabide, literatura eta abarretan euskaraz gozatzeko aukera eskaini behar zaio.
|
|
|
1 Iraganari so: Europako
|
hizkuntza
zaharrena atzerakadatik hizkuntza bizi eta modernoa izaterainoko bidean
|
|
|
Europar herritarroi galdetuko balitzaigu zein den Europako
|
hizkuntzarik
zaharrena, ziur gehienek ez luketela jakingo zer erantzun; eta, erantzuteko atrebentzia erakusten dutenen artean, seguruenera ez dira gehienak izango" Aitorren hizkuntza zaharra" erantzungo dutenak. Euskara da Europako hizkuntzarik zaharrena, baina Europako herritarrek belaunez belaun transmititzen duten oroimenean oso leku txikia hartzen du gure hizkuntzaren ezaugarri horrek, lekurik hartzen baldin badu.
|
|
|
euskara paradisuko hizkuntza delako ideia, birao hitzik ez duelako. Urretxindorrak taldearen" Aitorren
|
hizkuntz
zaharra" bezalako kantek ideia hori herriaren imaginarioan txertatzen lagunduko dute. Mikel Laboaren" Baga, biga, higa", berriz, Iparraldeko ipuin herrikoi baten egokitzapena da, haurrei euskaraz zenbatzen erakusteko erabilia inoiz.
|
|
2010
|
|
|
Esan dezake norbaitek, Darwinen parametroetan, espezie bakoitzeko onenak irauten duela, eta euskarak iraun badu indartsuak garelako dela. Baina ez; hizkuntzaren iraupena paradigmatikoa izango da atzean botere politikoa eta ekonomikoa baldin badauzka; hori ken iezaiozu, eta
|
hizkuntza
zahar baten iraupena paradoxikoa izango da beti gaurko munduan.
|
|
|
Biok jarraitzen dugu euskararen sorburuari buruzko haria Larramentdi, Humboldt eta beste ikerlari batzuk erdi ardotik egin duten ildo berdin berdinetik: euskara Iberiako
|
hizkuntzarik
zaharrena da eta Europako zaharrenetarikoa.
|
|
|
Estatu nazio handiek herri txikiak biktima gisa baino ez dituzte maite izaten, errukigintzaren sustatzaile: lagun diezaiegun koitaduei bizirik irauten, baina beti ere gure gidaritzapean, beren kabuz dute asmatu; edo bestela apaingarri folkloriko gisa, beren dantza eta
|
hizkuntza
zahar liluragarri eta ama lurrari loturiko jakinduria holografikoarengatik. Ordea, ekimen politikoa beren gain hartu nahi dutenean berehala laidotzen dituzte:
|
|
|
Piramideak Egipton, Partenoia Grezian? baina hemen ere badugu beste bat, eta hori euskara da, munduko
|
hizkuntzarik
zaharrena, guztiok zaindu genukeena?; eta orduan zuk, Damaso, honela erantzun zenidan gutxi gorabehera, harro: –Zer esan nahi diguzu, euskara fosil bat dela, lehen gizon emakumeak leize zuloetan bizi zirèn garaikoa?
|