2000
|
|
Bukatzeko,
|
Euskal
Herritik begiraturik, gai honi guztiari buruzko bibliografia orokorra eskaintzen dut. Bereziki nire ideiak oinarritzeko eta ahalik ondoen finkatzeko erabili izan ditudanak.
|
|
|
Euskal
Argiaroa
|
|
Iparragirre
|
euskal
kantariak bere heldutasunean eskainitakoak ere ahantzi ezinezkoak zaizkigu:
|
|
Gainera, harrigarria badirudi ere, Tomas Meabek zioen bezala, Gernikako Arbola kanta, himno gisa hartzekoa zeritzon. Foruek historiaz administraritza aldetik
|
Euskal
Herriari ematen zioten burujabetza juridikoki nolabait bete beharrekoa zela. Denboraz, berez gizarte giroa aldakorra denez gero, ez zeritzola zuzena atzera begira jartzeari, baina bai nolabaiteko ordaina eskaintzeari.
|
|
T. Etxebarriak adiskide mina zuen Indalecio Prieto eta bere iritziak zer ikusirik izan zuen honek Errepublikaren garaian
|
Euskal
Herriarentzat autonomia defendatu eta bultzatze hartan.
|
|
En mayo de 1977 publiqué en La Hoja del Lunes de San Sebastián un artículo bilingüe sobre el viaje de Lord Carnarvon y sus impresiones sobre
|
Euskal
Herria y sus fueros, artículo que viene recogido en el libro Bidez (1981), páginas 93 Comenzaba con el párrafo siguiente: Muchos políticos de nuestros días están exponiendo opiniones muy confusas o muy contradictorias al comparar los fueros con la autonomía, como si un asunto posterior cronológicamente haya de ser siempre más justo para lo actual.
|
|
Ondoren eta jarraipenez, Javier de Burgos-ek 1833an lurralde sailkapena egin zuenean(
|
Euskal
Herriarekin pentsatuaz, noski),. Probintzia Libreetan? (Provincias Exentas) barrendegi gisa zeuden lurraldeei ez zien eman jatorriz tokatzen zitzaien lekua.
|
|
Eta, gaur egun, han ez ezik hemen ere epaitegietan euskarari sarrera ematea nekeza zaigu, nahiz eta gaztelera zein euskara maila berean ofizialtzat hartuak izan. Badugu hor euskaldunok eta
|
Euskal
Jaurlaritzak zereginik.
|
|
ONUren agiri hura eratu eta gehien bultzatu zutenetakoa, aita Proventzakoa eta ama
|
Euskal
Herrikoa zituen René Cassin baionar jurista ospetsua izan zen, bere lanen eskergarri 1968an Bake Nobel saria jaso zuena.
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan bi hizkuntzak ofizial izanik, euskalduna euskaraz epaitzeko eragozpenak badira, zer ez da gertatuko Europako Kontseiluak prestaturiko Eurogutuna onartzerik nahi ez zuen Frantziapean dagoen Euskal Herrian. Orain Frantziak Eurogutunari sinadura eman nahi omen dio, baina bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu gabe.
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan bi hizkuntzak ofizial izanik, euskalduna euskaraz epaitzeko eragozpenak badira, zer ez da gertatuko Europako Kontseiluak prestaturiko Eurogutuna onartzerik nahi ez zuen Frantziapean dagoen
|
Euskal
Herrian. Orain Frantziak Eurogutunari sinadura eman nahi omen dio, baina bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu gabe.
|
|
Hainbeste urtetan lortu ezinez, azkenerako euskara legez onartua izan den
|
Euskal
Herriaren parte batean ere, oraindik euskalduna euskaraz epaitu ezinik gabiltza. Zer itxaron genezake bakoitza berari aukerakoen zaion hizkuntzan epaitu ezik?
|
|
lanaren hasieran, 63 orrialdean agertzen duenagatik. Hor dakarrenez,
|
Euskal
Herriko abertzaleak omen politizatze horren errudun.
|
|
ALTUNA, Jesus: Lehen
|
euskal
herria. Guía ilustrada de prehistoria vasca.
|
|
ALVAREZ ENPARANTZA, J.L.:
|
Euskal
herritik erdal herrietara. Amorebieta, 1978.
|
|
Informe al Parlamento Vasco.
|
Euskal
Legebiltzarrari txostena (Presentación. Aurkezpena).
|
|
Informe al Parlamento Vasco.
|
Euskal
Legebiltzarrari txostena (Presentación. Aurkezpena).
|
|
AZKUE, R.M.:
|
Euskal
izkindea. Gramática Euskara.
|
|
–Fray Francisco de Vitoria?.
|
Euskal
Erria, XIII. Donostia, 1885.
|
|
HERRI ARDURALITZAREN
|
EUSKAL
ERAKUNDEA INSTITUTO VASCO DE ADMINISTRACIÓN PÚBLICA: Herri Administrazioen hizkuntz plangintza.
|
|
HERRI ARDURALITZAREN
|
EUSKAL
ERAKUNDEA INSTITUTO VASCO DE ADMINISTRACIÓN PÚBLICA: Euskararen Lege araubideari buruzko Jardunaldiak.
|
|
INTZA. R DAMASO AITA KAPUTXINOA: Naparroa ko
|
euskal
esaera zarrak. Iruñea, 1974.
|
|
SATRUSTEGI, José María:
|
Euskal
testu zaharrak. Iruñea, 1987.
|
|
UGALDE, Martín de:
|
Euskal
kondairaren sintesia. Síntesis de la historia del País Vasco.
|
|
ZABALETA, Pakita:
|
Euskal
irakaskuntza Nafarroan. Normalizaziorako oinarriak.
|
|
ZELAIETA, Angel: Foruak eta
|
euskal
literatura. Donostia, 1978.
|
|
L. Euskara c, est vôtre droit!
|
Euskal
Kulturaren Batzarrea. Donostia, 1990.
|
|
|
Euskal
Herritik giza eskubideen alderako emaitzak
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoko alderdi abertzaleei ere aditzera eman behar diegu, administrazio postuetarako euskara jakitearen puntuazioa ezinezkoa dela, lehenik abertzaleek beraiek euskara goi mailako karguetarako kontuan hartu gabe. Euskarari eta euskaldunei begira, guretzat ulertezina baita Jaurlaritzako zein Diputazioetako goi karguetan elebidunak ez jartzea.
|
|
Hala ere, Frantzia aldeko
|
Euskal
Herriak bere Ipar eta Ekialdetik gaskoina eta biarnesa zituen inguruko, eta hauek irentsi arteko iraupena izan zuen euskarak frantsesarekin harreman zuzena eduki arte.
|
|
Ipar
|
Euskal
Herrian orain, ONU eta Unescok giza eskubideez eskatzen dutenarekin bakarrik balia gintezke. Baina ez da gutxi, zeren otoi eta oroi horiek mundu zabalerako gomendagarri ematean Frantzia bera ere sinatzaileen artean partaide izan zela eta hortik sortzen zaiola erantzun beharra.
|
|
Eta gauza bera aurki genezake handik mendebaldera begiratzen badugu, zeren Zaraitzutik Erro ibarrean zehar Baxenabarreko euskara erabili baita, eta Baztandik Bidasoara arte Lapurdikoa. Horren lekukoak ditugu zenbait
|
euskal
idazletan ere: P. Hualde Maio erronkariarrak Zuberoakoek bezalatsu idazten zuen, Enrike Zubiri. Manezaundik?
|
|
Idazkion eragina Kataluniako Ipar mendebaldera, Aragoira eta Nafarroaraino iristen zen. Beste zenbaiten artean, hor aurki genitzake
|
euskal
izenak. Eta Nafarroako Lerga hirian, III. mendekotzat jotzen den oroitarri edo lapida hura, non irakur daitekeen:
|
|
Euskaldun familian jaio eta bizitzan zehar aurrez aurre hainbeste ikusi beharra izan dudalarik, sortu zitzaidan barne kezka eta irakurketak bideratu zidan jokaera. Agian, Euzko gogoa aldizkarian irakurtzen nuen Andima Ibiñagabeitia izan nuen euskaltzaletasunaren eredugarri eta bultzatzaile, zeinak gomendatzen baitzigun
|
euskal
idazleoi norberaren euskalkian eta euskara batuan lanak burutzeko. Neurri batean horregatik aritu izan naiz, nire hizkuntzatik eta nire herritik mundu zabalera begira beste inori ukorik egin gabe.
|
|
Hortik ohartu nintzen mugaz handiko literaturaren aberastasunaz. Eta gidaritza horri esker, hizkuntzak berez ematen digun loturagatik,
|
Euskal
Herrian zehar egiten nituen ibilerek erakutsi zidaten Iparraldean ere ez nintzela arrotz, anaia baizik. Esker onez eskaini nion ongi merezia zuen artikulua,. Yon Etxaide, idazle bikain eta adiskide minaren oroitzapenez?
|
|
Euskara ez ezik latina ere irakatsi beharra ote dugu? Zeren, 1998an
|
Euskal
Erkidegoko Legebiltzarrerako hauteskundeetan politikarien aldetik astakeriarik aski entzun izan dugu. –Pluralismoa?
|
|
J. Caro Barojaren Algunos mitos españoles y otros ensayos (1944) liburuko gehienak
|
Euskal
Herriari buruzko saioak dira, non aurki genitzakeen Europako zenbaiten kidetasuna, bereziki Iparraldekoena. Bestalde, gogoan hartzekoak ditugu R.M. Azkue eta J.M. Barandiaranen bilketa lanak.
|
|
ezin ahantzia, euskarazko idazlerik handienetakoa, 1643an argitaratu zen Gero ren egilea genuen. Garai hartatik etenik gabe aritu izan dira
|
euskal
idazleak Nafarroan, eta ezin aipatu gabe utzi gure mendeko Nikolas Ormaetxea. Orixe?, hainbeste idazlanen artean Euskaldunak (1950) poema mardularen egilea.
|
|
Ausart bezain bikain salatu zituen azken joera horiek J. M. Jimeno Jurío historiagileak. Bai Euskarari
|
Euskal
Herri osoan, zeritzan artikuluarekin (ikus Diario de Noticias, 1999ko urtarrilaren 15ekoan).
|
|
–Hemen guraso eta maisuak falta handi bat erremediatu behar dute, eta gure
|
Euskal
Herriari oraindaino baino mesede gehiago egin. Jenteen artean beste Lenguajerik Euskera baino ditxa gabeagokorik ez da ikusi, eta gure jatorrizko, edo jaiotzako Hizkera ez balitz bezala eta Euskaraz hitz egitea pekaturik haundiena balitz bezala, giza artetik kendu, eta lurpean ondatu nahi dute, eta Eskoletan sortija edo siñalearekin, azote eta kastiguarekin eragotzi nahi dute.
|
|
Zuen juizioa non da?
|
Euskal
Herrietan nola gauza onik izango da?
|
|
Araban nenbilen batean, hango adiskide, eta Erregeren Guardiako Kapitan baliente batek behin esan zidan: Aita, nola
|
Euskal
Herrietan, umeen haziera ona, eta behar den Dotrinarik izango da, baldin Euskera hondatzeko ahalegin guztiak egiten badira, eta gure mutiltxo, edo haurrei bildur eta azotearekin Euskera hitz egitea eragozten bazaie. Horiek berek gero edo Eleizagizon edo Etxajaunak izan behar dute.
|
|
Berrikiago, Amnesty International erakundeak 1984an, Joaquín Ruiz Giménez en aurkezpenez, Espainiako lau hizkuntzetan argitaratu zuen, eta
|
euskal
testua nik neuk moldatu nuen, ha la eskatu zitzaidanez, Orixe eta beste euskarazko itzulpenen laguntzaz.
|
|
Euskaltzaindiak bere sorreratik Jagon Sailaren ardurapean dituen eginkizunetarako baliagarri ditugu ONU eta Unesco ren arau horiek,
|
Euskal
Herriko muga guztien gainetik, nahiz Iparralde nahiz Hegoalde, ahal denean administrazioekin erarik hoberenean arituz eta lan eginaz; eta, hori ezinezko zaigunean, horien gainetik aipaturiko bi erakundeotara edo Europako Parlamentura joaz.
|
|
|
Euskal
herritarrok inora joan beharrik ez dugu giza eskubideak zer diren jakiteko. Historian zehar, bertako seme alabengandik adibide eredugarriak ez zaizkigu falta, eta horiek ikasi eta jarraitu beharrekoak iruditzen zaizkit.
|
|
Nire kezkak mugiturik, giza eskubideen inguruari buruzko lan honetan
|
Euskal
Herriko semeen emaitzak eskaintzeaz gainera, bidezko zait berriz ere hizkuntzaz arduraturik heldu den urteari begira zuzentasuna gogoratzea. Izan ere, Europako Batasunaren Batzordeak. Hizkuntzen Urtea?
|
|
Liburu honen edukiari buruz,
|
Euskal
Herriko Unibertsitatetik, Henrike Knörr adiskidearen eskariz, J. L. Alvarez Enparantza Txillardegiri bere erretiroa dela-eta eskaini nahi dioten elkarlaneko bildumarako deia jaso nuenean idatzi nuen. Euskal Herritik giza eskubideen alderako emaitzak?. Eta Adrian Celaya Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko (Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País) Bizkaiko batzorde arduradunak 1999ko azaroaren 20ko jardunaldietarako hitzaldi bat eskatu zidanean. Aportación vasca a los derechos humanos?
|
|
Liburu honen edukiari buruz, Euskal Herriko Unibertsitatetik, Henrike Knörr adiskidearen eskariz, J. L. Alvarez Enparantza Txillardegiri bere erretiroa dela-eta eskaini nahi dioten elkarlaneko bildumarako deia jaso nuenean idatzi nuen?
|
Euskal
Herritik giza eskubideen alderako emaitzak?. Eta Adrian Celaya Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko (Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País) Bizkaiko batzorde arduradunak 1999ko azaroaren 20ko jardunaldietarako hitzaldi bat eskatu zidanean. Aportación vasca a los derechos humanos?
|
|
izenburudun artikuluan eman nituen zenbait iritzi, ETA eta GALen arteko borrokak salatuz. Izan ere, nire ustez, historian zehar giza eskubideen alde hain iritzi zintzoak eskaini zituzten
|
Euskal
Herriko semeek argi utzi baitziguten bakoitzaren pentsaerak errespetagarri direla; baina, gezurra badirudi ere, hor daude lekuko ideia desberdinetakoen hilketak. Non da hemengo kristautasuna?
|
|
|
Euskal
Herriak maitasunezko eraikuntzak behar ditu, ez kale borrokaren hondamenak. Ekintza eraikitzaileak, ez hondatzaileak.
|
|
On deritzat Araba elebidunari, alde batetik bertako jatorrizkoa oraindik zenbait herritan egiten den euskara delako eta, bestetik, legez
|
Euskal
Autonomia Erkidegokoa delako. Horren arabera, 1979ko abenduan onarturiko Estatutuaren barnean ibili beharra dugu, gaztelera eta euskara, bi hizkuntzok ofizialtzat hartuz, eta 10/ 1982 azaroaren 24ko euskararen normalizazio legeak onartzen duenaz baliatuz.
|
|
|
Euskal
Autonomia Erkidegoan esan beharra dago haurtzarotik elebidun direnek gainerako hizkuntzak lasterrago ikasteko ahalmena dutela; aldiz, hizkuntza soil bat baizik ez dakitenei kaltegarri zaie beraien hertsitasuna. Gainera, hizkuntz tipologiaz elkarregandik hain desberdinak diren euskara eta gazteleran hezitzen direnek berez dute beste batzuk lasterrago ikasteko ahalmena.
|
|
Arabako zenbait
|
euskal
idazle irakurri ditugunok ditugu nolanahi ahantzi Aramaioko Pedro Barrutia(), Sabandoko Juan Bautista Gamiz(), Okondoko Jose Paulo Ulibarri(), Gasteizko Raimundo Olabide(), Laudioko Federico Belaustegigoitia() eta abar. Ezta nik gure amagandik ikasi nituen Gabon kanta gogoangarriak ere, hark bere aita arabarragandik ikasiak.
|
|
|
EUSKAL
HERRITIK GIZA ESKUBIDEEN ALDERAKO EMAITZAK
|
|
Zoritxarrez, ez dira hain ezagunak
|
Euskal
Herritikako giza eskubideen aldeko emaitzak eta on deritzat nik neuk ezagutzen ditudanen heinean agertzeari. Zeren euskal herritarrok zuzen aurrerantz jokatzeko hor ditugu ereduak.
|
|
Zoritxarrez, ez dira hain ezagunak Euskal Herritikako giza eskubideen aldeko emaitzak eta on deritzat nik neuk ezagutzen ditudanen heinean agertzeari. Zeren
|
euskal
herritarrok zuzen aurrerantz jokatzeko hor ditugu ereduak.
|
|
Non da hemengo kristautasuna? Non
|
Euskal
Herriko hainbeste seme alaba eredugarrik adierazi ziguten bide egokia. Guztiok dugu bizitzeko eskubidea eta, ezbairik gabe, inork eta ezergatik ez du beste bati bizia kentzeko eskubiderik.
|
|
Jaramonik ezak nora garamatza? Gainera, gure
|
Euskal
Herrian, bertako estatutuaren arabera, gaztelera eta euskara biak ofizialak direnez, Eusko Jaurlaritzak du erabakia hartzeko eskubide osoa, ez Madrilgo Auzitegi Goren horrek.
|
|
Begiak itxi zituen gero, Rocío García de Mainuetaren irudia burura ekartzeko, eta
|
Euskal
Herrian zain izango zuen neska puska harekin gogoratuta plazerraren gailurretara ailegatzeko. Bitartean, zast eta zast hasi zitzaion, malguki guztiek oihu egiten zuten ohe zahar hartan, eta begiak itxita ahalegina egin zuen, ukitzen ari zen azal hura Rocíorena zela imajinatzeko; eta titi haiek, atzera eta aurrera dantzan zebiltzanak, bere ametsetako neskarenak zirela, eta txiliotxo lizun haiek.
|
|
Nigatik izango balitz, geratuko nintzateke. Baina ezin dut, hegazkineko txartela joan etorrikoa da –Txemaren erantzuna,
|
Euskal
Herrira bueltatzeko gogo izugarria ezkutatu nahian.
|
|
Erraza zen. Errazagoa
|
Euskal
Herrira lotsatuta itzultzea baino, eta bizitza guztirako Eiderren itzal madarikatuaren pean ibiltzea baino hagitzez errazagoa.
|
|
Nik konpresak behar nituen.
|
Euskal
Herritik ekarri nituen batzuk, eta nezeserrean eramaten nituen, baina desagertu egin zitzaizkidan. Norbaitek eta, larregi pentsatu barik, ri ra hartuko zituen.
|
|
Bestalde, atzokoak atzean utzita, aipa dezadan non aurkitzen garen: Clifden hiriburutik hamar bat kilometrora(
|
Euskal
Herriko herririk txikienak baino biztanle gehiago izango ez duen arren, Connemarako hiriburua da Clifden), aterpetxea ez den etxe batean. Etxe partikular batean, alegia.
|
|
Batzuetan Ralph izaten dut aurrean (edo gainean, edo...), baina besteetan Jabi ikusten dut nirekin. Ez dakit zer gertatuko den amets hau egun gutxi barru amaitu eta
|
Euskal
Herrira bueltatu dudanean. Zer edukiko dut orduan buruan?
|
|
Eta orain, ai ama!, plazerrezko zorabioa izan da bertatik paseatu eta arnasa barruraino hartzea. Egia esan, usaina eta soinuak ez zitzaizkidan ezezagunak egiten,
|
Euskal
Herriko edozein portutako berdinak baitziren. Baina hemen ez dago etxe alturik, itsasontzi handirik edo trafiko astunik.
|
|
Baina zertarako balioko zuen horrek? Alegia, Eiderren bidaia
|
Euskal
Herritik biluzteak; zertarako hori. Irakurri egingo baitzituen eguneroko hartan idatzitakoak, baina sentitu...
|
|
Gizon jatorra zen, eta hantxe ibili ginen kontuak esaten.
|
Euskal
Herriari buruz aritu zitzaidan, hizkuntza zahar bat ere ba omen dugula gogorarazi zidan, eta gure egoera politikoak baduela antzik beraienarekin. Gero geografiaren atala etorri zen eta" Saint Sebastien" aipatu zidan, eta oraindik gehiago zirraratu ninduen" Biarritz" bat.
|
|
Dena, guztia, bere bidaia osoa hantxe, Txemaren eskuetan. Eta bera ere Eiderrekin bidaiatzen ari zela iruditzen zitzaion,
|
Euskal
Herritik irteterakoan baino hurbilago sentitzen baitzuen bere neskaren presentzia. Gero eta hurbilago nabaritzen zituen, era berean, Eiderren keinuak, irriak, hitz egiteko erak. Egunerokoa irakurtzearen esperientzia zoragarria bezain mingarria egiten zitzaion.
|
|
Ba ez, ez zait batere inporta. Zerbait idatzi behar eta, ez nuen jarriko
|
Euskal
Herrira bueltatzeko egun bi baino ez zaizkidala falta, ezta. Kristalezko ametsa hausteko egun bi.
|
|
Brest, Lorient, ez dakit. Laster
|
Euskal
Herrian egongo naiz. Nahiago dut horretaz ez pentsatu.
|
|
Ez nuke nahi hor beheko lur hori
|
Euskal
Herria izatea.
|
|
Ondo pentsatuta, ez legoke batere txarto Ralphek poliziei dena kontatzea, baita ni neu izan nintzela Duncan eta besteei tiro egin ziena ere. Horrelako astakeria bat ere onartuko nuke lealistak
|
Euskal
Herrira etorri eta tiroz josi nazaten. Besterik ez dut desio.
|
|
Eiderrek ezagututako Rocío harekin, momentuz, salbuespen bat egingo zuen, izen horrek Rocío García de Mainueta gogorarazten baitzion, eta hori ez zen txarra. Alderantziz, izen horretaz oroitzen zenean,
|
Euskal
Herrira bueltatu nahi izaten zuen, Rocío García de Mainuetaren larrua behin eta berriz jotzeko. Hankarteko makila ez ezik potroak ere barruraino sartzeko, mendekuz, gorrotoz, askatasunez.
|
|
Baina pitin bat neurriz gainekoa iruditu zitzaion Basque Country famatuari buruz etengabe mintzatu behar hori. Zer eta gainera isilik ez egoteagatik, zeren eta segurutzat jotzen baitzuen irlandar haien interesa ez zela euren esparru intelektuala zabaltzea, edota
|
euskal
gizartearen erradiografiaz hausnarketa egitea, ezpada isilik ez egotea. Berdin izango zitzaien eguraldiari, bolanta sareei, txirularen itxura falikoari edo ostrukaren okelari buruz ere jardutea.
|
|
ni neu izatera etorri naiz. Zukua aterako diot Irlandako egonaldi honi, azken tanta ere zurrupatuko dut, eta ez diot iraganari so egingo
|
Euskal
Herrira itzuli arte. Eta orduan Rocíorekin gogoratuko naiz, eta nire askatasuna aurreiritzirik gabe gauzatzen ari naizen bidaia honekin.
|
|
|
EUSKAL
HERRIA
|
|
|
Euskal
literatura gaur baino erkinagoa zen garaietan, eleberriak eskatzen ziren, irakurleak lortzeko. Idazleak jarri ziren eleberriak idaztera, eta orduan halako edo holako nobelak eskatzen zizkiguten:
|
|
Gaur egun
|
euskal
idazle batek abenturazko eleberri bat idazten badu, seguru asko ez du egingo norbaitek horren falta azaldu eta gure literatura normalizatu nahi duelako: gogoak emanda egingo du, barruak horixe eskatzen ziolako, abenturazko kontakizun bat egin nahi edo behar zuelako, eta kitto.
|
|
|
EUSKAL
HERRIA
|
|
Eta, hala, infinituki tipia dena ere infinituki handi izan daiteke... Baina, geometriatik gramatikarat gatozela, ezagutzen ote duzu
|
euskal
berboaren struktura... eta sinetsiko ote didazu ezen struktura horrek pentsarazten didala ezen euskara zinez izan zitekeela Paradisuko lengoia. Izan ere, jauregian urteetan izan dugu gizon jakintsu bat, jaun Marcel Dibarsoro zeritzana, duela hilabete guti batzuk hil zena, goian bego...; bada, jaun Marcel gure etxeko mutilen prezeptorea izan zen, eta hark irakatsi zidan euskal berboak gordetzen duen altxorra; eta harrigarria da, zeren eta, euskaraz mintzatzen garen bakoitzean, logika eta matematika mintzatzen ari baitzaizkigu bide batez, ezkutuan bada ere, berboaren baitarik eta berboaren muinetik...
|
|
Baina, geometriatik gramatikarat gatozela, ezagutzen ote duzu euskal berboaren struktura... eta sinetsiko ote didazu ezen struktura horrek pentsarazten didala ezen euskara zinez izan zitekeela Paradisuko lengoia? Izan ere, jauregian urteetan izan dugu gizon jakintsu bat, jaun Marcel Dibarsoro zeritzana, duela hilabete guti batzuk hil zena, goian bego...; bada, jaun Marcel gure etxeko mutilen prezeptorea izan zen, eta hark irakatsi zidan
|
euskal
berboak gordetzen duen altxorra; eta harrigarria da, zeren eta, euskaraz mintzatzen garen bakoitzean, logika eta matematika mintzatzen ari baitzaizkigu bide batez, ezkutuan bada ere, berboaren baitarik eta berboaren muinetik... Baina hori ere irakats diezazuket, nahi baduzu, bertze egun batean...
|
|
Izan ere, nik uste nuen ezen jakintasunak —zinezko eta minezkoak— gorputz sendo eta gotor bat zuela eta, aldi berean, airosa, Burgosko katedralaren antzekoa. Ez al zen, bada, katedral hura, monumentu ezin astunagoa, alde batetik, zeren egina baitzen, eta beti da astun, baina baita arina ere, bertzetik, zeren baitzirudien ezen, Galileoren iritzien gainetik, zerurantz egin zezakeela noiznahi den, bere bi dorre haiekin —zeinak izan baitzitezkeen lantzak edo tragazak, lurraren baitan zetzàn Greziako mitologiako jigant batek edo gure
|
euskal
lurretako jentil batek jaurtiki berriak—, grabitate indarra garaituz gero. Arratsez iritsi nintzen Burgosat, eta arrats hartan hala ikusi nuen katedral hura.
|
|
Eta arrazoin zuen, beharbada. Eta hargatik ez zion behar bezala buru egin, maleruski, bere bi olen gainbeherari, zeina baitzegoen loturik, bertzalde, aspalditik zetorrèn eta
|
Euskal
Herri osorat hedatu zèn burdinaren gainbeherarekin... Ordea, noiz eta baitzirudien ezen negozioa galdugordean zegoela eta hondoa jotzerat zihoala, Urbiainerat heldu zen jigant hura, falkoina baino begi zoliagoa zena eta harririk arruntenaren azpian urrezko moneda bat ikusteko gai zena, eta jigant hura gure aita izan zen.
|
|
sal-erosi nahasiak izan ote ziren edo sal-erosi garbiak, lukurreriazko tratu gaixto engainamenduz beteak edo egainamendu gabeak, baina bai segura diezazuket ezen probetxu handikoak gertatu zitzaizkiola guztiak ere, halako suertez, non oker handirik gabe erran baitzitekeen gizon hartaz ezen nekez ereinen zuela bihirik buru beterik emanen ez zionik... Eta, hala, bide hartarik bideratu eta biribildu ahal izan zuen hurrengo hamabi hamahiru urteetan —bizi izan zen artean, beraz— mirakulu iduriko hura Urbiainen, zeren
|
Euskal
Herria pobretzen eta jendez hustutzen ari zela eta gainbehera zetorrela erdietsi baitzuen jauregiaren eta jauregi inguruaren jasotzea eta nehoiz baino goitiago edukitzea, diru irabaziak urtez urte berretzen eta gurentzen zituela.
|
|
198
|
EUSKAL
HERRIA KRISIAN, Joxe Azurmendi
|
|
Eta, halatan, nola nik ezagutu nituèn Indiak urtaro bakarrekoak baitziren, baita kolore bakarrekoak ere kasik, hargatik edo, Urbiaingo eta
|
Euskal
Herriko larrazken neguko koloreak —eta kolore haien koloreak, argiaren eta orduaren araberakoak— sentitzen nituen faltan batzuetan; arrats hartan ulertu nuen zergatik.
|
|
Eta irakurri dut gutuna eta, bertze gai batzuen artean, Gongoraz mintzatu za tzaizkit —nola espainiar poeta ezaguna Iruñatik iragan zen eta Iruñako kanpaiez burlatu zen, artzapezpiku Antonio Venegas de Figueroari bisita egin zionean, artzapezpikuak bere poesi zertamen haiek organizatu zituen denboran— eta
|
euskal
berboaz. Eta gai horien haritik, oharkabean, osaba Joanikot eta jaun Marcelen arteko bi solas haiek oroitu ditut, zeinak orain berean emanen baitizkizut aditzerat.
|
|
Zeren baitzuen jaun Marcelek, konparazione, bere liburuen artean, Huarte Garazikoaren Exa men de ingenios liburu famatua ere, Anberesko edizino zentsuratu gabekoan —zeren baitakizu zer gorabeherak izan dituen liburu honek Inkisizionearekin—, eta ikustekoa zen nola bai batak bai bertzeak goraipatzen zuten liburuaren zati inportant hura, non egileak adierazten baitzuen ezen naturalezari eman behar zitzaiola naturalezari zegokiona, eta Jainkoari, Jainkoari zegokiona, behiak ere hegaldaka ikusi nahi ezean, puntu hartaz denaz bezainbatean guztiz akort baleude bezala. Eta bertze batzuetan ere halatsu egoiten ziren, hala nola jaun Marcelek
|
euskal
berboaren struktura esplikatu zionean, bertze solas hartan. Ni ere han nengoen, eta osabaren bisaia oroit dezaket, jaun Marcel erraiten ari zitzaiona sinetsi ezinik balebil bezala:
|
|
—Jaun Marcel, eskerren emaiterat natorkizu, zeren eta aurkitu baitut logikaren eta matematikaren bihotza
|
euskal
berboan ere.
|
|
Badakit, halarik ere, ororen buruan zer erran diezadakezun: erran diezadakezu ezen ene euskara hau Axularrenaren antzekoa dela, bai, baina ez dela guztiz haren berdina; eta erraiten ahal didazu ezen ene euskara hau ez dela
|
Euskal
Herriko nehongo bazterretan egiten... eta nik, haatik, baietz erranen dizut, egin egiten dela, zeren urbiaindarrak Urbiaingo euskaraz mintzo baitira, eta ni urbiaindarra nauzu, eta Urbiaingo euskara darabilt. Baina, ustekabekorik izan ez dezazun, Urbiaini buruz argibideren bat eman beharrean nagokizu, zeren, Cervantes bere Kixote Mantxakoan bezala, zeina hasten baita:
|
2001
|
|
Muxua. Horixe da
|
Euskal
Herrian dugun bilinguismo bakarra, erabaki du.
|
|
Ertzain horrek film kutre bateko aktorea ematen duela.
|
Euskal
Telebistako telesail batetik, Goenkaletik edo, irtendakoa. Bere uniformea gorriegia edo ez al da.
|
|
" Andre Emili, andre gora"
|
euskal
erromantzea ekartzen digu gogora:
|
|
|
Euskal
Herrian bazter guztietan txolarreak edo hormatxoriak ikusten dira. Lotsagabe bezain fidagaitzak dira txoriok.
|
|
Belearen habian, lotsagabea halakoa! Eta belea,
|
Euskal
Herriko txantxangorria bezala pozik, inoren umea hazten.
|
|
|
Euskal
Herriko urtxintxok oso pollitak dira, handiak, gorriak. Batzuek paparrean txuriune bat dute.
|
|
Indiakoak
|
Euskal
Herrikoak baino ttikiago dira. Horixkak.
|
|
|
Euskal
Herrian ez da erraz muskerra ikustea. Hogeita hamar urte baino gehiago daramatzat baserrietan eta arrastari jator hauek ongi asko ezkutatzen dira, kristaua ikusita.
|
|
" Sugaar"," sugoi" eta" kulebroren" kontuak gure gurasoen aho mihietan sarri entzun zitezkeen. Herensugeak, berriz, toki oso zabala eta beldurgarria du
|
euskal
mitologian eta antzinateko ipuinetan.
|
|
Bestalde,
|
Euskal
Herrian zakurrei eta hegaztiei buruzko mila ixtorio entzungo dituzu. Ehiztariek" beraiei gertatutakoak" kontatzen hasi eta ez dute bukatzen.
|