|
2000
|
|
|
Irakurleak gero eta gutxiago diren garaietan
|
euskal
idazleak ugaltzen ari dira. Eta idazle berriek molde berriak ekarri dituzte euskal literaturara.
|
|
|
Klasikoak euskaratzeak duen garrantzia aipatu du Harkaitzek. Zenbaterainoko eragina du horrek
|
euskal
idazleengan?
|
|
|
|
Euskal
idazleek, berriek batez ere, zein neurritan ezagutzen dute beste idazleen lana. Zein harreman dago euren artean?
|
|
|
Gaiei edo edukiei dagokienez, badirudi Euskal Herria eta honi loturiko gaiak oso presente egon direla literaturan. Zabaldu al da
|
euskal
idazlea beste gaietara?
|
|
|
Niri horrek asko obsesionatu ninduen garai batean. Orain, ordea, ez dakit hain ona den
|
euskal
idazle profesionalak edukitzea.
|
|
|
Saizarbitoria, Izagirre... aipatu dituzula, zein
|
euskal
idazle da gaur egun idazle berrientzat eredu?
|
|
|
|
Euskal
idazleak oso gutxi irakurtzen ditu beste euskal idazleen liburuak. Nik, irratia dela eta, astero liburu bat irakurri dut azkenaldian.
|
|
|
Euskal idazleak oso gutxi irakurtzen ditu beste
|
euskal
idazleen liburuak. Nik, irratia dela eta, astero liburu bat irakurri dut azkenaldian.
|
|
|
|
Euskal
idazleek beste euskal idazleen lanak irakurtzen dituzte, baina horrek belaunaldika funtzionatzen du. Nik nire belaunaldikoek idatzitakoak irakurtzen ditut.
|
|
|
Euskal idazleek beste
|
euskal
idazleen lanak irakurtzen dituzte, baina horrek belaunaldika funtzionatzen du. Nik nire belaunaldikoek idatzitakoak irakurtzen ditut.
|
|
|
Ezagutzen dut
|
euskal
idazle bat, gu baino zaharragoa, esaten duena bere ondoren ez dela merezi duen ezer idatzi eta ez duela irakurtzen denbora galtzeko asmorik.
|
|
|
Amaitzeko, eta Jonek esan duenaren haritik, irakurlea omen da huts egiten duena. Horrek zer esan nahi du,
|
euskal
idazleak maila ona ematen duela?
|
|
|
Batasuna noski ez da Euskaltzaindiak egin dezakean gauza, eta are gutxiago bat batean egin dezakeana. Batasun hori, euskara idatziaren batasunaz mintzatu geranez gero,
|
euskal
idazle eta irakasleen eskuetan dago, Euskaltzaindia gidari eta laguntzaile dutelarik. Arantzazun izan diren eta ez diren euskaltzaleak argibide bat izan dezaten, Euskaltzaindiak geroago eta astiroago argitaratuko dituen erabaki eta lanen aurrerapena agertu nahi du orain.
|
|
|
Erran gabe doa, zenbait idazleren kasuan komunikabideetan azaltzea, irakurlegoa uxatzeko erarik onena ere izan daitekeela... Gero, jakina, Euskal Herrian gazteleraz edo frantsesez funtzionatzen duten komunikabideen zereginaz mintzatu behar genuke, hauek, izatekotan, orotariko gaietarako euskal kuota bat baitute (gaur liburu baten aurkezpenari buruzko erreportaia, bihar taloaren onurei buruzko artikulua) eta kultura nahiz elkarrizketa" serioen" ataletara apenas irits daitekeen
|
euskal
idazle talo artera kondenatua.
|
|
|
Erran gabe doa, zenbait idazleren kasuan komunikabideetan azaltzea, irakurlegoa uxatzeko erarik onena ere izan daitekeela... Gero, jakina, Euskal Herrian gazteleraz edo frantsesez funtzionatzen duten komunikabideen zereginaz mintzatu behar genuke, hauek izatekotan orotariko gaietarako euskal kuota bat baitute (gaur liburu baten aurkezpenari buruzko erreportaia, bihar taloaren onurei buruzko artikulua) eta kultura nahiz elkarrizketa" serioen" ataletara apenas irits daitekeen
|
euskal
idazle talo artera kondenatua.
|
|
|
" Nik uste dut
|
euskal
idazleak oraindik ez duela sinesten euskaldun eta idazle izatea posible denik".
|
|
|
Lehenengoaren ustez, jadanik Ez gara gure baitakoak liburuan teorikoki garaturikoaren alderdi praktikoa da prosa zati txikiez osaturiko liburu hau. Hitz joko paradoxikoa hautatu du egileak izenburutzat, berez XVII. mendeko
|
euskal
idazle baten liburutik harturiko atsotitza dena. Lopez Gasenik dioenez, istorio guztietan zehar noizbehinka errepikaturik agertzen da esaera hau" batasun ia erlijiosoa ematen diolarik liburu osoari".
|
|
|
Lopez Gasenik dioenez, istorio guztietan zehar noizbehinka errepikaturik agertzen da esaera hau" batasun ia erlijiosoa ematen diolarik liburu osoari". Arnaut Oihenartek Atsotitz edo errefrauak bilduman jasoriko Han izanik hona naiz esaera ilunaren azalpena
|
euskal
idazle hark azaltzen zuen modura, bi txoriren arteko elkarrizketa egoeran kokaturik ulertu behar da: " Txori batek, bere habia epelean dagoela, heldu berria den beste txori bati emandako erantzuna da, heldu berriak Orhi aldean eguzkiak bero jotzen duela eta hara joateko gonbitea luzatzen dio; kabi epelean dagoen txoriak, aldiz, iruzurra sumatzen du eta ezetz erantzuten dio" han izanik hona naiz" esanez.
|
|
|
Irakurle gazteen artean, beraz, oso harrera ona izan du, eta adinean gora egin ahala hobea. Bestalde, Joan Mari Torrealdaik egindako inkestek
|
euskal
idazlerik estimatuenen artean kokatzen dute eta bere obrak" obrarik hoberenak" sailean ere bai.
|
|
|
Liburuak bereziki harrera ona izan zuen kritikoen artean, eta ordurako POTT bandaren partaide ezaguna zenaren lehen emaitza honek
|
euskal
idazle kontsagaratuen artean leku bat harrarazi zion, oso gazterik.
|
|
|
Lehendik zeuden horiek idatzirik eta, argitaratzeak ez dio talentuan murrizketarik eragingo egileari. Auzia beste bat da hemen, nik uste; hain zuzen ere, idazkuntzatik bizi nahi duen
|
euskal
idazleak non eta zelan erabili behar duen bere talentua. Edo beste modu batera esanda, Canok eta bestek erakusten duten bokazio sendoak zein etorkizun duen hedabideetatik kanpo geratuz gero.
|
|
|
Ereduei dagokienez, batetik itsasoaren inguruan idatzi duten
|
euskal
idazleak izan ditu gogoan: hainbat klasiko eta Joseba Sarrionandia, besteak beste; bestetik, Joseph Conrad, Henry Melville eta Salgari bezalako lan ugari irakurri ditu.
|
|
|
Hona hemen beste zenbait: Egin,
|
Euskal
Idazleak Gaur liburua,... Baina, garaiko zenbait ezaugarriren erreferentzia etengabea den arren, bukaera arte ez da data zehatz baten berri emango. Hala ere, aipu hauek guztiek narrazioa girotzeko baliagarriak diren arren, ez dute istorioaren nondik norakoa bideratzen, izan ere, istorio bera beste lekuren batean ere irudika baikenezake.
|
|
|
Euskal literaturan, nik bene benetan gustukoak Sarrionandiaren ipuinak ditut.(...) Atxagaren Obabakoak ere bai; gero egin dituenak ez hainbeste...; Hasieran, berriz, Gabriel Aresti, Xabier Lete eta garaiko
|
euskal
idazleak irakurtzen nituen...
|
|
|
Eta gauza bera aurki genezake handik mendebaldera begiratzen badugu, zeren Zaraitzutik Erro ibarrean zehar Baxenabarreko euskara erabili baita, eta Baztandik Bidasoara arte Lapurdikoa. Horren lekukoak ditugu zenbait
|
euskal
idazletan ere: P. Hualde Maio erronkariarrak Zuberoakoek bezalatsu idazten zuen, Enrike Zubiri. Manezaundik?
|
|
|
Euskaldun familian jaio eta bizitzan zehar aurrez aurre hainbeste ikusi beharra izan dudalarik, sortu zitzaidan barne kezka eta irakurketak bideratu zidan jokaera. Agian, Euzko gogoa aldizkarian irakurtzen nuen Andima Ibiñagabeitia izan nuen euskaltzaletasunaren eredugarri eta bultzatzaile, zeinak gomendatzen baitzigun
|
euskal
idazleoi norberaren euskalkian eta euskara batuan lanak burutzeko. Neurri batean horregatik aritu izan naiz, nire hizkuntzatik eta nire herritik mundu zabalera begira beste inori ukorik egin gabe.
|
|
|
ezin ahantzia, euskarazko idazlerik handienetakoa, 1643an argitaratu zen Gero ren egilea genuen. Garai hartatik etenik gabe aritu izan dira
|
euskal
idazleak Nafarroan, eta ezin aipatu gabe utzi gure mendeko Nikolas Ormaetxea. Orixe?, hainbeste idazlanen artean Euskaldunak (1950) poema mardularen egilea.
|
|
|
Arabako zenbait
|
euskal
idazle irakurri ditugunok ditugu nolanahi ahantzi Aramaioko Pedro Barrutia(), Sabandoko Juan Bautista Gamiz(), Okondoko Jose Paulo Ulibarri(), Gasteizko Raimundo Olabide(), Laudioko Federico Belaustegigoitia() eta abar. Ezta nik gure amagandik ikasi nituen Gabon kanta gogoangarriak ere, hark bere aita arabarragandik ikasiak.
|
|
|
Txillar izan zen, beraz,
|
euskal
idazle gurako batek islaturik ikusi nahi lukeenlehen eredua; bera zen ispilu eta xedea, erreferente bat, oraindik bakarra, euskalmunduan sartu berri berria zen erdaldunarentzat.
|
|
|
Jon Juaristi eta Mikel Azurmendi, adibidez, euskalkomunitateko kide dira: euskaldunak izateaz gain,
|
euskal
idazle ezagunak ere izan baitira (gero tartufokerietaraino damutu badira ere). Hots, gaur euskarak jasaten dueneraso gupidagabean, nekez para daitezke bi idazle horiek, euskal komunitatea, renalderdian.
|
|
|
gorde gaitezen. Hala izanda ere, bitxiena iruditu zait euskal hiztegiahain trebe menperatzen duen
|
euskal
idazleak, fedea, atera behar izatea, federikgabeko hautuaren ondorengo biluztasunaz desilusionatuta gera ez gaitezen.
|
|
|
galdera bera testuinguru liskartsuaren lekukoa da; galderaidentitate arazoa bizi duen gizartean sortzen da; galdera hori ez zaio egiten estatunazio normalizatuetako herritar bati eta, berez, galderak berak gure izateari buruz gurebaitan zalantzak sortzea du helburu. Puntu honetan Joxe Azurmendi
|
euskal
idazle etafilosofoaren pasarte bat interesgarria eta aplikagarria da: (halako galderak daudenean), zeini arrazoitu nahi diogu?
|
|
|
Uribarren, P., (1972): . Aramaiona' ko euskeraren berezitasunak,
|
euskal
idazleak, etaeuskeraren egoera eta etorrera?, Euskera XVII, 157
|
|
|
Gaur egun
|
euskal
idazle batek abenturazko eleberri bat idazten badu, seguru asko ez du egingo norbaitek horren falta azaldu eta gure literatura normalizatu nahi duelako: gogoak emanda egingo du, barruak horixe eskatzen ziolako, abenturazko kontakizun bat egin nahi edo behar zuelako, eta kitto.
|
|
|
Bigarrenez baina, euskaldunon ezusteko ederra ere aipatu behar dugu, nik neuk Galeusca ezagutzen dudanetik, honako hau izan delako
|
euskal
idazle gazte gehien agertu den biltzarra: beren lehenengo liburuak argitaratu berriak,
|
|
|
Gizon iratzarria zela frai bartolome santa teresakoa, edonork daki. Urtetan ibili zen
|
euskal
idazle eta sermolari. Haren lanak ere, antzinatik ziren argitaratu gabeak, Ica siquizunac batik bat.
|
|
|
Begien bistan dago, gainera, hori bete betean lortu zuela. Izan ere, Unamunoren ondoko
|
euskal
idazle guztiek, nola edo hala, haren hitzen akuilu zorrotza izan dute gogoan. Batzuek, Kirikiñok, Lizardik, Mitxelena biak, Txillardegik edo Martin Ugaldek bereziki aipatu dute Unamuno, haren aurka egiteko edo harekin literatur elkarrizketan aritzeko.
|
|
|
Nik ere uste dut bilbotar argia, edonon delarik ere, pozik dagokeela bere obretarik bi berak bere gaztaroan bultzatu zuen hizkuntzan argitaraturik12 eta UPV/ Euskal Herriko Unibertsitatean honezkero enborreko irakasgaien% 50 euskaraz ematen direla ikustean, mintzaira hori, bere kritika zorrotzei esker, hirugarren milurtekoaren hasieran, jakite hegoek igoa, jadanik kultur hizkuntza izateraino heldurik. Horrela bete da, gainera, lehen
|
euskal
idazleak, Bernard Etxeparek, 1545.ean profetikoki aldarrikatu zigun nahi zaharra: heuskara, habil mundu guzira.
|
|
|
LARRINGAN, Luis Maria Euskara batua eta euskalkiak. 76 zk. (1993), 11 Oñati’ko Unibersidadea. 19 zk. (1965), 74 Pentsaerak eta erakundeak. 33 zk. (1968), 3 SEIE (Salleko
|
Euskal
Idazleen Elkartea). 24 zk. (1982), 135 Geroari begira. 2 zk. (1956), 88 Katekesis eta elizketa. 4 zk. (1957), 48 Romano Guardini’ren estetizismoa. 9 zk. (1959), 60 Georges Bernanos. 13 zk. (1960), 53 Orriak aidez aide. 17 zk. (1964), 54 Baroja eta Epikuro. 33 zk. (1968), 50 Euskal kulturaren kinka larria. 34 zk. (1969), 34 Euskal Herriko irakaskuntza elebiduna antolatzeko oinharrizko ideia b... 7 zk. (1978), 47 Rikardo, kultur animatzailearen eredu. 10 zk. (1979), 114 Ikastolen politika linguistikoaren analisi kritikoa. 19/ 20 zk. (1981), 22
|
|
|
BAZTARRIKA, Isidor OBakartetxe. 1 zk. (1956), 83 Lagunarteko Meza. 2 zk. (1956), 37 Arabako
|
euskal
idazleak. 17/ 18 zk. (1981), 118
|
|
|
ERMUAKO
|
EUSKAL
IDAZLEEN JARDUNALDIAK Erabakiak. 31/ 32 zk. (1968), 73
|
|
|
Euskarazaintzaile batzuei bi hitz Iparraldeko
|
euskal
idazleak gaur Baionako euskal irrati telebistak Kulturaren bilakaera Iparraldean
|
|
|
Beste bi olerkari gazte gaurkotasunez beterik. 22 zk. (1966), 63 Unamuno’ren euskal izakerari buruzko ohar batzuek. 30 zk. (1968), 17 Euskalarien Nazioarteko Jardunaldiak zirela ta (Joxe Azurmendiri gutuna). 17/ 18 zk. (1981), 225 D. Nemesio Etxaniz,
|
euskal
idazlea. 22 zk. (1982), 155 Yon Etxaide, idazle bikain eta adiskide minaren oroitzapenez. 110 zk. (1999), 49 Andima Ibiñagabeitiaren euskaltzaletasuna. 112 zk. (1999), 95 Euskararen berreskurapenaren teoria soziolinguistikoa eta hizkuntzen teoria soziala. 42/ 43 zk. (1987), 31 (Itz.: Gotzon Nazabal).
|
|
|
" Pertsonaia euskal nobelagintzan". 2 zk. (1977), 124 Torrealday, J.M.: "
|
Euskal
idazleak gaur". 3 zk. (1977), 98 Azurmendi, J.: " Zer dugu Orixeren kontra.
|
|
|
Nafarroako
|
euskal
idazleak. 6 zk. (1978), 24
|
|
|
KORTABARRIA, P. E.K.B. (Euskarazko Kulturaren Batzarrea) (Orain eta Hemen). 26/ 27 zk. SEIE (Salleko
|
Euskal
Idazleen Elkartea). 24 zk. (1982), 135 Euskal kulturaren kinka larria. 34 zk. (1969), 34 Euskal kulturaren gainean, bigarrenez. 107 zk. (1998), 109 Euskal kulturari buruz (Nota laburrak). 33 zk. (1968), 31 Joera ekonomiko berriak kultura industrializatuan. 59 zk. (1990), 107 (Itz.:
|
|
|
SAIZARBITORIA, Ramon Mikel Lasa edo Amerika deskubritu ez duan bat (Nota laburrak). 35 zk. (1969), 53 Rikardo gidari. 10 zk. (1979), 116 Unamuno’ren euskal izakerari buruzko ohar batzuek. 30 zk. (1968), 17 D. Nemesio Etxaniz,
|
euskal
idazlea. 22 zk. (1982), 155 Yon Etxaide, idazle bikain eta adiskide minaren oroitzapenez. 110 zk. (1999), 49 Andima Ibiñagabeitiaren euskaltzaletasuna. 112 zk. (1999), 95 Euskal literatura numerotan. 34 zk. (1969), 28
|
|
|
Idazleen Alkartea (Nota laburrak). 31/ 32 zk. (1968), 79 Nafarroako
|
euskal
idazleak. 6 zk. (1978), 24 Celaya eta Otero zentsuratzaileen iritzira. 68 zk. (1992), 83 Yon Etxaide, barne exilioan euskaltzale. 110 zk. (1999), 59 Txillardegi eta Martin Ugalderen arteko gutunak(). 114 zk.
|
|
|
BAZTARRIKA, Isidor Arabako
|
euskal
idazleak. 17/ 18 zk. (1981), 118
|
|
|
ERMUAKO
|
EUSKAL
IDAZLEEN JARDUNALDIAK Erabakiak. 31/ 32 zk. (1968), 73
|
|
|
EHULATEI, Piarres Iparraldeko
|
euskal
idazleak gaur. 10 zk. (1979), 16 Euskal kezka Barojaren baitan. 21 zk. (1966), 16 Euskal kezka Baroja’ren baitan (Jarraipena). 24 zk. (1967), 52
|
|
|
" Pertsonaia euskal nobelagintzan". 2 zk. (1977), 124 Torrealday, J.M.: "
|
Euskal
idazleak gaur". 3 zk. (1977), 98 Azurmendi, J.: " Zer dugu Orixeren kontra.
|
|
|
Hiriren baten egon gura neukek, baina ez jakiat oso ondo zertan. Gasteizen akaso, Jaurlaritzako politikariakaz bilduta, aberriaren aldeko zereginak eztabaidetan eta erabakiak hartzen; Euskaltzaindiko edo
|
Euskal
Idazleen Elkarteko bilera baten bestela; edo antzoki baten be egon neitekeala uste juat, ospe handiko euskarazko ekitaldi kultural batera gonbidatuta... Hire ordez Egunkaria ko erredakzioan behar egitea be ez litzatekek txarrena izango, ez horixe!
|
|
2001
|
|
|
Ez beti, baina bai askotan aparteko
|
euskal
idazleak, helduentzako salmenta urria dela-eta, haur literatura lantzera jo behar izaten omen dute. Hausnarketa honekin ados al zaude?
|
|
|
Andolin Eguzkitza
|
euskal
idazle eta irakurleez mintzatu zen" Gara" n:
|
|
|
Zenbatek irakurriko ote du oso osorik?, galdetu du, halaber, baten batek.
|
Euskal
idazleen artean ea nobela potoloena nork idazten duen nolabaiteko norgehiagoka dagoela, esan duenik ere bada.
|
|
|
1971ko uztailaren 18ko Z. ARGIA dugu lekuko. " Aita Agustin Kardaberatz
|
euskal
idazle" aren omenez On Manuel Lekuonak eskainitako xehetasunek garbi uzten dute esandakoa. Ez pentsa erraz egin zezaketen lana zenik.
|
|
|
" Ekain illaren 20' an, Loyola' ko Eliz Nagusian izanak gera, zor bat ordaintzen. Zor aundi bat, euskaldun guztiok
|
euskal
idazle ospetsu bati geniona. Euskaldun guztiok zordun; A. Agustin Kardaberatz, artzekodun».
|
|
|
Eusko Jaurlaritzak urtero antolatzen duen Urruzuno literatura lehiaketa
|
euskal
idazle gazteen topagune izan ohi da. Sarien artean dagoen Europan barrena egindako hamar eguneko bidaiak euskal idazle askoren arteko harremana estutu du.
|
|
|
Eusko Jaurlaritzak urtero antolatzen duen Urruzuno literatura lehiaketa euskal idazle gazteen topagune izan ohi da. Sarien artean dagoen Europan barrena egindako hamar eguneko bidaiak
|
euskal
idazle askoren arteko harremana estutu du. Urruzuno topagune garrantzitsua da, ezin ukatu.
|
|
|
Baina herrena da, bertara EAEko gazteak soilik aurkez daitezkeen heinean. Nafarroa, Lapurdi eta Zuberoako
|
euskal
idazle gazteak ezagutzeko eta haiekin harremanak sendotzeko ez da batere baliagarria. Urruzuno lehiaketa, beraz, herri honen egoeraren isla literarioa besterik ez da.
|
|
|
Agian satira idaztea probatuko dut, oso dibertigarria izan behar du eta; poema gehiago idatziko dut, niretzat oso genero ona delako... Orain arte bi lan egin ditut, beste
|
euskal
idazle askok bezala, eta hemendik aurrera bakarra egingo dut.
|
|
|
Baina zergatik?
|
Euskal
idazle bati buruz hitz egitera dator beste euskal idazle bat, eta hor ere ghettoan sartu nahi gaituzte, ezkutatu egiten dute idazle euskaldunak garenik! Martin Ugalderi buruz erdaraz ematen badute informazioa, non dago hor euskara?
|
|
|
Baina zergatik? Euskal idazle bati buruz hitz egitera dator beste
|
euskal
idazle bat, eta hor ere ghettoan sartu nahi gaituzte, ezkutatu egiten dute idazle euskaldunak garenik! Martin Ugalderi buruz erdaraz ematen badute informazioa, non dago hor euskara?
|
|
|
Era berean osotzen du bere liburua Sarrionandiak, bidaiaria bere etxerako itzulian jarriz eta, beharbada,
|
euskal
idazleak, Marinel zaharraken egitura errepikatuz, bidaiaren biribiltasuna azpimarratzen du. Agian, Sarrionandiak azpimarratzen duena, zera da:
|
|
|
Euskal literaturaren historiari begirada txikia botaz gero, bat batean konturatuko gara ez dela Atxaga irudia erabiltzen duen lehen
|
euskal
idazlea. Prozedura ezaguna da eta herri lirikan aurki dezakegu neke handirik gabe.
|
|
|
Irudia sortzen dugun neurrian. Gerra aurreko
|
euskal
idazleek poesia gardenaren egile lez ezagutu zuten Pierre Reverdy k hona zer dion irudiari buruz: irudia izpirituaren sorkuntza garbia da.
|
|
|
Baliteke, hortaz, abiaturik edo abiatzeko zegoen nobelagai bat baino gehiago bururatu gabegelditu izana. Kazetari espainiar zenbaiti bezala,
|
euskal
idazle batzuei ere agortuzaigu, bat batean, usuen erabili dugun iturrietariko bat. Pentsa dezakezuenez, eznago hagitz penaturik.
|
|
|
idaztea da. Eta sinetsitanago guretako ere?
|
euskal
idazle esportagaitzendako, kanpoko merkaturik nekezaurkituko duen euskal literaturarako, lekua badela hemen.
|
|
|
Ez dut uste hamabi urte ere joan direnik,
|
euskal
idazle ezagun batek salaketagogorra egin zigunetik, egunkari batera igorritako artikuluan. Haren hitzetan, salbuespen bat edo bertze kenduta, euskal idazleok ihes egiten omen genion geureherriko errealitateari.
|
|
|
Ez dut uste hamabi urte ere joan direnik, euskal idazle ezagun batek salaketagogorra egin zigunetik, egunkari batera igorritako artikuluan. Haren hitzetan, salbuespen bat edo bertze kenduta,
|
euskal
idazleok ihes egiten omen genion geureherriko errealitateari. Haren iduriz, intimismoan, neorruralismoan, historizismoanedo kosmopolitismo hutsal batean babesten omen ginen, geure inguruari bizkareman beharrez.
|
|
|
Ika mika isil hori inoiz gutxitan ailegatu da hedabideetara, etasekula ez erdarazkoetara. Hala ere, nago egun batez izanen dela gure artean ikertuko duenik,
|
euskal
idazle horietariko batzuek beren literatur lanetara eraman dituzten planteamenduek zer pisu izan duten azken urte honetako gertakarietarako lurraongarritzerakoan. Eta ez naiz inoren paparretan, are gutxiago nirean, dominarikezartzen ari, niretako begi bistan dagoen zerbaitez ohartarazten baizik.
|
|
|
Errealismoa iristea ez legoke
|
euskal
idazlearen esku euskararen baliotasunsoziala segurtaturik ez dagoen bitartean, alegia, euskara bera erreala ez deno.Lasagabasterren tesi bakhtiniarrari jarraikitzen bagatzaizkio, eleberriaren ezaugarrinagusia, bere berezitasuna egiten duena, errealitatearen aniztasun sozial, linguistiko nahiz ideologikoa islatzeko gaitasun polifonikoan datza. Horrexegatik esandaiteke ohiturazko eleberria, zeinen arketipoa Txomin Agirreri zor baitiogu, errealitatean aurkitzen diren osagaiez harilkatuta egonagatik ez dela errealista.Kresalaren egileak hauxe diosku hitzaurrean:
|
|
|
Modernitatean, errealismoan, beraz? kokatzen diren
|
euskal
idazleek, urteak joan ahala eta obrak idatzi ahala, arazo hau gainditzeko zenbait baliabide narratologiko asmatu dituzte. Mirandek, kasu, gogoan izan behar dugu Haur besoetakoa 1954rako idatzita zegoela, hots, Leturia baino lehenagokoa dela?, Euskal Herriarekin harremanik ez zuen munduahartu zuen kokagune.
|
|
|
Zenbaiten iritziz, atzerapauso bat zen joera hori: Lasagabasterrek, adibidez,
|
euskal
idazleen errealitateariko beldurra ere aipatzen zuen, goragoaipaturiko mintzaldian. Beste zenbaiten ustez, horien artean Jon Kortazar?, euskal literatura konpromiso zaharkituetatik askatzen ari zenaren seinale.
|
|
|
Idazlefrantses batek ez dauka automatikoki nortasun kolektibo frantsesaren bozeramailegisa irakurria izateko arriskurik; idazten duen guztia, magiaz bezala, unibertsalada.
|
Euskal
idazle bat, gauza bertsuak kontatuagatik (maitasuna, gorrotoa, anbizioa, etab.), esentzia berezi baten lekukotzat hartuko da. Frantsesez ekoizten denean, literatura Literatura da.
|
|
|
Zergatik izan da hain berantiarra eleberri errealistaren loratzea euskal esparru literarioan. Lasagabasterrek euskararen pisu soziolinguistikoa aipatzen zuen, eta ildo beretikbaina urrunago joanez, esan dezakegu gure hizkuntzaren pisu sinbolikoarenemendatzeak argitu dezakeela bat bateko eta ezusteko errealismoaren normalizatzea. Gaurko
|
euskal
idazleek ez diote beldurrik errealitateari. Konstatazio arruntadirudien arren, oroitu behar gara luzaz eleberrigintza gauza artifizialtzat jo delaeuskal esparruan.
|
|
|
hedatuz joan denliteratura pentsatzeko modu berri bati baino. Literaturaz kanpokoak diren printzipioetatik aske idatzinahi duten
|
euskal
idazleak izendatzen dira esapide honen bitartez.
|
|
|
Erants nezake hein honetan, idazten dugunotarik frankok ez dugula idazle nortasunaren segurtamen finkorik, nortasuna, berak eta pareko kideak, erdibanaz moldatzen du?. Adibide gisa oroituko dut 1998ko urrian haur literaturarentopaketa batzuen karietara Marijan Minaberrik emandako mintzaldia, Donostianeskaini zioten omenaldian nola erran eta errepikatu zuen?
|
euskal
idazle analfabetua, zela, itzalpean Iparraldeko gure antzeko haur eta gazte mukizuen zerbitzuanipuin eta olerkiak izkiriatzen berrogei urte higatu ondoan.
|
|
|
nor eta zer denerraiteko lotsa. Edo ez da idazlea, edo?
|
euskal
idazle analfabetua, da, edo berelana aurkezpenean berean apalesten du:
|
|
|
elkar ezagutzaren gainean bermatuz, sare bat hedatzera, lehen urratsean gure literatursorkuntzaren historia, teoria eta pratikak aztertuz. Hemen Emakunde erakundeaketa
|
Euskal
Idazleen Elkarteek balukete zer obra, naski. Batetik.
|
|
|
Esanaren arabera, euskaldun zahar nahiz berriek idatzirikako zernahi,_ literaturaren barrunbean sartzen baldin bada, euskal literatura da. Â Aitzitik Euskadiko jendeak âeta jakinaren gainean darabilt izen hau, Euskal Herriaren lehen zatiaren bitartez nahastea sor ez dadinâ, erdaraz, edozein erdaratan, idazten duten neurrian ezin daitezke izan
|
euskal
idazle; euskaltzale sutsu agertzen baldin badira ere, erdal idazle dira. Horrela, euskal idazle genuen Silvain Pouvreau; erdal idazle, haatik, Pio Baroja eta Jean de Sponde.
|
|
|
 Aitzitik Euskadiko jendeak âeta jakinaren gainean darabilt izen hau, Euskal Herriaren lehen zatiaren bitartez nahastea sor ez dadinâ, erdaraz, edozein erdaratan, idazten duten neurrian ezin daitezke izan euskal idazle; euskaltzale sutsu agertzen baldin badira ere, erdal idazle dira. Horrela,
|
euskal
idazle genuen Silvain Pouvreau; erdal idazle, haatik, Pio Baroja eta Jean de Sponde. Eskubide osoa dute, beraz, Zeruko Argiak eta Anaitasunak iragarkietan oihukatzen dutenean:
|
|
|
Raul [Guerra] Garridok, Kintanak eta bestek erabili zuten eztabaidan4, diodanaren antzeko zerbait hartu zuten ontzat: escritor vasco ez da
|
euskal
idazleren ordaina, ezta hau ere harena. Penagarri da gure jendea atergabeko lan deslanean ikustea, baita lehenagoxekoek argi baino argiago ikusi zituzten auzietan ere.
|
|
|
Nik, egia esan, ez nioke gaztelaniaren jatortasunari bestetandikako dese  gokikeriarik erantsi nahi. Halaz guztiz, nolabait adierazi behar dugu gaztelaniaz (edo erdaraz erabat)
|
euskal
idazleen berezitasuna. Eta euskérico onartzen ez badugu gaztelaniari dagozkion arrazoiengatik, orduan, duela hogei urte esan nuen bezala, vascongado eta literatura vascongada erabili behar genituzke, jatortasunari begira, hori izan baita inguruko erromantzeetan, eta ez gaztelaniaz bakarrik, gure hizkuntzak eraman duen izenondokoa.
|
|
|
Ez dut uste alde horretatik behintzat inolako eztabaidarik izango denik; guztiok ontzat hartuko dugu, agian,
|
euskal
idazle euskaraz idazten duen idazlea dela eta euskal literatura euskaraz agertu eta mintzatu den literatura; nolanahi ere norbaitek kontrako arrazoirik baldin balu, ni gertu nago arrazoi horiek entzuteko, bai hitzalditxo honen bukaeran bai, nahiago badu, hitzaldi honen tartean bertan, gerorako utzi gabe.
|
|
|
Eta alde batean gauzak goraka zebiltzanean, beste aldean beheraka zebiltzan. Egia da gure
|
euskal
idazleek ezagutzen zituztela aski bestetangoak; esate baterako, Ubillosen argitara berria den Christau doctriñ berri ecarlea irakurtzen baduzue10, hor besteak beste aurkituko duzue zati bat ez hitzez hitz, baina bai elkarren antz handia dutelarik, Axularren liburutik hartua, aipamen bat, alegia, barrengo harraz ari dela11; Ubillosek, beraz, Axular ongi ezagutzen zuen. Iztuetak ere, hangoak eta hemengoak ezagutzen zituen eta hango eta hemengoen esaerak eta hitzak jasotzen.
|
|
|
Gauza jakina da, edo behar luke izan, Euskaltzaindia batasun bideetan barrena abiatu zenean, jendearen(
|
euskal
idazle eta irakasleen, ez euskaltzale platonikoen) orroak bultzaturik abiatu zela. Mende erdi batez sortu zuen eskariari uko eginaz bizi ondoren, euskararen batasunerako izan baitzen sortua, bestetarako baino areago Oñatiko batzarrean.
|
|
|
1954, 2, baino lehenago zenbait
|
euskal
idazle goiztiar mintzatu zen hor. Besteak beste, Erkiaga, Labaien, Gaztelu, Jauregi, Urrundik idatzi zuen" Prantzizkotarra" 3 eta Jon Mirande.
|
|
|
Gerra bizia sortu zion beste hark, deserrietara bidali zuen aurrean eta berak, indartsua izanik, ezin zezakeena ondorengoen samaldak burutu zuen ia azken hondarreraino. Ez naiz orain hasiko
|
euskal
idazle sabindarren (barka," aranisten") multzoa neurtzen. Bistan da, adibidez, Lauaxeta" sabindarrago" zela ehun bider hizkerari bagagozkio Lizardi baino.
|
|
|
44 orrialdea) Homerok ondu zuen, gehienez ere; ez Zaitegik. Itzuli, berriz, Ilias, ena izena zuela itzulpenak, Gaizka Barandiaranek itzuli zuen, eta Barandiaran hori, nik uste, ez da gerra aurrekoa
|
euskal
idazleen artean. Ez da erraz, orrialde horretako zerrendaren arabera, Txomin Agirreren Garoa gerra aurrekoa izatea, eta zaharragoa den Txomin Agirreren Kresala, berriz, gerrate ondokoa.
|
|
|
Bide berrietan barrena abiatzeko nagitasun hori zabalduxea dago, nolanahi ere: ez ote dute  horrelako zerbaitekin topo egiten behin baino gehiagotan
|
euskal
idazle berriek ere?
|
|
|
Ez naiz laburzki baizik mintzatuko azkenaldian erabili eta erabilarazi nahi izan zuen euskara moldeaz. Ez da gehienetan zorionekoa izaten
|
euskal
idazle eta euskalariaren arteko ezkontza, bata bestearen kaltean ari baitira beti. Eta Orixe, onerako edo gaitzerako, euskalari trebea genuen eta idazle handia.
|
|
|
Adiskide on batzuek eskatu didate, ez dakit ongi zergatik, Orixeren gorazarretan irten den liburu mardul honen atarian mintza nadin. Honenbeste
|
euskal
idazle garairen aldamenean, hobe litzateke, noski, ni azken aldean azaltzea, inon azaltzekotan. Besterik erabaki dute, ordea, eta ez diet ukorik egin nahi.
|
|
|
Goresmenik behar balu, aski litzateke esatea, eta ez genuke egia soila baizik esango, Euskal Herriari eta euskarari eskaini dizkiola bere bizitza luze eta lanpetuaren fruiturik gehienak eta onenak, etengabeko ahaleginen gaina eta bikaina. Hori nahikoa ez balitz, gainera, esan daiteke bere obra dugula beharbada asmoz eta neurriz, erabat harturik eta inorena gutxietsi gabe,
|
euskal
idazle batek, noiznahikoa den, sortu duen larriena.
|
|
|
Leku berezia du aspaldian Jon Etxaidekok
|
euskal
idazleen artean, edozeinek ikus dezakeen bezala. Euskaraz egungo egunean inork gutxik bezala dakielako eta jakite hori, jakite hutsa ez ezik, mintzatzen jakitea delako.
|
|
|
|
Euskal
idazleoi ere eskaintzen digu zerbait Barojak. Gure lurraldea inor gutxik bezala ikusi du, aurrenik:
|
|
|
Bai baitirudi zenbait aldiz, luzaroan ohean egoteak aspertu duen eria bezala, ez dugula, euskaraz ari garela, egoera lasairik aurkitzen. Lehen, esaldi luzeetan barrena zalantzarik gabe murgiltzen ziren
|
euskal
idazleek ez zuten horrelako kezkarik. Orain berriz, bide berrien bila eta labur beharrez ari garenok herrenka gabiltza sarritan, oinetako estuegiek min ematen baligute bezala.
|
|
|
Zenbaitek esan dezake eta zenbaitek esango du
|
euskal
idazle kaxkarra izan genuela andoaindarra, euskara ia isil gordean baizik erabili ez zuena,  testu zaharrei Telletxeak gehitu dizkienak aintzakotzat hartzen baditugu ere. Erdaraz idatzi zuen gehienbat, guztiok dakigunez, eta ausarki bezain ederki, gaztelaniaz batez ere2 Alde horretarik idazle bezala zor zitzaion zorra, egia esan, ez zaio oraindik aitortu, baina hori beharbada  askok Barojari ukatu dionaren pareko arrazoiengatik gertatu da:
|
|
|
Eman nizkion hitzak merkeak dira eta ez nuen uste, ezta alderatzeko ere, gogoan zeukan liburu hura eskuetan daukazun liburu hau izan zitekeenik. Saiatzeak ez dio inori kalterik egiten, eta
|
euskal
idazle berri bati inori baino gutxiago. Txillardegirena izanik, gainera, banekien zorrotz eta zehatz esanik irakurriko genuela gutxienez.
|