|
2001
|
|
|
Hautamena egin da, hainbat irizpide praktikoen arabera. Hizkuntzalaritza arloko artikulu teknikoak baino, euskarari eta
|
euskal
literaturari buruzko idazki dibulgatzaileagoak hartu ditugu aintzat; Koldo  Mitxelenaren interes ugarien ispilu jokoa egingo zuten lanak ere hautatu ditugu, hara nola zinema, liburu kritikak, hainbat pertsonaien galeria... Alor bakoitzeko pieza ugarien artean hautamena egiterakoan, berriz, idaz  kiaren gaurkotasuna izan dugu irizpide, ez guztizkoa baina bai garrantzi  tsua.
|
|
|
" Bizilegezko herri batean hizkuntza bizilegezko bat bilatzen saiatzea da nire eginkizuna". Hiz  kuntzalaritza eta
|
euskal
literaturari buruzko ikuspegia; euskara batuaren aldeko apustua; eztabaida soziolinguistikoaren plazan parte eraginkorra hartu izana... Bizilegezko hizkuntza nahi zuen baten filosofiaren ispilua da Mitxelenak alor horietan guztietan jokatu zuen papera, eta Pedro Migel Etxenikek filosofia horixe zuen gogoan Mitxelenaren aipua hizpidera ekarri zuenean ere:
|
|
2002
|
|
|
Hegats 4, 1991ko ekaina, 9).
|
Euskal
Literaturari buruzko ikerketen hastapenez eta bilakaeraz Haritschelharrek esaten dituenak interesgarriak suertatzen dira euskal literatura ikerketen bilakaeraz jabetu nahi duen edonorentzat. Besteren artean, honako ikerketok nabarmentzen ditu Euskaltzainburuak:
|
|
|
Euskararen ezarrera 1981ean hasi zen, berau irakasgai gisa hartuz; baina sistema horrek ikasleak euskalduntzeko bere ezintasuna azaldu zuen.Bestetik, Donostiako eta Bilboko Eskolen kasuan posible zen 1982tik aurrerakarreraren ikasgai gehienak euskaraz jasotzea. Gasteizko Irakasle eskolan EuskalFilologia, Euskal Herriko Historia eta
|
Euskal
Literaturari buruzkoak baino ez zirenirakasten euskaraz. Iruñeko Irakasle eskolan oztopo ugari egoteaz gain, euskarabera baino ezin zitekeen ikas laurogeiko hamarkadaren hasieran25 BergarakoUNED dugu prestaketa lan horren beste elementu garrantzitsu bat.
|
|
2003
|
|
|
1981ean sartu zen euskara Irakasle eskoletan, ikasgai ofizial gisa, baina berehala geratu zen agerian sistema hori ez zela gai ikasleak euskalduntzeko81 Bestalde, Donostiako eta Bilboko Eskolen kasuan, posible izan zen, 1982tik aurrera, karrerako ikasgai gehienak euskaraz jasotzea. Gasteizko Irakasle eskolan, aldiz, Euskal Filologia, Euskal Herriko Historia eta
|
Euskal
Literaturari buruzko gaiak baino ez ziren irakasten euskaraz. Iruñeko Irakasle eskolan, oztopo ugari egoteaz gain, euskara ikasgai gisa baino ezin zitekeen ikas laurogeiko hamarkadaren hasieran82.
|
|
2008
|
|
|
Horren ostean, Hego Euskal Herriko egungo curriculum legeen gaineko analisi dokumentala egin dut, egungo legeek zehazten dituzten helburuak pedagogia berritzaileak zehazten dituenekin bat datozen aztertzeko. Eta, azkenik, Hego Euskal Herriko hemeretzi ikastetxetako beste hainbeste irakasleren esperientziak jaso ditut sakoneko elkarrizketen bidez. Izan ere,
|
euskal
literaturari buruzko ikerlanetan arreta gutxi eskaini zaio literaturaren didaktikari, eta horrek beharrezko egiten du ikastetxeetan bertan jasotzea gaiari buruzko informazioa. Sakoneko elkarrizketetan bildu ditudan datuek bi ardatz dituzte:
|
|
|
–
|
Euskal
literaturari buruzko ikuspegi orokorra: Le> Pays> basque> à> vol> d, oiseau.
|
|
|
|
Euskal
literaturari buruzko ikuspegi orokorra
|
|
2009
|
|
|
1958
|
Euskal
literaturari buruzko klaseak eman zituen Gipuzkoako Diputazioan() ETA erakundearen sorreran parte hartu zuen" Iñaki Bastarrika’ko Jaunari eskutitza". Jakin, 6
|
|
|
Frantziako 3.000 idazle eta 1.200 argitaletxe baino gehiago biltzen dituen ferian lau euskal argitaletxe bildu dira aurten. Itxaro Bordak
|
euskal
literaturari buruzko gaualdi berezia eskainiko du.
|
|
|
Bere ikasle izandakoen esanetan, berak sentitzen zuen zaletasun bera pizten zuen jendearengan.
|
Euskal
literaturari buruzko antologia batzuk idatzi zituen, besteak beste
|
|
2011
|
|
|
aurkezteaz batera, Etxeparek bi notizia berri ere eman ditu pasa den astean: batetik, datorren ikasturtetik aurrera irakurle berri bat hasiko da Kaliforniako (AEB) Stanford unibertsitatean; bestetik, New York unibertsitatean
|
euskal
literaturari buruzko Atxaga katedra sortuko dute. AEBetan indar berezia egiten ari ote diren galdetuta, Goenagak adierazi du Estatu Batuetakoak direla gaur egungo unibertsitaterik prestigiotsuenak eta" arreta berezia" jarri behar dutela han.
|
|
|
Dena den, Mintegiaren egitekoa ez zen mugatzen euskara edota
|
euskal
literaturari buruzko aldizkarigintzara, bestelako proiektuak ere bazituen. Esate baterako, Mitxelenak 1956an, Urkixo Mintegiaren izenean, Orixeri proposatu zioneuskal literaturaren historia bat atontzea 300 bat orrialdetan, argitaratzeko14 Paulo Iztuetak argitaratu du Mitxelenak Orixeri enkargua egiten zion eskutitza:
|
|
|
Bestalde, Euskaltzaindian 1966an sortutako Alfabetatze Batzordeak, euskaldunen alfabetatze kanpainaren baitan, alfabetatzeko irakasle izateko ikastaroa antolatu zuen Donostian 1967an326 Alfabetatzeko ohiko eskolaz gainera,
|
euskal
literaturari buruzko hitzaldi batzuk eman zituzten euskaltzainek. Ikastaroaren amaieran irakasle izango zirenei karneta eman zitzaien.
|
|
|
Berriki bururatua naiz 50eko hamarkadako
|
euskal
literaturari buruzko azterlan panoramiko aski luze bat1 Hamarkada hartan Ipar Euskal Herrian hiru aldizkari nagusi egon ziren: Herria, Gure Herria eta Gazte; eta Hegoaldean, berriz, Euzko Gogoa, Egan eta Jakin.
|
|
2012
|
|
|
1958tik 1960ra bitartean, Gipuzkoako Diputazioan,
|
euskal
literaturari buruzko eskolak eman zituen. 1961ean, aldiz, erbesteko bidea hartu zuen.
|
|
|
|
Euskal
literaturari buruzko aipu horrek gogora ekartzen duen garaian ordea ondo helduta ninduen literaturaren harrak.
|
|
2013
|
|
|
urrezko aroan bizi direla aldarrikatzen dute garaiko idazle gaztelauek, noiz edo noiz ironikoki ere, Monarkia Hispanikoaren dekadentzia agerikoa zenez gero batez ere XVII. mendetik aurrera, urrezko aroan baino burdin aroan bizi zirela iradokitzeraino (Gil Osle, 2013). Gerora ohartu naiz baina aroen mitoak nik orduan uste baino toki handiagoa duela
|
euskal
literaturari buruzko Monarkia Hispanikoaren formazio diskurtsibo inperial horretan.
|
|
|
lehena, 1930eko Euskaldunaren loretegia. XVI. mendetik hunateko liburuetarik bildua etabigarren lana, 1942ko Iparraldeko
|
euskal
literaturari buruzko hitzaldi baten inprimaketa izan zen: Les basques et la littérature d' expression basque en Labourd, Basse Navarre et Soule (1942).
|
|
|
Etsaien artean, berriz, A. Villasante ezik, euskal literaturak idatzi dituzten guztiak zenbatu ditzakegu. L. Mitxelena' k eztu aipatu ere egiten, naiz ta nere izena bai oar baten maxiokari gisa; etzaio itxura danez eder jakintsuak eta erriak ain ondo artu zuten
|
euskal
literaturari buruzko, Orixe' ren «Euskal literaturaren atze edo edesti laburra» (1927) eta P. Lafitte' ren «Euskaldunen Loretegia» (1931) kanpo, bildumarik zaarrena; ondorengo guztiak ortaz baliatu izan dira. (S.
|
|
|
jaialdiaren helburu nagusia euskal kulturaren aniztasuna eta adierazpen artistikoak ezagutzera ematea da. Abenduaren 3an, Euskararen Nazioarteko Egunean, Aurelia Arkotxa idazle eta euskaltzainak
|
euskal
literaturari buruzko hitzaldia emango du Point Culture gunean. Streaming bidez zabalduko da.
|
|
2015
|
|
|
Euskal literaturari dagokionean, esango nuke azken urteetan aski onartua dagoela euskarazko produkzioak osatzen duela berau, baina hori zalantzan jartzen duenik ere bada. Etxepare Institutuak euskal kulturari buruz apailaturiko eskuliburuen artean bada bat
|
euskal
literaturari buruzkoa, Estibalitz Ezkerrak idatzia, eta erdaraz idazten duten idazleak ere aintzat hartzen dira espazio urriagoan, hori bai. Proposamen horrekin bat egiten zuen, halaber, Joseba Gabilondo kritikariak 2006an argitaratutako Nazioaren hondarrak liburuan.
|
|
|
Euskal filologia karrera 1976an abiatu zen Deustuko Unibertsitatean, eta Euskal Herriko Unibertsitatea 1980an. Han sortuko ziren, beraz, unibertsitatearekin lotutako
|
euskal
literaturari buruzko lehen ikerketa ildo akademikoak. Euskarazko alorreko Espainiako Kritika Sariak 1976an sortu ziren eta, Euskadi Sariak, bestalde, 1983an.
|
|
|
Taldekideak, euren espezializazioaz gain, Literaturaren arlo orokorrari eta, bereziki,
|
Euskal
Literaturari buruzko prestakuntzaz daude hornituak; irakurle jantziak dira, literatur testuak duinki hautatzeko eta lantzeko gaituak.
|
|
2016
|
|
|
Beti uste da euskara irakasten dela eta irakasten da, baina hori ez da programaren zati bat besterik, eta ez handiena ere. Euskal kultura dei genezakeen horren ikuspegi globala ematen saiatzen gara, hizkuntza modu instrumentalean erakusten ahal dugu, baina, gainera, euskal kultura eta gizarteari buruzko ikasgaia dugu,
|
euskal
literaturari buruzkoa, hizkuntzaren historiarena… Euskal Herria den horren ikuspegi oso eta zeharkakoa eskaintzen saiatzen gara.
|
|
|
Itxura denez, polizi eleberri bat idazten ari da. Liburutegiz liburutegi euskal idazleek dituzten irakurle bakanak identifikatu eta haien jarraipena egiten ari da ikertzailea,
|
euskal
literaturari buruzko nik ez dakit zer misterio argitzeko.
|
|
|
Eta hain zuzen ere orrialde hauetan biltzen ditut, liburu moduan, niretzat behin betikotasun platonikotik hurbilen dagoen formapean alegia?, Ese idioma raro y poderoso osatzeko erabili nituen
|
euskal
literaturari buruzko gainontzeko pieza eta material, nire ustez, salbagarrienak, eta baita ondoren plazaratu ditudanak ere.
|
|
|
Hara hemen ahozko
|
euskal
literaturari buruzko hainbat generorekin lotutako baieztapenak.
|
|
|
" Zer egin zare?" olerkia da Onaindiak eskaini zigun Robinen lana, Auñamendikoek ere
|
euskal
literaturari buruzko entziklopediaren lehenbiziko alekian kopiatu zuten bera:
|
|
|
" Iruñan egun autan ez da zezenketak bertzerik entzuten, zezenketak goitik, zezenketak beitik, oro zezenketak ta ikuskari au atsegin ezaionak ez du jakiten nora jo". Estuki
|
euskal
literaturari buruzko azken idatzia, aldiz," Errege jantziaren ipuinaren aitzakian azken lezioa" deiturikoa da, 2001eko maiatzaren 4koa.
|
|
|
Bestetik, eta testuen oparotasunari erreparatuta, euskal literatura izan denaren ikuspegi zabal, aberats eta betea ematen dutelako. Zentzu horretan,
|
euskal
literaturari buruzko bilduma oso baliotsua osatzen dute artikulu guztiek batera, eta dagoeneko eskuragarri dauden euskal literaturari buruzko lanen osagarri ezin hobea lirateke.
|
|
|
Bestetik, eta testuen oparotasunari erreparatuta, euskal literatura izan denaren ikuspegi zabal, aberats eta betea ematen dutelako. Zentzu horretan, euskal literaturari buruzko bilduma oso baliotsua osatzen dute artikulu guztiek batera, eta dagoeneko eskuragarri dauden
|
euskal
literaturari buruzko lanen osagarri ezin hobea lirateke.
|
|
|
Donibane Lohizunen, ez hain aspaldi, Begiraleak elkarteak abiatua du sail berri bat,
|
euskal
literaturari buruzkoa. Gisa hortan, berriz argitaratua du Telesforo de Monzon zenaren olerki liburu bat," Urrundik" eta oraintxe plazaratu du beste bat," Pindar eta lano".
|
|
2017
|
|
|
1 Hara hemen ahozko
|
euskal
literaturari buruzko hainbat generorekin lotutako baieztapenak. Zein
|
|
|
ala 1927) urteei buruz, ezta ere jaioterriaz (Donibane Lohizune ala Baiona) edo heriotza guneaz (Donibane Lohizune ala Londres). Lakarrak perfektuki aipatu bazuen jaiotzeari buruzko informazioa 1990ean, nola da posible gaur egun beste data oker batzuk ikustea
|
euskal
literaturari buruzko webgune gehienetan?
|
|
|
Hara hemen ahozko
|
euskal
literaturari buruzko hainbat generorekin lotutako baieztapenak.
|
|
2018
|
|
|
Mugatik honako Euskal Herria poetarik gabeko lurraldetzat irudikatu zuen formazio diskurtsibo inperial hispaniarrak formazio horrek berak urrezko aroa bere buruarentzat lortu zuen unean, XVI XVII. mendeetan.
|
Euskal
literaturari buruzko irudikapen hori iraunkorra eta aldagaitza izan bada ere, orduko literaturaz eta poesiaz dugun ezagutzak badu sendotasunik nahikoa jasotako iritzi hori kritikoki aztertzeko1.
|
|
2019
|
|
|
Atzerriko hizkuntzalari horien euskaltzain izendapenak euskarak Europa osoko hizkuntzalarien artean piztutako interesaren ondorio eta froga dira. Euskarari eta
|
euskal
literaturari buruzko azterketa ugari egin eta argitalpen ugari plazaratu zituzten atzerriko hizkuntzalari horiek, hizkuntzalaritzaren ikuspegitik euskararen azterketa interes handikotzat jotzen zutelako. Euskarak erro indoeuroparrik ez izateak eragin zuen, neurri handi batean, interes hori, hots, euskarak inguruan antzekorik edo ahaiderik ez izateak.
|
|
2020
|
|
|
Horien ezagutaraztea zen lan honen helburua. Etxamendiren obra narratiboak
|
euskal
literaturari buruzko zenbait galdera garrantzitsu zabaltzen ditu. Adibidez:
|
|
2021
|
|
|
Aipatu berri den Egan aldizkaria Antonio Tovar buruzagi falangista eta hizkuntzalariaren Real Sociedad Vascongada de los Amigos del País delakoak abiarazi zuen 1948an
|
euskal
literaturari buruzko aldizkari gisa. Hasieran elebiduna zen, eta 1954tik aurrera euskara hutsezko bihurtu zen.
|
|
|
López Gasenik itzulpenari eskaintzen dio bere kapitulua beren beregi. Lehenago esan bezala, ez dagokio soilik aro garaikideari, baina, edonola ere, artean
|
euskal
literaturari buruzko historiografietan landu ez bezalako alderdiak plazaratzen ditu: euskaraz emandako itzulpenei buruzko kuantifikazioari buruzko zenbait datu dakartza, eta arreta jartzen du itzulpenak euskal literaturan izandako rol nagusietan.
|
|
|
Literaturaren historiografiak ere iturri aberatsak dira. Bada,
|
euskal
literaturari buruzko historiografietan itzulpena ageri, agertzen da, eta errepresentazioa (hots, itzulpenari eskaintzen zaion tartea eta diskurtsoa) lantzen den literatur aroaren eta historiografia egiten den ikuspegi metodologikoaren araberakoa da. Halaber, nork bere ikuspegitik, nork bere habitusari eutsita, historiografoek itzulpenaren askotariko funtzioak agerrarazi dituzte.
|
|
|
243). Baina hemen aipatu diren
|
euskal
literaturari buruzko historiografietan itzulpena ageri, ageri da, eta errepresentazioa, hots, itzulpenari eskaintzen zaion tartea eta diskurtsoa lantzen den literatur aroaren eta historiografia egiten den ikuspegi metodologikoaren araberakoa da. Halaber, kapitulu honetan ikusi dugunez, nork bere ikuspegitik, nork bere
|
|
|
Gisa batez, Europako kultura garatuetan mailegatu testugintzaren teoriaren bitartez, beste legitimitate bat aurkitu zuen euskal literaturaren kritikak, legitimitate zientifiko bat nolabait errateko. " Zientifikotasun" nahikunde horri esker,
|
euskal
literaturari buruzko azterketa borroka ideologikotik jalgi zen, 80ko hamarkadan, eztabaida beste eremu batean gertatzen zelako testura mugatzerakoan.
|
|
|
Erran gabe doa, lehen aldia zela horrelako lan dokumentatua agertzen zela
|
euskal
literaturari buruzko ikerketa batean. Garbi dago ofiziozko biltzaile baten egiteko moldea erakutsi zuela sail hortan Francisque Michel-ek.
|
|
|
Le Pays basque à vol d’oiseau liburuan
|
Euskal
literaturari buruzko ikuspegi orokorra eman nahi zuen eta liburuaren helburua garbiki azaldu zuen hitzaurrean (60). Hirugarren kapitulua," La littérature et la langue" deitu zuen eta lau parte nagusitan banatu zuen.
|
|
|
1950 eko hamarkadan, munduko gerla aintzin landu ziren
|
euskal
literaturari buruzko ikusmoldeak baztertuak izan ziren. Ordutik hara, oinarri kritiko berriak erabiltzen hasi ziren.
|
|
|
Ordutik aurrera eta berrogei bat urtez,
|
euskal
literaturari buruzko historiaren alorrean egin diren ikerketek eta lan gehienek Mitxelenaren eredu hura dute osatu, normalizatu, eta gisa batez hobetu. Baina, oro har, eredu normalizatu hori oso guti eztabaidatua izan da arte horretan.
|
|
|
Beraz, perspektiba historikoak aurreko garaian ezagutu duen premia galdurik ere,
|
euskal
literaturari buruzko liburuen artean berrikuntza guztiz interesgarriak izan dira. Gainera, gehienak, sartze kritiko berriak erabili dituzte.
|
|
|
Irteera profilari arreta zehatzagoa eta garapen sakonagoa eskainiko zaio aurrerago; edonola ere, hauek izan dira profilaz gehien aipatu diren ezaugarriak eta gaitasunak: kultur testuak irakurtzeko, ulertzeko eta interpretatzeko gaitasuna izatea; horrekiko gogoa eta zaletasuna izatea; testuok sortzeko gaitasuna eta interesa izatea; irudimenez eta ikuspegi kritikoz jardutea; eta,
|
euskal
literaturari buruzko ezagutzak izatea. Horrela laburbiltzen du, gutxi asko, LIR1 ek:
|
|
|
Hortaz, sakontasun handirik gabeko eduki ugariren transmisioa sustatzen duen irakaskuntza eredua gailentzen dela baieztatu den arren, azaletik bada ere, ikasleek ezagutza horiek bermatuta izan lituzkete, nolabait. BH amaitzerakoan ikasleak
|
euskal
literaturari buruzko zenbait ezagutza lortzera iristen direnik batek ere ez du zalantzan jarri, baina ezagutza horien jabekuntza zenbateraino gertatzen den, ordea, bai. IIR1 en eta GIR1 en iritzian, ikasleak ez daude, BH amaitzean, euskal literaturari buruzko gutxieneko ezagutzez modu egokian jabetuta; azaltzen dutenez, autore batzuen izenak, hainbat obren izenburuak eta ezaugarri jakin batzuk ikasten dituzte, baina ikasleen formazioa ez da esanguratsua.
|
|
|
BH amaitzerakoan ikasleak euskal literaturari buruzko zenbait ezagutza lortzera iristen direnik batek ere ez du zalantzan jarri, baina ezagutza horien jabekuntza zenbateraino gertatzen den, ordea, bai. IIR1 en eta GIR1 en iritzian, ikasleak ez daude, BH amaitzean,
|
euskal
literaturari buruzko gutxieneko ezagutzez modu egokian jabetuta; azaltzen dutenez, autore batzuen izenak, hainbat obren izenburuak eta ezaugarri jakin batzuk ikasten dituzte, baina ikasleen formazioa ez da esanguratsua. IE3 k horri beste arazo bat eransten dio:
|
|
|
Maiz,
|
euskal
literaturari buruzko lan akademikoetan, ez dira aintzat hartzen bertako eztabaidak: hor badago funtsezko arazo intelektual eta metodologiko bat.
|
|
|
iberiar ikasketak bultzatzen dituzten sailetan euskal literaturaren egoera behin behinekoa eta bazterrekoa den bitartean, espainiar estatuko hizkuntza erromantzeetako batean edo batean baino gehiagotan trebatu diren zenbait akademiko euskal literaturari buruz idazten hasi dira orain inolako konplexurik gabe, nahiz eta euskaraz jakin ez. Euskaraz ez dakitenez, gaztelerazko edota ingelesezko itzulpenetan oinarrituta daude
|
euskal
literaturari buruzko beren analisiak. Ikasketa postkolonialak ezagunak zaizkion edonork aise antzemango ditu ikuspegi kolonialekin bat datozen egiturak jarrera horien atzean:
|
|
2022
|
|
|
Euskarazko lanak lehenetsi ditu, eta kartzelarekin lotutako testuak hautatu ditu nagusiki. Egile bakoitzaren lan bakarra bildu du, bestalde, eta espetxean idatzitako
|
euskal
literaturari buruzko hitzaurre bat ere idatzi dio lanari. Hartan gogoratzen duenez, Bernat Etxeparek berak ere 1516an Biarnon preso emandako egonaldia aipatzen baitu Linguae Vasconum Primitae liburuan.
|