|
2000
|
|
|
Lauaxetaren aipamena ez da alferrikoa, izan ere, nahiz asmoen eta munduko literaturaren ezagutza zabalaren aldetik, nahiz kosmopolitismo zaletasunaren aldetik, nahiz poesia landua eta" dekadentea" egite horretan, ahaidegoa aurkitzen baita bi idazle hauen artean, eta Sarrionandiak gerora ere Lauaxeta aipatu izan baitu
|
euskal
literaturan bere erreferentetzat Arestirekin batean. (Marinel zaharrak, 1987)
|
|
2002
|
|
|
hurbilpen teorikoa eta zenbait aplikazio euskal narratiban". ren adierazpenak Historia y Crítica de la literatura española lanaren zazpigarren alean), euskal kasuan are zailagoa da oraintsu arte oso urriak zirelako hurbilpen diakronikoa egiteko behar diren lan sinkronikoak. Atzerapen hau guztiz da ulergarria
|
euskal
literatura bera 1950eko hamarkadan instituzionalizatu baitzen jarduera autonomo gisara. Honi, Euskal Filologia sailak berandu sortu izana gehituz gero, ulertzekoa da literaturaren historia urri egotea gurean.
|
|
2005
|
|
|
Zarateren utopia eta kezka iturria Euskal Herria bera dugu, herriari lotutako arazoak. Herriaren askatasuna, euskara, hiriko deshumanizazioa, umeen bizimodua, komunikabideen eragina gizarte modernoan eta
|
euskal
literatura bera ere Zarateren kezka iturriak ziren eta horrela agertzen dira narrazioon gaietan. Hala eta guztiz, Zarate ez da azalpen hutsa ematera mugatzen, gizartearen, irakurlearen erantzuna nahiko luke, utopia eta fantasiatzat jotzen duena benetan gauza lezakeena.
|
|
2007
|
|
|
Edozein literaturak behar du autonomia, autonomia erlatiboa. Ez dut uste
|
euskal
literaturak bere erroak euskal literaturan dituenik. Euskal literatura kolonizatua da.
|
|
2008
|
|
|
irakurlego alfabetatu eta ikasia existitzen da, kritika literarioa profesionaldu da idazleekin batera eta industria kultural txiki baten aurrean gaude. Bestalde, gorago iradoki bezala,
|
euskal
literaturak bere behialako anakronismo estetikoa gainditu du eta modernitatearekiko konplexu zaharraren azken arrastoak Atxagaren sari nazionalak eraman zituen.
|
|
|
eta hor tartean, erdi galduta bezala, Orixeren Euskal literatura, ren atze edo edesti laburra (1927) daukagu, bere laburrean,
|
euskal
literatura bere oso tasunean hartzen duena, ahozkoa bezala idatzizkoa, nola Iparraldekoa hala Hegoaldekoa.
|
|
2009
|
|
|
Jauzi arkitektoniko horrek, ordea, nahi pertsonal soil bat baino gehiago,
|
euskal
literaturak berak emango zuen jauzi bat izan zedin nahi zenuela dirudi.
|
|
2013
|
|
|
Aipaturiko iritziak bilduz, ondoriozta genezake itzulitako antologien ordenamendu irizpideak askotarikoak izan daitezkeela eta, sarritan, deskribatzen den
|
euskal
literaturaren beraren barne dinamikari baino gehiago obeditzen dietela editorialaren eskabide zehatzei, hots, antologiaren egitasmoa abiarazten duten editorialeko hizkuntzako literaturaren paradigmei. Ildo honetatik, XX. mendeko euskal poesiaren testurik errepresentatiboenakaurkezten dituzten antologia itzuli gehienak gudaostetik abiatzen direla erreparatu dugu.
|
|
2015
|
|
|
" Gero, gu omen gara marjinalak, malditoak!
|
Euskal
literatura bera da marjinala" esaten zuten Tropikalan. Hor ikusten da garaiko beste pentsamendu ildo garrantzitsua, Europarekin erkatu nahia, giza esparru guztietan bilatzen zena:
|
|
|
Gero etorriko zirenen zenbait zantzu ulertzeko baliagarriak dira beraz Ustela, Pott eta Oh! Euzkadi,
|
euskal
literatura bera nola eraldatu den ohartzeko egoki izateaz batera, jakina.
|
|
|
Izagirrek beti aipatzen du hogeita hiru urte izanagatik ordurako idazle kontzientzia handia zuela Atxagak, oso garbi zuela idazle izan nahi zuela: " Ezer egon ez balitz ere
|
euskal
literatura berak sortuko zukeen bere indibidualismo, grina eta indarrarekin" (Izagirre, 2014). Aurrerago esana den bezala, Atxagak ordurako bi testu zituen argitaratuak 1972an Lur-ek publikatutako Euskal Literatura 72 bilduma kolektiboan.
|
|
2016
|
|
|
haragitzen dutena?
|
Euskal
literatura bera al da Aurelia Arkotxa edo Antton Lukurena, eta Ana Malagon edo Lander Garrorena. Bera al da Miguel Sánchez Ostiz, Itxaro Borda edo Pello Lizarralderena, eta Jon Arretxe, Dolores Redondo edo Xabier Silveirarena?
|
|
|
Garaiko literaturaren berri eman zuten: Europan bizirik ziren mugimendu literario eta artistikoen jarrerak Euskal Herrira ekarri eta haien moldeetan idatzi zuten, euskaraz egiten zen literaturaren erak eta
|
euskal
literatura bera aldatuz.
|
|
2018
|
|
|
Gernikan gertatutakoari zein oro har gerra hartan bizi izan zituztenei buruz idatzitako bertso eta poemak ezkutuan izan dira urte luzetan. Ibon Sarasolak bere Euskal literaturaren historia n dioenez, 1936ko altxamendu faxistaren ondoriozko gerran Francoren indarrek ezarritako diktaduraren eraginez,
|
euskal
literaturak bere historiako sasoirik larrienak ezagutu zituen. Literaturak ez eze, gerra galdu zuten euskaldunen sormen lan orok ezagutu zuen antzeko sasoi larria, baita kantuak ere.
|
|
|
Oraingoan, ordea,
|
euskal
literaturak berak eskainitako irudikapenari erreparatzea dagokigu. Esku artean dugun corpusa arakatzeak emaitza aski deigarriak eskaintzen ditu.
|
|
2019
|
|
|
60ko hamarkadan euskarak eta euskalgintzak izandako bultzadaren bidez, gutxika gutxika, hiriakliteraturarako espazio potentzial gisa ikusten hasi zirela ondoriozta daiteke, baita modernitatearenespresio bihurtzeko ere. Halaber, garai bertsuan hasten da
|
euskal
literatura bere burua nazio gutxitubateko literatura nazional gisa pentsatu eta birplanteatzen. Lan honetan ondorioztatu da nolaeleberrigintza urbanizatu eta modernizatzen saiatzean, gure tradizioak gatazkak izan dituelanazioarteko tempus eta parametroak jarraitzeko, baina era berean ez diola literatura txiki batiaurresuposatutako esentzia folklorikoarekin guztiz bat egiten ere.
|
|
|
Gaiari dagokionez, ikusi dugu Europa mendebaldeko gai topiko bat izan zela ezkontzeko irrikaz dagoen neska gaztearena, eta XVI. mendean (gutxienez Frantzian eta Espainian) haren azpigenero bat ezagutu zela, aitari zuzendutako mehatxua ageri duena. Tradizio horri helduta, Lazarragak
|
euskal
literatura bere garaiko Europako eta Espainiako korronteekin batu zuen.
|
|
2020
|
|
|
Izan ere, ikuspegi horiek jasoz, idazleek euren burua nola kokatzen eta ulertzen duten jakin ahal izanen dugu, eta euren sorkuntzaren helburua egungo ikuspegitik zein den ulertu.
|
Euskal
literaturarena berarena ere badena zati batena, behinik behin.
|
|
|
Sarri esan da euskal literatura berantiarra izan dela (eta hala ulertu du askotan
|
euskal
literaturak bere burua), garatu gabea edota beste literaturen mailara iritsi ez dena, besteak beste, hiriak ez duelako presentzia nabarmenik eduki 60ko hamarkadara arte. Ikerlari ugarik ikusarazi duten gisan, euskal literaturaren historiara jotzea baino ez dago ohartzeko hiria ez dela euskal eleberrigintzaren espazio naturala izan XX. mendearen bigarren erdialdera arte (Retolaza, 2005; Aldekoa, 2008; Apalategi, 2008); hala ere, egitate horrek arrasto sakona utzi du gure eleberrigintza ulertzeko eran," berantiar" edota" atzeratu" gisa irakurri baita sarri.
|
|
2021
|
|
|
Ibon Sarasolak garrantzi handiko bi liburu argitaratu zituen denbora labur batez, Euskal literaturaren historia (104) 1971n eta Euskal literatura numerotan (105), 1974an. Koldo Mitxelenak idatzi zuen
|
euskal
literatura bere kontestu historiko eta kulturalean landu behar zela. Horren egiteko, historia kulturalaren metodologia erabili behar zela zion Historia de la literatura vasca liburuaren egileak.
|
|
|
(87) Paulo Iztueta-k, testu horien bigarren edizioaren aitzin solasean87 ongi azaltzen du Orixe-ren helburua: " Eta hor tartean, erdi galduta bezala, Orixeren Euskal literatura’ren atze edo edesti laburra (1927) daukagu, bere laburrean,
|
euskal
literatura bere osotasunean hartzen duena, ahozkoa bezala idatzizkoa, nola Iparraldekoa hala Hegoaldekoa." Nicolas Ormaetxea" Orixe", Euskal literaturaren historia laburra (P. Iztuetaren edizioan), Ed. Utriusque Vasconiae, 2002.
|
|
|
|
Euskal
literaturak bere garai oparoenetatik bat ezagutu du 1980 etik hona. Haren baitan, sorkuntzaren partea asko handitu da.
|
|
|
Zentzu horretan, aipatzen dituen arazoen artean, hainbat nabarmentzen ditu elkarrizketatu honek. Lehenik eta behin, euskarak eta, ondorioz,
|
euskal
literaturak berak prestigio falta duela, eta berezkoa zaion baliagarritasunarekiko zalantzak edo uste okerrak zabalduta daudela gizartean; ez inguruko herrietan soilik, baizik eta sistemaren barruan ere dagoen problematika badela. Hori bera da, gainera eta bereziki, agerikoen utzi nahi duena, eta era berean, arazoaren jatorrian oinarririk gabeko usteak daudela salatzen du, baita uste horiek egiazkoak ez direla ere.
|
|
|
Batetik, ikastetxeetan zuzendaritzak zein irakasleak gako direla diote EIAE3 k eta IE3 k. Hartara, zuzendaritzatik apustu sendoagoak egin liratekeela pentsatzen du IE3 k euskal kulturak eta
|
euskal
literaturak berak zentraltasuna lortu nahi badute. Beste alde batetik, ikasgaian diharduen irakasleak ikuspegia nahiz norabidea argi izan behar dituela esaten du EIAE3 k:
|
|
|
Luzaroan esan zaigu haserrea txarra dela, emakumeoi bereziki, baina gure literaturak hori ere behar du. Horrenbestetan aipatu nahi ez duen beldurra eta gutxiegi esploratu duen mina behar dituen bezala behar du
|
euskal
literaturak bere haserrea.
|
|
|
Psikologiarik batere ez. Ezinbestean behar gaitu
|
euskal
literaturak bere gaien hierarkia zaharkituak apur bat berritzeko, azaletik barrurago begiratzen ikasteko, erromantizismoarekiko mespretxu herabea gainditzeko.
|
|
|
Espazio asimetrikoki komuna dela diot, komuntasuna norabide bakarrekoa delako:
|
euskal
literaturak bere egin behar du gaztelera ulertua izateko, baina gaztelerazko hiztunak ez du euskara bere egin beharrik.
|
|
2023
|
|
|
Ez dakigu bertsogintza noiz sortu zen. Juan Mari Lekuonak, Ahozko
|
Euskal
Literatura bere liburuan," bertsolariak artzai aroan duela bere koka leku; eta bertsolariak klasikoen aurreko mundu bat isladatzen duela" diosku. Nolanahi ere, XV. gizaldira arte ez dugu izango bertsogintzaren idatzizko lekukotasunik.
|
|
|
—Nolanahi dela, herriminaren kontua ez da gauza unibertsala —azaldu nion Lorenzori—
|
Euskal
literaturan bertan daukagu horren adibidea. Orixe idazleak Ameriketara joan behar izan zuen XX. mendearen erdialdean, eta han, Otañori erantzunez beharbada, ombu ari ez, amateari, Latinoamerikako beste zuhaitz bati eskainitako poema idatzi zuen.
|