|
2001
|
|
|
Hori Sarasolak dio13 eta uste dut bestek ere esan duela: hemen mila zortziehun eta laurogei aldean franko gauza aldatzen dira, Abbadieren euskal jaiekin, Donostiako
|
Euskal
Erria aldizkariarekin, bigarren karlistada bukatu zen bezala bukatzearekin eta abar. Gero berriz mila bederatziehun inguruan, Arana Goiri eta Azkue zirela bide (nahiz biak bide beretik ez ibili, ezta gutxiago ere, nolabait helburu batera jotzen dute), gauzak franko aldatzen dira berriz ere eta gero gerra ondoren ere bai.
|
|
|
1876an agertzen dira dagoeneko moldez Hermilio Oloriz eta Arturo Campion; 1877an, Becerro de Bengoa. Urte honetan hasten du Manterola donostiarrak Cancionero vasco delakoa, eta 1880an sortu
|
Euskal
Erria aldizkaria, 1919an ondorengoak utzirik ahituko zena. Orain beharbada gehiago erabiltzen den Sallaberry mauletarraren bilduma, Chants populaires, 1870ekoa da.
|
|
2002
|
|
|
2 Garai hartako egileen artean, Rosario Artolaren lana gogoratu genuke lehenengo, bitartean 40 poema eman baitzituen argitara
|
Euskal
Erria aldizkarian. Harekin batera, mendearen lehenengo hamarkadan, ideologia nazionalistaren itzalean antolatutako lanak kaleratu zituen Karmele Erraztik.
|
|
2003
|
|
|
Baina euskaldun guziak ez baitziren ildo beretik joanki, Gratien Adema bere ikaskide ohiaren katiximari ihardetsi zion Janbatista Elizanburu aitzindariak, Donostiako Jose Manterolaren
|
Euskal
Erria aldizkarian Lehen eta orai argitaratuz, 1885ean. Hona hemen, Bidarraitarra ren airean kantatzeko emanak, Elizanbururen lehen kopla eta azkena:
|
|
2005
|
|
|
Horren aurrean zerbait egin beharra eta lruñean Revista éuskararen inguruan bildu zen A. Kanpion eta beste historialari kementsuak. Gasteizen Fermín Herránek Revista de las Provincias éuskaras sortu eta eratu zuen eta, Donostian Manterolak
|
Euskal
Erria aldizkaria. Bilbon F. Sagarminagak eta lagunek Sociedad Euskal Erria delakoa eta La Unión vasco navarra egunka ria.
|
|
|
Aldizkarian espainiar edukiak ugaritzeak euskal harpidedunen galera koerlatibo bat eragin zezakeen. Ez da baztertu behar, bestalde, Donostian Manterolak sortuberri zuen
|
Euskal
Erria aldizkari euskaltzalearen konkurrentzia. Azken hau Revista Madrilera lekualdatu eta berehala agertu zen, 1880ko uztailean.
|
|
|
Aldiz, euskal gaiei loturiko artikuluak ugaldu egin ziren. Hola Manterolaren Cancionero berriaren iruzkina,
|
Euskal
Erria aldizkariaren agerreraraz laudorioak, Daniel Ramon Arreseren hitzaldi bat euskarari buruz eta Peru Abarka argitaratzeko saio aurki ditzakegu hilabete gutxitan74 Euskal gaien proportzioa ez da oso handia (inondik ere ez RPEan adinakoa), baina bai 1878 aurretik baino dexente nabarmenagoa.
|
|
|
Euskal Herritik fisikoki urruntzeak, nahi izan gabe, aldizkariaren izaeran eragin horixe izan zuen. Euskal idazleen galerarekin batera bertoko irakurleena gertatu zela pentsa daiteke, agian Donostian irtendako
|
Euskal
Erria aldizkariaren konkurrentzia tartean egonik. Orrialde kopurua handitzeko esfortzuak ez bide zuen nahi adinako harpidetza erakarri:
|
|
2008
|
|
|
Serafin Baroja aitaren eta Pio Baroja semearen artean zein da aldea euskal giroari dagokionez; izaera soilik? Izan ere, Serafin Baroja Manterolaren eta Bilintxen laguna izan zen eta pozik zegoen
|
Euskal
Erria aldizkarian euskarazko erdi bertso erdi poesia haiek argitaratuz, edo argitaratugabe2 geratu ziren. Amairu damacho, bezalako zarzuelak idatziz, edo garai hartan hain ospetsu bihurturiko apokrifoen generoan eleberriak idatziz, honako izenburu honekin esate baterako:
|
|
|
Mespretxatu ere egiten zuen umorea eta aldarte ona baizik nagusi ez zuen kultur giro hura, maila artistiko apal batean konforme bizi zen fuerismoaren aurreko eta garaiko euskal mundu hura.
|
Euskal
Erria aldizkariak joera ezberdinetako jendea bere ingurura biltzen asmatu zuen, hala tradizionalistak nola errepublikazaleak, hau da, karlistak eta liberalak, geroztik inoiz gertatuko ez zen harreman maila sustatuz gainera. Azken batean, euskararen antzinatasun, birjintasun eta noblezia, Euskal Herriaren metonimia gisa (edo irudi adierazgarritzat), ikuspegi ideologiko erkidea zen bigarren karlistada irabazi eta galdu zutenen artean.
|
|
|
1889an azken nobela historiko foruzalea idatzi zen (Arturo Campionen DonGarcía Almorabid) 245, 1889an Antonio Truebaren heriotza, 1890ean Vicente Aranaren heriotza (eta berarekin batera Revista Vizcaya rena), 1894an Sagarminaga lider foruzalearen heriotza. Aurreko belaunaldiko kide batzuk oraindik bizirik segitu zuten, hala nola, Arrese Beitiak zein Arakistainek (biak 1906 arte) eta haien belaunaldian hasitako enpresa batzuk (aipagarriena
|
Euskal
Erria aldizkaria, 1918 arte). Baina jada ez ziren kultur arloan iniziatiba markatzen zutenak.
|
|
|
Euskaraz, Azkue agertu arte, apenas zegoen inolako euskal irakurleria artikula zezakeen eremurik. Donostiako
|
Euskal
Erria aldizkarian, adibidez, nekez esan liteke ideia intelektualak euskaraz transmititzen zirenik. Euskarari literaturarako uzten zitzaion batez ere tokia, gehien bat olerkiei, gutxiago prosari.
|
|
|
Azkueren asmoen berririk izan gabe, eta izatez Artiñanoren proiektu bera ezagutu gabe, Cosme Txurruka gipuzkoarrak, beste proiektu bat aurkeztu zuen urte berean.
|
Euskal
Erria aldizkarian argitaratu zen proiektu hori eta Gipuzkoako Diputazioari zuzentzen zitzaion66 Txurrukaren Akademiak xede nagusitzat aurrenik euskal hiztegi osoa biltzea, eta ondoren ortografia finkatzea zuen (justu Azkuek egiten zuen proposamenaren alderantzizko ordenan). Azkue Txurrukarekin harremanetan jarri zen, eta bere egitasmoa helarazi zion, are Euskalzaletik sustengua emanez67 Txurrukaren asmoa baina Azkuerenetik aldentzen zen, ezen batik bat hizkuntzaren inbentario bat egin nahi zuen, «salvar, siquiera sea para la historia, los restos de la lengua Euskara», hizkuntza arautu eta suspertzeko itxaropen handirik gabe68.
|
|
|
Bazterketa horri esker Euskal Herrian euskararen inguruan zebiltzan belaunaldi, ideologia eta herrialde desberdinetako pertsonak hurbildu ziren Hendaiara. Hutsune aipagarririk egon bazen bereziki Donostiako Euskalitzjostaldien Batzarrearen eta
|
Euskal
Erria aldizkariaren inguruan mugitzen ziren gipuzkoar idazleena izan zen, gonbidatuta egon arren, ez zirenak agertu, nahiz atxikimendu gutun batzuk igorri. Seguruenik hamarkada bat edo bi lehenagoko ereduetan finkatuta egonik (kultura, euskaroaren?
|
|
|
Zazpiak bat leloa artean asmatu gabe zegoen, eta euskaltzaleek ahal bezala izendatzen zuten mugaren beste aldeko errealitatea. Arrese Beitia baino zehatzago ibili zen urte berean sortutako Donostiako
|
Euskal
Erria aldizkari euskaltzalea (Iruñeko Revista Euskararen ildo berekoa), bertan zazpi probintzien izenak banan aipatzen baitziren88 Hala ere, elkar ezagutzak erabatekoa izan gabe segitzen zuen. Adibidez, 1885eko Aizkibelen hiztegian, zazpi probintziei erreferentziak egin arren, liburuak apaingarri gisa zekarren ilustrazioan, Arabako, Bizkaiko, Gizpuzkoako eta Nafarroako armarriak aurki bazitezkeen ere, irudigileak ez zuen Iparraldeko herrialdeen armarria marrazten jakin; eta Lapurdik eta Zuberoak armarririk ez zeukatela esplizituki adierazi ondoren haientzat armarri berri bat asmatzen zen.
|
|
|
Itxura guztien arabera Azkuek, garaikoek bezala, ez zeukan lurralde kanona bat ere argi finkatuta, hiru zein lau probintzien erreferentziak tartekatuz. Halaber, garai hartan aski ezaguna zen
|
Euskal
Erria aldizkarian ere maiz egiten zitzaion erreferentzia mugaren beste aldeko euskal herrialdeei. Eta Azkuek seminarista garaitik Arturo Campionen gramatika ezagutzen zuelarik, han ere mugaz bestaldeko lurraldeen berri izan zuen.
|
|
|
Pedro Zelaiak dioenez Bizente Agirre() sendagilea eta filologo autodidakta aurreratua izan zen. Bere izkribuak
|
Euskal
Erria aldizkarian agertu ziren 1882 eta 1887 urteen artean. Juan Antonio Mogel eta Luis Luciano Bonaparte printzearekin harremanak izan zituen (Zelaia, 1994:
|
|
|
|
Euskal
Erria aldizkariak, orobat, Hiriart Urrutik ondutako obituario horren moldapen laburtua kaleratu zuen Hegoaldean (Eskualduna, 1900: 82).
|
|
|
Euskaraz, Azkue agertu arte, apenas zegoen inolako euskal irakurleria artikula zezakeen eremurik. Donostiako
|
Euskal
Erria aldizkarian, adibidez, nekez esan liteke ideia intelektualak euskaraz transmititzen zirenik. Euskarari literaturarako uzten zitzaion batez ere tokia (gehienbat olerkiei, gutxiago prosari).
|
|
2009
|
|
|
M. Soroa donostiarra ere karlista da, baina aski deskoloratua, bere burua liberalen artean eroso ikusteko. Ramos Azkarate tolosarra, alderantziz, liberala da, aski foruzale amorratua ordea karlistekin armetan joateko; eta aski euskaltzalea gero
|
Euskal
Erria aldizkarian inolako erreparo gabe kolaboratzeko. Aldizkari horretan Ramon Artola beste tolosarrarekin egin du topo, liberalekin boluntario ibilitakoa berau.
|
|
|
Aldizkari horretan Ramon Artola beste tolosarrarekin egin du topo, liberalekin boluntario ibilitakoa berau. Liberala zen Jose Manterola, gero Foruen abolizioaren kontra protestatzeagatik epaitua eta zigortua, Institutuan zuen katedra kenduta,
|
Euskal
Erria aldizkariaren sortzailea (1880) eta Lore Jokoen antolatzailea Hegoaldean (Donostiako 1882koetan bereziki: urte horretan jaio baita Zarautzen gure Antonio Arruti).
|
|
|
especial para las cuatro provincias hermanas (1879) zuzendu zuen Truebak). Donostian Jose Manterolak beranduxeago sortzen du
|
Euskal
Erria aldizkaria, 1880an, artean Cancionero Vasco ko folklore bilketa amaitzen ari baita. Ipar Euskal Herrian almanakak eta Eskualduna, M. Elizanburu, Gratien Adema, Jean eta Louis Etxeberri, Jean Hiriart Urruti.
|
|
|
Arnaldo Parraberek zuzentzen zuen
|
Euskal
Erria aldizkarian, euskal etxearen fundazio akta aurkituko dugu, non gauza deigarriak ikus ditzakegun12:
|
|
2010
|
|
|
|
Euskal
Erria aldizkarian Jose Lerchundiren oroitzapena egin zuen beste idazlari anonimoak ere bazekien zertaz ari zen:
|
|
|
Tangerrera itzuli eta, 1892an, hiztegia argitaratu zuen: Vocabulario español ardbigo del dialecto de Marruecos.128 Liburuak harrera ona izan zuen arabisten artean eta sorterrian ere erreseina bat behintzat argitaratu zen
|
Euskal
Erria aldizkariaren XXVIII. tomoan.
|
|
2011
|
|
|
Literatur jaialdiak eta euskal jaiak erreferentziazko bihurtu ziren. Donostian Jose Manterolak
|
Euskal
Erria aldizkaria (1879) zazpi herrialdeetarako antolatu zuen. 1880an Bilbon Euskalerria elkartea eratu zen egunkaria argitaratuz eta euskal jaiak sustatuz.
|
|
|
Euskal Herri eredu bat bazihoan eta ondoren zetorrena ez zegoen argi. Giro horretan, 1877an Iruñean Euskara elkartea sortu zen, Bilbon 1880an Euskalerria elkartea eta La union vasco navarra egunkaria, eta Donostian Manterolak
|
Euskal
Erria aldizkaria sortu eta antolatu zuen, euskal jaien bidez, euskal nortasuna sustatzeko. " Heptarquia euskara" delakoaren aldeko aldarria egin zuen Manterolak.
|
|
2012
|
|
|
Euskarazko idazlan asko osatu zituen, batez ere olerkingintza eta bertsolaritza alorretan. Montevideoko
|
Euskal
Erria aldizkarian argitara eman zituen bertso eta olerki anitz, Euskal Herria eta euskal nortasuna goretsi zituelarik. Euskararen alde horrelako lan oparoa egin izanagatik, guztiz ezezaguna geratu zen Euskal Herrian, edo behintzat Piarres Xarriton euskaltzainak 1992 urtean haren idazlanak oro liburu batean bildu eta argitara eman zituen arte.
|
|
|
te ren zati baten itzulpena (hitzaurrea eta lehenbiziko hiru kapituluak; 1904 eta 1905ean argitaratua, bigarren hau Dodgsonen zuzenketekin),
|
Euskal
Erria aldizkarian argitaratu ziren Stabat Mater (1889), Sub Tuum, l. Inviolata, Languentibus (1893), Super Flumina Babilonis (1887), Arrese Beitiaren. Neguko goix zoragarri bat? (1882).
|
|
|
J.E. Delmas erabat txertaturik zegoen garaiko euskaltzaleen sarean (A. D. Abbadie, L.L. Bonaparte, A. Trueba, J.A. Uriarte, J. Manterola eta
|
Euskal
Erria aldizkariko gazteak, F. Herran). Azken batean, xix. mendean, kulturgintzan eta komunikazioaren arloetan jakituria handiz jantzitako pertsonaia izateaz gain, J.E. Delmasek proiektu handiak bideratuz eragile izateko gaitasuna ere frogatu zuen.
|
|
|
Beste horrenbeste gertatu zen Nafarroan, Euskara elkartearen eraginez lehendabizi eta gerora euskaroen politikagintzarekin. Donostian Manterolaren
|
Euskal
Erria aldizkaria izan zen helburu berriz hornitutako egitasmoa, eta Araban, Fermin Herranen Revista de las provincias euskaras.
|
|
|
|
Euskal
Erria aldizkaria. Donostia, 1917, 1918.
|
|
2014
|
|
|
1914ko abuztuaren 2an hasi zen gramatikatxo hori argitaratzen, eta 1916ko urtarrilaren hamarrean eten zen argitalpena, maiztasun aldakorra izan zuelarik. Guztira, 17 ikasgai argitaratu zituen, eta sarreran esaten duenez, Montevideoko
|
Euskal
Erria aldizkarirako eta Buenos Airesko Euz kotarra astekarirako atondu zituen ikasgaiok, esklusiban prestatu ere:
|
|
|
Montevideoko
|
Euskal
Erria aldizkarian ere argitaratu zen gramatika hau. Atalak berdintsuak dira batean eta bestean.
|
|
|
1912an, hitzaurrea eta sei ikasgai; 1913an, ikasgai bat; eta 1914an, 4 ikasgai. Montevideoko
|
Euskal
Erria aldizkarian ere, zazpi entrega argitaratu ziren(/), baina argitalpena etenda geratu zen.
|
|
|
Euskararen presentzia ezaz gain, 1890eko hamarkadara arte errepublikanoek ez zuten euskararen inguruko gogoeta askorik egin. Urte horietan zehar eta korronte liberalekin nolabaiteko hurbiltasuna mantenduz agertu diren adierazpen guztiak Donostian bertan
|
Euskal
Erria aldizkariarekin erlazionatutako idatziak izan ziren, horietako batzuk egunkari errepublikanoek eurek egin zituztelarik. Hemen aipatu adibidez, Donostiako La Voz ek Euskal Erria rekin harreman estua izan zuela eta XIX. mendearen amaiera arte behinik behin, euskal errepublikanis moaren beste ideologo nagusietako bat izan zen Benito Jamar hil eta gutxira arte, egunkari donostiarrak aldizkariaren jarraipen handia egin zuela, hango idazle eta gainontzekoen idatziak kaleratuz.
|
|
2015
|
|
|
Zortzigarren zenbakian, ikusi dugunez, Egiak XIX. mende akaberako eta XX. mende hasierako Donostiako idazle mugimenduaz idatzi zuen (Martzelino Soroa eta garaikoak), eta horretan sakondu zuen Euskal teatro modernoa artikuluan. Izan ere," 1880ko belaunaldia" izenarekin ezaguna den eta
|
Euskal
Erria aldizkariaren abaroan osatu zen talde horixe berorixe kokatzen du Egiak euskal antzerkigintza modernoaren abiapuntutzat. Taldeko gehienak errepublikazaleak baziren ere, bazen horien artean foruzale eta monarkikorik, eta oroz gain euskararen kontrako giro baten erdian guztiok zuten euskaltzaletasuna da Egiak azpimarratzen duena.
|
|
|
Sabino Aranak x eta tx hobesten zituen. Donostiako
|
Euskal
erria aldizkariak, ostera, s eta ts erabiltzen zituen, eta erabaki bera hartu zuen Euskal Esnalea aldizkariak, 1917an sortu eta berehala. Horiexek zituen, hain zuzen, Azkuek ere gogoko.
|
|
2016
|
|
|
Antonio Arza Alberdik() Donostiako
|
Euskal
Erria aldizkarian parte hartu zuen, 1880an Jose de Manterolak sortua, garai hartako berpizte kulturalaren mugimenduan kokatu behar dena.
|
|
|
Bien arteko aitzineratu ekarpenak ez ziren, halarik ere, horretara soilik mugatu. Gorago aipatu Pudente operaren musika Santistebanena dugu, eta Caro Barojak molokota hutsa izan zela zioen arren, orduko
|
Euskal
Erria aldizkariak arrakasta azantzatsutzat aurkeztu zigun. Geroxeago Luchi opera hiru actoan papereratuko zuen Bai Jauna, bai astekarian 1904.ean Madrilen.
|
|
|
1880.ean itzuli zenean, ikusitakoen zein ikasitakoen berri eman zuen La emigracion vasco navarra arrakasta itzeleko idazkian eta 1883 urteetan hiru argitaraldi izan zituen, aiseki agortu zirenak.
|
Euskal
Erria aldizkariko ohiko kolaboratzailea izanik, erraz izan zuen Marzelino Soroa Lasa donostiarra ezagutzeko, eta horri eskatu zion bere lana euskaratzeko. Soroak, ordea, nekez ezagutu zuen erbestea, bada arrazoi politikoengatik halaber sorterritik kanpo ibilia bazen ere, ez zen sekula Euskal Herritik atera Lapurdiko Getarian eta Ziburun bizi izan zen.
|
|
|
1854.ean lagundian sartu zen Loiolan, eta hainbat lekutako etxeetatik pasa ostean, Burgosko Oñan zendu zen 1896.ean. ...o Gorosabelen moldiztegian 1870 ean; San Ignacio Loyolacoaren vicitza laburtua euscaraz eta gaztelaniaz, Bilboko Larunbe anaien moldetegitik ateratakoa 1872.ean lan horren bukaeran, euskarari buruzko bi eranskin daude; 1890 urteko El basco izeneko aldizkarian eta hamasei emanalditan ageri Disertacion sobre la ortografia euskera, urte berean argitaratu zena 67 orrialdeko liburuxka bat bezala; edota
|
Euskal
Erria aldizkarian agertu zituen 30 artikulu baino gehiago.
|
|
|
Zeraingo Aizpea auzoan 1806.ean sorturik, Oñati eta Iruñean irakasle eta Madrilen nahiz Belgikan nobizio maisu jardun ostean, Filipinetara joan zen misiolari, eta Manilan zendu zitzaigun 1883.ean. Jesu Cristok gurutzean esan zituen azkeneko zazpi itzak idatzi zituen,
|
Euskal
Erria aldizkarian agertu zirenak.
|
|
2017
|
|
|
Ildo beretik, Basalduak Eibarrera joateko duen planaren berri eman zuen, bertan Bizente Agirre Gisasola() medikuarekin egiteko berba. Eibarko mediku euskaltzale horrek, dirudienez, 1892 urtetik hasita hainbat artikulu plazaratu zituen Donostiako
|
Euskal
Erria aldizkarian euskararen jatorriari
|
|
2018
|
|
|
Bestalde, Etxegarai erabakigarria izan zen Agirreren literatura bokazioan. Antonio Arzakekin batera, haren euskarazko lehen lanak argitaratu zituen
|
Euskal
Erria aldizkarian: «A.
|
|
2020
|
|
|
Gero, bertako prentsa garatzen joan zen neurrian, hemen ere tokia hartu zuen bertsolaritzak. Abbadiaren Lore Jokoen berri emango da urtero 1851tik aurrera, eta Manterolaren
|
Euskal
Erria aldizkariak sekulako bultzada eman zion bertsolaritzaren presentzia mediatikoari 1878tik aurrera. Bertso kronika ere, genero bezala, aldizkari horretan finkatu zen.
|
|
|
Hortxe hasi zitzaion agertzen bertsolaritzaren historia. Boucher de Crevecourrek 1823an bertsolaritza aipatu zuen artikulua, esaterako, Parisko Journal des Voyages bidaia aldizkarian; eta Agosti Xahok 1844n Trilby aldizkarian bertsolaritzari egin zion gorazarrea; eta 1880an Klaudio Otaegik
|
Euskal
Erria aldizkarian argitaratu zuen bertsolaritzari buruzko euskarazko lehen testua; eta beste asko. Milaka.
|
|
|
1897an hil zela jakiteak eraman ninduen ikerketa urte hartan zentratzera, eta kazeta zaharrak arakatzen hasi nintzen. Horrela aurkitu nuen
|
Euskal
Erria aldizkariaren orduko ale batean ohar labur bat, Gregorio Muruamendiarazen heriotzaren berri ematen zuena. Urteko azken alea zen, eta, besteak beste, 1897ko gertakari nagusien laburpen moduko bat egiten zuen.
|
|
2021
|
|
|
Hedabide anitzen gainean aritzen diren bilatzaileez gainera hedabide bakarraren gainean aritzen direnak ere erabili dira, topatu ahal izan diren guztiak. Horrela, Koldo Mitxelenako hemerotekak
|
Euskal
erria aldizkarian bilaketak egiteko eskaintzen duena, Euskaltzaindiak Anaitasuna aldizkarian bilaketak egiteko atondu duena, Jakin aldizkarikoa eta Diario de Navarra, ABC eta La Vanguardia egunkarietakoak.
|
|
|
3.5.3 Manterola eta
|
Euskal
Erria aldizkaria Pizkundearen artikulatzaile
|
|
|
Honela azaltzen du San Martinek: " RIEV aldizkaria eta Eusko Ikaskuntzaren sorrerazko aurrerapena izan zen
|
Euskal
Erria aldizkaria, euskalari guziak bilduz gure herriari buruzko lanak erarik orokorrenez ematen erakutsi zigunez" (1984: 448).
|
|
|
1878an Arturo Campionen Revista Euskara eta Fermin Herranen Revista de las Provincias Euskaras, biak urte hartan sortuak, hasi ziren bertso sortak argitaratzen; bien artean zazpi. 1879an, 35 izango dira bien artean, eta 1880an,
|
Euskal
Erria aldizkaria ahaleginean batu zitzaielarik, hiruren artean 77.
|
|
|
Bertsolaritzaren presentzia mediatikoaren historiaren abiapuntua (zaharragoak diren ale solte batzuk historiaurrekotzat hartuz) 1845ean jarri da, besteak beste, urte horretan argitaratu zituelako Xahok bere kantutegiko bertso sorta iruzkinduak. Era berean, bertsolaritzaren presentzia mediatikoak ziklo honetan bizi izandako gailurrean,
|
Euskal
Erria aldizkariak eskainitako arreta berezia funtsezkoa izan zen, eta aldizkari horrek argitaratutako kronikak izan ziren kazetaritza ikuspegitik gailur honen ekarpen esanguratsuena. Aldizkari horren zuzendaritzan eta kronika horien sinadura nagusi gisa, beste bertso biltzaile garrantzitsu bat topatzen dugu, Jose Manterola.
|
|
|
Gaiaz gehien argitaratu zuena, alde handiarekin gainera,
|
Euskal
Erria aldizkaria() izan zen. Ziklo honetako gailurraren izpiritua, foruen galeraren aurreko erreakzio kulturalista inork baino hobeto gorpuztuko zuen argitalpen horrek.
|
|
|
Zerrendan bigarren agertzen den Agosti Xahoren inguruan luze eta zabal hitz egin da euskal kazetaritzaren eta bertsolaritzaren irudikapen modernoaren aitzindari gisa. Manterolak Diario de San Sebastiánen eta batez ere
|
Euskal
Erria aldizkariaren zuzendari gisa eginiko ekarpena, Hegoaldeko lehen Lore Jokoen eragiletzan jokatutako papera eta bertso kronika finkatu zuen kazetari gisa izan zuen garrantzia ere azaldu dira nahikoa.
|
|
|
Zerrendako bosgarrena Francisco Lopez Alen() eta bederatzigarrena Antonio Arzak(), bederatzi testurekin zerrendan sartzear gelditu den Adrian Loyarterekin() batera, Manterolaren ondoren
|
Euskal
Erria aldizkariak izan zituen hiru zuzendariak dira: Arzak 1884tik 1904ra, Lopez Alen 1904tik 1910era eta Loyarte 1910etik 1918ra.
|
|
|
116 Michelen Pays Basque sa population, sa langue, ses moeurs, sa littérature et sa musique, Manterolaren Cancionero Vasco, Otañoren Zerbait eta Alkar, de la Quadra Salcedoren El versolari, Uriarteren Aires Baskos eta Arrese Beitiaren Asti orduetako bertsozko lanak dira prentsan iruzkindurik topatu diren gaiari buruzko liburuak. dira horien artean arrasto mediatiko esanguratsuena utzi dutenak, urte eta medio batean baino gehiagotan argitaratu baitziren testuak haiei buruz. Gainerakoetan, heriotzagatik
|
Euskal
Erria aldizkariaren zenbaki batean omenaldi gisa eskainitako testu sorta zen tratamendu estandarra.
|
|
|
"[...] su querido e inseparable compañero, el cantor e improvisador Zubiría, que acudió a su lado cuando aquél ya no existía, acompañó llorando los restos de José Mari, desde el caserío de Sosabarro hasta el Camposanto de Villarreal de Urrechu" (Revista Euskara, 1881, IV. liburukia, 122 or). Edo
|
Euskal
Erria aldizkariak miserian hil baino urtebete lehenago Isabel erreginaren aurreran kantatzera iritsi zela eta liberala zela azpimarratzen du:
|
|
|
Julien Vinsonek Revue de Linguistique et de Phiilologie Comparée aldizkarian, ikerketa modura frantsesez argitaratua 1870ean. Euskarazko lehenengoa ere, Klaudio Otaegiren" Bertsolariak Ondarribian" egun gutxigatik bada ere aurreratu egingo zaio gaztelaniazko lehenengoari, Manterolaren" Una fiesta euskara" (biak
|
Euskal
Erria aldizkariaren 1880ko bigarren liburukian argitaratu ziren, baina Otaegik irailaren 2an sinatzen du testua, eta Manterolak irailaren 26an). Eta ingelesez argitaratutako lehena ere, Wentworth Websterrek The Cornhill Magazine aldizkarian argitaratutako" Festival among the Basques" ere handik gutxira etorriko da, 1882an.
|
|
|
|
Euskal
Erria aldizkariak lotura zuzena zuen Euzkerazko Itz Jostaldien Batzarrearekin, eta urte luzez inork baino xehetasun gehiagorekin emango zuen Donostiako Lore Jokoen berri. Gainerako Lore Jokoen inguruko informazio zabalena ere bertan eskaintzen zen, gainera.
|
|
|
Kronika horiek 1880ko hamarraldiaren lehen erdian izango dute gailurra
|
Euskal
Erria aldizkarian eta sinadura nagusi Manterola dutela. Gerora, laburragoak eta bakanagoak izango dira, baina ez diote tarteka agertzeari utziko.
|
|
|
Horietan ere aurki daitezke bertso jarriak. rrena ere bertsolari horri dagokio: 1884ko
|
Euskal
Erria aldizkariaren bigarren zenbakian" Neguko arratsetan su ondoan kontu kontari/ Eranzuera egokiya" izenburupean eta sinadurarik gabe argitaratua.
|
|
|
104 Arrese Beitiak
|
Euskal
Erria aldizkariaren 1893ko bigarren zenbakian argitaraturiko" Chomiñ eta Premiñ trabenan bertsotan" bertso sortan aipatzen du. Otañok urte bereko lehen zenbakian" Perrando Amezketarra" izeneko bertso sorta eskainiko dio, eta 1900ean La Basconia astekariaren 247 zenbakian bere ateraldi bat kontatu.
|
|
|
Edozein modutara, Amezketarrari buruzko istorioak pilatuz doaz, eta bilduma lanak hasten dira. Honela aipatzen du lehenengoa
|
Euskal
Erria aldizkariak:
|
|
|
Argentinako bigarren egonalditik itzuli berritan ageri zaigu lehen aldiz prentsan,
|
Euskal
Erria aldizkariaren 1891ko lehen seihilekoko zenbakian argitaratutako" Amets bat" izeneko bertso sortarekin. Bertan aldizkariari propaganda egiteaz gain leku bat eskatuko du haren orrialdeetan:
|
|
|
534). Aldi berean, harreman estua egingo du
|
Euskal
Erria aldizkariaren eta Lore Jokoen inguruan mugitzen zen kazetari eta sortzaileen taldeko hainbat kiderekin: Antonio Arzak zuzendaria, Franzisko Lopez Alen hurrengo zuzendaria izango zena, Ramon Artola, Emeterio Arrese, Bitoriano Iraola eta beste (HKE, 2010:
|
|
|
Hitzok irakurrita sinesgaitza suertatzen bada ere, Etxegarai bertso jartzailea zen, 1893ko Lore Jokoetan saritua izandakoa, eta urte gutxira Bilintxen bertsogintzaren inguruko azterketa interesgarri askoak argitaratu zituen112 Gorosabe112 1906ko uztaileko
|
Euskal
Erria aldizkarian" Indalezio Bizkarrondo (Bilinch)" izenburupean 52, 117, 180, 226, 345, urte berean La Baskonia aldizkarian berrargitaratuak. len lanaren eranskinean, ordea, ez zegoen aldarte onenean nonbait. Ematen duen azken epaia ere ez da samurra; bertsopaperen bilketaz ari da, baina denak erre liratekeela seinalatzeko:
|
|
|
1918an itxi zen
|
Euskal
Erria aldizkaria eta nolabait ziklo baten amaiera adierazten du horrek. Foralismoari abertzaletasunak hartu dio erreleboa euskal kulturaren sustapenean, eta argitalpen abertzaleak izan dira bertsolaritzari jarraipen estuena egiten diotenak.
|
|
|
Aitzolek gaiari buruz argitaratutako testu kopurua ere oso garrantzitsua da, eta 1930eko hamarraldiaren lehen erdi osoan barreiatzen da. Euzkadin eta El Dían argitaratu zituen gehienak, baina baita Argian, Yakintzan eta Uruguaiko
|
Euskal
erria aldizkarian ere. Ziklo honetan bertsolaritzak izandako ideologo eta eragile garrantzitsuenetako bat izango da, nagusia ez bada, eta Zubimendik kronikari ofizialaren titulua merezi badu beste hainbeste aitortu behar zaio tolosarrari artikulugile edo iritzi emaile nagusi gisa.
|
|
|
Jose Manterola. Lehen Pizkundearen olatu foruzalean funtsezkoak izan zen berak sortutako
|
Euskal
Erria aldizkaria. Bertsolaritzari dimentsio mediatiko berri bat
|
|
|
3.5.3 Manterola eta
|
Euskal
Erria aldizkaria Pizkundearen artikulatzaile 132
|
|
|
[1] Fernando Lopez Alen() ziklo honetako sinadurarik jorienetakoa izan zen bertsolaritzari buruzko prentsan. Idazle eta pintore, Donostiako Udal Liburutegiko eta
|
Euskal
Erria aldizkariko zuzendari, Donostiako Lore Jokoen antolaketarako taldeko kide, bertso jartzaile gisa hainbat sari irabazi zituen.
|
|
|
Bertso kronikari dagokionean, ordea, euskarak aurrea hartu zion gaztelerari, egun gutxiko aldeagatik izan bazen ere: Klaudio Otaegi() zegamarrak sinatu zuen
|
Euskal
Erria aldizkarian 1880ko irailaren 2an, Bertsolariak Ondarrabian izenburuarekin. Bertsolaritzaz prentsan euskaraz argitaratutako lehen testua ere bada hau.
|
|
|
Bertsolaritzaz prentsan euskaraz argitaratutako lehen testua ere bada hau. Gaztelerazko lehen kronika ere
|
Euskal
Erria aldizkarian atera zen, 1880an baita ere, baina irailaren 26an sinatuta.
|
|
|
|
Euskal
Erria aldizkarian sorreratik izan zen kolaboratzaile. Bertso jarri ugari argitaratu zituen, euskarazko itzulpen batzuk eta baita kazetaritza testuren bat edo beste ere.
|
|
|
Kronika eskutitz gisa dago idatzia,
|
Euskal
Erria aldizkariko zuzendari Jose Manterolari zuzendua. Saioaren atarikoekin ekiten dio, bertsolariak zein ziren zehaztuz, eta balkoitik balkoirako saioaren berri ematen du.
|
|
|
Ezta beste inon ere.
|
Euskal
Erria aldizkariko kronika txiki batean ageri zaigu. Pello Errotari desafioa bota eta honek barregarri utzi zuela kontatzen du testuak.
|
|
|
Lehenengoa, A. Castel delako batek 1896an bertsolari ingelesei buruz
|
Euskal
Erria aldizkarian argitaratutakoa litzateke. Hau da dakarrena:
|
|
|
XX. mendearen hasieran, munduan nazionalismoen gorakadaren garaia bizi zenean –eta Euskal Herrian batik bat–
|
Euskal
Erria aldizkarian ondoko baieztapen hau agertu zen: " La Patria debe tener un Arte".
|
|
2022
|
|
|
Hainbat pieza konposatu zituen, zarzuela orkestra baten zuzendaria ere izan zen, eta berea da Pedro Mari Otañok idatzitako Artzai mutilla (1900) operaren musika. Idaztea ere atsegin zuen,
|
Euskal
Erria aldizkariko kolaboratzaile joria izan zen eta pare bat liburu argitaratu zituen euskal gaien inguruan.
|
|
|
Bitoriano Iraolaren marrazkia. 1885
|
Euskal
Erria aldizkaria
|
|
2023
|
|
|
Klaudio Otaegik() euskaraz argitaratu zituen prentsako bere testu guztiak, hori batere ohikoa ez zenean.
|
Euskal
Erria aldizkarian argitaratutako ‘Bertsolariak Ondarrabian’ honekin, hilabete batzuegatik bada ere, euskarazko lehen bertso kronika gaztelerazko lehenengoari aurreratu zitzaion 1880an.
|
|
|
Lehen bertso kronika goiztiarragoa da, Julien Vinsonek Revue de Linguistique et de Philologie Comparée aldizkarian, ikerketa modura frantsesez argitaratua 1870ean. Baina, esan bezala, generoa
|
Euskal
Erria aldizkarian finkatu zen. Euskarazko lehenengoa, Klaudio Otaegiren Bertsolariak Ondarribian 1880ko irailaren 2an sinatuta argitaratu zen, eta gaztelerazko lehenengoa Manterolaren Una fiesta euskara irailaren 26an sinatua.
|
|
|
Honela, L’ Avenir egunkariak 1894ko Jokoen kronikan Aña Etxegarai (Marie jartzen diote izena kasu honetan) bertsolari aparta dela dio (“Mlle Marie Etchegaray s’est révelée à Hasparren comme une improvisatrice hors ligne”), 1895ekoez
|
Euskal
Erria aldizkariak eskaintzen duen testuan Hargainek erantzun egokia topatzeko dohain gaindiezina (“qui possède au plus haut point le don de la riposte heureuse”) eta arerioak poltsikoratzeko gaitasuna dituela (“Son dernier mot est toujours un écrasement pour son adversaire”) azpimarratzen da, edota 1896koan garaiezintzat jotzen du (“l’invincible Marie Argain”)...
|
|
|
Aipatu dugu Iztuetaren 1824ko lanean jada topa zitekeela Fernando Amezketarraren ateraldi bat, eta prentsan topatu den bertsolari baten pasadizo zaharrena ere berari dagokio: 1884ko
|
Euskal
Erria aldizkariaren bigarren zenbakian Neguko arratsetan su ondoan kontu kontari/ Eranzuera egokiya izenburuarekin eta sinadurarik gabe argitaratua.
|
|
|
Amezketarrari buruzko istorioak pilatuz joan ziren [5], eta bilduma lanak argitaratzen hasi ziren. Honela iragartzen du lehenengoa
|
Euskal
Erria aldizkariak:
|
|
|
[1] Euskaltzale porrokatua izan zen Otaegi.
|
Euskal
Erria aldizkariko bere kolaborazio guztiak euskaraz idatzi zituen, aldizkariko kolaboratzaile euskaldun gehienek nagusiki gazteleraz argitaratu ohi zutenean. Ez zen kasualitatez izan, beraz, euskarazko lehen bertso kronikaren egilea.
|
|
|
[3] Arrese Beitiak
|
Euskal
Erria aldizkariaren 1893ko bigarren zenbakian argitaraturiko Chomiñ eta Premiñ trabenan bertsotan bertso sortan aipatzen du. Otañok urte bereko lehen zenbakian Perrando Amezketarra izeneko bertso sorta eskainiko dio, eta 1900ean La Basconia astekariaren 247 zenbakian bere ateraldi bat kontatu zuen.
|
|
|
Argentinako bigarren egonalditik itzuli berritan ageri zaigu lehen aldiz prentsan,
|
Euskal
Erria aldizkarian argitaratutako Amets bat izeneko bertso sortarekin. Bertan aldizkariari propaganda egiteaz gain leku bat eskatuko du haren orrialdeetan:
|
|
|
[2] 1906ko uztaileko
|
Euskal
Erria aldizkarian Indalezio Bizkarrondo (Bilinch) izenburupean 52, 117, 180, 226, eta 345
|
|
|
Bertsolaritzaren presentzia mediatikoaren historiaren abiapuntua (zaharragoak diren ale solte batzuk historiaurrekotzat hartuz) 1845ean jar daiteke, besteak beste, urte horretan argitaratu zituelako Xahok bere kantutegiko bertso sorta iruzkinduak. Era berean, bertsolaritzaren presentzia mediatikoak ziklo honetan bizi izandako gailurrean,
|
Euskal
Erria aldizkariak eskainitako arreta berezia funtsezkoa izan zen, eta aldizkari horrek argitaratutako kronikak izan ziren kazetaritza ikuspegitik gailur honen ekarpen esanguratsuena. Aldizkari horren zuzendaritzan eta kronika horien sinadura nagusi gisa, beste bertso biltzaile garrantzitsu bat topatzen dugu, Jose Manterola.
|
|
|
Euskara baturik gabeko garaiak ziren; areago, Azkue eta Aranaren aurreko garaiak. Esan gabe doa Otaegik gipuzkeraz idatzi zuela eta, kroniken eta beste idatzi askoren kasuan,
|
Euskal
Erria aldizkariaren ortografia arauak jarraituz. Pagolaren hitzetan (1994:
|
|
|
Pagolaren hitzetan (1994: VII XV)," tradiziorik gabeko bide landugabeetan" abiatu ziren
|
Euskal
Erria aldizkariaren inguruko idazle laikoak, Otaegi barne, eta topatu zituzten arazoen konponbidea Larramendiren Hiztegi Hirukoitzean bilatu zuten; Otaegiren euskara ereduari buruz dio" biziki larramenditarra" dela, XIX. mende akabuko kontakizunak liburuko bi testuen azterketan oinarrituta. Aranburu eta beste hainbat egileren ikerketan ere (1993) Larramendiren eragina nabarmendu dute Otaegiren euskara ereduan.
|
|
|
|
Euskal
Erria aldizkaria 1880ko uztailean jaio zen, Jose Manterola kultur ekintzailearen ekimenez, foruen galeraren erreakzioz indartu zen euskaltzaletasunaren testuinguruan. 1849an Donostian jaioa, Filosofiaren eta Letren karrera bukatu berritan Gipuzkoari buruzko esku-liburu bat argitaratu zuen, 22 urterekin.
|
|
|
San Martinen iritziz, Manterolaren" ekintzarik handiena"
|
Euskal
Erria aldizkaria sortzea eta haren inguruan" garaiko jakitun eta idazle guziak" biltzea izan zen: " Gure kulturgintzan ari zirenek lehen aldiz izan zuten elkarturik lana egiteko aukera" (1984:
|
|
|
Dialektologian egindako lana eta, bereziki, idazle gisa gerora egindakoa aitortu izan zaio Otaegiri, bai bere garaian eta bai gerora ere. 1890.ean hil zenean, aipamen ugari egin zizkioten, bereziki
|
Euskal
Erria aldizkarian, olerki moduan gehienak. Arturo Campiónek (1890) idatzi zuen hilberri artikulu nagusia, gazteleraz, eta bertan Otaegik argitaratutako lanen zerrenda ere bazekarren, atalka banatuta:
|
|
|
Bertsolariak, erromesaldiak eta naufragioak: Klaudio Otaegiren kronika aitzindariak
|
Euskal
Erria aldizkarian()
|
|
|
Bertsolariak, erromesaldiak eta naufragioak: Klaudio Otaegiren kronika aitzindariak
|
Euskal
Erria aldizkarian()
|
|
|
Kazetari ere izan zen Klaudio Otaegi olerkari eta itzultzailea(). Hondarribian maisu zela, bere bizilekuko gertaerei buruzko sei kronika argitaratu zituen Donostiako
|
Euskal
Erria aldizkarian, 1880 eta 1887 urteen artean, euskaraz. Hedabide batean euskaraz argitaratu ziren lehenengo kronikak izan ziren.
|
|
|
Gako hitzak: Klaudio Otaegi,
|
Euskal
Erria aldizkaria, kronikak, euskal kazetaritzaren historia, kazetaritza generoak.
|