|
2000
|
|
|
Akuikultura 80ko hamarkadako lehen urteetan hasi zen garatzen bai Espainian eta baita
|
Euskal
Herrian ere, non pertsonako arrain kontsumoa Europako garrantzitsuenetakoa den (urte eta pertsonako 42 kilokoa hain zuzen). Nolanahi ere, benetako hasiera Rias Galegas eko 50eko hamarkadako muskuilu haztegietan kokatu behar dugu, eta beranduxeago barnealdeko arrain haztegietako ortzadar amuarrainen hazkuntzan.
|
|
|
HEGO
|
Euskal
Herrian ere estatu mailan IUk eta PSOEk lortutako akordioa gauzatuko bide da IU eta, PSN eta PSE EEren artean. Ez dirudi estatu mailako itunetan sinatutakotik haratago joango direnik eta, beraz, azalean bederen, ez da ezer berezirik ageri bizi dugun gatazkari dagokionez.
|
|
|
Egoera horren aurrean, nazioarte mailako elkartasunezko mugimendu bat ari da sortzen, eta, nahiz eta oso hasi berria izan,
|
Euskal
Herrian ere ari da indartzen. Mugimendu horrek pobreziaren mundializazioa, pobrezia emakumeengan erortzea, gizarte bazterketa eta herrialde pobreen kanpo zor ordaintezina salatzen ditu, eta horren guztiaren eragile gisa merkatu librea eta kapitalen zirkulazio librea.
|
|
|
El Ejidon, Almerian, Levanten edota Kataluniako zenbait tokitan milaka eta milaka etorkin daude, hainbat herrialdetatik etorriak, eta urte osorako edo sasoikako langile moduan aritzeko. Inmigrazioa
|
Euskal
Herrian ere bada. Bai Europatik etorria gehien bat ekialdetik, bai Afrikatik Marokotik bereziki.
|
|
|
Egitura honetan, Ipar
|
Euskal
Herrian ere ekimen sozialak eta neurri handi bateaneuskararen inguruan antolatutakoak bakarrik garatu dira. Batzuk aldizkako prentsakozenbait tituluren argitalpenean, hala nola Herria, Enbata, la Semaine du Pais Basque... edo besteak irrati lokaletan, nagusiki, Gure Irratia, Irulegi Irratia eta Xiberoko Boza, zeinek Euskalerria katea sortu duten; edo Lapurdi irratia elebidunean emititzen duena.
|
|
|
|
Euskal
Herrian ere konstituzionalismoak orain arte ia urratu gabe egon denbidea irekitzen du abertzaleontzat. Nazionalismoa erronka berrietarako berregituratu behar bada eta erronka zaharretarako bere burua indartu behar badu, hortxe daukaaukera bat (ez bakarra, noski).
|
|
2001
|
|
|
PP ko buru den Aznarrek behin eta berriro errepikatu izan du" España va bien" delako lelo hori nahiz eta guk badakigun Espainia ez doala ondo. Ezta
|
Euskal
Herria ere; Euskal Herria ez dabil ongi. Ez dakit, agian kanpoaldean gauzak hobeto bide doaz (eta esate baterako Italian esan dezakete" Italia va bene") baina hemen inguruan ez.
|
|
|
Bi itzuliko hauteskundeak izateak alderdi politikoen arteko itun bitxiak sortarazi izan ditu historikoki. Ipar
|
Euskal
Herrian ere besteak beste gertatzen da.
|
|
|
Martxoaren 8a Emakume Langilearen Nazioarteko Eguna da mundu guztian eta baita
|
Euskal
Herrian ere. Baina ezin esan gizon eta emakumeen arteko berdintasuna hurbil dagoenik, eta horren adierazgarri garbiak dira Espainiako Gizarte Segurantzaren hainbat alderdi.
|
|
|
Intsektuen aurkari ekologikoak ohikoak dira Amerikako zenbait lurraldetako negutegietan.
|
Euskal
Herrian ere ekoizpen garbien aldeko jarrera indartzen ari da azken boladan.
|
|
|
CCOO eta Espainiako Gobernuaren artean pentsioen berrikuntzari buruz sinatutakoak hainbat kritika eragin du, baita ELA eta LABen aldetik ere, gaur egungo burujabetza ekonomiko politiko ezaren ondorioz, sinatutakoak Hego
|
Euskal
Herrian ere eragina izango baitu.
|
|
|
ESTATU mailako sindikalgintza sistema neoliberalaren laguntzailea bilakatu den bitartean, Euskal Herrian gehiengo sindikala osatzen duten sindikatu abertzaleek sindikalgintza askoz ere dinamiko eta erasokorragoa garatzeko ahalmena erakutsi dute, hori negoziazio kolektiboaren emaitzetan bertan ere isladatzen delarik. Erreformaren bidez euskal gehiengo sindikala jokoz kanpo utzi nahi dute,
|
Euskal
Herrian ere inposatuko diren erabakiak Madrilen negoziatuz PPren Gobernua, CEOE, CCOO eta UGTren artean. Euskal langileok ezin dugu hau inondik ere onartu, zeren eta, zertarako balio digu gehiengo sindikalak eta gure antolatzeko eta borrokatzeko gaitasunak geure interesen defentsarako konfrontazio esparrua desegiten badigute?
|
|
|
Bestalde, 2000 urtean, Europako beste hiru enpresarekin batera, Enpresa Bikaintasunaren Europako Saria jaso zuen enpresa handien eremuan.
|
Euskal
Herrian ere hainbat sari jaso izan ditu, besteak beste, Urteko Enpresaburuaren saria, Koldo Saratxagari emana
|
|
|
Cajasturreko bozeramaile baten arabera, “euromonederoa” eskatzera joan ziren herritar gehienek moneta berriaren bilduma osoa eskuratu nahi zuten oroigarri gisa, eta euroekin ohitzen saiatu. Extremaduran, Galizian eta
|
Euskal
Herrian ere ez zen arazorik eta pilaketarik izan erakundeetan, nahiz eta larunbat eta atzo, astelehena, euskal kutxa batzuek 50.000 “euromonedero” baino gehiago banatu zituzten.
|
|
|
Gaiak, gaurkoak eta betikoak, hemengoak eta nonahikoak. Mundua itxuraldatzen ari zaigu, onerako edo txarrerako,
|
Euskal
Herria ere bai. Urte gutxitan ikusi ditugu, baita ikusiko ere, lehen mende luzeek ikusi ez zituzten bezalako aldaketak.
|
|
|
Bero bero ibili zen luzaroan gerra hotza; hotzildu zen poliki poliki, epeldu gero eta are azkenik, hoztu ez ezik, baita izoztu ere. Gertakari horrek, nik uste, nabari behar luke izan, baita baztertuxe dagoen
|
Euskal
Herrian ere. Eta oroit bitez, mesedez, gure artean agertu zaizkigun sorgin ehiztari bipilak McCarthy zenaren gorputza (B. b.) aspaldi usteldu zela.
|
|
|
nagusitu zena.
|
Euskal
Herria ere irauli du, baina, iraulia izan arren, ez du Euskal Herriak, herri den aldetik, artean beregana. Zertaz ari gerokoez?
|
|
|
Ondoren 1872 gerra zibila dator eta azken urte honetako lege deuseztatzailea; berez Nafarroa ukitzen ez badu ere (eta Ipar
|
Euskal
Herria ere noski), honek izan zituen ondorioak, behetik jota, ez omen ziren hizkuntzarentzako mesede handiegia izan. Hortik Bizkaiko meatzeak, lehengo neurririk gabe, hondarreraino zulatzea etorri zen, industria larriaren finkatzea eta etorkinen lehen uholde gaitza.
|
|
|
Bi bide erabili izan dira euskaldunon hizkuntza eta kultura kriminalizatu eta zigortzeko: bide judiziala, batezere Baltasar Garzon epaileak bideratua, euskal kulturan diharduten hainbat sustrai ETAren jarduerarekin lotzeko; eta bide politikoa, nabarmena batez ere Nafarroan, baina baita Araban eta
|
Ipar
Euskal Herrian ere.
|
|
|
Hizkuntza horiek" obligaziozkoak" dira. Adibidez, frantsesaren erabili beharra ez da Parisen bakarrik, Ipar
|
Euskal
Herrian ere bai; eta ez hexagonoan bakarrik, Polinesian ere bai. Honela argitu zuen Polinesiako legea Frantziako Konstituzio Kontseiluak:
|
|
2002
|
|
|
Kulturaz oraindik erabat nagusitu ez den edozein herrik, bere liburugintzaren planteamendu bat egin nahi duenean, hiru liburu sail jo behar ditu oinarrizkoitzat. Hiru liburu mota hauek,
|
Euskal
Herrian ere beharrezkoak ikusten ditut. Lehendabizi, eskola liburuak.
|
|
|
Izugarrizko arrakasta ezagutu zuen Daguerreren asmakuntzak, eta berehala izan zen haren berri Hego
|
Euskal
Herrian ere, 1839an bertan, argazkilaritzaren nondik norakoak agertuz Daguerrek frantsesez idatzitako liburuaren gaztelerazko lehen bertsioetako bat Eugenio de Ochoa urretxuarrak egin baitzuen.
|
|
|
Gaur gaurkoz, aeronautikako sektorea da industria militarraren zerbitzari handiena.
|
Euskal
Herrian ere sektore horixe da negozio handiena duena. Testuinguru horretan kokatu behar da, beraz, ITP eta Gamesa bi euskal enpresa handiek gauzatu duten fusioa.
|
|
|
|
EUSKAL
HERRIAN ERE BAI.
|
|
|
Hori da bai, estrategia hori horretan oinarritzen da. Gu gizarte pluralean bizi gara, Espainiako pentsamendu bakarreko komunikabideen eragina ikaragarria da
|
Euskal
Herrian ere, daukagun oreka politikoa daukagu eta Estatu indartsu baten aurrean inteligentziaz jokatu behar dugu, ahalik eta arrazoi gehien pilatu behar dugu eta ahalik eta hemen bizi diren euskaldun gehienen kontzientzia irabazi. Herri kontsulta planteatzen denean, irabazteko egiten da.
|
|
|
Eta Iñaki Anasagastik berak, EAJko moderatua, CiUk alderdi politikoen legeari eman dioen sostengua kritikatu du gogorki. Katalunian ziklo politiko baten amaieran gaude, eta
|
Euskal
Herrian ere, antzean. Egoerak ez doaz parez pare, baina Katalunian gertatuko denak eragingo du Euskal Herrian.
|
|
|
Hona hemen XIX. mendeko Europako gizarteen ezaugarri nahiko orokor bat,
|
Euskal
Herriak ere bizi izan zuena: ordura arte tamainarengatik eta jarraitutasunarengatik ezagutu ez ziren produkzio eta populazio hazkunde orokorrak ekarriko zituztenindustrializazio prozesuak.
|
|
|
|
Euskal
Herrian ere ingurumenarekiko kezka eta diskurtso ekologista indarreandira azken urteotan. Halaber, garapen jasangarriaren leloa hitzetik hortzera darabilgu guztiok, bereziki agintari politikoek.
|
|
|
(ezhainbeste ingurumenari zinezko begirune eta errespetua diotelako). Eta administrazio publikoari dagokionez,
|
Euskal
Herrian ere interes ekonomikoak (hazkundeekonomikoa, herri lan eta azpiegitura erraldoiak...) ipintzen dituzte guzti guztiengainetik. Horrela, Ingurumen Eraginari buruzko Deklarazioak, adibidez, tramitehuts eta antzu bilakatzen dituzte, edozein plan eta proiektu justifikatzeko tresna, alegia.
|
|
|
Nafarroa Garaian 530 dira ekoizleak eta lursailak, guztira, 11.591 hektareakoak. Ipar
|
Euskal
Herrian ere jarduera honi ekindioten laborariek gorakada handia izan dute: 1993an bizpahiru besterik ezziren eta, gaur egun, 30etik gora dira.
|
|
|
garraio sarearen bidez lurraldea bere osotasuneanintegratu eta egituratzeko; lurraldea eskala handiko zenbait hiriguneren bueltanantolatzeko, Parisen gehiegizko kontzentrazioa hautsiz; eta landa eremuak egituratzeko, elkartasuna eta kontzientzia ekologista aldarrikatuz. Ezaugarri eta erronkahauek guztiak Ipar
|
Euskal
Herrian ere goitik behera hezurmamitzen dira.
|
|
|
Bestetik, Europako Batasunean bezala, Hego
|
Euskal
Herrian ere lehen sektorearen pisua oso txikia dela esan daiteke, hala ekoizpenari nola enpleguari eginikoekarpenaren ikusmiratik. Egoera hori nekazaritzaren eta arrantzaren gaur egungokinka larriaren erakuslea da.
|
|
|
Egoera hori nekazaritzaren eta arrantzaren gaur egungokinka larriaren erakuslea da. Hain zuzen, Europako Batasunaren sorgunetikpolitika bateratu garrantzitsuena izan dena, hots nekazaritza politika bateratua, ez dagai izan Europan nekazaritzaren ustiakuntzen gainbehera era egokian saihesteko.Horiek horrela, merkatu bakarrak nekazaritza eta arrantza jardueretako doikuntzabizkorra ekarri du, eta hainbat ustiakuntza txiki eta ertainen galera areagotu du.Joera hori
|
Euskal
Herrian ere agerikoa izan da, eta sektorearen krisi larria agerikoada hemen.
|
|
|
Adibidez, zerga berriak agertzen badira eta euskal administrazioak kontuan hartu behar baditu, Ekonomia Itunean arautu behar dira. Horrela 1986an Balio Erantsiaren gainekoZergarekin hala gertatu zen; hain zuzen ere, Europako Ekonomia Elkarteak horrelaaginduta beste estatu kideekin harmonizatzeko ezarri behar izan zuten zerga hori, bai Estatuan eta baita Hego
|
Euskal
Herrian ere. Halaber, negoziazio horien bidezadministrazio zentralak biltzen dituen zenbait zerga (itunduta ez dauden zergak, hain zuzen) euskal administrazioaren esku gera daitezke, hemengo ogasunek bilditzaten; eta ordutik aurrera itundutako zergen barruan egongo dira.
|
|
|
Aurrera begira, aurrekontuen oreka lortzeko dagoen joera hori (gutxienekodefizita, zerorantz hurbilduz) zabaltzen ari den neurrian, Europako Ekonomia etaMoneta Batasunaren prozesuan murgilduta dauden EBko estatu kide gehienak, autonomia erkidegoak barne, gastu eta defizit publikoen aurreikuspenak gero etagehiago murrizten ari dira, eta joera hori Hego
|
Euskal
Herrian ere islatzen da.
|
|
|
Langabezia prestazioen oraingo arauketak, aldez aurretiko kotizazioak eskatzean eta prestazioak aldi mugatu bateansoilik ematean, babesik gabe uzten du talde handi bat. Hutsune hori betetzeko, Europako hainbat lurraldetan, baita
|
Euskal
Herrian ere?, birgizarteratzeko gutxieneko errentak edo gizarte soldatak sortu dira.
|
|
|
Bestalde, herrialde garatu gehienen aldean, Hego
|
Euskal
Herriak ere ugalkortasun altua izatetik ugalkortasun baxua izatera doan urratsa bete du. Urrats hori beranduxeago eman du, baina aldaketa sakona izan da.
|
|
|
Madrilen ez ezik, esango nuke
|
Euskal
Herrian ere Riquer ek ikusi duen arriskua badagoela, politikaren arloan, gizartean eta baita unibertsitateetan ere. Horrenaurrean, zer egin dezakegu historialariok?
|
|
|
Dere diplomatica (Jean Mabillon), Ars critica (Jean le Clerc), eta Frantziako libertinoak, horiek saiatu ziren kritizismoan.
|
Euskal
Herrian ere Lekeitio Mutrikun Bernardo Villarreal Berrizkoak eta beste batzuk ari ziren matematiketaneta horrelako kezketan. Garrantzitsuena, agiri argiak eta benetakoak lortzea zen, historia ona egiteko.
|
|
|
Espainia multiformebati buruz aritu zen, eta Gerra Zibilean Espainiaren ikuspegi desberdinak borrokan zeudela adierazi zuen argi eta garbi.
|
Euskal
Herrian ere, Espainiariburuzko diskurtso ugari garatu dira: ikuspegi baterakoiaren aldekoak, Espainiarenaurkakoak, erabat antiespainiarrak, eta tarteko beste ikusmolde batzuk ere hausnartudira.
|
|
|
Estatu espainiarreko beste leku batzuetan bezala, Hego
|
Euskal
Herrian ere irrati parrokialak sortu ziren 1950eko hamarkadaren amaieran eta 1960koaren hasieran.
|
|
|
Ipar
|
Euskal
Herrian ere, emisora kristauak entzungai
|
|
|
Estatu espainiarreko beste nazioek zeukaten moduan,
|
Euskal
Herriak ere bazuen bere programazio tartea; ostiralero Antena de Euskadi izeneko irratsaioa eskaintzen zuen. Euskadiko Alderdi Komunistak zuzentzen zuen irratsaioa, eta Pedro Felipe eta Mikel Antia esatariek eramaten zuten aurrera.
|
|
|
Esan bezala, Radio San Sebastián izeneko emisoraren hedadura eremua zabala zen eta, Hego Euskal Herrian ez ezik, Ipar
|
Euskal
Herrian ere entzun ahal zuten. Beraz, programazioa euskaraz, gaztelaniaz eta frantsesez eskaintzen zuen.
|
|
|
Eta toki askotan,
|
Euskal
Herrian ere bai, gaueko ezorduetan zakurra uluka hasten bazen, herioa hurbil zegoen seinaletzat jotzen zuten.
|
|
|
Izan ere, (vasco) espainol horien kezka argia da: beren oraingo hegemoni egoeran,
|
Euskal
Herrian ere Estatu Zentralak beraiek ordezkatzen eta babesten dituela sentitzen dute, eta ez lukete nahi euskaldunek (hots, euskaldun euskaldunek edo euskaldun soilek) orain arte berek ez bestek gozatzen dituzten pribilegioak ere berdintasunez lortzea: hizkuntz eskubideak, naziotasunaren aitormena, nazioarteko ordezkaritza, erabakimena, nagusitasun etnikoa etab.
|
|
|
Alegia, jatorrizko esanahiari erreparatuz, unibertsitatea komunitate bat da, jakintza lantzeko biltzen diren ikasle eta irakasleenkomuni ta te a, Behe Ertaroan lehenengo aldiz erakundetzendena Bolonian, Parisen, Salamancan...
|
Euskal
Herrian ere, Oñatin, XVI. mendean. Jakina denez, erakundeunibertsitariohoriek XVII. eta XVIII. mendeetan krisialdi latza pairatzen dute; baina horrek ez dakar jakinzaleen komunitateendesagerketa:
|
|
|
akademiak, zirkulu literarioak, proiektu editorialak...
|
Euskal
Herrian ere, XVIII. mendean Azkoitiko zalduntxoek mota berri honetakoerakunde arketipiko hainbat sortzen dute: Euskal Herriaren Adiskideen Elkartea edo Bergarako Erret Mintegia.
|
|
|
Edozein herritan unibertsitateko irakasleek bertakohizkuntza jakin behar dute, eta
|
Euskal
Herrian ere horige rtatzea izango litzateke normala, eta, ondorioz, hizkuntzno rmalizaziorako ezinbesteko urratsa den hori egitea.
|
|
|
1. Azken urte hauetan unibertsitate eta fakultate berri askoso rtzen ari dira estatu mailan.
|
Euskal
Herria ere ez da egoera horretatik at gelditu. Fakultate berri horiek zein erraz irekitzen ari diren ikusita, ez dirudi gaur egun praktikan oztopo juridiko eta ekonomiko asko daudenik.
|
|
|
Erramun Baxokek ere antzeko planteamenduen berri dakarkigu Montrealdik, La dynamique des langues lan ildo zientifiko berriaren eskutik (Le Journal du Pays Basque,). Eta
|
Euskal
Herrian ere badago ikuspuntu hori landu duenik: Sanchez Carrion, Txepetx, eta Juan Carlos Etxegoien, Xamar, besteak beste.
|
|
2003
|
|
|
Bi hilabete dira" Prestige" petrolio ontziak, itsasoan hautsi eta hondoratu ostean, Galizian eta Kantauriko itsasertzean ezagutu hondamen ekologiko eta ekonomiko handiena ekarri zuela. Gertaeraz geroztik, handia eta etengabea da itsas garraioari buruzko kezka, eta
|
Euskal
Herrian ere, inon izatekotan, badira larritzeko arrazoiak. Munduko flotaren %90 kasko bakarreko itsasontziz osatua dago, horietako asko zaharkituak dira, komenentziazko bandera dutenak eta ordainsari kaskarra kobratzen duten langilez hornituak.
|
|
|
Ordutik, urtero, martxoaren 27an, hainbat ekitaldi antolatzen dira.
|
Euskal
Herrian ere berdin. Aurten ohi dena baino eskaintza zabalagoa prestatu da.
|
|
|
Ez dugu mundua aldatu jakina, ezta
|
Euskal
Herria ere. Baina, elkarri entzutea eta errespetatzea posiblea dela ikusi dugu.
|
|
|
Denok dakigun kontua da, noski, mendebaldeko gizarteetan XX. mendean izan dutela gainbehera, hala baserritarrek, nola nekazaritzako ustialekuek. Egitate hori ongi igartzen da Ipar
|
Euskal
Herrian ere, aurrez jaso ditugun datuen argitan. Nolanahi ere, gainbehera bizkorragoa izan da Biarnon (Iparraldearen mugako lurraldean) eta Akitanian, zeinetan, ondoz ondo, %26, 5 eta %27, 5 murriztu baita sektorea.
|
|
|
Gaur egungo
|
Euskal
Herrian ere, gure artean koloreen erabilera sinbolikoa Mendebaldeko ikuspuntutik erabiltzeko joera jada oso zabaldurik dago. Adibidez, beltza nagusiki gauza txarra bezala ulertzen dugu oro har, euskal mentalitatean hori ez dela beti horrela izan kontuan hartu gabe.
|
|
|
Galde diezaiotela bestela Eroski Taldeari zenbat saltzen duen Talaveran. Dena dela,
|
Euskal
Herrian ere gertatzen zaizkigu halakoak. Nafarroan, esaterako.
|
|
|
Itaunduko du beharbada irakurleak, baldin Madrideko ohiturak ezagutzen ezpaditu. Denbora hartan
|
Euskal
Herrian ere hunelako errespetoa erakusten zioten gazteek zaharrei...
|
|
|
Bainan hau etzan Madriden jazotzen zana. Han adina etzan ezer, gaur
|
Euskal
Herrian ere eztan bezela. Han edozein gazte batek esaten zion hirurogei urteko gizon bati" Oye Pepe!", eta hau euskaraz hitanoka hitz egitea lakoxea, edo beharbada errespeto gutxiagokoa zan.
|
|
|
Bazirudien beraz XX. mende hastapenean Ipar
|
Euskal
Herriak ere parte hartu nahi zuela Europako nazionalitate anitzek hartzera zeramaten iratzarraldian. Baina Estatu Batuetako Eugen Weber ikerle ezagunak erakutsi duen bezala La fin des Terroirs liburuan, 1870etik 1914rateko epean, Frantziako III. Errepublikak bete zuen Grégoire apez abertzaleak eta haren lagun iraultzaile jakobinoek egin ametsa:
|
|
|
1974an, aldiz, Franco gure diktadore zaharra itzaltzera zi hoalarik, Bilboko apezpikuak, Añoveros zenak, adierazi zuen: Munduko populu guztien artean,
|
Euskal
Herriak ere aurki dezake Kristautasunaren baitan salbamendua.
|
|
|
Badut uste, ororen buru, hau dela gure herriak behar duen justizia: alde batetik, herri orok hartze dituen herri eskubideak
|
Euskal
Herriak ere erdiestea, eta, bestetik, herritar bakoitzari zor zaizkion giza eskubideak euskal herritar bakoitzari bermatzea. Hor daude beraz lehian, gutartean, giza eskubideak eta herri eskubideak.
|
|
|
Antzespen herrikoi hauek (XVII. mendetik idatziz jasoak), jatorria Erdi Aroan zutela dirudi, Mendebaldeko Europan aski hedaturik zeuden drama liturgikoetan hain zuzen (frantsesez mystères deituriko haietan). Hego
|
Euskal
Herrian ere XVI XVII. mendeetan gisa honetako teatro lanen kasuak dokumentatu izan dira, baina nagusiki Iparraldean eta bereziki Zuberoan landu ziren, pastoral izena hartuz. Teatro lan hauen gai nagusia (bai Iparraldeko zein Hegoaldeko lekukotasunetan), historia erlijiosoak ziren:
|
|
|
Sarako eskola, Zuberoako euskal idazleak etab. Bitartean Hegoaldeko eliteak osotara gaztelaniazko narratibetan txertatzen ziren. Soilik XVIII. mendetik aurrera azaldu zen Hego
|
Euskal
Herrian ere, Iparraldeko euskal narratibaren pareko korronterik (Larramendi eta haren jarraitzaileak). Hau guztia euskarazko narratibaren historia da.
|
|
|
XVIII. mendearen bukaeran, Erregimen Zaharraren krisia nabaria zen
|
Euskal
Herrian ere, arlo ekonomiko eta politikoan zein gizartean. Frantses Iraultzaren ondorioz sortutako guduengatik lehen unean?. Liberalismoaren eta tradizionalismoaren arteko borroka nabaritzen hasi zen.
|
|
|
–Kaixo, munduko hainbat tokitan gertatzen ari den bezala,
|
Euskal
Herrian ere, geure etorkizunaz kezkatuta gauden hainbat lagun Hemen eta Munduan herri ekimena bultzatzen ari gara globalizazio neoliberalak dakartzan desorekak etabidegabekeriak salatzeko eta gizarte berri baterako proposamenak egiteko. Ekimenhorren bidez, antolatzeko eta parte hartzeko espazio bat eskaini nahi diegu herritarguztiei.
|
|
|
Frantsesa bara bara ikasten zen han eta euskara ahanzten, Tupintegiko Roxali haren gisara. Frantzia mailako probintzien iratzartze oldeaz baliatuz, Ipar
|
Euskal
Herrian ere, intelektualen artean lehenik, Abadia Urrustoi kasu, euskalduntasunaren inguruko interesa sortu zen, euskaraz mintzo zen fededuna euskalduna dei  tzen zela. Errepublika fedearen kontra zen, ondorioz, euskararen kontra.
|
|
|
Frantziako Iraultzaren ondoren, esaterako, emakumeak izan ziren fedea gordetzen eta gordearazten gehien ahalegindu zirenak Frantzian (Delumeau, 1992b).
|
Euskal
Herrian ere, 1808 aldera, Asteasuko Agirrek emazteen ereduari jarraitzeko eska  tzen zien gizonei: " Eta nor dira sarritan sakramentuak artzera datozenak?
|
|
|
Tokian tokiko ñabardurekin, ordea; edo beste hitz batzuetan esanda, tokian tokiko egoera soziopolitiko eta diskurtso ideologikoek erlijiotasun eta Elizaren botere horrekin ehuntzen joan diren koloreekin. Eta halaxe gertatu da
|
Euskal
Herrian ere: XIX. mendearen hasieratik, gutxienez, euskaldunen fede bizia beren izatearen bereizgarritzat aldarrikatzen zuten diskurtsoak nagusitzen hasiko baitira.
|
|
2004
|
|
|
Guztira, 9.436.772 boto jaso ditu eta 148 diputatu izango ditu Kongresuan, orain arte baino 35 gutxiago. Hego
|
Euskal
Herrian ere boto gutxiago jaso ditu: 360.000 Araban eta Gipuzkoan egoera irauli egin da:
|
|
|
Igande arrastia da hau idazten ari naizela, bozketa eguna Espainian. Mendebaldeko gizalegearen festa, beraz, eta Hego
|
Euskal
Herrian ere hor doa jendea hautesbarrutietara bidean, saldoka joan ere. Herenegun, berriz, alternatiba autogestio zaleaz eztabaidatzeko mahai ingurua bertan behera geratu zen Bilboko Likiniano topagunean, lirikarako garairik onenak bizi ez ditugun seinale (eta, hala ere, esperientzia benetan interesgarriak ari dira ernetzen ildo horretan).
|
|
|
Ezustekoa Frantzian zehar eta ezustekoa Ipar
|
Euskal
Herrian ere, horixe da eskualde eta kantonamendu hauteskundeek agerian utzi dutena. Duela bi asteko lehen txandan ezkerraren joera antzeman zitekeen Frantzian, nahiz eta eskuinak pentsatu baino danbateko handiagoa jaso duen.
|
|
|
Euskaldunen eta zinemaren arteko harremana, ordea, ez da atzo goizekoa. Zinemaren abenturari Europako beste herrikideek abiatutako momentuan ekin zitzaion
|
Euskal
Herrian ere. Lumiere anaiek 1895 aldera egin zituzten Parisen aurreneko zinema erakustaldiak.
|
|
|
Estatu horietako multinazionalek eta patronal handiek ere, Europako gainerako estatuetakoek bezalaxe, filosofia kapitalista peto gogorra izan dute elikagai. Europan ageri diren multinazional horiek, bestalde,
|
Euskal
Herrian ere instalatuak daude, eta hemen ez dira besoak ehunduta geratuko, baldin Europa osoko sindikatuek beren errezetak irensten badituzte. Halaz guztiz, langileek eta sindikatuek erakusten duten batasu nerako, erresistentziarako eta mobilizaziorako gaitasunaren mende egongo da dena.
|
|
|
Ala, alderantziz, murritzago," Nobelagilea eta gizartea".
|
Euskal
Herrian ere, beste leku guztietan bezala, nobelagintzari baitagokio, nik uste, ipuingintzarekin batera, idazleak gizartean eragiteko duen luma tresna nagusia.
|
|
|
Euskal Herriak bere kondairan milaka urteren buruan euskaran ezarri ditu bere nortasunaren alderdirik nabarmenenak. Euskara hiltzen denean hil da
|
Euskal
Herria ere. Hil da euskal gizona.
|
|
|
Umila nahi dute euskalduna, polizien eta epaileen aurrean burumakur, kartzela barruan apal. Erdaldun nahi dute euskalduna,
|
Euskal
Herrian ere erdaldun. Demokrazia espainiar hori euskararen eta euskaldunon zapalkuntza eta bortxa besterik ez da, are mingarriagoa txapel gorriz242 edo Agirre deituraz estalia burutzen dutenean.
|
|
|
674 Jean Louis Davant: . Munduan zehar toki askotan ikusia frogatzen dugu
|
Euskal
Herrian ere: bilinguismo batean berdintasunik ez dagoela, lehentasuna hartzen duela hizkuntza batek.
|
|
|
Gaztelaniaz hasi eta hezi zen baina gazte gazterik, bere Abandoko Euskal Herriaren ikuspegi zabalagoa lortu zuen. Gurasoen familia erbesteraturik zegoela, Iparraldeko
|
Euskal
Herria ere ezagutu zuen. Urduñan burgeseria mailako beste lagunekin ikaskide.
|
|
|
Funtzio horrekin sortu zen historiografia, talde desberdinen ospea, boterea eta zilegitasuna bermatzeko, adibidez errege dinastiena.
|
Euskal
Herrian ere, talde eta interes desberdinak defendatzeko asmoz hasi ziren historia idazten Erdi Arotik: erregeen historiak, probintzia bakoitzaren historiak, udalen historiak, Elizaren historiak... bakoitza bere boterea eta eskubideak indartu guran.
|
|
|
Baina zegoeneko ohituta nengoen halako erreakzioetara. Azken batean,
|
Euskal
Herrian ere barre txiki dezente entzun behar izan nituen kontu hari buruz. Lasaixeago, urdaila ongi beteta eta ostatu txukun baten helbidea sakelan atera nintzen garagardotegitik.
|
|
|
Haren idatzietan sarritan aipatzen ditu Vietnam, Kurdistan, Biafra, Txekoslovakia, India, Afrika, Hego Amerika nahiz Europako nazio txikiak. Eta
|
Euskal
Herriak ere, nazio berri eta gazteen bide beretik, autonomiaren aldeko bilakaera horren alde lan egin behar duelakoan dago.
|
|
|
20 urte dira, bere bulegoan kode irekiko softwarea sortu eta garatzen hasi zela, eta geroztik milioika jarraitzaile ditu mundu osoan.
|
Euskal
Herrian ere, jende andana bildu zen bere hitzaldietara. Software pribatiboaren arazoak mahai gainean jarri, eta askatasunen gainean jardun zen bere bi hitzaldietan.
|
|
2005
|
|
|
Hego Euskal Herrian, nortasun politikoa foru konstituzio politiko juridikoan oinarriturik indarrean zegoena XIX. mendean barrena aldatzen, berriztatzen eta egokitzen joan zela, Espainiako konstituzio politiko liberal berriaren arabera. Espainiar nazio politiko konstituzionala erakundetu ahala,
|
Euskal
Herrian ere erakundetu zen euskal nortasun politiko berria. 1877a arte, euskal biztanleentzat sistema konstituzional bikoitza eta legezkoa zegoen indarrean:
|
|
|
Ez al da hori
|
Euskal
Herrian ere gertatzen ari dena. Alegia, herri txikiak izan edo luze zabal handiko kulturak izan, globalizazioaren merkantilismo erasokorretik kanpo bizi nahi duten berezko kulturak ere egon badaude gaur egun. Eta, Morenok dioenez, globalizazioari aurre egiteko beste kultura horiei lagundu behar zaie; euren balioetan eta premietan oinarrituriko dinamikak bultzatu behar dira.
|
|
|
|
Euskal
Herriarekin ere antzeko, nahi genukeena eta inoiz izan ez garena fabulatuz besteren errealitateak ez aitortzera edo, onenean(?) ere, axola ez izatera bultzatuak gertatzen gara eta Espainian gerta daitezkeen itxikerien ispilu garden bilakatzen gara. Bi jarrerek ezinezko bihurrarazten dute etorkizuna eta, ziurrenik eskubiderik garrantzitsuena den, etorkizun eskubidea ukatzen diogu elkarri.
|
|
|
Baina horrezaz aparte, badago hizkuntzaren transmisio hori ikuspegi zabalagoan, ikuspegi soziokulturalean txertatu beharra. Izan ere, eskolak transmititzen dituen ezaguera, trebetasun, balore eta ikuspegi desberdinen artean, badira unibertsalak edo aski unibertsalak direnak, badira estatuek beren alorrean ezartzen dituztenak eta badira
|
Euskal
Herriak ere beharrezkoa duen bere dimentsio hori lantzeko elementuak. Hori ere transmititu egin behar du, transmititu dezake eta hori ere bada eskolari eska diezaiokeguna.
|
|
|
Bai eta Euskal Herrian, puntu honetan, abertzale sutsuenak Madril eta Parisek ideki bidean sartzen baitira tropan, begiak hetsirik, elgarri pusaka, artaldea marroaren ondotik bezala. Francoren garaietan, Espainiari jarraikiz, Eliza ez ote zen gorenean,
|
Euskal
Herrian ere, itxuraz bederen! Gero marxismoa izan da modan, bere ñarbardurekin:
|
|
|
Parise gain horietan mintzo omen dira, departamendu edo eskualde bakoitzari botere apur bat uzteaz, bere bizi pide bereziaren araberako erabakiak har ditzan. Horri darraikola, Biltzarraren burulehen ohiak galdatzen du ez ate laitekeen eskatzen, eta men turaz ardiesten ahal, gure
|
Euskal
Herriarentzat ere, bere kide berezi baterat baztertzeko urratsa.
|
|
|
Bizitza erdia eman zuen Kanbon, baina Bilbon ere bizi izan zen, Donostian, Madrilen, Toledon, Elchen, AEBetan, Kuban, Parisen. Euskal bizitza tradizionalari buruzko 5.000 marrazki inguru egin zituen, baina Espainiako Gerra zibila eta naziak Ipar
|
Euskal
Herrian ere jaso zituen bere marrazkietan. Horrez gain, 86 liburu, 20 argitaratu gabeak, ere ilustratu zituen.
|
|
|
Penintsularen populatzea azaltzen duen Tubal-en teoriari euskokantabrismo ideologia gaineratu zitzaion. Laburki esateko euskokantabrismoaren arabera Araba, Gipuzkoa eta Bizkaiko probintziek (eta batzutan Nafarroak eta Ipar
|
Euskal
Herriak ere), kantabriar lurraldearekin batera erromatarren zapalkuntza erresistitu zuten13.
|
|
|
Badugula denok nork bere iraungi data, gizaki izan edo herri. Eta euskarak eta
|
Euskal
Herriak ere badute berena.
|
|
|
" y no llegoapercibir/ ebrio de orgullo y poder/ que no puede esclavo ser/ pueblo que sabe morir".
|
Euskal
Herriarentzako ere egoki egokiak dira hitzok.
|
|
|
Indian oraindik ere gurasoek erabakitzen dute kasu askotan seme alabak norekin ezkondu.
|
Euskal
Herrian ere bazen garai batean horrelako zerbait.
|
|
|
Bai, 68ko maiatzean Kunderak eta Txillardegik anaia bikiak ematen dute, Pragan, Parisen, Kalifornian,
|
Euskal
Herrian ere, berdin da: " gauden denok anai", esaten zuen euskal kanta batek.
|
|
|
Blogak hori dira, norbanako eta kolektibo ezberdinek sortutako informazio jario berria. Kazetaritza tradizionala dardara batean dago mundu osoan, eta
|
Euskal
Herria ere ez da salbuespena.
|
|
2006
|
|
|
Hemen ere beharrezkoa da oreka egoki bat aurkitzea. Beste lurralde batzuetan bezalaxe Hego
|
Euskal
Herrian ere gora doa zerbitzu sozialen gastua eta gainera datozen urteetan ere gorako joera nabarmena izango du. Eta gure baliabideen ehuneko edo portzentaje handiagoa erabili dugu babes sozialerako, sarrerak neurri berdinean hazten ez badira.
|
|
|
Datu zehatzik ez badago ere, EAEn 17.000 katalan inguru bizi direla uste da. Nafarroan, Kataluniako 3.000 lagun daude gutxi gorabehera eta Ipar
|
Euskal
Herrian ere katalan ugari dago. Euskal Herriko biztanleria kontuan hartuta, gure artean bizi diren katalanen kopurua altua da, dudarik gabe.
|
|
|
Biopirateria esaten zaio horri. Via Campesinak,
|
Euskal
Herrian ere badagoen erakundeak, zera dio: bioaniztasuna, eta haziak batez ere, gizateria osoaren ondarea direla, eta herrien mesederako erabili liratekeela.
|
|
|
|
Euskal
Herrian ere ibili ohi gara txangoan. Hainbatek ez, baina gero eta gehiagok izan ohi ditugu buruan gisa honetako galderak:
|