|
2002
|
|
|
Bien bitartean, istorioaren protagonista atseginak bizitzaren aurrean jarrera kritikoaren alde egiten du apustu. Azkenik, nabarmendu nahi genuke Behi euskaldun baten memoriaken intertestualitatea, narratzaileak protagonistaren ahoan jartzen dituen A. Rimbaud, F. Villon edo Brassensen aipuak alde bat utzita, funtsean
|
euskal
literaturari egindako gorazarrea dela (bertako intertestualitatean, besteak beste, G. Aresti, J. Sarrionandia, J. M. Iparragirreren testuen eta XVIII. mendeko erromantze lirikoen aipamenak daude).
|
|
2003
|
|
|
Baina, Euskal Herrian literaturak oso dimentsio apala edo xumea dauka. Nobelan literaturari egiten diodan kritika ikuskizun eta espektakulu bezala azaltze hori, dena aurkeztu behar izate hori ez diot
|
euskal
literaturari egiten, bereziki normalizatua dagoen literaturari egiten diot. Dena dela, literatura normalizatuaren balizko kasu horretan, nik neuk nahiago nuke anonimo izan eta ez agertu inon.
|
|
|
erabiliaz eta landuaz, geroago ta bigunago bihurtu deuskue artzain, baserritar eta arrantzaleen hizkuntza zahar gozoa. Inongo ta ezelango laguntasun ofizial barik egiteko, hain gitxi ete da, gero,
|
euskal
literaturan egin dana. Nork ezagutzen dau, gure artean, literatura horren laurenik?
|
|
|
Bera whiski bat prestatzen hasi zen, zerbait garrantzizkoa esan behar zuenean egin ohi zuen moduan. Jela zatiak eta edaria nahasten zituen bitartean isiltasuna zilegi zuen, baina presa zuen nonbait erabakien berri emateko, eta Romain Gary benetakoak bezala bere burua hil nahi zuela esan zidan lehenik eta behin, egun gutxi barru, dena prestaturik zuela, baina ez beldurtzeko, bereak iruzur bat gehiago izan nahi zuelako,"
|
euskal
literaturan egin den iruzurrik ederrenetakoa" esan zuen, bere Gary maitearen jukutriak gogoan. Agurraren oharra ere prestatua zuela eta hilarena egingo zion aktorea ere bai.
|
|
2005
|
|
|
Aipatzekoa da bestalde," Pentateon" eta" Guissepina, Guissepina" ipuinetan
|
euskal
literaturari egiten zaizkion aipamenak. Lehenengoan Juan Antonio Mogel agertzen zaigu protagonisten artean, eta bigarrenean Txomin Agirreren eta Eusebio Erkiagaren eleberrietako txokoak, Arranondo (Ondarroa) eta Arranegi (Lekeitio), agertzen zaizkigu.
|
|
|
A rtikulu honen helburua euskal literaturarenhersto ry batentzako sarrera egitea edo lehenengo urratsak ematea eta emakume idazleek
|
euskal
literaturari egin dizkioten ekarp enak plazaratzea da. He rsto ry hitza definitzeko bi gauza esan daitezke Whiteren definizioaren itzulpena egiten badugu:
|
|
|
Horretarako lan esanguratsuen zerrenda bat aurkeztuko dugu jarraian (zerrendak egiteak duen akatsa du honek; hau aukeraketa posible bat da, beste asko egin ahal ziren baina hau da oraingorako egin duguna). Honekin euskal emakume idazleek
|
euskal
literaturari egin dizkioten zenbait ekarpen4iruzkinduko ditugu:
|
|
2008
|
|
|
koago izan balitz bezala. Ideia hau, gainera,
|
euskal
literaturaz egiten zen beste orokorketa baten indartzera heldu zen (handik indar hartzen zuen bezala): euskal literatura sortzetik beretik, beti garaiz kanpo eta berantarekin ibili izana zela, alegia.
|
|
2009
|
|
|
Ez dugu sekula egin, hitz batean esateko, Leturia-rena bezalako ibilaldirik gogo bideetan barrena" (1983ko ed., 11 or.). Arantzazuko Teologiako ikasleek ere" irentsi" egin omen zuten nobela, Iñaki Bastarrikak Txillardegiri berari gutun moduan Jakin aldizkarian idatzitako artikulu kritikoan aitortu zuenez; 1 eta goraipamen handiak izan zituen nonbait; Bastarrikak berak, pozik agurturik idazle gazte berri" egikorra", bere iritzi aski negatiboa azaldu zion nobelari buruz, batez ere" ekarrizkoak" omen zirelako bertan erabiltzen zituen gaiak, eta ez" etorrizkoak". Luis Villasantek —Bastarrikaren eta lagunen irakasle orduan Arantzazun— Egan en argitaratu zuen bere iritzia2; gaiaren aldetik kritikatu zuen bereziki nobela, eta existentzialismoren kritika orokorra egiteko baliatu zuen bere idatzia; hala ere, autoreari zorionak emanez —"
|
euskal
literaturan egin digun sarrera ospetsuagatik" — eta obragatik bere poza agertuz amaitu zuen bere idatzia: " Ondokoak asikiñen arabera izango badira, ba du ama euskerak zergatik poztu".
|
|
|
Biak ere Igartza Sariaren emaitzak, bere hamargarren urteurrenean (sari nagusiaz gainera, akzesita ere ematea erabaki baitzuen epaimahaiak, deialdi horretako lanen kalitatea zela eta). Hamar urteko epea atzera begiratzeko data aproposa delakoan, sariketa honek
|
euskal
literaturari egin dion ekarria gogoratu eta horretaz gogoeta egin nahi luke artikulu honek.
|
|
2011
|
|
|
" Kritika eta kritikoak azken euskal literaturan" artikuluan, esaterako, (1988)
|
euskal
literaturan egindako kritiken sailkapen modu bat ematen du: kritika deskriptiboa, linguistikoa, zientifikoa, kritikaren kritika, kritika" ad hominem", alegia.
|
|
|
2005). Itzulpenak
|
euskal
literaturari egindako ekarpenez mintzo da, halaber, Anjel Lertxundiren baieztapen ezaguna: " Euskararen normalizazioak itzulpengintzan du elikagai nagusienetako bat.
|
|
|
Orain dela hogeita hamar urte
|
euskal
literatura egin nahi genuenok geure isolamenduaren kontzientzia edo ustea genuen. Jon Mirande eta Gabriel Aresti genituen erreferentziatzat, eta agian haien antzera ibiliko ginela barrundatzen genuen, gure ahalegin umila aldez aurretik frakasora kondenatuta zegoela.
|
|
2012
|
|
|
Jon Mirandek, ikusi dugun bezala, bere garaiko idazle askoren aldetik laudorio baino kritika gehiago jaso zuen arren, zenbait idazle gazte berritzailerengan eragin nabarmena izan zuen; besteak beste Gabriel Arestirengan. Nahiz eta Miranderen ideologiarekin bat etorri ez, Arestik asko miresten zuen idazle eta itzultzaile zuberotarrak
|
euskal
literaturari egindako ekarpena, haren Haur Besoetakoa liburuaren kontrazalean dioen bezala:
|
|
2013
|
|
|
Bi adibide horietarik ezagun da J.B. Orpustanek frantses kulturari egin diola kontu handia, Frantziak ezagutu duen periodizaziohistorikoaren gainean bermatzen delako
|
euskal
literaturarena egiterakoan. Baina periodizazio horrek ez du berdin balio Euskal Herriko Hegoaldean idatzi den literaturarentzat eta, era berean, bi. Karlistaden?
|
|
2015
|
|
|
Nekez izan zitezkeen argiago: " Zoritxarrez guretzako eta gure munduarentzako, gaurko
|
euskal
literaturaren egitekorik bakarra, literatura izaten jarraitzea da, eta ea nondik ateratzen ditugun kemenak".
|
|
|
|
Euskal
literaturatik egin diren egokitzapenei begiratuta, ez da adibiderik falta: Ehun metro, Zergatik panpox, Hamaseigarrenean aidanez, Zeru horiek?
|
|
|
Beste hizkuntzetan asmatuak izan diren testuen itzulpenek
|
Euskal
Literaturari eginiko ekarpena biziki estimagarri eta onuragarria izan eta izaten ari dela, eta itzulpen horiek, era batera edo bestera, Euskal Literaturaren sistemaren atal osagarria direla aitortzea nahitaezkoa bada ere, Antologia honek ez du jatorrian euskara ez den beste hizkuntza batean ekoiztutako testuen itzulpenik jasotzen. Ezta ere, aurrena erdal moldaeraz agertu diren euskal testuak edota jatorrizko argitalpenean euskal testuaren parean erantsitako erdarazko bertsio edo itzulpenik, Refranes y Sentencias (1596) bilduman ageri den gaztelaniazko bertsioa, kasurako.
|
|
2016
|
|
|
Honela zioen J. Sarrionandiak ere: «Ba, kontrakulturarena, orduan erabiltzen zen hitz hori,
|
euskal
literatura egiteko bazterreko ahalegin bat. Euskara erabiltzea ere nahiko kontrakultura zen oraindik, underground hutsa zen euskara Bilbon.
|
|
|
Etxahun poeta ahantzia bihurtua zen. Piarres Lafittek Etxahun aipatu zuen
|
euskal
literaturaz egin zuen mintzaldian. Honela gogoratzen du J. Haritschelharrek, ondoren R.P.
|
|
|
Egungo ikuspuntutik, bada, Atxaga eta Pott bandaren ideiak koska bat gehiago estutzen ahal dira, haien eurozentrismoa kritikatuz, baina garaiko testuinguruan kokatuta, nabaria da literatura konparatutik
|
euskal
literaturari egin zioten ekarpena.
|
|
|
Ez dira luzeegiak txoriek
|
euskal
literaturan egin ahal izan dituzten hegaldiak; Richard Bach bezalakorik gurean ez dela egon oroitaraztea soberan dateke, Txoriak sugeari begiratzen dionean badugula onartu arren. Egia esan, txoriek oroz gain bereganatu ahal izan duten arreta bakarra izendegiari dagokiona izan da, eta gisa horretan, ugariak izan dira txorien izenekin taxutu izan diren hainbat eta hainbat zerrenda.
|
|
2019
|
|
|
4 Azken lan horren ildokoa da 1950eko hamarkadako
|
euskal
literaturaz egin den tesi panoramikoa (Sudupe 2011a; 2011b; 2011c).
|
|
2020
|
|
|
Denboraren poderioz, hala edukiaz nola idazkuntzaz ere, Elsa Scheelen testuak hartu du bere tokia. Ander Iturriotzek eginiko iruzkinean(" Elsa Scheelen" eta genero gatazka; Hegats, 49; 2010), aurreko kritika negatibo guztiak ezabatu zituen (edo saiatu zen behinik behin) eta neronek ere aipatu aldizkariaren ale bertsuan Txillardegik, eta Elsa Scheelen eleberriak zehazki,
|
euskal
literaturari egindako ekarpenaren munta azaltzen ahalegindu nintzen. Horra:
|
|
|
Denboraren poderioz, hala edukiaz nola idazkuntzaz ere, Elsa Scheelen testuak hartu du bere tokia. Ander Iturriotzek eginiko iruzkinean(" Elsa Scheelen eta genero gatazka", Hegats, 49, 2010) aurreko kritika negatibo guztiak ezabatu zituen (edo saiatu zen behintzat), eta neronek ere aipatu aldizkariaren ale bertsuan Txillardegik, eta Elsa Scheelen elaberriak zehazki,
|
euskal
literaturari egindako ekarpenaren munta azaltzen ahalegindu nintzen. Horra:
|
|
2021
|
|
|
" Uste dut beti oso berandu etorri garela euskarazko literatura egiteko garaian eta hutsune handiak utzi ditugula. Gero, salto handiak egin dira, eta uste dut gaur egun
|
euskal
literaturan egiten den lanak beste edozeinen aurrean agertzeko duintasun osoa duela, baina beti gelditu dira halako hutsune batzuk, eta kronika, esango genuke, idazteko era edo modu horietako bat dela". Gaur egun ere gutxi erabiltzen dela uste du.
|
|
|
Euskaratik beste hizkuntza batzuetara egindako itzulpenaz denaz bezainbatean, 1980ko hamarkadaz geroztik egindako literatur historiografietan hasten dira aipamenak agertzen. ...ografien banakako azterketetan ikusi dugunez, Urkizuren historiarekin hasten da, nolabait, joera hori (historiografia beren beregi kanpora begira idazten denean); baina, batez ere Olaziregik integratzen ditu euskaratik beste hizkuntzetara egindako itzulpenen aipuak modu sistematikoan, bai Urkizuren historiografian, bai berak zuzendutakoan; ez hori bakarrik, beste literatur eremu batzuetan kritikak
|
euskal
literaturaz egindako aipuak ere ekartzen ditu Olaziregik. Euskal literaturaren" sistema" itzulpen bidez zabaltzeko edo sistema eremu zabalagotzat jotzeko ahalegina dakusagu hor.90
|
|
|
Iruditzen zait Ibarluzeak irekitako bidea funtsezkoa dugula Euskal Itzulpen Ikasketak eguneratzen eta osatzen joateko, bereziki esparru akademikoan. Itzulpenak
|
euskal
literaturari egindako ekarpen funtsezkoa inork gutxik auzitan jartzen duen honetan, ezinbestekoa dugu itzulpenaren beraren alderdi askotarikoez, bere eragin eta gizarte proiekzioaz seriotasunez hausnartuko duten lanak ugaltzen joatea. Finean, eleaniztasuna mundu populazioaren% 90k bizi duen errealitatea izanik, itzulpenak egiten duen zubi lana gure eguneroko bizitzan txertatuta dagoen gertakaria dugu.
|
|
|
Hautu hortarik ezagun da frantses kulturari egin diola kondu handia, Frantziak ezagutu duen peridozazio historikoaren gainean bermatzen delako
|
euskal
literaturarena egiterakoan. Besteak beste, 1789ko Iraultzari bihurgune baten balioa ematen dio eta Napoléon en Lehen Inperioaren bukaera garai baten muga bezala erabiltzen du.
|
|
|
Hautu hortarik ezagun da J. B. Orpustan-ek frantses kulturari egin diola kontu handia, Frantziak ezagutu duen peridozazio historikoaren gainean bermatzen delako
|
euskal
literaturarena egiterakoan. Bainan, periodizazio horrek ez du balio Euskal Herriko hegoaldean idatzi den literaturarentzat.
|
|
|
sei zenbaki guztira, 1978tik 1980ra bitartean. Hiru urte haietan
|
euskal
literaturari eginiko ekarpen handia nabarmendu izan da.
|
|
2022
|
|
|
|
Euskal
literaturari egin beste begi klixkarik bada Hitzak en; hala nola Bernardo Atxagaren Soinujolearen semea eleberriko (Pamiela, 2003) irudi metaforiko bat, eta Joseba Sarrionandiaren hitzak.
|
|
|
Harreman afektiboak eta sexualak murritz antzeko ikusten zituen kritikariak, testu hartan esan zuenez, eta ñabardura gehitu dio orain, berriz ere sentsazio horri buruz sakonago aritzeko eskatuta. «Ez dut uste
|
euskal
literaturan egiten diren sexuaren irudikapenak asperdurara mugatzen direnik, ez da hori», hasi du azalpena; «sentsazioa gehiago da gaur egungo garaiaren argazki bat egin nahi denean edo irudikatu nahi denean sasoi hiperazkar eta hipersaturatu honek sortzen duen nahigabea, hori erakusteko maiz jotzen dela harreman agortuetara, eta klase ertaineko bikote heterosexual aspertuak direla harreman ago... Sentsazioa izan nuen irudi horrekin deskribatzen dela sasoiari dagokion aseezintasun hori».
|
|
|
Soledad Puertolas eta Luis Antonio Villena idazleen arteko solasaldi batek eta Barojaren Literatur postalak erakusketak (Ernest Lluch kultur etxean) gogora ekarriko dute idazle donostiarra. San Martinek
|
euskal
literaturari egindako ekarpena Oier San Martin semeak azalduko du, hilaren 22an, San Jeronimoko aretoan.
|