|
2000
|
|
|
Besteen esanak esan, gu konturatu gara guri balio digula eta gainera sortzaile bezala esperientzia aberasgarri bat ari garela sortzen, baita proiektu soziokultural bezala ere, baduela bere lekua. Elkartearen inguruan proiektu autoeratu bat sortzen ari gara
|
euskal
lurralde guztietan, bertsolaritzako agente guztien partaidetzaz, eta gizarte esperientzia bezala ere ezaugarri interesante batzuekin.
|
|
|
Bestalde, azpimarragarria da honako datu hau: Baskongadetako egunkari erregionalistek Euskal Herriko albisteak ematen dituztenean, proportzio handi batean EuskalAutonomia Erkidegoko errealitatea dute aipagai (%71tik hasita %80rako bitartean). Hartara, gainerako
|
euskal
lurraldeek, agerpen txikia dute. EL MUNDO DEL PAISVASCO eta EL PAIS DEL PAIS VASCO egunkarientzat, ordea, Euskal AutonomiaErkidegoaz gain badira beste euskal errealitate batzuk, komunitate autonomo honekberen albisteen heren bi soilik betetzen baitu.
|
|
|
egunkari erregionalistekEuskal Herriko egituraketa politikoa birsortzeko joera dute erreferentzia eremuak eraikitzean. Horrela,
|
euskal
lurralde batzuk agertzen diren bitartean, beste batzuk osogutxi agertzen dira. Egunkari abertzaleek, ordea, Euskal Herriaren irudi globalagoaematen dute, ez soilik beren eduki edo ideologian (hau baieztatzeko analisirik ez duguegin), birsortzen dituzten erreferentzia eremuetan baizik, zazpi lurraldeetako EuskalHerria egitate gisa hartzen dutelako batetik, eta lurralde horien agerpen zertxobaitorekatuagoa ematen dutelako bestetik.
|
|
|
Multzoetara itzuliz, hutsa lekuske egunkari frantsesak
|
euskal
lurraldea. EuskalHerriak ez du lurralde identitate propiorik SudOuest egunkariaren arabera.
|
|
|
Euskal Herrian zabaltzeko argitalpenean, Madrilgo egunkari honek bere egiten duZazpiak bateko leloaren zentralitate grafiko integratzailea. El Mundok, kontuan hartzen du Euskal Herria bere osotasunean, eguraldiari buruzko mapa marraztean, Frantziak eta Espainiak administraturiko
|
euskal
lurraldeen arteko estatu muga adierazteko marka berezirik gabe.
|
|
|
Honetan, deigarria da ikustea, eguraldiaren iragarpena egitean TVEk zelan apartatzendituen
|
euskal
lurraldeak. EAE Kantabria, Asturias eta Galizarekin lotzen du; NFKLeon, Zamora, Salamanca, Avila eta abarrekin.
|
|
|
El Periodico deAlava. Honen marko geografikoa probintziaren lur eremuarena besterik ez da.Egunkari honek alde batera uzten ditu bere inguru geografikoko lurraldeak oro, horiek
|
euskal
lurraldeak izan zein ez izan. Bestalde, balizko Araba oso batenkasua aurkezten du, gaur egun Burgosko administraziopean dagoen Trebiñoarabar eginez.
|
|
|
4.1
|
Euskal
lurraldea eta medioak
|
|
|
4.2
|
Euskal
lurraldea, dekalogo proposaniena
|
|
|
Euskal izateetnikoari falta izan zaion zilegitasun guztia izan dute bere alde herrikidetasunespainolak eta frantsesak. Menderatzailearen botere nazionalak menderatuarenherrikidetasuna eraitsi du, eta azken buruan, euskara aterperik gabe gelditu zaigubehialako
|
euskal
lurraldearen gune zatikatu eta pitzatu batzuetan; zehazki, oinarrietnokulturalik gabe. Baina, guztiarekin ere, euskarak iraun duen lurralde zati horietan, euskararen iraupenak euskal izaeraren aztarna gogoangarria (abertzaleontzat) finkaturik utzi digu.
|
|
|
Bizkaia beti egon da hor, entzungai, Euskal Herri osoari adi adi. Beste
|
euskal
lurraldeekin bat egiteko beti prest, euskarari eta euskal nortasunari dagokienez. Bat egite horrek, edozelan ere, ez dakar inori men egitea, inoren morroi ez baita Bizkaia.
|
|
|
estatu nazional edo bakarraren gogoa. Horretarako, oztopo nabarmenak, eskualde anitzetako legeak; besteak beste,
|
euskal
lurraldeetako foruak. Gogora bedi lehen pausoa, Herri Batzarraren Dekretua, 1789 urteko abuztuaren 4koa.
|
|
2001
|
|
|
Beste inon baino gehiago Nafarroan ari da indartzen energia mota hau, eta, gaur egun, Espainiako Estatuko indar eolikorik handiena da. Halaber,
|
euskal
lurralde horretan baimena emana zaio Europako parke eolikorik handiena izango denari. 194 errota izango ditu eta 124 megawatt ekoiztuko ditu.
|
|
|
|
Euskal
lurraldearen geografia, orografia eta landaretza ugariak lurrazalekomiaketa oztopatzen du.
|
|
|
Euskara berreskuratzeko lehen pauso adierazgarriak1918an eman ziren, kualitatiboki garrantzitsuagoak direnak. Urte horretan EuskoIkaskuntza sortu zen, Hegoaldeko lau Aldundien eta Baionako eta Gasteizko elizbarrutien artean sortu ere,
|
euskal
lurralde guztiak lehen aldiz instituzionalki elkartuz. Oñatiko Kongresuak ospatu ziren, Eusko Ikaskuntzak antolatuta, Euskal Herria zentzu guztietan berreskuratzeko asmoz.
|
|
|
Batetik, euskallurraldeak ez zeuden beren artean elkarturik eta, bestetik, instituzio espainiar etafrantsesekiko menpekotasun egoeran zeuden. Espainiar instituzioetan,
|
euskal
lurraldeek probintzia ezberdinen estatus politiko administratiboa zuten eta, instituziofrantsesetan, lurralde euskaldunek ez zuten bateratasun politiko administratiboezberdindua osatzen.
|
|
|
Axalean zertxobait aldaturik ere, bizimodua, uste, iritzi eta sinesteak ohiturazkoak ziren, gurasoengandik zetozenak, eta gizaldi berriek aztertu gabe bereganatzen zituzten, beste edozein ondasun bezala. Inguruan, Euskal Herria zeukan,
|
euskal
lurraldea, zuhaitz ugariz jantzia. Ez zuen inongo amets herritara ihes egin beharrik.
|
|
|
Axalean zertxobait aldaturik ere, bizimodua, uste, iritzi eta sinesteak ohiturazkoak ziren, gurasoengandik zetozenak, eta gizaldi berriek aztertu gabe bereganatzen zituzten, beste edozein ondasun bezala. Inguruan, Euskal Herria zeukan,
|
euskal
lurraldea, zuhaitz ugariz jantzia. Ez zuen inongo amets herritara ihes egin beharrik.
|
|
|
Uste baino gehiago zor diogu Lizardiri. Berak jantzi eta piztu digu, aurrenik,
|
euskal
lurraldea. Edertasun berriz estali digula esango al dugu, edota gordean zegoen edertasuna idoro eta agerrarazi duela?
|
|
|
Azkenik,
|
euskal
lurraldeen egungo antolamendu legala onartuz, tokian tokiko plangintzak eta ekimenak erreal itateari (nahiz eta gordina izan) uztartzea komeni zaigu.
|
|
2002
|
|
|
Politika pragmatiko bat eginez, aukera hori Nafarroako Alderdi Sozialistak eskaintzen zuen garai hartan. Hegoaldeko lau
|
euskal
lurraldeetarako Itun Autonomikoa sinatzeko konpromisoa hartu zuten sozialistek. Eta nahi bada eta ez bada, hori izan da lurraldetasun aldetik 1931tik egin den hurbilketa bakarra.
|
|
|
Beste
|
euskal
lurraldeetako osagile ta idazle ikertzaileek toki aukerakoa ta zabala dabe, agerkari dekano honen orrialdeetan euren jakite lanak agertu ahal izateko.
|
|
|
Horrek administrazio guztien arteko koordinazioa eskatzen dusarea diseinatzeko, garatzeko eta kudeatzeko orduan. Hala ere, gaur egungoesparru instituzionalak,
|
euskal
lurraldea hiru administraziotan zatitzen duena (EAE, Nafarroa eta Ipar Euskal Herria, azken hori esparru instituzional propiorikgabe), elkarlanik eza eta kooperazio falta kezkagarria ekarri du, sarritan interespolitiko hutsengatik. Gainera, EAEri dagokionez, alor horretako eskumenak ForuAldundiei dagozkie; ondorioz, errepide sare koherente baten garapena ziurtatzeko, erakunde desberdinen arteko kooperazio iraunkorraren beharra areagotu da, lehentasunak eta proiektu desberdinen erritmoak bateragarri izan daitezen.
|
|
|
– N errepidea (Madril Irun),
|
euskal
lurraldearen zati handia zeharkatzenduena.
|
|
|
Amaitzeko, tarteko eraispen industrial gogorreko urtealdian, zerbitzuetako enpleguaren hazkunde bizkorra nagusitu zen euskal ekonomian. Dinamika horretarako, erabakiorra izan zen
|
euskal
lurraldeetako sare instituzional autonomoen eraketak zabaldutako enplegu publikoaren sorkuntza azkarra. Horrela, sektore publikoak kitatu egin zuen, nolabait, industria eraispenak eragindako enplegu galera gordina, horretarako zuzeneko zein zeharkako mekanismoak erabiliz.Garai honetako zerbitzuetako dinamismoaren oinarria, beraz, sare produktiboarengarapenaren logikatik at dago.
|
|
|
Kopuru hori zehazteko, Estatuko aurrekontuak hartzen dira oinarri. Bertan
|
euskal
lurraldeetara transferiturik ez dauden eskumenengatik Estatuak lurralde osoangastatzen duena zenbatzen da. Gaur egun, gastu horiek Estatuko aurrekontuaren %50 baino handiagoak dira.
|
|
|
Hortik suposatzen da, euskal eremuetanere zati bat gastatzea dagokiola. Gero berdin da benetan Estatuak haninbertitzen duen kantitatea hori den ala ez; baina horrela egiten da kalkulua.Beraz, legea egin zenean kupoari begira hartu beharreko lehenengo erabakigarrantzitsua,
|
euskal
lurraldeei zegozkien Estatuko gastu guztien zamarenehunekoa zehaztea izan zen. Eta aukera desberdinen artean, Estatuak berelurralde osoan egiten dituen gastuak oinarritzat hartzea erabaki zuten.
|
|
|
Estatuko zama horiek ordaintzeko
|
euskal
lurraldeei zegokien ehunekoakalkulatzeko, 1970eko hamarkadako adierazle batzuk hartu zituzten kontuan: biztanleria eta errenta, hain zuzen.
|
|
|
Nahiz eta sistema horren sorreran behin behineko tresna izateko helburuarekin jaio (Espainiako estatuko zerga sistema
|
euskal
lurraldeetan guztiz ezarri arte), sistema horrek Espainiako 1936ko Gerra Zibila hasi arte iraun zuen indarrean.Garai horretan, Bizkaia eta Gipuzkoa, probintzia traidoreak, izendatuak izan zirenez, frankismoaren garaian indargabetu egin zituzten herrialde horiekiko Kontzertu ekonomikoak.
|
|
|
Alde batetik, euskal irakaskuntza eta ikerkuntza ez dira garatu gaur egungounibertsitateetan duela hogei urte pentsa zitekeen bezala. Arlo ez unibertsitarioanD ereduak eta euskal ikastetxeek
|
euskal
lurralde guztietan izandako arrakastak etahedapenak ez dute beren isla izan Unibertsitatean. Ez, behintzat, espero zitekeenneurrian.
|
|
|
Espainia eta Frantziako koroen menpe zeuden lurralde desberdinen artekoakziren hitzarmen haiek, eta ez ziren
|
euskal
lurraldeetara murrizten. Besteak beste, Lapurdi, Baiona, Gipuzkoa, Bizkaia, Capbreton go baroiherria, Bordele, Bretainiaedo Kostaldeko Lau Hiriak (Santander, San Vicente de la Barquera, Santoña etaCastro Urdiales) hitzarmen horietako partaide izan ziren edo izan nahi izan zutennoiz edo noiz.
|
|
|
Besteak beste, Lapurdi, Baiona, Gipuzkoa, Bizkaia, Capbreton go baroiherria, Bordele, Bretainiaedo Kostaldeko Lau Hiriak (Santander, San Vicente de la Barquera, Santoña etaCastro Urdiales) hitzarmen horietako partaide izan ziren edo izan nahi izan zutennoiz edo noiz. Dena dela, hitzarmenen muina
|
euskal
lurraldeek osatzen zuten. BiEstatuen arteko gerra garaietan elkarren arteko merkataritza harremanak ez eteteaeta partaideen artean sor zitezkeen liskarrak ahal zen neurrian aldentzea zirenhitzarmen haien helburu nagusiak.
|
|
|
Kronologikoki lan honek Aro Berria izango du garaitzat, baina, esan beharrekoa da, hitzarmen horiek Erdi Aroan dutela jatorria, zehazki Behe Erdi Aroan, Gaztela, Nafarroa, Frantzia eta Ingalaterraren artean gertatutako liskarren testuinguruan,
|
euskal
lurraldeen eta beste batzuen artean sinatutako bake hitzarmenetan.Dena den, nahiz eta Aro Berriaz jardun, adierazi beharra dago hitzarmen horiekXVI eta XVII. mendeetakoak direla, XVIII. mendean ez baitzen gehiago hitzarmenik sinatu, geroago aipatuko diren arrazoiengatik.
|
|
|
Berrezarkuntzaren mugak gainditu arren, Agirreazkuenagaren lan bat sartu behar dugu hemen, Diputazioen batzarrak biltzen dituena (1995). Hipotesi erakargarri eta ausarta da, gaurko giro politikoan batik bat, zeren EHUko katedradunak bertan planteatubaitzuen, ezen
|
euskal
lurraldeen batasun politiko eta administratiboaren bilaketa ezdela abertzaletasunaren jardueraren ondorioa, askoz ere zaharragoa baizik. Arrazoiekonomiko, politiko eta kulturalei erantzuten zien bilaketa horrek, Euskal HerriakEspainiar estatu liberalean integrazio egokia eduki zezan.
|
|
|
hutsune batzuk. Berrezarkuntzaren kasuan,
|
euskal
lurraldeak Espainian integratzeko prozesua 1876an burututzat jotzenda, tentsiorik gabe, armadaren papera eta gerra egoera ahaztuta. Zenbait lanetan, gainera, lupa erabili behar da, euskaldunen hizkuntza zein zen eta liberalismoarengaraian horren bilakaera eta zapalkuntza zein izan ziren jakin ahal izateko.
|
|
|
[...] Finean, ingurune naturala eta soziala are sakonago baldintzatuko duten eraldaketa kate batez ari gara.
|
Euskal
lurraldea espazio metropolitano, transnazional, eta globalizatu bat sortzea du helburu, kapitalerako lehiakorra, baina pertsonen beharretatik urrun eta lekuan lekuko bizitza sozialaren eta kultur nortasunaren mesprezuan oinarrituta.
|
|
|
Euskal Herrian sortu zen lehenengo irrati askea Donostiako Osina Irratia izan zen, 1979an. Hortik aurrera, asko izan ziren
|
euskal
lurraldean zehar sortu ziren irrati aske eta alternatiboak. Oso emisora lokalak ziren arren, mugimenduak oso oihartzun handia lortu zuen euskal gizartean, batez ere 1980ko hamarkadaren erdialdean.
|
|
|
Beste aldetik, Euskal Herriko egoera geografiko administrariboak Estatu espainiarreko eta frantseseko irratien sartze ahalmena ahalbidetu du, eta, beraz, oso nabaria da horren eragina eta hedadura
|
euskal
lurraldean. Gaztelaniazko eta frantsesezko emisorak euskaldunak baino ugariagoak dira, baita handiagoak ere.
|
|
|
Esan bezala, 1939tik 1945era bitartean, Ipar Euskal Herriak, Frantziak bezala, alemaniarren okupazioa eta gerra jasan zuen. Egoera horrek bere eragina izan zuen irratigintza frantsesean, eta, ondorioz, iparreko
|
euskal
lurraldean. 1920ko hamarkadan sortutako irrati pribatuak propagandarako tresna moduan erabili zituzten naziek, bai beren eskuetan erori zirelako, bai Vichy-ko gobernu kolaborazionistaren eskuetan egon zirelako.
|
|
|
Arrazakeria linguistiko mediatiko horrek ez du garbiketa etnikorik sustatzen; hala ere, ez da justua, maila biko herritarrak sortzen baititu: batetik, goi mailakoak, zeintzuei euren hizkuntza hobetsian eskaintzen baitzaie informazio modernoa; eta, bestetik, behe mailakoak, zeintzuek ezin baitute jaso lehenek adina informazio eurek hobetsitako hizkuntzan, zeina, ez ahaztu, zenbait
|
euskal
lurraldetan (nola Euskal Autonomia Erkidego osoan, hala Nafar Foru Erkidegoaren zenbait lekutan) ofiziala ere baden.
|
|
|
Azkenik, eraikinak
|
euskal
lurraldeetan kokaturik egotea da bidezkoa, euskal gizartearen kultur aniztasuna kontuan izanez.°
|
|
2003
|
|
|
Aitzitik, hori noizbait egia bilakatuko al da! Bernardo Atxagak behin baino gehiagotan aldarrikatu duen ideia/ nahia alegia Euskal Herria Euskal Hiria izatea maite dugunok begi onez ikusiko genuke Bilbok historian zehar inoiz bereganatu ez duen euskal hiriburutasuna hartuko balu bere norabidearen ardatz nagusitzat, gutxienez
|
euskal
lurralde eremua besarkatuko lukeen sare indartsu bat eraginez, non Donostia, Gasteiz, Iruñea eta BAB (hots, Baiona, Angelu eta Miarritze) Europako Batasunan pisu eta boza propioa izateko adinako masa kritikoa izango lukeen euskal konurbazio baten gune garrantzitsu izango liratekeen, eta non Bilbo aipatu konurbazioaren motor, gidari eta dinamizatzaile nagusia izango litzatekeen.
|
|
|
Ez «Zazpiak Bat», bistan da. Iparraldeko hiru
|
euskal
lurralde historikoak egitura batean sar zitezen eskatu zuen Lapurdiko Biltzarrak. Duela bi mende luze eskaera horiek aldarrikatu ziren eta gaur egun ere horiek dira eskaerak.
|
|
|
Ez da hain ezaguna Garat gazteenaren beste xedea:
|
euskal
lurralde guzien batasuna Frantzia hedatu batean. Hitza bego Garat horri, 1809an Napoleoni aurkeztu zion txostenaren zati bat frantsesetik itzuliz:
|
|
|
«Inperioko bizpahiru departamendu berri osatu ditzatela elkarrekin Espainiako lau
|
euskal
lurraldeek eta Frantziako hiru euskal lurraldeek(...). Herrixka horien artean Frantziak eta Espainiak sartu ahal izan dituzten ezberdintasun guzien ezabatzeko segurkiago eta lasterrago, departamendu bakoitza osatu behar litzateke, tokiek onartzen duten bezainbat, elkarrekin nahasirik espainiar eta frantziar zati batzuez.
|
|
|
«Inperioko bizpahiru departamendu berri osatu ditzatela elkarrekin Espainiako lau euskal lurraldeek eta Frantziako hiru
|
euskal
lurraldeek(...). Herrixka horien artean Frantziak eta Espainiak sartu ahal izan dituzten ezberdintasun guzien ezabatzeko segurkiago eta lasterrago, departamendu bakoitza osatu behar litzateke, tokiek onartzen duten bezainbat, elkarrekin nahasirik espainiar eta frantziar zati batzuez.
|
|
|
Eta horren alde, beren ideologia ezberdinen gainetik, bi gizonak elkarlanean. Etsenplu ederra guretzat,
|
euskal
lurraldeen artean ere hurbilketa baten bideratzeko. Ber denboran, Piarres Lafitte zenak idatzen zuen bezala, ezkerreko abertzaletasun baten aita dugu Xaho.
|
|
|
Beste
|
euskal
lurraldeak baino beranduago sartu zan gure Bizkaia Lore Jokoen giroan: aurton ehun urte ospatu zirala lehenengoak Bilbon; hurrengo urtean hementxe hurrean, Markinan; gerotxuago Durangon, eta, azken baten, larogeta hamaikan, non eta Iurretan, orduan oraindik bere buruaren jabe zan neure jaioterrian, D" Abbadie bera, emazte ta guzti, bertara etorriaz.
|
|
|
Horrela, Hemen eta Munduan taldeko kideentzat Euskadiko lurraldea kaltetzen duen edozein esku hartze edo interbentzio mota, balio ekologikoenganakomehatxua izateaz gain, Euskal Herriaren autodeterminazio printzipioenganakomehatxua ere bada. Hortaz, ziklo bateratuko indar plantak eraikitzeko proiektuak (egun
|
euskal
lurraldean sei eraikitzeko asmoa dago) edo abiadura handiko trenaren. Y, deritzon euskal proiektua erasotzat jotzen dituzte.
|
|
|
Errealitate horri erantzunnahian proposatzen da euskal Yaren proiektua, bi izanik honen bultzatzaile nagusiden Eusko Jaurlaritzak azpiegitura horren bidez lortu nahi izango lituzkeen helburuak: alde batetik, EAEko hiriburuen artean trenbidezko elkarlotura egokia lortzea, eta beste aldetik,
|
euskal
lurraldeak inguruko ekonomiekiko integrazio maila handiagoa, hau da, Penintsularen gainerakoarekin eta Europarekin dituen konexio bideak hobetzea. Administrazioa Zentralaren interes nagusia bigarren xede honetanfinkatuko litzateke, batik bat.
|
|
|
Borondate politikoaren faltari eta mesfidantzari leporatzen zien Bakaikoak adostasun eza. Izan ere, Jaurlaritzak Euskaltzaindia eta Eusko Ikaskuntza, esate baterako, laguntzen zituen eta horien lan eremua zazpi
|
euskal
lurraldeetan zabaltzen zen, UEUren kasua bezala. Unibertsitatearen kasuan, inork ez zuen aipatu, baina nire ustez, harremanak baldintzatu zituen faktore garrantzitsu bat egon zen:
|
|
|
Koldo Mitxelenak 1975eko azaroan Donostian emandako. Unibertsitatea eta irakaskintza Euskal Herrian? gaiaren inguruko hitzaldian bildutako jende andana dugu kanpainaren arrakastaren lekuko, «orain denbora gutti arte ez dugulako sekula antzeko interesik, ez eta urrik eman ere»91 Handik egun gutxira Txillidak diseinatutako «euskal unibertsitatea bai, bai Sí, sí, universidad vasca» eranskailua abiada handian zabaldu zen
|
euskal
lurraldeetan. Zeruko Argia ren kalkulu, zientifikoaren?
|
|
|
Azterketa horren arabera, unibertsitatea berrikuntza gunea eta abertzaletasun gunea izan ohi da, eta horrexegatik ez zuen unibertsitaterik gure herriak. Euskal Unibertsitatea eta
|
euskal
lurraldeko unibertsitatea bereizten ziren txostenean; Francoren diktadurak iraun bitartean ezinezkoa zen lehena abian jartzea, baina bai bigarrena, eta horren aldeko apostua egin behar zen, unibertsitate faltaren hutsuneak betetzeko. Erakunde ofizialetatik kanpo eman behar ziren euskarazko klaseak eta euskara egokitu egin behar zen garaiko kulturak eta teknikak eskatzen zuten mailara.
|
|
|
Bere idatzien itzal ideologiko eta politikoa ez da makalagoa. Bera izan zen probintzia bakoitzaren gainetik euskal identitate komun bat iradoki zuen lehena, eta baita Espainian eta Frantzian zeuden
|
euskal
lurralde guztiak batuta estatu independente baten aukera irudikatu zuen aurrenekoa ere; Estatu egitasmo hori ez  zitzaion egingarria ezta komenigarria ere iruditzen, baina bai zilegia. Larramendiren idatziek Borboien zentralizazio asmoen aurrean" euskal berezitasuna" ren hastapena seinalatzen dutela esan dezakegu.
|
|
|
Irakurle askok entzun izango ditu bi erantzun hauek: a) euskal enda monoteista zen hasiera hasieratik eta gero, berehala, lehenengo mendeetan?, jaso zuen kristautasuna, eta fede horretan tinko atxiki izan da, oraintsu arte behintzat; b)
|
euskal
lurraldeak ez ziren kristautzen hasi Erdi Aroak aurrera egin arte (XI XII. mendera arte gutxienez) eta, XX. mendera arte iraun duen euskal mitologiak erakusten duen bezala, jatorrizko" erlijio natural" edo paganismo jakin bat izan zen hemen lehenago, euskaldunen benetako fedea, kristautasun arrotzaren aurrean.
|
|
|
Gaur egun dakigunaren arabera,
|
euskal
lurraldeetan kristautasunaren sartzea ez zen ez goiztiarra ez berantiarra izan: " la Evangelización de los vascos se desarrolla cronológicamente al igual que el resto de los paÃses vecinos de Europa.
|
|
|
" sola esta nación entre todas las provincias y reinos del mundo conserva sus leyes habidas en la ley de naturaleza de antes que Nino, rey de Babilonia, adulterase la à ¡ urea edad y corrompiese el mundo con la idolatrÃa, y sola ésta ha conservado su lengua primera". Naturaren lege hori gero
|
euskal
lurraldetako foruetan jaso den bera dela ere aditzera ematen du. Esteban Garibai (Compendio Historial, 1571) izan zen, ondoren, tesi baskoiberistaren garapena egin zuena:
|
|
|
1835eko ekainean Zumalakarregi hil zen arte behintzat, bera izan baitzen gerrilla teknikak erabiliz benetako armada bat osatu zuena, euskal probintzia guztiak bere gain hartuz. Hurrengo bi urteetan, Madril konkistatu asmoz abiatzen den armada errealistak porrot egin eta, gainera, nazioartean zuen laguntza galtzen duenean, karlismoa
|
euskal
lurraldean lubakitu eta eusten saiatuko da; hauxe izango da, 1836 eta 1839 bitartean, gerra bukatu arte, bere esku egongo den lurralde bakarra (Balmaseda, Gasteiz, Iruñea eta mugaren arteko lurraldea, zehatzago). Bitarte horretan ez dira hemen liberalen aginduak beteko.
|
|
|
apezpikutzan jartzen zitzaien azterketatxoa gainditzea nahikoa zuten; joan nahi zuenarentzat, hori bai, hilean behin hitzaldi liturgiko moralak eskaintzen ziren.
|
Euskal
lurraldeari dagokionez, aurrena, Iparraldeko seminarioak eratu ziren (Baiona, 1722; Larresoro, 1733), eta ondoren, besteak (Logroño, 1776; Iruñea, 1777; Kalagorri, 1781).
|
|
|
Halere, jakina da
|
euskal
lurralde askotan jatorrizko talde soziokultural euskaldun irmorik ez dirauela. Alderantziz, euskaltzale orok ondo baino hobeto daki gure hizkuntzaz hazteko eta bizitzeko eremu erdaldunak zabalak direla.
|
|
|
Euskaltzaindiaren kasuan, aitzakia Euskal Herriko Hizkuntza Atlasa zen. UPNko gobernuak Euskal Herria hitza begi aurrean ezin jasan, eta gainontzeko
|
euskal
lurraldeekin izan beharrean Nafarroako ikerketa bakarrik egitea proposatu zion Euskaltzaindiari. " Ez bada akordiora iristen, ez da diru laguntzarik izango", esan zuen Pedro Pegenautek.
|
|
|
UPNk, bere sorreratik, mehatxua ikusi izan du abertzaletasunean eta, askotan identifikatzeagatik, baita euskararen garapenean ere. Gainontzeko
|
euskal
lurraldetatik are gehiago bereizteko oinarrizko helbururako oztopo deserosoa izan zaio, beti, hizkuntza komuna. Bere doktrina politikoa ren lotsak agerian uzten zituen aldagailua.
|
|
|
Aurrera egiteko edo bultzatzeko asmoari adio. Kontzientziaziorik, zabalkunderik, gainontzeko
|
euskal
lurraldeekin proiektukomunik ez. Museo bat eratzea zen asmoa, nolabait esanda:
|
|
|
Eskubide hori noiz galdua zen ez zuen haatik inoiz argitu. Denborabe rean, Autonomi Aurreko Euskal Kontseilu Oroko rrean Hezkuntza Batzorde Mistoko partaide nintzen eta Karlos Santamariarekin Madrilen izan ginen
|
euskal
lurralde historikoentzat heziketa eta hezkuntza eskubideak berreskuratzeko lehian. Bertan errezibitu gintuen emakume funtzionarioak zioen bagenuela Nafarroan Hezkuntza eta Zientziako geure Ministerio propioa ren legezko oinarria. (Y pensar que en Navarra tenemos la base legal para tener nuestro propio Ministerio de Educacion y Ciencia!).
|
|
|
Hegoaldeko lau
|
euskal
lurraldeetan Apalategik burutu duen lan horren ondorioetatik atera dezakegun interpretazio laburtua, ondokoa da. Zortzi urtetik aurrera D, BetaAereduetan nagusitzen diren sistema sinbolikoak ezberdinak dira ereduz eredu; ez beti eta ezinbestez, baina bai neurri handian.
|
|
2004
|
|
|
Euskal arrantzaren historiako lehenengo aztarnak arkeologikoak dira, eta hasieratik bertatik daukate zerikusia Iparraldearekin ere. Izan ere, gure
|
euskal
lurraldeko leizeetan egindako indusketetan Paleolitoan egiten zen itsaski bilketa ugariaren aztarna mordoa aurkitu da. Euskal Herriko hainbat labar pinturetan gure kostaldeko arrantza jardueraren lehenengo aztarnak aurkitu dira:
|
|
|
Oraindik berezko euskalkia gordetzen duten
|
euskal
lurraldeen eremua Ibaizabalgo eskuin ibarretik Zuberoaraino doa. Uribe Kosta eremu horren mendebaldeko ertzean dago eta Berango Uribe Kostako mendebaldean.
|
|
|
Nik konfederazioaren ideia luzatu nion, eta hor ibili ziren PSEko buruzagiak nafarren zatiketa saihestu nahian, baina alferrik. Rubialek berak, sentimendu abertzalerik ez izan arren, Eusko Kontseilu Nagusiaren lehendakaritza utzi zuenean, Nafarroa aipatu zuen, minez eta bihotzez,
|
euskal
lurralde guztien arteko anaitasuna goraipatzeko. Baina azken finean, oportunismo politikoa eta hauteskunde kalkuluak nagusitu ziren.
|
|
|
Batzuentzat, hori guztia izugarrizko amore ematea zen baina, UCDren haustura ekarri zuen. Egun, batzuk hasi dira kezkatzen entzun dutelako Nafarroak eta gainontzeko
|
euskal
lurraldeek bat egiteko dugun lanabes konstituzional hori desager daitekeela. Xedapen hori negoziatu genuenok neurri batean kontsola gaitezke, zeren errealitate nafarra ez genuen oso aldekoa eta boluntarismoa oso ongi dago, baina politikan zaila dena ez da zer egin beharra dagoen esatea, hori bera nola lortzen den baizik.
|
|
|
Horri lotuta, orduan eta orain esaten duguna hauxe da: edozein esparru politiko prestatzerakoan, egon luke aukera
|
euskal
lurraldeek bat egiteko. Eta kontuz!
|
|
|
Diktadorea hil zenean, hirugarren aldiz
|
euskal
lurraldeek aukera bikaina izan zuten Estatuarekiko izan nahi zituzten harremanak erabakitzeaz gain, beraien arteko lokarria, herri gisa eratzeko. Hori dela eta, 1975eko abenduaz geroztik, Autonomia Estatutuaren nahia kaleratu zuten hainbat alderdik.
|
|
|
1977ko azken egunotan, Iruñeko kaleetan, manifestazio kontrajarrien bitartez azaleratu zen gai horren inguruan Nafarroan zegoen zatiketa. Alderdi gehienak, gainontzeko
|
euskal
lurraldeekin bat egiteko prest zeuden arren, ucedista nafarrak, Madrilen zituzten gobernu kidetaz baliatu ziren, esate baterako, beraien lurraldea euskal barruti unibertsitariotik kanpo uzteko. Era berean, 1978ko urtarrilean, Euskal Aurreautonomikoa abiatu zenean, bi baldintza ezarri zizkieten nafarrei erregimen horretan sartzeko:
|
|
|
Bikoiztasun politiko horrek isla zuzena izan zuen Espainiako Konstituzioan. Izan ere, laugarren xedapen iragankorrean, Nafarroak beste
|
euskal
lurraldeekin bat egiteko gainditu zituen baldintzak, Aurreautonomikoaren dekretuan zeuden berberak ziren. UCDren hainbat sektoreren gogokoa ez izan arren, hainbeste goretsi duten Espainiako demokraziaren testurik gorenean, Hegoaldeko euskal lurraldeen arteko batasuna burutzeko bidexka hor gelditu zen izkiriatuta behin betiko.
|
|
|
Izan ere, laugarren xedapen iragankorrean, Nafarroak beste euskal lurraldeekin bat egiteko gainditu zituen baldintzak, Aurreautonomikoaren dekretuan zeuden berberak ziren. UCDren hainbat sektoreren gogokoa ez izan arren, hainbeste goretsi duten Espainiako demokraziaren testurik gorenean, Hegoaldeko
|
euskal
lurraldeen arteko batasuna burutzeko bidexka hor gelditu zen izkiriatuta behin betiko. Dena den eztabaida konstituzionalak beste ondorio larri batzuk ekarri zituen.
|
|
|
Goi mailako olioa daukagu, gainera; marka andaluziar onenen parekoa.
|
Euskal
lurraldeei dagokienez, Nafarroan dauka oliba sektoreak garrantzirik handiena, eta sektore hori hazten ari da, gainera, etengabe eta modu ikusgarrian. Azken urteotako uztetan Hego Euskal Herrian lau milioi kilotik gora oliba jaso dira eta horiekin 1.350.000 litro olio inguru egin dira, gehiena Nafarroan.
|
|
|
Bazkide horiek, olioa etxerako gordetzeaz gain, lagunei oparitu edo ingurutik pasatzen diren ohiko bezeroei saltzen diete. Saltzeko erabiltzen den zatia, berriz, ia oso osorik gainontzeko
|
euskal
lurraldeetara doa. Arroitzeko errotak, azkenik, Iruñea eta Lizarrako Eroskiren hipermerkatuei ere saltzen die olioa, baita gainontzeko beste euskal lurraldeei ere.
|
|
|
Saltzeko erabiltzen den zatia, berriz, ia oso osorik gainontzeko euskal lurraldeetara doa. Arroitzeko errotak, azkenik, Iruñea eta Lizarrako Eroskiren hipermerkatuei ere saltzen die olioa, baita gainontzeko beste
|
euskal
lurraldeei ere.
|
|
|
Gure aldetik, beste pauso bat emanik, demokrazia kontzeptuaren arlo semantikora igaro nahi genuke, balio hauek elkarrekiko osagarri ez badira, ezer gutxi direnez gero. Hizkuntza taldeen arteko elkarbizitza modu zuzen batean eratuko bada, egia esan, batzuen eta besteen eskubideak ez dira askatasun metafisikoaren zeru goietan mamituko, infernutik gehiago duen
|
euskal
lurralde honetan baino.
|
|
|
hots, norbere herrian eta lurraldean norberaren hizkuntzaren eta kulturaren arabera. Jakina, egiten ari garen hautu honetan, euskararen nagusitasuna dugu xede eta helburu, besteek
|
euskal
lurraldearen eremuan izan ditzaketen eskubideak zapuztu gabe. Hegemoniaren aldeko aukera, hortaz, azken buruan, herri orok bere nortasun jakinaren arabera bizi ahal izateko eskubidean datza, ez inori bere etxean berea ez duen nazio nortasuna zapuzteko jokabide doilorrean.
|
|
|
Eta, besteak beste, zera esan dezakeela iruditzen zaigu guri: euskara nahi dugu mintzabide nagusitzat, jatorrizko izaeraren oihartzuna berriro ere ahoz aho
|
euskal
lurraldean gaindi zabal dadin.
|
|
|
Arantza horrek eragindako mina atzo arteko belaunaldiak jasan du bere bihotz gorputzetan. Hizkuntza ordezkapenaren uhina baserri zulo eta auzo bakartuetara iritsi den honetan bakarrik nagusitu da erabat eta osoki elebitasunaren erreinua
|
euskal
lurralde osoan barrena. Egungo haur elebidunarentzat erdal eskolaren harlauza ez litzateke gure bizkar ezarri zutenaren parekoa izango.
|
|
|
L. F. Cava lli Sforzak kontuan hartu beharreko datu genetiko bitxitzat dauka bere azter ketan agertzen den fenomeno hau, jadanik M. A Etcheverry medikuak bere garaian egindako aurkikuntza egiaztatzera datorrena. Eman ohi den azalpena da, aro neolitikoan Europan zehar eman ziren inbasio gune desberdinen uhi nek eta zehazki ekialdetik (Anatoliatik) abiatutako populazio mugimenduek ez zutela erabat harrapatu
|
euskal
lurraldea (274). Badirudi, beraz, adituen artean hedatuena den isolamendu erlatibo horri zor zaiola odol mota horren maizta sun tasa garaia, genetistentzat berezia gertatzen dena.
|
|
|
Euskeldun Batzokija elkarteko arautegia egiterakoan (1894), 59 artikuluan (16), hiru motatako bazkideak bereizten dira: bertakoak, lehen lau abizenak euskaldunak dituztenak; adoptatuak, abizenen bat edo beste euskal duna dutenak eta beren aiton amonak
|
euskal
lurraldean jaioak direnak; azke nik, adiktuak, nahiz lehen lau abizenak erdaldunak izan, beren aiton amonak euskal lurraldean jaiotakoak dituztenak. Beraz, garbi dago, abizenak dira, hain zuzen, arrazaren zigilua berekin daramatenak.
|
|
|
Euskeldun Batzokija elkarteko arautegia egiterakoan (1894), 59 artikuluan (16), hiru motatako bazkideak bereizten dira: bertakoak, lehen lau abizenak euskaldunak dituztenak; adoptatuak, abizenen bat edo beste euskal duna dutenak eta beren aiton amonak euskal lurraldean jaioak direnak; azke nik, adiktuak, nahiz lehen lau abizenak erdaldunak izan, beren aiton amonak
|
euskal
lurraldean jaiotakoak dituztenak. Beraz, garbi dago, abizenak dira, hain zuzen, arrazaren zigilua berekin daramatenak.
|
|
|
–Euskal Herriaren historia? ikasgaiko dekretuan, aldiz, inon ez da esaten Euskal Herria ezaugarri komun zein pluralak dituen multzo bat denik (edo ez denik), ezta
|
euskal
lurralde anitzen arteko elkartasun ideia bultzatu gura denik ere. Eta nire ustez zerbait bai esan litzateke euskal balioen inguruan.
|
|
|
Eta nire ustez zerbait bai esan litzateke euskal balioen inguruan. Ez zehazki
|
euskal
lurraldeen elkartasuna kontsolidatu gura dela (hori, espainiar lurraldeen elkartasuna kontsolidatzea bezala, ez baitzait iruditzen historiaren zeregina denik), baina bai esan litzateke euskal subjektua zergatik hautatu den, zeren arabera definitzen den, konbentzio bat dela eta abiapuntu horrek jendartearen onespen aski zabala izanik euskal kultura (eta konkretuki euskaratik abiatutako ikuspegia) ...
|
|
|
Goihenetxek proposatzen duen ereduak euskal historia ikuspegi propioz lantzeko aukera handiagoak ematen ditu, espainiar historiografiarekiko morrontza gainditzen laguntzen du, baina ez da bere baitan ixten. Alta, egungo hezkuntza planen baitan ez dut erraza ikusten halako ikasgai bat txertatzea (ez EAEn eta are gutxiago gainerako
|
euskal
lurraldeetan). Izatekotan DBHko gizarte ikasgaian sar liteke, baina adin horretan ez dago agian nahikoa sakontzeko astirik.
|
|
|
Ez dugu nahi unibertsitate hau probintzia bateko unibertsitate gisa jasotzea heltzear den Europako Unibertsitate Esparru Bateratuan. Unibertsitate hau,
|
euskal
lurraldeetan diren beste unibertsi tateekin batera, lehia jatorrean, sare eraginkor batean uztarturik Euskal Herriaren goi mailako unibertsitate sistema modura kokatzea nahi dugu, kalitatezko hezkuntza, ikerkuntza eta zerbitzuak emateko, Euskal Herriaren barnera zein kanpora eman eta zabal egiteko, publikotik publikora autonomiaz bideratuta egonik, unibertsitatea egunez egun egiten dugun guztion ... Esandakoari beste hainbat gehitu dakioke baina bat bera ere ez kendu.
|
|
|
5 Euskara beste
|
euskal
lurralde eta giza talde batzuen ondare den aldetik eta erakunde akademiko
|
|
|
5 Euskara beste
|
euskal
lurralde eta eta kulturakoak izan ditzaten hakomunitate batzuetako ondarea ere rreman eta loturez gain, Euskadiko izanik, erakunde akademiko eta Erkidegoak lurralde eta giza talde kulturazkoek beroriekin izan ditza horiekin kulturazko harremanak keten harreman eta loturez kanpo, bideratzeko itun hitzarmenak izenEuskal Herriko Komunitate Autopetu ahal izango ditu, euskara zainnomoak eskatu dio esp...
|
|
|
Euskara ofiziala den
|
euskal
lurraldeetan, eta EAEn batik bat, legearen letrak eskubide garrantzitsu batzuk aitortzen dizkigu: noiznahi, nonahi eta nornahiren aurrean euskaraz jarduteko eskubidea dugu.
|
|
|
Egungo egunean, euskal erakundeek ezik, gainerakoek ikus entzule gehienengana irits daitezkeen edukien aldeko apustua egiten dute. Suposatzen dut Araba alor honetan gainerako
|
euskal
lurraldeekiko zertxobait bestelakoa dela.
|
|
2005
|
|
|
R. Ortiz de Zaratek" vascongadismoa",
|
euskal
lurraldearen defentsarako ideologia, 1855ean formulatu eta alderdi foruzalearen egitasmoa gihartzen joan zen euskal elite politikoaren baitan. Estatu bat beste Estatu baten baitan, espainiarzaletasunaren defentsa irmoa eginik.
|
|
|
Diputazio Probintzialak erret aginduz izendatu zituen. Berme konstituzionalak ezerezean zeudela eta armadak
|
euskal
lurraldea okupatzen zuela, hiru hilabeteko Diputazio berri bakoitzarekin negoziazioa egin ostean, 1878ko otsailaren 28an dekretua agindu zuen: Diputazio Probintzial bakoitzak zerga bilketa egiteko eskumena izango zuen eta kopurua bilduta, kupoa ordainduko zuen.
|
|
|
Bestalde, 1808an Konstituzio Foralaren aldeko adierazpena egin zuten Hego Euskal Herriko erakundeetako ordezkariek, Baionan, Napoleonen eraginez eta honen babesean, Espainiarako konstituzio politiko berria eztabaidatzen ari zirela. Zehazki, beste arabar batek, Ortuño Agirrek, Montehermosoko markesak, erabili zuen Konstituzio Forala kategoria,
|
euskal
lurraldeetako ohizko erakundetze publiko eta pribatuaren egituraketa politikoa laburki adierazteko. Liberal baten ikuspegia, alegia.
|
|
|
Azken 200 urteetako
|
euskal
lurraldeetako biztanleen konstituzio forala eta espainiar nazio konstituzional berriaren antolaketa prozesuaren nondik norakoa arakatzeko, lau abagune politiko bereizi behar ditugu:
|
|
|
Hala ere, Hego Euskal Herriko pentsiodunek batez beste pentsio handiagoak jasotzen dituzte Espainiako Estatuko gainontzeko pentsiodunek baino, gehiago kotizatzen baitute. Gaur egun 550.383 pentsiodun daude Hegoaldeko lau
|
euskal
lurraldeetan. Hilean 723,5 euro jasotzen dituzte batez beste.
|
|
|
Hauek guztiak oinarri gabeko iritziak dira. Batetik, kantabriarrak izan zirelako erromatarren aurkako gehien aritu zirenak, eta ez
|
euskal
lurraldeko leinuak, eta bestetik euskal leinuek beraien hizkuntza gorde zuten erromatarren lagun laster egin zirelako eta inperioaren ezarpena handiegia izan ez zelako euskal lurraldean.
|
|
|
Hauek guztiak oinarri gabeko iritziak dira. Batetik, kantabriarrak izan zirelako erromatarren aurkako gehien aritu zirenak, eta ez euskal lurraldeko leinuak, eta bestetik euskal leinuek beraien hizkuntza gorde zuten erromatarren lagun laster egin zirelako eta inperioaren ezarpena handiegia izan ez zelako
|
euskal
lurraldean.
|
|
|
3.2 Iturri klasikoak ere,
|
euskal
lurraldearen berezitasunetaz mintzo dira. Julio Cesar-ek berak Akitaniako biztanleak galiarrengandik bereiztu zituen, hizkuntza, lege eta erakunde politikoak galiarrengandik ezberdintzen zirela argudiatuz.
|