|
2001
|
|
|
Oraingo norbaitek esango lukeenez, Orixek erabiltzen ez zuen hizkera batera itzuliaz, jendea," masak", dira egiazko protagonista, ez gizaki bakun batzuk. Bestela pentsatzen dugunok, halaz ere, huts horren damuz gelditzen gara,
|
euskal
literatura osoaren hutsa baita, Orixerena ez ezik. Lizardik berak, esanak esan, alderantziz jokatu zuen lirikan bertan izaki bizigabeak pizten eta" nortzen" saiatu zenean.
|
|
|
Gogoko ez izate hori ez zitzaidan noski gertatzen erlijio gaiak tratatu zituelako Mendiburuk, horrela izatekotan Mendibururekin batean ia
|
euskal
literatura osoa erabat zapuztu bainuen. Ez zait hori gertatzen, esate baterako, Axularrekin.
|
|
2005
|
|
|
Egoera hau erabat aldatu zen 80ko hamarkadan,
|
euskal
literatura osoa garatze prozesu arin batean murgildu zen, baina aurreko urteetakoekin alderatuta ipuingintza izan zen gehien garatu zen generoa. Kopuruak hobetu ez ezik, 80ko hamarkadan euskal ipuin modernorik onenetakoak ezagutu ere egin dira.
|
|
2012
|
|
|
Adibideek erakusten digute, beraz, Mitxelenaren testuetan, ia
|
euskal
literatura osoan bezala, nabarmen ageri dela Bibliaren ukitua eta distira, baita erlijio gaiak mintzagai ez zituztenetan ere. Beraz, kritika hauek irudikatzenduten norentzakoak ere erlijio kultura, eta bereziki kristau erlijio kultura ezagutzea du eskakizun; izan ere, Mitxelenak bere testuetan Liburu Santuko hainbeste esaera tartekatzen baditu bere norentzakoak erlijio ezagutza horren oinarriak badituelako ustean tartekatzen ditu, informazio pragmatiko horren jabe badelako ustean.
|
|
2013
|
|
|
Gauza jakina da
|
euskal
literatura oso begiratua, lotsa onekoa izan dela. Lizunkeriak inoiz harrapatu bazuen euskal idazketa, Etxeparek moldatutako bertsoetara jo behar.
|
|
|
Gure inguruko literaturen historien antzeko euskal literaturaren historia bat izan nahi bagenu ere, goragoko orrialdeetan esandakoaren arabera zera onartu genuke: historia horiek posizio hegemonikoetatik idatziak izan direla, alegia, Euskal Herri penintsularreko
|
euskal
literaturak oso berandu (eta orduan ere ez oposiziorik gabe) ezagutu duen posizio batetik. Gure literaturak ezaugarri nabarmenik izatekotan posizio hegemoniko horretatik baztertua izana da, eta XVI XVIII. mendeen arteko aldiari dagokionez, subalternitate egoerara zokoratu izana ere, horixe baita burdin aroaren irudiak adierazten duena.
|
|
2015
|
|
|
Egiatan, kontua testuinguruan ipinita, ezin esan kasu horiek euskal literaturaren egoera orokorrarekiko oso ezberdinak zirenik, baina egia da halaber alderdi horri dagokionez ez zuela aldaketarik ekarri Bainaren belaunaldiak. Garai hartan
|
euskal
literatura osoan liburuak idazten ari ziren emakumezko idazle ia bakarrak Arantxa Urretabizkaia eta Amaia Lasa ziren100 Itxaro Borda edo Laura Mintegi, esaterako, libururik atera gabeak ziren artean.
|
|
|
Aitzindariak, denok dakigun bezala, Luziano Samosatakoa, Verne, Wells, Poe eta Shelley genituzke, batik bat.
|
Euskal
literaturan oso gutti landu den generoa da, zoritxarrez. Guk ahalegintxo bat egin dugu, gure idazleak animatze aldera.
|
|
|
Hala ere,
|
euskal
literatura oso osotik hasiera bat eta bakarra aukeratu balitz, ospez, eraginez, oihartzunez, nik uste zalantza handirik gabe Txomin Agirreren Garoa hautatuko genukeela denok. Izan ere, nork ez du bere gogoaren zoko batean gorderik Joanesen aurkezpena, lehenengo hiru hitzak bederen...?
|
|
2016
|
|
|
(Atxaga, 1978a). Hori arazo orokorrago baten sintoma baizik ez zen harentzat, izan ere,
|
euskal
literatura osoa zegoen literaturaz kanpoko motiboek gidatuta. –Literatura moeta asko hedatu bada, arrazoi extraliterario, eta gainera, boterea dagoela tartetik jakina?
|
|
|
Hizkuntza hiltzeko beldurrak, izu ikara horrek zeharkatzen du
|
euskal
literatura osoa, 1545ean argitaratutako lehen liburutik. Hastapeneko poema liburu horretan Beñat Etxeparek mundu mailako beste hizkuntzen pare jarri nahi du euskara, nabari baititu gutxiespena eta zanpaketa, eta teknologiaren baitan –kasu hartan inprentan– ipini du itxaropena.
|
|
2017
|
|
|
Baina beste bat da, nire gusturako, liburu honen atipikotasunik nabarmenena:
|
euskal
literaturak oso gutxi jorratu duen euskal bizileku soziologiko garrantzitsu baten erdian, kaletartasunaren azpian dagoen erruralitatean, jartzen gaitu idazleak hiritar ia orok badu ahaidetasunezko lotura zuzenen bat edo gehiago baserriarekin.
|
|
2019
|
|
|
A History of Basque Detective and Crime Fiction" doktorego tesian jaso zuen moduan, gure artean krimen pasionalen urritasuna euskaldunen berezko nobletasunaren ondoriotzat aurkeztu zuten Arturo Campion historialariak eta Pio Baroja idazleak ere, nahiz eta Madozen estatistikek argi erakusten zuten Nafarroako kriminalitate tasa, esaterako, Espainiako altuenetakoa zela artean. Emakumeen aurkako krimenen tasak beste lurraldeetan bezain ugariak izan arren, ohorearen eta moralaren izenean, ez literaturak eta ez historiak ez dio gai horri errepresentazio doiturik eman izan; ondorioz, literatura idatzian ez da jaso horren islarik harik eta berrogei eta hamarretan Elizaren kontrola
|
euskal
literatura osora iristeari utzi zion arte. Honelaxe ondorioztatu zuen Javier Cillerok:
|
|
|
–Harkaitz Cano?, gezurra esan diot,. I, m a basque writer?. Behartuta sentitu naiz Harkaitz Canoren eta
|
euskal
literatura osoaren zorra kitatzeko. Inpresioa dut, despeditu den moduagatik, beste kopa bat onartu gabe, logelarako presaz, pixka bat astun jarri naizela.
|
|
2020
|
|
|
Liburuak hiru zati bereizten ditu, eta hirurak osotasunaren barruan hartzea komeni da lanaren zentzua behar bezala ulertzeko.
|
Euskal
literaturan oso ohikoa ez den zerbaiten aurrean gaude; beraz, lehen zatiaren (ABC edo Instructionea) orientabideak ez dira besterik gabe pasatzen uzteko orriak.
|
|
2021
|
|
|
" aurreko perpausak esaten duena betetzen ez bada" esapidearen laburdura litzateke, alegia.
|
Euskal
literaturan oso arrunta da erabilera hau eta idazleen artean behin eta berriz aurkitzen da: Irten zaitez bada errota horretatik.
|
|
|
Ikusten duzuenez, gaitz hauek guztiek antzeko sustraia daukate. Adingabetasun puntu bat erakusten dute eta errealitatearekiko deskonexio bat,
|
euskal
literaturak oso berea duena.
|
|
2022
|
|
|
|
Euskal
literatura osoan gertatzen den zerbait da, zerbait eztabaidatua, hala nola eleberriaren testuinguruan. Nola eman errealitatearen irudi albait zintzoena, euskaraz?
|
|
2023
|
|
|
Urdazubin jaioa zen 1556an, eta Sarako herrian hil zen 1644an. Euskal idazlerik garrantzitsuena da,
|
euskal
literatura osoan eragin handiena izan duena.
|