|
2000
|
|
|
|
Euskal
historian jaiotza zertan izan den ezagut dezagun, bataio zerrendak ezinbertzeko tresna bilakatu zaizkigu. Labur erranda, baliabide hauek agertu aurretik jaiotza nolakoa zen konprenitzea ikaragarri zaila zaigu eta, eskuetan izanda ere, nahikoa konplexua, datuak ezosoak izaiten ohi baitira:
|
|
|
Sarrionandiak liburu honetan bildu dituen ipuinek zerikusi tematikoa badute aurreko bi ipuin bildumetakoekin: iragana, mitoak, leienda eta abarrez mintzatzen jarraitzen du, baina
|
euskal
historiaren iraganaldiko une erreal batzuetara ere egiten du Matalasen garaietara, guda zibilaren garaietara, Etxepareren garaietara...
|
|
|
Dirudienez, XVI. mendean hugonote batek Leizarragaren aurretik idatziriko liburua da desagertu dena. Hortaz, bazter guztiak nahas ditzakeen liburua,
|
euskal
historia interpretatzeko era zeharo alda baitezake. Horregatik, poliziak, gobernadorea, ministroa, kazetariak, politikariak,... desagerturiko liburua nork lehenago eskuratu ibiliko dira.
|
|
|
Txillardegi, oraindik guztiz hermetikoaden estatuaren mugen gainetik, abertzalismo berri bat eraikitzen ari den Euskal Herrikobi eskualde horietan naturalki instalatuta dago jadanik. Haren heldutasun politikoak, haren ingeniari formazioak, haren sen artistikoak, atsegin berdinarekin euskara lehenikizanki, gaztelania eta frantsesa menderatzeko gaitasunak ezartzen dute Txillardegi,
|
euskal
historiaren une zehatz honetan, eginkizun pribilegiatuan. Hura, intelektual hutsa, ekintzaren militante bilakatzen da.
|
|
|
Bestalde, arloka edota gaika antolatutako liburutegiek emaitza onak lortu dituzte. Nik ondo ezagutzen ditudanen artean bakarren bat aipatzearren, Gasteizen dagoen Fundacion San cho El Sabio elkarteak kudeatzen duena aipatuko nuke, hori euskal gaiei eta
|
euskal
historiari buruzko liburutegirik onenetarikoa baita, onena ez bada, eta horretarako baldintza guztiak betetzen ditu: liburu eta beste dokumentuen bilduma oso konpletua, ondo ordenatuta, informatizatuta, pertsonal iaioa eta irakurgela lasai eta atseginak, besteak beste.
|
|
|
Beraz, hemen ere arlokako antolaketa izango litzateke egokiena eta, gainera, zenbait arlotan jadanik badago martxan horrelako ekimen bat. Horrela, Va sconia aldizkariko aleetan Unibertsitateko zenbait irakaslek zuzenduriko
|
euskal
historia garaikideari buruzko bibliografia bat argitaratzen da. Ekimen hori beste zenbait arlotan ere burutu nahi izanez gero, une honetan hori egiteko gauza izan litekeela ikusten dudan elkarte bakarra Eusko Ikaskuntza da, EIren sail ezberdinak hain zuzen.
|
|
|
LOPEZ ATXURRA, Rafael
|
Euskal
historiaren historiografiaz. 55 zk. (1989), 9 Arabako industrializazio prozesua. 17/ 18 zk. (1981), 50 (Itz.: Fernando Mendizabal).
|
|
|
LOPEZ ATXURRA, Rafael
|
Euskal
historiaren historiografiaz. 55 zk. (1989), 9 Euskal Herriko historia sozialari buruzko gogoetak. 55 zk. (1989), 69 (Itz.: Andoni Sarriegi). Estatua, gizartea eta historia.
|
|
2001
|
|
|
euskaragune pribatuan (familia, lagunak) eta ahozkoetan erabiltzea, gune publiko eta prestigiotsuak, ahozkoak nahiz idatzizkoak?, aldiz, gaztelaniaren edo frantsesarenerabilpenerako utziz. Honegatik guztiagatik,
|
euskal
historiaren une hau euskararen ezagutzan eta erabilpenean atzerapauso handiena ezagutu duena izango da, erromanizazioaren ondoren.
|
|
|
Nola izango dugu, bada, gure historiaren berririk? Zerbait ezagutuko baldin badugu, zernahi ere den, izatez izan behar du aurrenik eta ez da oraingoz, zenbait lan banakaren gaitasuna edo borondatea behintzat aitortuaz,
|
euskal
historiaren izena merezi duen gauzarik. Hauxe diot:
|
|
2002
|
|
|
Hitzaldia: «Bertso eta koplak kantatuz
|
euskal
historia kontatu». Hizlaria:
|
|
|
Abade eta fraile batzuk adimen zorrotza eta argia, eta dendua, oreka eta eratasuna ebela erakutsi dauskue, gure
|
euskal
historia txikian zehar. Hor dagoz euren lanak, zelan halan baliotsuak, hain nabarmen eta zoragarri mailakoak izan ezarren.
|
|
|
argibide iturriak. Egunotan, Erdi Aroko
|
euskal
historian jardun nahiduenak zer argibide iturri du bere esku. Nahiz eta indusketa arkeologikoak, paisaiaren behaketa eta ikonografiak emandako informazioa gero eta gehiagoerabili, mediebalistek iturri idatzien lehentasuna azpimarratzen jarraitzen dute.Mende honetan zehar, Hego Euskal Herrian, behintzat, ugaldu egin dira EuskalHerriko historiari buruzko agirien argitalpenak 1975etik aurrera.
|
|
|
Oso gai garrantzitsua da, eta ikerketa berri eta sakonagoen beharrean dago,
|
euskal
historiako beste hainbat gairen antzera. Lantxo honen egitekoa da, beraz, batetik, hitzarmen hauek garai haietako Lapurdiko eta Gipuzkoako itsas ekonomietan izan zuten garrantzia aldarrikatzea; eta, bestetik, adieraztea ezen, Conversakorduko itsas ekonomiaren egituraren eta antolakuntzaren atal garrantzitsuak zirenez, hauek behar bezala ezagutzeko ezinbestekoa dela hitzarmen horiek hobetoezagutzea.
|
|
|
Foruen inguruko kulturapolitikoa aberatsa eta indartsua da. Baina
|
euskal
historia ezin da horretara mugatu.
|
|
|
Bestalde, argi dago berriztapen epistemologikoak eta diskurtsiboak gertatudirela Euskal Herriko historia lantzeko eran; eta azken 20 urteotan asko, ondo etasakon landu da
|
euskal
historia. Baina, oro har, azken urteotan, euskal historiaegitean euskal subjektua nabarmenago asmatu dela esango nuke; nahiz eta EuskalHerrian lantzen den diskurtso historiografikorik aintzat hartu gabe egin den hori.XVII. mendean Oihenartek indartu zuen Vasconiaren ikuspegia; XIX. mendehasieran J. A. Zamakolak ere euskal nazio edo komunitateen historia landu zuen, gizartea abiapuntutzat harturik; eta XX. mendean Arturo Campion (idazlea), Karmelo Etxegarai(, euskal kronista?), Bonifacio Etxegarai (abokatua), Th.
|
|
|
Bestalde, Hego Ameriketan ahaleginak egin ziren, Argentinan, Venezuelan eta Mexikon bereziki. Urrunetik
|
euskal
historiaren mistifikazio politikoak errazagoak ziren, baina ikertzaile finak ere izan ziren. Aipatzekoada Ildefonso Gurrutxagaren lana, bereziki lehen gerra karlistari buruzkoa, bertanzuzenki kritikatzen zuelako Galindezek eta beste batzuk asmaturiko interpretazioa, non karlisten borroka euskal abertzaleena bihurtzen zen Galindezen artikuluetan.Argentinan beste saiakera garrantzitsu bat argitaratu zen Euskal Herriko gerra zibilei buruz, Ramon Aldasoro errepublikarrarena.
|
|
|
Jaioko dira berriak, jakina, baina gizarte guztiek, herri guztiek, gutxieneko ezaugarri moraletan oinarritu behar dute beren izatea etairaupena, eta moralak ematen du arrazoibidearen abiapuntua. Ernest Lluch ek, katalana izan arren, aspaldidanik ikasi eta aztertu zuen
|
euskal
historia; 1974anjadanik, gogoeta zorrotzak argitaratu zituen, eta laster batean idatzi daeuskal historiografiara berak egindako ekarpenaz.
|
|
|
XX. mendearen lehen herenean
|
euskal
historia estatus zientifikoan gihartu zen.Gizarte zientzien bilakaeran zatiketa gertatu zen, eta arlo bakoitzean ikertzaileberriak nabarmendu ziren. Pertsona horien bidez, euskal historiografia aberastuzeta berriztuz joan zen.
|
|
|
Lan horrek metodologia eta teoria berria erakusten ditu.
|
Euskal
historiaren oinarri materialak aztertuzituen, eta, maisukiro, ildo berriko historian jardun zuen. Euskaldunen azken 1000urteotako historia zehatza idatzi zuen, ingurumenak eta gizakiek sortu zituztenzibilizazio desberdinak agertuz.
|
|
|
6
|
EUSKAL
HISTORIA, HISTORIA NAZIONALA, HISTORIA PROBINTZIALA ALA PROBINTZIANOA
|
|
|
Dena den, badainoiz agertu den kontua. Hots,
|
euskal
historiaren erreferentzia markoarena.
|
|
|
Historialarion lana da gaur egungo egoerara nola heldu garen azaltzea. Gurekasuan, ezin da
|
euskal
historia nazionala eraiki, gustuko diren gertakariak bakarrikjasoz; benetako edo ustezko erasoen gainean bakarrik edota Espainiarekin ditugunelementu komunak isilaraziz. Baina, era berean, historia zuzen batek Espainiarekinditugun diferentziak ere adierazi behar ditu.
|
|
2003
|
|
|
Hugok lehen altxamenduan ikusi zuen zer zegoen atzean, oso ikuspuntu librea eta hurbila zeukan, bera ez baitzen paristarra, bera Frantzia sakonekoa zen. Etorri orduko Euskal Herria ezagutzen zuen, zerbait ezagutzen zuen, bazeukan
|
euskal
historiaren ezagutza sakon samarra.
|
|
|
Zorigaitzez, erranen du oraino Azurmendik,
|
Euskal
historiarik ez genuen apenas ezagutzen. Ez eta gerra zibilekoa ere:
|
|
|
Lehen Gerra Karlistan sartzen bagara, 1837ko bizkaierazko bertso-paper karlista anonimo batean, zera irakur daiteke: . Ez ziran euskaldunak/ bein bere menpetu,/ Erroma bera ez zan/ eurakaz jaubetu? 62 Aurrekoaren ildo berean hau ere pertsona eskolaturen batek egindako bertsoa zen,
|
euskal
historiaren inguruko ohiko topiko bat herritarrei jakinarazten ziena, euskaldunen betiereko ausardia baieztatu eta egungo karlista euskaldunei kemena eman nahian. Bertso sail honetan (eta garaiko bertso gehienetan), herritar euskaldunek politika aktiboan zuten protagonismoaren aitortza argia ikus daiteke.
|
|
|
Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezalatsu, herritar euskaldunei beren iragana ezagutarazi nahi zien. Liburuaren sarreran,. Escaldunei bi hitz hastean?, adierazgarriro, herritar arruntek
|
euskal
historiaz zuten jakintza eza deitoratzen zuen Hiribarrenek:
|
|
|
lehenean Estatu zentralak oraindik eratu gabe zeukan eskola nazionala (Moyano legearekin hasiko zuen 1857an), eta beraz ez zuen inolako historia ofizialik zabaltzen herritarren artean; Frantzian berriz, eskola nazionala, gorabeherekin baina martxan zegoen (Frantses Iraultza garaitik), eta Hiribarrenek salatzen zuenez, jada soma zitekeen bere eragin frantseslea.86 Beraz Iztuetak, Gipuzkoako historia probintzial ofiziala edo ofiziosoa herritar ikasi gabeen artean sozializatu nahi zuen bitartean, Hiribarrenek jada hedatzen ari zen frantses historia ofizialari beste historia bat kontrajarri nahi zion.
|
Euskal
historia eredu bat. Ze euskal historia?
|
|
|
Euskal historia eredu bat. Ze
|
euskal
historia?
|
|
|
aztertu egin litzateke ea Xahok edo antzekoa zerabilten). Izan ere,
|
euskal
historiaren baitan epealdi nagusi batzuk ezartzeko euskaraz egin den lehen saioa genuke: I. Kapitulua. Iberia?
|
|
|
Hola, Laburdiri escuararen hatsapenac lanean (1710 inguruan idatzia), euskararen jatorri historikoen gaineko diskurtsoak bildu zituen, euskaraz eta latinez (zutabe paraleloetan). Erromatar eta greziar historia kontuak era landu zituen, baina batik bat
|
euskal
historia urrunaz aritu zen. Liburuaren lehen zatia, iragan urrunaz ziharduen hura, galdua bada ere, haren atalburuak gorde dira; eta titulu horiek argi erakusten digute historiaren ikuspegi kantabrista tubalista zerabilela:
|
|
|
Hola bada, XIX. mende aurreko herritar euskaldunei transmititzen zitzaien historia ia bakarra erlijiosoa zen. Ez, demagun,
|
euskal
historiarik. Ahozko eta tokian tokiko memoria kolektibo txikiak albo batera utziz (norbere herriko gertaerenak, eskualde mailakoak, etab.), euskaldun gehienentzat iraganari buruzko kontakizun ezagun bakarra Elizak irakatsitakoa zen.
|
|
|
Hauen iturria kordel literatura zela dirudi (herritar apalentzat frantsesez idatzitako istorioak). Ez da aldiz,
|
euskal
historia gaidun pastoralik aurkitzen XX. mendearen aurretik. Ez kantabriar konturik, ez Tubal, ezta Zuberoa bertako iraganaren inguruko konturik ere.
|
|
|
Ez kantabriar konturik, ez Tubal, ezta Zuberoa bertako iraganaren inguruko konturik ere. (Adierazgarria da, historiarekiko herritar euskaldunen, eta bereziki zuberotarren artean egon den ikuspegi aldaketa ikusteko, nola 1950 aldera arte itxaron behar izan den
|
euskal
historia gaiak pastoraletan nagusi bihurtzeko, istorio erlijiosoen eta Frantziako kondairen kaltetan, ordutik agertu baitira Etxahun koblakaria, Matalas, Santxo Azkarra, Agosti Xaho, Zumalakarregi, edo Agirre presidenta bezalako obrak.45)
|
|
|
4
|
Euskal
historia globalen saioak
|
|
|
4 1 Historia probintzialetatik
|
euskal
historietarantz
|
|
|
Iparraldean
|
euskal
historia komunak idazteko saioak bide hobetik joan ziren. Oihenarten ondoren, Jean Philippe Bela zuberotar militarra() aipatu behar da.
|
|
|
|
Euskal
historia kontuak ere agertu ohi zituen. Adibidez, argitaratu gabeko Bigerren libüria n, garaiko euskal gizartearen berriak, eta zuberotar historiaren ikuskera herrikoia ematen zuen54 Behinolako erlijio gerrak ere azaltzen zituen, bereziki Zuberoan XVI. mendean Erreforma eta Kontraerreformaren inguruan gertaturiko borrokak kontatuz, ikuspegi herritar eta katolikotik beti ere.55 Nolanahi ere, Zuberoako historiara mugatu barik, Egiategik Oihenart, Larramendi, Bela eta Sanadonen historia lanak ezagutzen zituen.
|
|
|
Egiategik bada,
|
euskal
historia orokor bat idaztea proposatu, eta asmo hori berak garatu nahi izan zuen. Bere lanak ordura arte euskaraz edo euskaraz eta frantsesez idatzi zituela kontuan hartuz, bere historia orokorra ere euskaraz (edo) egingo zuela pentsa zitekeen, gure historiografian mugarri bat markatuz.
|
|
|
5 1 Herritarren artean
|
euskal
historia hedatzen hasi: karlistada
|
|
|
|
Euskal
historia orokor bat sortzeko arazoez, ez soilik euskaraz baizik erdaraz ere ikus Goyhenetcheren gogoetak (1993: 139).
|
|
|
Hego Euskal Herrian, XVI. mende amaieratik gaztelaniazko historiografia apologetiko eta kantabrista azaldu zen foru erakundeen eta estamentu nobleen babespean. Ipar Euskal Herrian, XVIII. mende amaieran frantsesezko
|
euskal
historia aristokratikoak azaldu ziren bertako nobleen zerbitzuan. Kasu bietan, euskal elite politikoek monarkia osoari (dela Espainiakoari dela Frantziakoari) zuzentzen zieten mezua, haren aurrean defendatu nahi baitzituzten euren pribilegioak, eta logikoki monarkia bakoitzeko erdara nagusian idazten zuten.
|
|
|
XVI. mendetik 1876 urteraino, lau saio kontabilizatu ditugu euskaraz propioki historia generokotzat har daitezkeen lanak idazteko: Etxeberri Sarako medikuaren Eskuararen hatsapenac argitaratu gabea (XVIII. mende hasieran), Egiategi zuberotar irakasle filosofoaren
|
euskal
historia orokor proiektu gauzatu gabea (XVIII. mende amaieran), Iztueta gipuzkoar funtzionarioaren Guipuzcoaco Provinciaren condaira (1847an argitaratua), eta Hiribarren lapurtar apaizaren poema historikoak mende beraren erdialdean (1853an argitaraturiko Eskaldunak nabarmenduz). Ohargarria da lau autore hauetatik hiru laikoak izatea, eta guztiek ere euskaldun herritarren irakaskuntzaren inguruko kezka izatea.
|
|
|
Pentsa daiteke euskarazko hezkuntza interesatzen zitzaien heinean, historia formazio zibil horren parte gisa ikusiko zutela, eta hortik euskarazko historia lanak idazteko beren proiektuak. Kontrara, euskal idazle eliztar gehienek, beren obretan
|
euskal
historiaren oihartzun batzuk jaso arren, ardura nagusi gisa erlijioaren irakaspena zuten, ez historiarena. Zentzu horretan, aipaturiko lau saio horien bultzatzaileak ekimen indibidualez aritu ziren nagusiki, ez izanik, oro har, erakundeen babes sendorik.
|
|
|
|
Euskal
historia lanak (profanoak)
|
|
|
Azken bi zutabe horiekin unibertsitateko ikasleak eta irakasleak erakarri nahi ziren36 Batzarrean beste hiru zutabe gehitu ziren, batak Euskaltzaindiaren B eta D tituluak prestatzeko balioko zuen eta beste biak langile mugimenduari eta nekazaritzari eskainiko zitzaizkien. Arratsaldez, aldiz,
|
Euskal
Historiak, Zientzia Politikoak eta Tribunak izango zuten lehentasuna; izan ere, UEUren zere gina euskal kulturaz arduratzen zirenei gertaera politikoak eta kulturalak eztabaidatzeko topalekua eskaintzea ere bazen. Udako ikastaroetako irakasleei bidalitako oharretan zera gehitu zen, beraien lanak uda aurretik idatzita aurkeztu behar zituztela, multikopiaz argitaratu ahal izateko.
|
|
|
Hori da, beharbada, euskaldunen (abertzaleen) gehiengoari irekitzen zaion bidea. Halaz,
|
euskal
historia tragikoaren ildo tradizionala moztuz, eskoletarik haste, legalitatearen kultura bat haz liteke, etsaiaren kontzeptua ezabatuz, gaizki egin duenaren kontrako gaztigua onartuz eta euskal, frantses edo espainol legearen arabera ari dena ez baitezpada gutxietsiz. Legea, geure izaerei inposatzen dieguna halaber, orokorra denez, ez da nehoiz norberari egokitua, pentsatzeko, mintzatzeko eta ekiteko modu bat da.
|
|
|
Ez dago orain esaterik, baina nork daki zenbat azterketa historiko sor zitezkeen istorio bitxi horretatik abiatuta, Nafarroako eta Euskal Herriko historian sakonduz. Bianako Printzea, badakizue... agramondarren eta beaumondarren arteko gerra zibila, Nafarroa Beherea...
|
euskal
historia hitz batean.
|
|
2004
|
|
|
–Ikastolak urratu, landu, erein eta jorratu du hezkuntza proiektu berri bat: herri ohitura eta usadio galduak berreskuratu, euskara hizkuntza nagusitzat garatu, eleaniztasunaren kontzepzioa plazaratu, Euskal Herriaren osotasun territoriala defendatu,
|
euskal
historia eta geografia aurkeztu, euskal nazioaren proiektu eta sinbologia eragin, kantagintza, literatura, bertsogintza, pilota... unibertso euskaldun ustekoa eskolaratu?. 457
|
|
|
Anibal, Erromako Augusto eta erromatarrak, godoak eta mairuak. Horra
|
euskal
historiaren sekuentzia kronologikoa. Baina giro latzean idatzirik zeuden bertsoak, liberal iraultzaren ondorioak begi bistakoak zirelako, batez ere fede katolikoaren nagusitasuna ere kolokan jartzen zuten.
|
|
|
Bestalde, kasu jakin honetara etorrita, harentzat poesiak bere baitan ez du baliorik, hemen Arzaken kontra; hori batetik, eta, bestetik, oraingoan Kanpio nen kontra, aberrigintzako ez da bide eragingarria (94). Poesiak aberrigintzan izan dezakeen zeregina goraipatzen dutenei ihardesten die esanez, horretan denbora eman ordez, hobe dela giza kapitala hezkuntzan inbertitzea,
|
euskal
historia, legeak eta hizkuntza irakasten saiatuz (95).
|
|
|
Estatuak zehazturiko espainiar historiaren oinarri horietatik abiatuz, jakina, erkidego autonomoek beren garapen eta eduki propioak gehitu ditzakete. Eta horixe da EAEko gobernuak egin duena azken ikasgai horrekin10, bertan
|
euskal
historiako edukiak erantsiz, baina Estatuak ezarritako eskematik abiatuz ezinbestean. Horrek aldean dakar historia Espainiako zikloen arabera egituratzea eta ondorioz euskal historia ezin antolatzea modu propio batez.
|
|
|
Eta horixe da EAEko gobernuak egin duena azken ikasgai horrekin10, bertan euskal historiako edukiak erantsiz, baina Estatuak ezarritako eskematik abiatuz ezinbestean. Horrek aldean dakar historia Espainiako zikloen arabera egituratzea eta ondorioz
|
euskal
historia ezin antolatzea modu propio batez. Nolanahi ere euskal edukiak txertatzeko saio nahiko duina antzematen da, bereziki Hego Euskal Herriko historiari dagokionez.
|
|
|
Aldiz Iparraldeko historia nekezago txerta zitekeen Espainiako epealdietan, eta horregatik, ahalegin batzuk gora behera, nahiko bazterturik geratzen da. Hola bada, ikasleek ikasgai honen bidez
|
euskal
historia ikasteko izan zezaketen aukera espainiar abiapuntuak distortsionatua geratzen da.
|
|
|
Batxilergoko bigarren kurtsoko Historia ikasgai honetan
|
euskal
historiak duen ikuspegi propio falta selektibitateko probetan ere antzeman daiteke: EHUn egiten diren azterketetan behintzat, iruzkina egiteko jartzen diren testu original guztiak gaztelaniazkoak dira, sekula ez euskarazkoak (nahiz azterketarako itzuli egiten diren).
|
|
|
EHUn egiten diren azterketetan behintzat, iruzkina egiteko jartzen diren testu original guztiak gaztelaniazkoak dira, sekula ez euskarazkoak (nahiz azterketarako itzuli egiten diren). Hau da,
|
euskal
historiari lotutako testu historikoak hautatzean ere, beti gaztelaniazkoak aukeratzen dira(. El clero vasco ante el franquismo?, Bilboko La lucha de clases aldizkariko artikulu bat...). Antza azterketa horiek jartzen dituztenentzat euskarazko dokumentu historikorik ez dago, edo akaso badaudela jakin arren, ez dute ezinbestekoa ikusten euskal historian sakontzeko halakorik sekula jartzea.
|
|
|
Hau da, euskal historiari lotutako testu historikoak hautatzean ere, beti gaztelaniazkoak aukeratzen dira(. El clero vasco ante el franquismo?, Bilboko La lucha de clases aldizkariko artikulu bat...). Antza azterketa horiek jartzen dituztenentzat euskarazko dokumentu historikorik ez dago, edo akaso badaudela jakin arren, ez dute ezinbestekoa ikusten
|
euskal
historian sakontzeko halakorik sekula jartzea. Hor ageri da euskal historiaren beren ikuspegian euskarak ez duela lekurik.
|
|
|
Antza azterketa horiek jartzen dituztenentzat euskarazko dokumentu historikorik ez dago, edo akaso badaudela jakin arren, ez dute ezinbestekoa ikusten euskal historian sakontzeko halakorik sekula jartzea. Hor ageri da
|
euskal
historiaren beren ikuspegian euskarak ez duela lekurik.
|
|
|
Niretzat, eta azken kurtso honi dagokionez, izatekotan ere alderantziz luke izan: hasteko
|
euskal
historia bat eraiki ikuspegi propioarekin, eta hari, osagarri gisa Frantzia/ Espainiako (edo hobe Europako) historia erantsi. Baina horrek EAEko hezkuntza autonomia dena baino handiagoa izatea eskatuko luke (edo agian Eusko Jaurlaritzaren aldetik ausardia handiagoa izatea, moldapenak espainiar eredutik abiatuz egin beharrean aurrenik euskal eredua eginez eta ondoren hartara moldatuz Estatutik datorren oinarria).
|
|
|
Agian Eusko Jaurlaritza jabetu egin zen batxilergoko bigarren kurtsoak
|
euskal
historia ikasteko eskaintzen zuen aukera aski mugatua zela, zeren 2003 urtean Euskal Herriaren historia izeneko ikasgai bat sortzeko dekretua onartu zuen, batxilergoko lehen kurtsoan nahi zuten ikasleek hautazko gisa hartzeko aukera emanez11 Ikasgai guztiz berria da, ez dena ezein espainiar dekreturen moldapena, beraz euskal historia ikuspegi propioz lantzeko aukera ona izan zitekeen.... Hori da beraz aztertuko dudana.
|
|
|
Agian Eusko Jaurlaritza jabetu egin zen batxilergoko bigarren kurtsoak euskal historia ikasteko eskaintzen zuen aukera aski mugatua zela, zeren 2003 urtean Euskal Herriaren historia izeneko ikasgai bat sortzeko dekretua onartu zuen, batxilergoko lehen kurtsoan nahi zuten ikasleek hautazko gisa hartzeko aukera emanez11 Ikasgai guztiz berria da, ez dena ezein espainiar dekreturen moldapena, beraz
|
euskal
historia ikuspegi propioz lantzeko aukera ona izan zitekeen. Hori da beraz aztertuko dudana.
|
|
|
Kuriosoa da Batxilergoko bigarren kurtsoko espainiar Historian euskal edukiak txertatu baino bi hilabete lehenago aurkeztu zela Euskal Herriaren historia ikasgai honen dekretua. Eusko Jaurlaritzan beldur ote ziren zituztela nahi zituzten moldapenak egin espainiar historian eta beraz alternatiba gisa sortu ote zen
|
euskal
historia hau. Kuriosoa da halaber Euskal Herriaren historiahonen edukiak ez zituztela aprobetxatu gero Batxilergoko bigarren kurtsoko Historiaren edukiak moldatzeko orduan:
|
|
|
Kuriosoa da halaber Euskal Herriaren historiahonen edukiak ez zituztela aprobetxatu gero Batxilergoko bigarren kurtsoko Historiaren edukiak moldatzeko orduan: bietan ageri dira
|
euskal
historiak baina bietako ezein ez da bestearen eredu gisa erabili.
|
|
|
halako balioak sustatu nahi badira sor edo bultza bedi ikasgai espezifiko bat (etika edo dena delakoa). Ez dut esan nahi historia ezin balia daitekeenik aldika balio konkretuez gogoeta egiteko, baina historia ezin bihur daiteke balioen inguruko ikasgai baten ordezkoa (eta ohar honek ez du soilik
|
euskal
historiarako balio baizik berdin munduko historia ikasgaietarako zein beste edozein historiarako). Historiak, nire ustez, bere baitatik bultza dezakeen baliorik baldin badago akaso mundua ulertzeko zentzu kritiko orokor bat izan daiteke, ez asko gehiagorik (besterik da historiako gaiak balio konkretuaz gogoeta egiteko erabiltzea).
|
|
|
ikasgaiaren euskal dimentsioaren afera. Zergatik ikasi
|
euskal
historia. Zeren arabera definitu da euskal subjektu historikoa?
|
|
|
IV.
|
Euskal
historia hezkuntzan Goihenetxeren planteamenduan
|
|
|
Goihenetxe, arestian aipatu denez, Baionako unibertsitateko historia irakaslea zen,
|
euskal
historia ikertzeagatik zein dibulgatzeagatik aski ezaguna. Baina horrez gain, beste hainbat arduren artean, ikastoletan irakasle gisa ere eskarmentu zabala zuen.
|
|
|
Bertan, erantzunak eman bainoago historia irakasteak duen funtzioaz eta helburuaz gogoeta egiten du hainbat galdera pausatuz.
|
Euskal
historiaren inguruko gakoak, ene ustez, egoki aurkezten ditu hor. Euskal historia zer den eta ea historia nazionala gauza bera ote den aipatzen du batetik:
|
|
|
Euskal historiaren inguruko gakoak, ene ustez, egoki aurkezten ditu hor.
|
Euskal
historia zer den eta ea historia nazionala gauza bera ote den aipatzen du batetik:
|
|
|
Goihenetxeren proposamenean, beraz,
|
euskal
historia ez da funtzio adoktrinatzailedun historia nazional gisa ulertzen, baizik soilki Euskal Herrian kokaturiko historia gisa. Hola bada, Goihenetxek esplizitatu egiten du euskal historiaren ematen dion funtzioa zein den:
|
|
|
Goihenetxeren proposamenean, beraz, euskal historia ez da funtzio adoktrinatzailedun historia nazional gisa ulertzen, baizik soilki Euskal Herrian kokaturiko historia gisa. Hola bada, Goihenetxek esplizitatu egiten du
|
euskal
historiaren ematen dion funtzioa zein den: ez ikasleak abertzaletzea, baizik errealitatea ulertzeko bidea eskaintzea horretarako ahalik eta historia zientifikoena irakatsiz.
|
|
|
–Europako historia egitekoa da Euskal Herrikoa bezala? dio Goihenetxek, argi adieraziz
|
euskal
historia, Europakoa bezala (eta berdin frantsesa, suediarra zein indonesiarra), ez dela berezkoa, baizik historialarien lanarekin eraikitzen den konbentzio bat dela. Gainera euskal eta europar historien kasuak paralelismo handiak dituzte, bietako ezeinek ez baitu izan estatu propiorik, bai aldiz hainbat muga, barne zatiketa eta eskualdeen araberako dinamika desberdin, kontrajarri eta lotura gutxikoak ugari.
|
|
|
euskalduna eta europarra. Izan ere bere egitarauan ez da bakarrik
|
euskal
historia azaltzen baizik hau Europakoarekin batera emana da. Zentzu horretan Goihenetxeren proposamenari izenbururen bat jartzekotan, euskal historia?
|
|
|
Izan ere bere egitarauan ez da bakarrik euskal historia azaltzen baizik hau Europakoarekin batera emana da. Zentzu horretan Goihenetxeren proposamenari izenbururen bat jartzekotan?
|
euskal
historia, edo. Euskal Herriaren historia?
|
|
|
Ikuspegi horrek hainbat abantaila eskaintzen ditu, ez soilik europar dimentsioak duen interesagatik, baizik baita historiaren euskal zatiari dagokionean ere. Hola
|
euskal
historia ez da antolatzen ez zatitzen Frantziari lotutako Ipar Euskal Herri eta Espainiari lotutako Hegoalde baten artean, baizik Pirinioen alde biei eragiten dien europar marko global baten arabera. Abiapuntu hori landuz posible da diskurtso historiko propio bat garatzea, ez dena bere baitan hertsiko, baina ere ez dena estatuen marko soilera mugatuko, baizik guztiei eragiten dien europar dimentsio zabalagora hedatuko dena.
|
|
|
Abiapuntu hori landuz posible da diskurtso historiko propio bat garatzea, ez dena bere baitan hertsiko, baina ere ez dena estatuen marko soilera mugatuko, baizik guztiei eragiten dien europar dimentsio zabalagora hedatuko dena. Nolanahi ere, nik aukeran nahiago izango nukeen
|
euskal
historia, europar erreferenteak kontuan hartuz ardaztu arren, aurrenik ez ematea Europako historia guztiarekin batera. Eta zentzu horretan euskal subjektu historikoa lehenik zehatzago definitzeko saioa eskertuko nion (nik I.1 atalean proposatu dudan erako zerbaiten bere bertsioa), eta behin hori egindakoan planteatuko nuke Europakoa gehitzea.
|
|
|
Eta zentzu horretan euskal subjektu historikoa lehenik zehatzago definitzeko saioa eskertuko nion (nik I.1 atalean proposatu dudan erako zerbaiten bere bertsioa), eta behin hori egindakoan planteatuko nuke Europakoa gehitzea. Bestela euskal subjektuaren definizio inplizituekin jokatzen da, abiapuntu gisa hobeto zehaztea komeni direnak, nahiz gero praktikaren orduan ez izan ezinbestekoa haiek orpoz orpo segitzea (azken finean
|
euskal
historian, adibidez 1598an, zer gertatu zen kontatzeko ez da nahitanahiezkoa justu justu jakitea zeintzuk diren zure subjektuaren muga argiro zedarrituak, ziurrenik Euskal Herritik Parisko gertakarietara jauzi egin baituzu, eta handik Poloniara eta ondoren Nafarroa Beherera, etab. Baina horrek ez du kentzen abiapuntuan behintzat subjektua ondo definituta edukitzeko komenientzia).
|
|
|
ikasgaia baino: Goihenetxek proposatzen duen ereduak
|
euskal
historia ikuspegi propioz lantzeko aukera handiagoak ematen ditu, espainiar historiografiarekiko morrontza gainditzen laguntzen du, baina ez da bere baitan ixten. Alta, egungo hezkuntza planen baitan ez dut erraza ikusten halako ikasgai bat txertatzea (ez EAEn eta are gutxiago gainerako euskal lurraldeetan).
|
|
|
Kurtso berean dagoen hautazko Euskal Herriaren historia bai molda liteke hein batez Goihenetxeren proposamenekin, baina nik ez nioke hark proposatzen duen Europako historia orokorraren atala erantsiko, ikasgaia gehiegi ez zamatzeko. Azken finean, ene ustez,
|
euskal
historiak, merezi du ikasgai espezifiko bat.
|
|
|
Legez uste dut posible litzatekeela. Horretarako Espainiako Hezkuntza ministerioak ezarri dituen oinarrizko espainiar edukiak europar atalean sartu lirateke, eta EAEri edukien %45a finkatzeko aitortzen zaion eskumena gainerako europar historia osatzeko eta
|
euskal
historia gehitzeko erabil liteke. Jakina horrek historialari trebeen moldapen lana eskatuko luke, eta halaber %45eko kuota errespetatu ahal izateko, euskal administrazioak ezarriko lukeenez europar atalaren zati handi bat, euskal atalaren portzentaia urrituz egin litzateke hori (europar edukien faboretan).
|
|
|
Hola, DBHn munduko, Europako eta Euskal Herriko historia tarteka liteke; Batxilergoko lehen mailan munduko historia garaikidea batetik eta Euskal Herrikoa bestetik banako ikasgaietan eman (eta azken hau hautazkoa izanik Espainiakoa historia ere hautazko gisa eskain liteke); eta batxilergoko azken kurtsoan, ostera ere, euskal eta europar historia elkartuta azaldu. Aldaketa ofizial horiek etorri artean irakasleek eurek badaukate hein batez
|
euskal
historia egungo planetan txertatzen joateko aukera, ez agian egitarau osoak aldatuz baina bai parte batzuetan. Goihenetxek proposatzen duen programaren baitan, hainbat material historiko konkretu aurkezten da, ariketa eta gai konkretuak lantzeko aukera eskaintzen dutenak.
|
|
|
Hasteko esana denez,
|
euskal
historiaz gain Europako historia orokorra lantzeko bideak ere seinaltzen ditu Goihenetxeren proposamenak. Ez naiz horietan askorik sartuko, ez bada euskal edukiei eragiten dieten heinean.
|
|
|
Agian (berak esplizitatu ez arren) Goihenetxek zenbait ikasturtetan banatzeko helburuaz egin zuen proposamena. Nolanahi ere, une batzuetan zail da
|
euskal
historiaren haria segitzea kontinente osoko historiaren zurrunbilo zabalean. Zentzu horretan xehetasun gutxikoa begitantzen da batzutan euskal historia.
|
|
|
Nolanahi ere, une batzuetan zail da euskal historiaren haria segitzea kontinente osoko historiaren zurrunbilo zabalean. Zentzu horretan xehetasun gutxikoa begitantzen da batzutan
|
euskal
historia. Edozein kasutan, hezkuntza arloan diharduten profesionalek, bai egitarau berriak finkatu lituzketen administrazioko adituek, zein eskolan ari diren irakasleek, gogoetarako egitarau proposamen bat dute hemen.
|
|
|
Eta maiz uste da ikastetxean Euskal Herriaren (edo Espainia/ Frantziaren) historia irakaste hutsarekin ikasleak euskal (edo espainiar/ frantses) nazionalista sutsu bihurtuko direla. Konkretuki eta
|
euskal
historiaren kasuari dagokionez, Espainiako Real Academia de la Historia k aski sonatua izan zen salaketa egin zuen 2000 urtean:
|
|
|
Ikusten denez, ustez irakasten den
|
euskal
historiak salaketa izugarri gogorrak eragin ditu, gero horiek baieztatzeko frogarik eman ez bada ere6 Edozein kasutan susmoa hor geratzen da eta aldika aldika antzeko kritikak entzuten dira. Gainera salaketa horiek erantzun mimetikoak eragin dituzte, espainiar/ frantses curriculumek duten eraginari buruz.
|
|
|
Azken finean historia nola landu jakiteko teknika eta metodoei dagokio, eta arlo batez ere praktikoa den heinean, suposatzen da hemen ez dela ideologia eta halakorik sartzen. Eta hori egia da printzipioz,
|
euskal
historiako metodologiak beste edozein herrialderen historia lantzeko metodologiaren berdina izan behar baitu (grafikoak, estatistikak, testu iruzkinak...).
|
|
|
Nolanahi ere,
|
euskal
historian hizkuntzari lehentasuna eman diodala kontuan hartuz, komenigarria litzateke iruzkinak egitean euskarazko testu historikoak baliatzea (erdarazkoez gain, hauek ere ezinbestekoak baitira, baina hori orain arte inork ez du kuestionatu). Diot hau, sarriegi euskal historia landu izan denean euskarazko testu historikoak guztiz baztertu direlako.
|
|
|
Nolanahi ere, euskal historian hizkuntzari lehentasuna eman diodala kontuan hartuz, komenigarria litzateke iruzkinak egitean euskarazko testu historikoak baliatzea (erdarazkoez gain, hauek ere ezinbestekoak baitira, baina hori orain arte inork ez du kuestionatu). Diot hau, sarriegi
|
euskal
historia landu izan denean euskarazko testu historikoak guztiz baztertu direlako. Adibidez hainbat datu eskaintzen dituzte bertsoek eta kantuek (nekazarien bizimodua azaltzen dutenak, karlistadetakoak, Napoleonen gerretakoak...), euskal aldizkarietako artikuluek (Eskualdunakoak, Euskalzalekoak, Euzkadikoak, Argiakoak...), apaizen sermoiek (herritarren bekatuen inguruko salaketekin eguneroko bizitzaren inguruko albiste interesgarriak eskainiz), literatura lanetatik atera daitezkeen pasarte historikoek (Etxepare, Lazarraga, Axular, Mogel...), etab. Material oso heterogeneoa dago hor, hainbat zailtasunekin:
|
|
|
Orain arte azaldutako teoriak errealitatearekin alderatu guran, Euskal Herriko hezkuntzan
|
euskal
historia nola irakasten den aztertzeko kasu bat hartu dut. Konkretuki euskal hezkuntza ustez ongien dagoen Euskal Herriaren zatian, hots, Euskal Autonomia Erkidegoan (EAE) euskal historiaren egoera zein den aztertzen saiatu naiz.
|
|
|
Orain arte azaldutako teoriak errealitatearekin alderatu guran, Euskal Herriko hezkuntzan euskal historia nola irakasten den aztertzeko kasu bat hartu dut. Konkretuki euskal hezkuntza ustez ongien dagoen Euskal Herriaren zatian, hots, Euskal Autonomia Erkidegoan (EAE)
|
euskal
historiaren egoera zein den aztertzen saiatu naiz.
|
|
|
II. atalean
|
euskal
historia hezkuntza arloan aplikatzeko orduan dauden zailtasun eta bitartekoak aztertzen dira. Hor arreta berezia eskaintzen zaio historia abertzalearen eta ikasleak nazionalista bihurtzeko arriskuaren polemikari, ondorioztatuz guztiz egingarria dela euskal historia irakastea xede adoktrinatzaile dogmatikoak saihestuz.
|
|
|
II. atalean euskal historia hezkuntza arloan aplikatzeko orduan dauden zailtasun eta bitartekoak aztertzen dira. Hor arreta berezia eskaintzen zaio historia abertzalearen eta ikasleak nazionalista bihurtzeko arriskuaren polemikari, ondorioztatuz guztiz egingarria dela
|
euskal
historia irakastea xede adoktrinatzaile dogmatikoak saihestuz. Nolanahi ere arrazoi bat egon behar du euskal historia irakasteko.
|
|
|
Hor arreta berezia eskaintzen zaio historia abertzalearen eta ikasleak nazionalista bihurtzeko arriskuaren polemikari, ondorioztatuz guztiz egingarria dela euskal historia irakastea xede adoktrinatzaile dogmatikoak saihestuz. Nolanahi ere arrazoi bat egon behar du
|
euskal
historia irakasteko. Eta justifikazio hori euskal historia gure jendartean presente dagoen identitateetako bat aintzat hartzetik deribatzen da, identitate hori batik bat euskararekin erlazionatuz, ez ideologiekin.
|
|
|
Nolanahi ere arrazoi bat egon behar du euskal historia irakasteko. Eta justifikazio hori
|
euskal
historia gure jendartean presente dagoen identitateetako bat aintzat hartzetik deribatzen da, identitate hori batik bat euskararekin erlazionatuz, ez ideologiekin. Premisa horien gainean, posible ikusten da euskal historia erriguroso bat lantzea, euskal balioak bultzatuko dituena (euskararen, euskaldunen eta Euskal Herriaren ezagutzan sakonduz eta haiekiko gertutasuna bultzatuz).
|
|
|
Eta justifikazio hori euskal historia gure jendartean presente dagoen identitateetako bat aintzat hartzetik deribatzen da, identitate hori batik bat euskararekin erlazionatuz, ez ideologiekin. Premisa horien gainean, posible ikusten da
|
euskal
historia erriguroso bat lantzea, euskal balioak bultzatuko dituena (euskararen, euskaldunen eta Euskal Herriaren ezagutzan sakonduz eta haiekiko gertutasuna bultzatuz). Halaber II. atalaren baitan euskal historia landuz joateko erreferentzia liburu batzuk eta prozeduretako materialaren inguruko oharrak eskaintzen dira.
|
|
|
Premisa horien gainean, posible ikusten da euskal historia erriguroso bat lantzea, euskal balioak bultzatuko dituena (euskararen, euskaldunen eta Euskal Herriaren ezagutzan sakonduz eta haiekiko gertutasuna bultzatuz). Halaber II. atalaren baitan
|
euskal
historia landuz joateko erreferentzia liburu batzuk eta prozeduretako materialaren inguruko oharrak eskaintzen dira.
|
|
|
Ondoren, behin oinarri teoriko horiek finkatuta, orain arte
|
euskal
historia curriculumari lotuta egin diren bi proposamen aztertzen dira. Hola III. atalean EAEko hezkuntza sisteman ikas daitekeen Euskal Herriko historia ikasgaia aztertzen da, bere bertute eta gabeziak agerian jarriz.
|
|
|
Garibai, Larramendi, Garat anaiak, karlistak...), eta Euskal Herria uler liteke marko kultural gisa inplikazio politiko barik (Espainiak eta gaztelaniaz mintzo diren Hego Amerikako herrialdeek Hispanitate izeneko erkidego kulturala osa dezaketen bezala, horregatik denek estatu bakarrean biltzeko asmorik izan gabe).
|
Euskal
historia ikasgaian behintzat nik ez dut proposatzen balio nazionalistarik sartzea (ezein zentzutan), baizik soilik euskal izena merezi duen historia curriculuma lantzea, euskal hitzaren esangura konbentzionala, minimoetan behintzat, errespetatuz. Horretarako ezin dira euskaldunak, Euskal Herria eta euskara ezaugarriak baino gutxiago aintzat hartu.
|
|
|
Zein balio transmititu behar ditu
|
euskal
historiak. Berehala aipatuko dudan, euskal?
|