|
2000
|
|
|
Arte Eszenikoen Max Sariak Sevillan banatu ziren maiatzaren zortzian. Irabazleen artean
|
euskal
izen ugari suertatu zen. Jon Berrondok lortu zuen Eszenografia hoberenaren saria" La reina de belleza de Leenane" lanagatik.
|
|
|
Idazkion eragina Kataluniako Ipar mendebaldera, Aragoira eta Nafarroaraino iristen zen. Beste zenbaiten artean, hor aurki genitzake
|
euskal
izenak. Eta Nafarroako Lerga hirian, III. mendekotzat jotzen den oroitarri edo lapida hura, non irakur daitekeen:
|
|
2001
|
|
|
UTIKAN automobiletan eta jartzen ditugun" Euskeraz" letrerotxoak. Pikutara haurrei
|
euskal
izenak jartzeko dugun itxurakeria zimel hori! Ken paretik euskal" abizenak", ez beste, harroki agertu nahirik ditugun harroputzok!
|
|
|
Munduko bost kontinenteetan zehar bidaiatzen duenak edozein tokitan aurkituko ditu Euskal Herriko trenak eta autobusak,
|
euskal
izenekin, duten kalitateagatik hain ezagunak diren Gipuzkoako CAF eta Irizar enpresek eginak baitira. Horrela, enpresa horiek eta bertako langileak euskal herriko teknologia gorenaren eta kalitate profesionalaren ordezkari paregabeak dira.
|
|
|
Halaz guztiz, bere obrek, isilik ari direlarik hizketan, badute, haatik, izena. Eta izen hori maiz izan da
|
euskal
izena.
|
|
|
Zentsura bera baino urrutiago joan direla batzuk iruditzen zait. Zentsuraburuek" hitz egin" eta" pentsatu" ez zuten parekatzen, baina gainerakoan berdin, euskararenerabilera abertzalea debekatzen zutela;
|
euskal
izenak ez, baina bai Arana Goirik sorturikoak, antiespainolak zirelako. Horretaz landa, Francoren Espainia, paradisu poliglota.
|
|
2002
|
|
|
Espainiar eleberrigintzaren kasuan, J. M. Martínez Cacherok" Gerra Zibilaren urte antzuak" aipatu zituen eta G. Sobejanok guda urteetan eleberri esanguratsurik argitaratu ez izana aipatu zuen, baina euskal kasuan ondorioak askoz dramatikoagoak izan ziren, ez bakarrik hildako eta erbesteratuengatik, baita irabazleek ezarri zuten errepresio itzelagatik ere. Izan ere, garai hartan debekatu egin ziren
|
euskal
izenak, baita hilerrietako hilobietako euskarazko inskripzioak ere, eta kalean, administrazioan, kulturan... frankismoak zentsura zorrotza ezarri zuen. Gerra osteko belaunaldia euskal literaturako garrantzitsuenetako bat izan zela esan izan da, gehien behar zuena eman baitzion:
|
|
|
Gernikako Parlamentuazko gure loturea, Foruen ezereztutea arte, 1876 garren urtean. Gure arbasoengandik ekanduak, gure abizenak asko behintzat, gure ibaien, iturrien, soloen, eta basetxeen
|
euskal
izenak.
|
|
|
Anekdota txiker au bedi erakusburu. Bere" seme alabetarik" bati, empresa bati ezarteko
|
euskal
izen barri, labur, argi, egokiaren billa asi zan. Bizpairu urte dira.
|
|
|
EUZKEL IXENAK. Akarregi" tar Bittoren" ak seme bikotxak ixan ditu. Martiñen eta Bittoren
|
euzkel
ixen politak ipiñi dautsez ugutzaukeran. ¡ Ori da euzkel ixenakaz zuzen jokatutia...
|
|
|
52 Euskaltzaindiaren 17 arauaren arabera, nahiz ü gehitu den (Altzürükü moduko izen bereziak ere
|
euskal
izenak
|
|
2003
|
|
|
Trebiñuko eta Argantzongo udalen ekimenez, Euskaltzaindiako Onomastika Batzordeak Trebiñuko Herri Izendegia osatu du. Lanean herrien
|
euskal
izenak eta gaur egun ofizialak direnak biltzen ditu, baita kontzeju, auzo, baseliza eta kuadrillenak ere. Akademiako kide Henrike Knorrek adierazi duenez, barrendegiko toponimiak euskara berandu samar galdu zela erakusten du.
|
|
|
«Tekniko» deritzan azpi karpetaren barruan «Handik» eta «Hara» azpi karpetak daude. Epaileak
|
euskal
izen hauez eta geografiari buruzko deskribapen bat burutzen du. Espainia «han» izaki, hara doazen dokumentura KASera lihoazke.
|
|
|
Amaitzeko edo biribiltzeko: euren seinari
|
euskal
izena emon deutsien gurasoetarik 60, euskaldun garbiak dira aita eta ama; 20, bietarik bata erdalduna; eta 8, biak erdaldunak.
|
|
|
Manifestazioetan jende simaurra sakabanatzea.
|
Euskal
izenak zituzten seinaleak tirokatzea. Pankartak kentzea.
|
|
|
hau da, euskara, erlijioa eta baserritarraren bertutezko bizitzari dagokionez. Bi gizonak bentan topo egin eta elkarrekin joaten dira ibilaldi didaktikoan Peruren etxeraino, aurrena burdindegitik igarorik, hurrena ehundegitik, gero aroztegitik, eta abar; aukera horietan guztietan baserritarrak lanbide horietako tresnak eta horien
|
euskal
izen zuzenak erakusten dizkio Maisu Juani, eta baita baserriko ohiturak eta jarduerak ere. Bukaeran, adiskideak diren bi elizgizonen arteko elkarrizketa dator:
|
|
2004
|
|
|
Bertan azaltzen diren lanen artean, honakoak aipa genitzake: ...katsak eta erderakadak idazlana, Euskerazaintza Euskaltzaindia eta euskerea errian, 2004 urteko jardueraren azalpena, Hugh Tomas historialari ingelesak 1936ko gudan euskaldunak jasandako kalteen gainean azaldutakoari buruz Olazar' tar Martinek egiten duen azterketa, Euskerea ta japonera Azkue' ren ustez eta Latiegi' tar Bixentek Aragoiko Erdi Aroko eskuizkribu zaharretan aurkitutako
|
euskal
izenen gaia jorratuz eskaintzen duen ekarmena.
|
|
|
Batetik, Luis Nuñezek euskara arkaikoaren gainean egindako azterketa hartu du Olazar' tar Martinek bere Euskera zarra lanaren oinarri gisa. Bestetik, VIII. mendeko liburuetan aurkitutako
|
euskal
izenak aztertzen maisu dugun Bixente Latiegik, 850 urtean idatzitako lanean aurkitutakoak arretaz gogoan erabili ditu oraingoan, Aragoi Zarreko erri izen euskaldunak lanean. Eta hirugarrenik, Euskaldunak eta Europaren batasuna gaia sakondu du Atutxa' tar Paulek, ea zergatik sartu behar garen euskaldunak Europan bezalako galderei erantzuna emanaz.
|
|
|
Bitarikoa da batzorde horren eginkizuna, bi bitara ibili behar izan baitu Euskaltzaindiak azken urteetan: ...mastika arautu eta arau-emailea finkatzea du helburu, ondorioz normalizazioa lortu ahal izateko, eta inoizko batean ohiko izaten ziren desbideraketa eta gehiegikeriak uxatzeko; bestetik, Erregistro Zibilaren ataza da euskal onomastika horren harrera egokia egitea, legeak eskaintzen dituen modu desberdinetan bada ere (aurretiaz jarritako gaztelaniazko izenaren baliokide euskaldunaren bitartez edota
|
euskal
izen eta abizenen grafia eta fonetika euskarazkoetara egokituz, Euskaltzaindiak zehaztu duen moduan).
|
|
|
1.2 RIEV aldizkarian zetista eta seisten arteko liskarra pizten den urte be rean, Sabino Aranaren izendegia dela eta, beste eztabaida bat kaleratzen da, be re garaian izan zuen garrantziarengatik gaurko bibliografiak ere jasotzen due na (174). Kontu jakina da 1906an Gasteizko gotzain izendatua izan zen Cadena y Eleta-k, Pitillas-ko nafarrak, beren haurrentzat hala eskatzen zuten haurrei
|
euskal
izenak ipintea debekatu zuela eta jokabide honek euskal nazionalisten hasarrea piztu zuela. Luis Eleizalde izango da eliz hierarkiari aurpegi emango diona, gurasoek beren haurrei euskal izenak ipinteko eskubidea dutela errebin dikatuz.
|
|
|
Kontu jakina da 1906an Gasteizko gotzain izendatua izan zen Cadena y Eleta-k, Pitillas-ko nafarrak, beren haurrentzat hala eskatzen zuten haurrei euskal izenak ipintea debekatu zuela eta jokabide honek euskal nazionalisten hasarrea piztu zuela. Luis Eleizalde izango da eliz hierarkiari aurpegi emango diona, gurasoek beren haurrei
|
euskal
izenak ipinteko eskubidea dutela errebin dikatuz. Azkue sartzen da eztabaidan, Aranaren izendegia erabat berritu behar zela esanez eta, ondorioz, sorreran arazo politikoa zena linguistiko bihurtuz, ze
|
|
|
ren hori aldarrikatzean, Kanpionek Serapio Mujikari 1912ko abenduaren 4an egindako gutunean idazten dion bezala (175), Azkue Gotzainaren esanera jo katzen ari baitzen. Izendegiaren berrikuntzarako, bada, eliz agintariek batzorde bat izendatu zuten, parrokietan erretore jaunek «behar bezala eratutako
|
euskal
izenen zerrenda izan zezaten». Eleizaldek ez zuen begi onez ikusi jokabide ho ri eta joku horretan Azkueren eta honen lagunen eskua ezkutatzen zela iruditu zitzaion.
|
|
|
«Uno de ellos que habla y escribe bastante bien euzkera, pero es un carlista furibundí simo, otro que no es carlista y habla y escribe el euzkera, pero no bien y que debiendo escribir crónicas no las escribe, y el tercero que ni habla ni escribe el euzkera, pero habla y escribe acerca del euzkera» (176). Eleizalderentzat ho rietatik inork ez bide du autoritate linguistikorik Alderdiak (177) proposatuta ko
|
euskal
izenak «mote» batzuk besterik ez direla esateko. Urkijori ez dio inork eman euskalari patenterik, Karmelo Etxegaraik ez du gai horretan ezagutzarik, Txomin Agirrek euskarazko bi nobela ditu.
|
|
|
Garibai, Larramendi, Garat anaiak, karlistak...), eta Euskal Herria uler liteke marko kultural gisa inplikazio politiko barik (Espainiak eta gaztelaniaz mintzo diren Hego Amerikako herrialdeek Hispanitate izeneko erkidego kulturala osa dezaketen bezala, horregatik denek estatu bakarrean biltzeko asmorik izan gabe). Euskal historia ikasgaian behintzat nik ez dut proposatzen balio nazionalistarik sartzea (ezein zentzutan), baizik soilik
|
euskal
izena merezi duen historia curriculuma lantzea, euskal hitzaren esangura konbentzionala, minimoetan behintzat, errespetatuz. Horretarako ezin dira euskaldunak, Euskal Herria eta euskara ezaugarriak baino gutxiago aintzat hartu.
|
|
2005
|
|
|
Guk euskaldunok biziki maite dugu geure burua goraipatua izatea, baina nik ezagutu dudanaren arabera, euskaldunak ez gara hain ongi ikusiak. Filipinetan ikusten dute
|
euskal
izen bat, eta beraientzat kolonizatzaileen izena da. Eta bestalde, pilotariak oso ospetsuak ziren Filipinetan, baina gehienetan heien lantokia ez zen hain garbia, ustelkeria usaina zuen.
|
|
|
Hizkuntzak ematen digu horren arrastoa: zein berdurak du
|
euskal
izena. Porruak?
|
|
|
hainbat artisau lan egiteko prozedura eta materialen atala, objektu zaharrak eraberritzeko aholkuak, lanbideen inguruko elkarrizketak, iritziak, fitxa etnografikoak... Gaztelania da nagusi argitalpenean, tresnen
|
euskal
izenen glosarioa baino ez dator euskaraz. Lehen zenbakia nekazaritza eta artisautza azoketan banatzen ari dira eta hurrengo zenbakitik aurrera aldizkaria liburu dendatan salgai jarri nahi dute.
|
|
|
Gisa berean euskara ikasi nahi luketen ehunekoak helduen irakaskuntza indartu eta garatzeko premia erakusten du. Euskarazko toponomia atxiki eta agertzearen alde adostasun zabala nabaritzen da, duela zenbait urte borrokaren bitartez lortu eta oraindik hainbat leku publikotan kalapita iturri gelditzen den
|
euskal
izenen presentzia erabat onartu dela frogatuz. Horra hor Iparraldean lanean hasi den Euskararen Erakunde publikoarentzat ausarta izateko arrazoiak.
|
|
|
Denbora eta lekuak luze deskribatuta daude, hizkuntza maisuki darabil deskripzio horiek eta elkarrizketak ere taxuz emateko. Ikusgarria da Garateren ahalegina ipuin guztiak Euskal Herrian kokatzeko (ia protagonisten izen guztiak
|
euskal
izenak dira), ipuin horiek guztiak euskal tradiziora ekarri nahi balitu bezala. Sasoi garaikidean girotuta badaude ere, badira gertaera historikoak irudikatu nahi dituzten ipuinak," Arimen eguna" ipuina adibidez.
|
|
|
Anitzek nahi dute haurrek euskara ikas dezaten eta jatorrizko
|
euskal
izenak atxiki ditzagun.
|
|
2007
|
|
|
Eta ereiteak igaliak ekoitzi ditu: duela gutxitik hona
|
euskal
izenak ofizialak direnak baino ez jakina: ea infernura zigortzen gaituzten! erabil daitezke euskararen bitarteko kontsultak egitean.
|
|
|
Hegoaldetik, aztarren garbiak ditugu Errioxan eta Gaztela iparraldean. Ekialderantz,
|
euskal
izenak ugariak dira Aragoi Goienean eta Kataluniako Pirinioan. Beste hainbeste esan daiteke Gaskoniako lurraldeaz.
|
|
|
Euskarak, Araban ere, luzaroago iraun du tokiizenetan, bertako biztanleen ezpainetan baino. Baina hizkuntza galdu ahala,
|
euskal
izenotariko asko euren jatorrizko itxura galtzen joan dira eta desitxuratzen kasu batzuetan, eta gaztelaniazko ordezko ulergarriez ordezkatu izan dira beste batzuetan. Euskara, batez ere XVIII. mendetik aurrera, emeki emeki atzeraka joan da Arabako lurraldean.
|
|
|
Toponimian,
|
euskal
izenak nagusi dira, batez ere toponimia txikian, mikrotoponimia deritzanean, Nafarroan gertatzen den bezala. Etxe, larre, bide, oihan, mendi, zubi eta maila apaleko lekuei bertako biztanleek ematen dizkieten izenek erakusten dute hobeto zein hizkuntzaz mintzo ziren.
|
|
|
Euskara galdu duten neurrian, hiztunek hemen ere itxura berria eman diete sarri
|
euskal
izen zaharrei. Hala, Bernedo aldean, XVIII. mendeko dokumentazioan ageri diren Zubiaurre eta Bolinbide izenak, Zurrable eta Bolimbre bihurtu dira denborarekin.
|
|
|
Baliteke lehen ere
|
euskal
izenak egotea lurralde horretan, zeren autrigoien leinu zaharraren lurrak Errioxa Goien eta Burgoseraino heltzen baitziren. Den lez dela, ziur dakiguna da Erdi Arotik aurrera euskal izenok ugari azaltzen direla hor, toponimia nagusian ere bai, baina batez ere txikian.
|
|
|
Baliteke lehen ere euskal izenak egotea lurralde horretan, zeren autrigoien leinu zaharraren lurrak Errioxa Goien eta Burgoseraino heltzen baitziren. Den lez dela, ziur dakiguna da Erdi Arotik aurrera
|
euskal
izenok ugari azaltzen direla hor, toponimia nagusian ere bai, baina batez ere txikian. Euskal toki izenik gehien Oja, Tirón eta Arlanzón ibaien ibarretan datza.
|
|
|
Errioxarekin mendiz muga egiten duten San Vicente eta Valdelagunako ibarren goi parteak menditsuak dira eta
|
euskal
izenetan ugariak. Beheko lautadetan, ostera, guda gertaera ugari jasan zituzten lurraldeak izanik, euskal aztarrenak bakanago ageri dira.
|
|
|
Labrador Penintsulan eta Terranova islan (Kanada), non euskaldunak XVI. eta XVII. mendeetan ibili ziren baleatan, izen aztarren garbiak utzi zituzten: Plazentia, Barratxoa, etab. Mexikon ere lurralde bi bataiatu ziren
|
euskal
izenaz: Nueva Navarra eta Nueva Vizcaya.
|
|
|
Akitaniar hizkuntza euskararen dialektoa zela frogatzera datoz lurralde hartan aurkitutako inskripzio zaharrak ere: hango hilarrietan aurkitu diren
|
euskal
izenak dira testigantzarik garbienak. Latinaren garaiko euskal izenak dira, erromantzeak sortu baino lehenagoko euskararen arrastoak.
|
|
|
hango hilarrietan aurkitu diren euskal izenak dira testigantzarik garbienak. Latinaren garaiko
|
euskal
izenak dira, erromantzeak sortu baino lehenagoko euskararen arrastoak.
|
|
|
Hilarri inskripzio hauez gainera, gogoan hartzekoak dira agiri zaharretan dokumentatzen diren
|
euskal
izenak, batez ere toponimoak. Izan ere, hainbat euskal jatorriko izen dugu Gaskoniako lurralde horretan.
|
|
|
Izan ere, hainbat euskal jatorriko izen dugu Gaskoniako lurralde horretan.
|
Euskal
izenok hainbat ugariago dira gaurko Euskal Herriko mugarantz hurbildu ahala, batez ere Biarnoan eta Pirinio barreneko ibarretan. Hala esaterako, Elinberri, Auchen antzinako izena, Auskien hiri zaharra.
|
|
|
Erdi Aroko dokumentazioa ugaria da, berariaz Nafarroan eta bertako Foru Orokorrean. Honetan eta beste donazio, testamentu eta halako izkribu zaharretan hainbat
|
euskal
izen ageri dira, eta euskararen aldeko interesa duketenak batez ere toki izenak, pertsona izen eta goitizenak dira.
|
|
|
Bizkaiko kasuan, bereziki, euskarak atzera egin bazuen ere, Bilbora etorri zen komunista baten esanetan, ez zen gauza bera gertatu folklorean, dantzei eta musikari zegokienez; izan ere txistua eta euskal dantzak nonahi ikusten ziren udako jaialdietan. Gauza bera gertatzen zen abertzaleek erabiltzen zituzten milrayas prakekin,
|
euskal
izenekin eta Athleticeko jokalarien euskalduntasunarekin.
|
|
2008
|
|
|
Andres Iñigo euskaltzainak 2004an kaleratutako txostenaren arabera, zalantzarik ez dago Lizarrako merindadeko eremurik handiena euskalduna izan zela garai batean, toponimia eta agiri zaharrei men eginez bederen. Eskualdeko hiriburuaren izena bera jatorrian euskalduna izateaz gain Lizarra, beranduago sortu zen Estella izen erromantzeak poliki poliki baztertu zuena, asko dira merindadean
|
euskal
izen gardenak dituzten ibarrak (Berrotza, Gesalatz), herriak (Aramendia, Iturgoien, Oteitza) eta bestelako mendi, erreka, zelai, bide, soro eta abarrak. Agiriei dagokienez, aipagarria da, esaterako, 1561ean Lizarran inprimatu eta Nafarroan argitaratu zen euskarazko aurreneko liburua, Santxo Eltsoren dotrina.
|
|
|
C.C. Uhlenbeck hizkuntzalari holandarrari zor diogu lehendabiziko euskal erro aren sailkapen sistematikoa (1947). Aditzaren erroa alboan utzirik,
|
euskal
izenek era kusten zituztenak batu zituen, egitura ezberdin baikoitza jatortzat edo arrotzat hartu ondoren euskal lexikoaren estrato ezberdinak sailkatzeko gai izango zelakoan. Deskribapenaren arabera euskal erroak monosilaboak, bi silabakoak eta trisilaboak izan daitezke, atal bakoitzaren barruan azpisailkapenak ere egiten dituelarik.
|
|
|
Baina ezin dugu xede hau inolaz ere bete ez badugu lehenago antzinako doku mentazioa euskal lekukotzat jotzen, ez bagaude seguru zein izen den
|
euskal
izen eta zein arrotz, zein soinu euskararena eta zein inguruko beste hizkuntza batena. Segurantza hau hizkuntzalaritza historikoak bakarrik konparaketaren bitartez eman diezaiguke, metodo konparatzaileak eskatzen dituen baldintza zorrotzak garai ezber dineko baina ustez hizkuntza bereko datuei aplikatuz.
|
|
|
Izenak, monosilaboa izanez gain,/ d/ horzkari ahostuna erakusten du hasieran, prinzipioz euskal hitz jatorrek ez dutena. Seguru nago G. Bähr ek bere garaian izen honen berri eduki izan balu ez zukeela
|
euskal
izentzat hartuko, arrazoi honengatik hain zuzen: (Namen wie Derro, > sind dagegen wegen des Anlauts wohl kaum baskisch:
|
|
|
Lergako izkrizioa agertu zenean, berehala ikusi zen hango izen bat, Ummesahar, > euskaratik errez uler zitekeela eta beste biak, Abisunhar> eta Narhunges, hain zuzen, Akitaniako izen mult zoan sar zitezkeela bai osagaien aldetik bai fonetika arrazoiengatik ere. Mitxelenak Lizarra inguruan agerturiko Loxa> jainkosaren izena ere euskarazko lotsa rekin lotu zuen eta halaxe lortu zen
|
euskal
izen multzo ñimiño bat Nafarroan ere identifikatzea (Mitxelena, 1991).
|
|
|
Iturissa> (Poza lizenziadunaren garaitik euskarazko iturriza> ulertu da hemen; dudarik gabe zerrendako
|
euskal
izen garbiena, ez bada Iturista> irakurri behar behin tzat), Pompelon> (eusk. ala iber. elon?), Biturís> (gal.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, badira hitz juridiko esklusibo batzuk, Hiztegi Batuaren lehenengo itzuli horretan ageri ez direnak, baina bigarrenerako alboraezin gertatzen direnak. Esaterako, gure foru zuzenbideetako zenbait erakunde berezi izendatzeko,
|
euskal
izenak erabili izan dira betidanik. Are gehiago, askotan euskal izen horiek ez dute erdarazko parekorik eta, horregatik, erdaraz hitz egin edo idatzi arren, euskaraz erabili behar dira (ikus, bestela, Euskal Herriko Foru Zuzenbide Zibilari buruzko 3/ 92 Legea, uztailaren 1ekoa).
|
|
|
Esaterako, gure foru zuzenbideetako zenbait erakunde berezi izendatzeko, euskal izenak erabili izan dira betidanik. Are gehiago, askotan
|
euskal
izen horiek ez dute erdarazko parekorik eta, horregatik, erdaraz hitz egin edo idatzi arren, euskaraz erabili behar dira (ikus, bestela, Euskal Herriko Foru Zuzenbide Zibilari buruzko 3/ 92 Legea, uztailaren 1ekoa). Halako erakunde bereziak dira, besteak beste, hurrengoak:
|
|
|
Beste askotan, ez da maileguaren beharrik ikusi, horretarako bazegoelako
|
euskal
izena ongi eratua eta hedatua. Jokabide honen adibide ditugu:
|
|
|
Bilbo, > Ugao, > Larrabetzu, > Mungia> eta Plentzia.> Gaur egungo Bilbon ez dugu lekuko rik aurkituko baina, oraindik gerra ostean bizi zen Pablo Zamarripa euskaltzain txorierritarrak jakingo zituen. Berak Bilboko Zazpikaleetako, hots, Alde Zaharreko, kaleen
|
euskal
izenak argitaratu zituen, bestalde.
|
|
|
45 Euskal Herrian aurkitzen den kelonio bakarra Emis> > da, Nafarroa eta Arabako urmael batzuetan basa bizi dena. Horren
|
euskal
izen klasikoa, gutxienez XIX. mendearen erdialdetik dokumentatua, apoarmatua> da, alemanezko Schildkröte>(=, ezku tu (dun) apoa?) antzera osatua, eta, berez, gaztelaniazko galápago ren kidea da esanguraz. Dortoka, itxura denez, gure literaturan berriagoa da, eta erabilera orokorra du, gaztelaniaz ko tortuga> bezalatsu.
|
|
|
Jeltzaleek 1911 urtean Vatikanoaren baimena lortu zuten ume jaio berriak
|
euskal
izenekin bataiatzeko (ordura arte hainbat parrokiatan trabak izan baitzituzten). Azkueri, ordea, ez zitzaion egokia iruditzen jeltzaleek zerabilten sabindar izendegia, euskaraz ondo sortu gabeko izenak jasotzen zituelako.
|
|
|
Azkueri, ordea, ez zitzaion egokia iruditzen jeltzaleek zerabilten sabindar izendegia, euskaraz ondo sortu gabeko izenak jasotzen zituelako. Horregatik
|
euskal
izenak behar bezala jar zitezen 1911ko abenduaren27an Bilboko La. Gaceta, del. Norte egunkarira gutun bat bidali zuen, soluzioposible bat aurkeztuz. Artikuluan lehenik hizkuntza arloko arauak ebaztekoautoritateen gabezia seinalatzen zen («Faltos los vascos de autoridad inapelable en materia lingüística[...]»).
|
|
|
Artikuluan lehenik hizkuntza arloko arauak ebaztekoautoritateen gabezia seinalatzen zen («Faltos los vascos de autoridad inapelable en materia lingüística[...]»). Horregatik Gasteizko apezpikutzaren babespean batzorde tekniko bat sortzea proposatzen zuen
|
euskal
izenen zerrendanolabait ofiziala eratzeko175.
|
|
|
Bere beste hainbat proiekturekin gertatzen den bezala, Euskalzale aldizkaria() izan zen Azkueren gogoa, kasu honetan euskal toponimiaren ingurukoa, aurkezteko erakuslehioa. Nolanahi ere, praxia teorizazio publikoaren aurretik zekarren, zeren, berehala ikusiko denez, Azkuek jada 1895ean berak asmaturiko
|
euskal
izen bat ezarri zion toki bati (Ramon de la Sotaren etxe bati). Lehenik, baina, Azkuek Euskalzalen agertu zituen azalpenak aipatuko dira.
|
|
|
Nolanahi ere, Bilboko zabarkeriaren aurrean(« ¡ ¡ Astarloan izenean [Bilbon] eginiko kalea bere erderazko izenduna da!!»), Donostiako eredua aipatzen zuen, urte hartan kale izenak jartzen ari baitziren. ...lferrikoa zeritzon (udaletxearen sostengu faltagatik), baina, abiapuntu gisa, Bizkaiko euskaldun herri txikienei proposatzen zien «asi daite [ze] la kaleen izenak euskerazkotuten, da geldika geldika beste erriak bere gogoz edo lotsaz iarraituko dautse bide eder orretan.» Izatez, kale berrien izenetan egin ez zena, «aberats batzuk euren et, se ta iauregiai» egiten ari zirela aipatzen zuen, hots
|
euskal
izenak jartzen zizkietela. Eta Euskalzaletik Azkuek antzeko lanetan laguntzeko bere burua eskaintzen zien109.
|
|
|
«Prestará su concurso para la euskerización[...] de las etiquetas en Museos y laboratorios;[...] de los anuncios comerciales en la Prensa, catálogos y vía pública»112 Izatez Euskaltzaindiak mota honetako kontsultaren bat edo beste jaso ere egin zuen, nahiz oso bakan izan113 Eskaria, antza, zertxobait ugariagoa zen txalet eta gisako jabetza partikularrei zegokienean. Esan denez, Azkuek berak aipatuak zituen Euskalzalen aberats batzuen etxe berrien
|
euskal
izenak:
|
|
|
Ramon de la Sotaren kasuan, mende bukaeratik jarri zizkion bere etxe partikularrei Azkuek asmaturiko
|
euskal
izenak: lehenago, Sotaren 1892ko txaleta Villa María deitzen bazen, 1895ean, Azkue ezagutu zuen urtean, Areetan eraikitakoari Marit, sun Et, sea izena eman zion (Azkueren inpronta garbia daraman, s rekin) eta Bilbon 1898an eraikitakoari Ibaigane.
|
|
|
Sotaren kasuan, euskarara gerturatze hau bere bilakaera ideologikoari loturik dago. Baina Aznarrek ere bien ontzientzat
|
euskal
izenak onartzeak, (eta beren ontziola komunari Euskalduna izena emateak) fenomenoa ez zela hertsiki politikoa erakusten du. Beste adibide bat:
|
|
|
|
Euskal
izenen eskaria hein handiz ideologietatik haratago zegoela Getxoko auzo batean ikusi zen nahiko argi. 1903an José Isaac Amann ek, Enrique Aresti-k eta Valentín Gorbeña k, Algorta eta Areeta arteko lur sail zabalen jabe izanik, urbanizazio plan bat abiatu zuten.
|
|
|
Ordura arte Getxo aldean uda pasatzeko zenbait txalet eraiki ziren, baina auzune berria urte osorako bizigunea izateko planifikatu zen. Promotoreek
|
euskal
izen bat nahi zuten eta Azkueri eskatu zioten. Honek Neguri proposatu zien(, neguko uria?).
|
|
|
Hola 1904an, Sociedad de Terrenos de Neguri eratu eta berehala auzune berria eraikitzen hasi ziren122 Ohargarria da enpresa urbanizatzaile horren hiru jabeetarik ezein ere ez izatea abertzalea: ...putazioko presidente izana artean, eta 1907an Maurak herrialde bereko gobernadore zibil hautatuko zuena, errepresio antiabertzalean arituz123; Valentín Gorbeña industrialari dagokionez Sociedad Bilbaina elkarte liberaleko presidentea izan zen124 Abertzaletasunetik aldendurik egonik eta bete betean Bizkaiko oligarkia dinastiko espainolistaren partaide izanagatik, Neguriren inguruan laster Azkueri
|
euskal
izen berriak eskatu zizkioten. Luzea izan arren, merezi du José Isaac Amann en semeak 1909an Azkueri idatzi zion gutunaren zati nagusia jasotzeak:
|
|
|
Eta hala jarri ziren izenok, nahiz bigarren izen honek ez bide zuen lehenak besteko entzuterik lortu. Urte haietan Negurin (eta inguruetan) eraikitako txalet eta jauregi anitzi ere
|
euskal
izena ipini zitzaien, eta baieztatzerik izan ez badut ere, asko Azkuek proposatu zituela pentsa daiteke. Hor daude Luis Aznarren BakeEder (artean eraikia), Emilio Ibarraren Aitzgoien (1909), Fernando María Ibarraren Arriluze (1910), José Luis Oriol-en San Joseren et, sea (1914, Azkueren, s ortografiarekin), Pedro Barbier-en EguzkiAlde (1918), etab.126 Era guztietako ideologietako aberatsen artean topatzen dira euskal etxe izenak.
|
|
|
|
Euskal
izenen eskaria, aldi berean garatzen ari zen beste fenomeno batekin erlaziona daiteke: neoeuskal estilo arkitektonikoarekin.
|
|
|
Negurin, Manuel María Smith arkitektoak egindako Aitzgoien txaleta (1909), jada aipatua, izan zen aurrenetakoa128 Smith-ek, Amann ek, Pedro Guimonek, Ricardo Bastidak eta beste hainbat arkitektok neoeuskal estiloko etxe ugari diseinatu zituzten Negurirako eta beste zenbait lekutan eraikitzeko, estilo honek 1930eko hamarkadara arte iraunez129 Neoeuskal etxejeabeen artean ideologia guztietakoak zeuden. Eta Aitzgoien edo Askaltegi eraikinen kasuan bezala, neoeuskal etxeei maiz
|
euskal
izenak ipintzen zitzaizkien.
|
|
|
Baina Amann en gutunean ikus daitekeenez paradoxa batzuk ere baziren. Esate baterako, azken aldian atzerritar izenen «inbasioa» gertatu zela eta haien lekuan
|
euskal
izenak ezarri nahi zirela esaten zen bitartean, aldi berean, atzerritar jatorriko kirolei baino ez zitzaiela leku egingo aitortzen zen (futbola, tenisa, croquet a...), frontoi bat sortzeko aukera printzipioz baztertuz. Era berean euskal baserri itxurako eraikin bat egin nahi zen, baina ez nekazari munduan zituen funtzioekin, baizik burgesentzako askaltegi gisa.
|
|
|
Paradoxa hauek, Neguriko planteamendu osoaren adierazgarri dira. Izan ere, Negurik, bertako
|
euskal
izenak eta baserri itxurak gora-behera, ez zeukan inolako zerikusirik euskal mundu tradizionaleko habitat eta urbanismoarekin. Neguri, ingeles ereduko hiri lorategi gisa planteatu zen.
|
|
|
Hau X X. mende hasieran gertaturiko euskal identitate sinboliko baten eskari handiarekin lotu beharra dago. Txaletei, nahiz baserri itxurakoak ez izan,
|
euskal
izenak jartzeak ere, zentzu identitario bera zuen: familiari aterpea eta bizigunea eskaintzen zion lekua euskal izaerakoa zela erakustea.
|
|
|
Inplizituki ez ezik, esplizituki ere. Kirikiñok? bere eguneroko zutabetik Akademia zirikatzen segitzen zuen, erakundeak eta bertako kideen karguek
|
euskal
izenik ez izatea kritikatuz. Antza ez zen jabetzen edo ez zion ardura, gabezia hori egoerak eta prozedurek justifikaturik egoteak:
|
|
|
Antza ez zen jabetzen edo ez zion ardura, gabezia hori egoerak eta prozedurek justifikaturik egoteak: Akademiak edo bere karguek
|
euskal
izenik ez bazuten, ordura arte euskaraz ziharduen halako erakunderik egon ez zelako zen, eta beraz izen egokiak asmatzeke zeuden. Eta logikoa zen bezala izen horiek erakundeak berak sortu zituen, baina hori zuen egin kide guztiak hautatu, bildu eta auzia batzarretan adostu aurretik.
|
|
|
–Kirikiño?, ordea, ez zegoen itxaroteko, eta emaitzak berehala nahi zituen. Asmatu ere bere gogora asmatzen zituen Akademiareko
|
euskal
izenak, inorekin adostu gabe eta sabindar neologismoetan ohikoak ziren prozedura arbitrarioak erabiliz288 Kargu izenen kontua ez ezik hautagaiak ere kritikatzen zituen, «eltzainlagunen [urgazleen] artian Menéndez. Pidal bat» aukeratu izana adibidez, «baña Arriandiaga ta Urrutia MirenBijotzSemiak eta Bera Buruñurduna», hots, sabindar eskolako euskaltzalerik ez(« ¿ Euzkeraz etedaki Menéndez orrek?
|
|
|
Beraz Akademiaren hutsuneak zuzentzeko kritika konstruktiboak izan zitezkeenak (erakundeak
|
euskal
izena lukeela, akademikoek euskaraz aritu beharra...),. Kirikiñok, erakundeari autoritate oro ukatzeko kritika suntsikor gisa baliatu zituen.
|
|
|
Eta jeltzaleen sektore sabindarrenak euskararen arautzea ere mobilizazio gaitasun politikosozialaren ikuspegitik ebatzi gura zuen. Beraz argi zegoen jeltzaleen adostasunik gabe ezer gutxi egin zitekeela euskararen alde, haien esparrutik kanpo, «hartzaile» gutxi baitzegoen, adibidez
|
euskal
izenak jartzeko prest, edo euskal ortografia bat segitzeko interesa zuenik. Gehienez ere Gipuzkoa eta Nafarroa aldeko sektore tradizionalistetan aurki zitekeen oraindik hein bateko sentiberatasun euskaltzalea, baina gero eta EAJren eragin handiagoz, Argia aldizkariaren eboluzio ideologikoak erakuts zezakeen bezala404 Nolanahi ere, Gipuzkoa aldeko euskaltzaleen artean jeltzaletasunak gero eta indar handiagoa izan arren, hizkuntza kontuan malgutasun handiagoa gordetzen zuten.
|
|
|
–Aizu, olako ¿ oiek
|
euskal
izenak al dira?
|
|
|
–Arrazoi dezu, erantzun nion? ¿ baña zein dira ba
|
euskal
izenak?
|
|
|
Gaur itxura danez, orduan nion eguna iritxi da: Euskaltzaindiak
|
euskal
izenak bear ditugula aitortu ta izen oiek zein bear duten erabaki nai luke.
|
|
|
Ohartu. Luzearrek? ere aipatzen zuela
|
euskal
izenak, ordura arte bederen, soilik abertzaleek jarri izan zituztela (nahiz berak,. Lauaxetak, ez bezala, itxaropena zuen aurrerantzean beste alderdien jarraitzaileengana hedatzeko).
|
|
|
|
Euskal
izenen historia euskararen historiaren partea da, eta euskarak Euskal Herrian mintzatu diren erdarekin izan dituen harremanen historiaren zati bat. Hau da, oso estatus ezberdina izan duten hizkuntzen arteko botere eta truke harremanen alderdi bat.
|
|
|
– Trentoko Kontzilioak (XVI. mendean)
|
euskal
izenen erabilera arrunta eten zuen, umeak santu izenez bataiatu behar zirela agindu baitzuen. Horrela desagertu ziren Erdi Aroan erabat arrunt izandako izen asko:
|
|
|
Sabino Aranaren izendegi berria erabiltzea 1907an Gasteizko apezpikuak debekatu bazuen ere, Vatikanoak zuzenean esku hartu eta baimendu zuen haren erabilera ofiziala. 1932an, Errepublikak
|
euskal
izen guztiak erabiltzea legeztatu zuen. Sei urte geroago, Francoren diktadurak espainierazkoak ez beste izen guztiak debekatu zituen.
|
|
|
baimendu zen. Ordutik hona
|
euskal
izenak erruz hedatu dira: inoiz zaharrak berreskuratuz eta inoiz berriak asmatuz egin da hedapen hori.
|
|
|
Ez da, hala ere, goitizenak edo izen bikoitzak erabiltzeko ohitura desagertu. Asko dira erdal izen ofiziala dutela,
|
euskal
izena darabiltenak. Ohikoa da izen batzuk edo izen baten hainbat aldaera erabiltzea:
|
|
|
7 Ez dugu jorratu izenen aldaeren normalizazioa, hizkuntzen normalizazioaren alderdia dena duda barik. Argi dago
|
euskal
izenen hedapena euskararen normalizazioarekin batera doala. Argitzeke dugu, ostera, zer gertatzen den abizenekin, zein den abizenak era normalduan ofizialtzeko eta erabiltzeko arduragabekeriaren arrazoia.
|
|
|
Erreferentzi taldea, bistan da, Euskal Herria izan da. Euskal Herriarekiko atxikimendua erakusteko modu bizia eta erreza izan da
|
euskal
izenen hautua. Zein izan da ordezkapenaren erritmoa eta abiada?
|
|
|
|
Euskal
izenek joera orokorren, eskakizun psikosozialak, ondo betetzen dituzte:
|
|
|
Zer esan nahi du Alaitz izenak? Horrelako galderak aski ezagunak ditu
|
euskal
izenik duen orok. Zenbat aldiz entzun dugu horrelakorik. Euskal izenek, itzulpena?
|
|
|
Horrelako galderak aski ezagunak ditu euskal izenik duen orok. Zenbat aldiz entzun dugu horrelakorik?
|
Euskal
izenek, itzulpena, omen dute, azaldu behar ditugu, zer esan nahi duten azaldu.
|
|
|
|
Euskal
izenetan bat egiten dute batetik euskal kultura eta identitatearekiko atxikimenduak eta bestetik norberaren singulartasuna indartzeko joerak. Maider edo Auxkin izenak, esaterako, Maria edo Martin izenak baino nabariagoak dira europar izenen multzoan eta, ondorioz, pertsona, singularrago?
|
|
|
Izen berriak asmatzen ditu jendeak, inoiz onartutako irizpideen arabera, inoiz irizpide horiek guztiz baztertuz. Hala edo nola, jendeak?
|
euskal
izenak, asmatzen ditu.
|
|
|
). Izen komun horiek dira erdaldunek
|
euskal
izenek, esanahia, dutela uste izatearen arrazoia.
|
|
|
Gure ikerketa honetan, kontrako ahaleginaz jardun dugu, hau da, nahita edo nahi gabe, gizonezko eta emakumezkoentzat balio dezakeen izen baten hautuaz.
|
Euskal
izen guztiak halakoak direla pentsa dezake euskaraz ez dakienak edo euskal tradizio onomastikoa ezagutzen ez duenak. Eneka zenbatean hartu dute emakume izentzat?
|
|
|
Erdal izenak argi eta garbi ordezkatu dituzte
|
euskal
izenek. Horrela jarraituz gero, erabat hegemonikoak izango dira.
|
|
|
Aipatutakoa nahikoa bada kritika justifikatzeko, proposamen batez amai genezake. Euskaltzaindia bada aholkularia toponimiaren gaietan, euskararen legeak agindu bezala, eta euskara zinegotziarekin eskuz esku ibiliko dela kontuan hartuta, jakinarazi ahal zion 1979tik, hau da betidanik, Bizkaiko hiriburuaren
|
euskal
izen ofizial bakarra Bilbo izan dela, hitz elkartuetan eta bakarrik. Horixe jadanik jakin zezaketenez, ulertarazi ere egin zitzaion, eta zer hobe horretarako Bilboko euskal komunitatearen ohitura aipatzea baino, udal batzaren erabakiak ez liratekeelako izan behar euskal komunitatearen ohituren aurkakoak.
|
|
|
Gainera, finantza erakunde berriak negozioaren zati handi bat Euskal Herritik kanpo egingo duenez, ez zaio komeini euskal nortasuna askorik azpimarratzen duen izenik. Hots,
|
euskal
izena bai barrura begira hemengo nortasuna aldarrikatzeko, baina diskretoa Espainian euskal kutsuko izenek sor dezaketen arbuioa eragozteko.
|
|
2009
|
|
|
Ingeniari lanbidea utzirik, Atharratze Sorholuze eta Basaburuko baserritarren bizipide nagusitzat jotzen zuen ardi esne ekoizpena bultzatzeari ekin zion. Iseya
|
euskal
izena eman zion gazta ekoitzi zuen, baita ardi esnearekiko jogurta ere. Sorholuzeko esnetegi kooperatibak ekoitzitako gazta hark zaukan kalitatearen lekuko argi, urrezko domina eman zioten 1929 urteko Parisko nekazal lehiaketa nagusian.
|