|
2001
|
|
|
|
Euskal
kulturan ere egundoko aurrerapena, mugarenbi aldetan batera jokatzea aise eta errazago izango baita aurrerantzean. Molde ezezaguna, muga hori hautsiko duena eta mugaz honaindiko eta haraindiko euskaldunak gertuago jartzeko lagunduko duena.
|
|
2003
|
|
|
Beno,
|
euskal
kulturan ere kritikak normalak izan liratekeela pentsatzea osasungarria delakoan nago, eta hori da egiten ahalegindu naizena. Hein batean lan honek deserosoa ere izan nahiko luke ez dakit lortuko duen, ni ere deseroso sentitzen naizelako gure kulturan gertatzen diren gauza askorekin.
|
|
|
Itziar Eizagirreren iritziz, loturak indartu behar ziren, unibertsitate publikora, elebitasuna eta «UEUren izpiritua (Uztaritzeko manifestuaren arabera) eramateko». Patxi Uribarrenek unibertsitate ofiziala salatu zuen, ez ziolako tokirik ematen ez euskarari, ezta
|
euskal
kulturari ere; baina, era berean, batzar handi bat egin behar zela uste zuen, dei pertsonal batekin, «UEU eta Euskal Herriko Unibertsitatea nola bide batera ekarri ikusteko». Andolin Eguzkitzaren ustez, Euskal Unibertsitatea lortzea bilakabide luzea izango zenez, UEUk, bere independentzia mantenduz, EHUren Udako Euskal Ikastaroa bihurtu behar zuen.
|
|
2004
|
|
|
Eta askotan euskal kulturaren munduan ezjakin huts dator, eta euskal arazoarekiko mentalizatu gabe. Euskararen ezagutzan sartu eta murgildu ahala, ordea,
|
euskal
kulturaz ere jabetuz doa, eta euskal arazoarekiko ere mentalizatuz. Lan horretan, irakaslearen egitekoa, bistan dago, guztiz garrantzizkoa da.
|
|
|
Nondik begiratuta?
|
Euskal
kulturan ere badago zentro bat, erdaraz egindakoa (gaztelaniaz nahiz frantsesez). Alde horretatik begiratuta, euskarazko kultura periferia da.
|
|
2005
|
|
|
Diote
|
euskal
kulturak ere berantiar izateko joera izan duela. Hizkuntzan argi azaltzen dela hori.
|
|
|
Ez gutxiago, askotan, beste elkarte eta erakunde batzuekin elkarlana bultzatzeko zirrikituak profitatzea. Elkarte bakoitzak, erakunde bakoitzak…
|
euskal
kulturan ere, bere interesak dauzka… eta elkarte horretan eta sistema honetan, elkarteen eta guztien interesen gainetik ezartzen dira norbere interesak. Orain oraindik, esango nuke, konspirazioa, batzuetan, inspirazioa baino indartsuago dela.
|
|
2006
|
|
|
Horiek horrela, funtsezko aldaketa politikoak egin behar dira, eta horretarako ardura politiko izugarri handia behar da. Zentzu horretan
|
euskal
kulturak ere badu bere ardura, hau da, militante abertzaleek ere badugu gure ardura. Edo aldaketa bat ematen dugu »iraultza gisako bat, nahi baduzu», edota geure sistemak autokritikatzen ditugu, edo...
|
|
2007
|
|
|
Gure lana ez da pailazoarena egin eta jendeari barre eragitea. Teatrora dedikatzen garenok, ofizio bat dugu eta
|
euskal
kulturan ere beharrezkoa da garbi uztea gure lana oso serioa dela, baina hori, gure kontu dago».
|
|
|
Bizi garen muga honetan euskalduntzeko giltza ikastolak du. Euskararen giltza beraz, baina baita
|
euskal
kulturarena ere. Alor hori ere askok ikastolan ezagutu baitute.
|
|
2008
|
|
|
Lortu du abertzaletasunaren eremuan ezkerrekoan ere bai gorrotozko erretena sortzea. Ahal izan duen neurrian, baita
|
euskal
kulturan ere. Eta asmo abertzaleen perzepzioa nahastea gugan eta gizarte osoan.
|
|
2011
|
|
|
Errepide, trenbide edo eraikuntza handien zati txiki batek gure etorkizuna berma dezake. Euskarazko komunikazioak merezi du tamainako apustua eta
|
euskal
kulturak ere bai.
|
|
|
Eta gizarteko beste sektore batzuk bezala, bagatoz aldarrikatzera gureak ere merezi duela konfidantza eta sostengu handiagoa. Hori funtsezkoa dela guretzat, baina baita euskararentzat eta
|
euskal
kulturarentzat ere.
|
|
2012
|
|
|
Kultura guztiek bezala,
|
euskal
kulturak ere, bi eratako adierazpideak ditu: berbazkokomunikazioan oinarritzen direnak (bertsolaritza, kantagintza, antzerkigintza, literatura, telebista, irratia, Internet, zinema, prentsa, liburugintza, aldizkarigintza, ipuin kontagintza...) eta berbazkoa ez den komunikazioa darabiltenak (dantza, arte ederrak, arkitektura, urbanismoa, moda, diseinua, musika...)
|
|
|
Kultura guztiek bezala,
|
euskal
kulturak ere bi eratako adierazpideak ditu. Batetik, berbazko komunikazioan oinarritzen direnak daude:
|
|
2014
|
|
|
Felisak, halaber, nekez imajinatuko zuen bere burua legenardunen ospitale batean sartuta, baina etxeko paperen artean zuen Indiako legenardunen aldeko elkarte bateko bazkide txartela, bertze 100 euro ordaintzera eramaten zuena, urtero. Horrela egin ziren biak hainbat kausa galduren defendatzaile, eta horrela bideratzen zuten beren solidaritatea, ez kanpoko jende dohakabearekikoa bakarrik,
|
euskal
kulturarekikoa ere bai: horrela egin ziren biok Egunkaria ko bazkideak (bere garaian) eta Berria koak (gero) eta Euskalerria Irratikoak?
|
|
|
|
Euskal
kulturan ere tradizionalki emakumeak eta gizonezkoak ezberdintzatizan dira aurkeztuak. Batzuen zein besteen ezaugarriak oso finkatuta geratu diraeta, aurretik aipatu den moduan, emakumeei atxikitako profila zehaztu behar izanezgero, halabeharrez matriarkatuari, ama transmisoreari eta Mari bezalako figuramitologikoei lotutako trazuak nabarmendu lirateke.
|
|
|
1947 eta 1996 urteen artean Belokeko Monasterioan grabatutako hogei ordu osatzen duten artxibo soinudun horietan, gehienak euskal liturgiari buruzko grabaketak dira. Belokek eragin handia eduki du bai liturgiaren aldetik, baita
|
euskal
kulturaren aldetik ere. Grabazio horretan daude Mugerren ospaturiko euskaraz kantatutako lehen bezperak, eta Aita Xabier Iratzederren elkarrizketak, besteak beste.
|
|
2016
|
|
|
Eta lautik hiru euskaldunak gara. Hizkuntzari eta
|
euskal
kulturari ere berebiziko garrantzia ematen diegu.
|
|
|
Bost seme alaben aita, gizon langilea eta izpiritu argikoa zen Robert, ostatuan, ongi etorria eta ele ona, grazia onarekin segurua zaukana. Familiari atxikia,
|
euskal
kulturan ere bermatzen zen: dantza, kantua, musa eta, nola ez, pilota bere pasioetan zauden.
|
|
2017
|
|
|
Denek diotenagatik esbastika agertzen zelako eraman izango zion, denek azpimarratzen baitute laburuaren jatorri zeltiarra. Azken xehetasuna da
|
euskal
kulturan ere agertzen dela, eta Francisco Goya y Lucientesen jatorri euskaldun gertu gertukoa ezaguna da.
|
|
2019
|
|
|
Eguneko plater nagusiak The Strokes, Rosalia eta Suede izango dira, baina, urtero moduan,
|
euskal
kulturak ere leku txiki bat izango du gaur, Anari eta Olatz Salvador kantautoreak arituko baitira. Rapa ere presente izango da, Brockhampton eta Princess Nokia estatubatuarren eskutik.
|
|
|
Txalapartan lan egitea berezia izan da, zeren izan da ezker abertzaleko argitaletxe bat, edo behintzat ingurune sozial horri eragiten diona, zeina zabalagoa baita jende batek uste duena baino, eta argitaletxe nafar bat gainera, nafar Erriberaren mugan dagoena, eta euskaraz eta gaztelaniaz argitaratzen duena. Horrek oso bazterrean jartzen zaitu, baita
|
euskal
kulturan ere. Jende batek Txalaparta ikusten du espainol argitaletxe baten gisan, gaztelaniaz ere argitaratzen duelako.
|
|
2020
|
|
|
Eta hori egiteko, irisgarritasunaren eta batez ere entretenimenduaren paradigmatik abiatzen ziren formulak gainditu behar ditu.
|
Euskal
kulturak ere hor bila dezake, agian, kamustuta daukan puntarentzat zorroztarria.
|
|
|
emakumeen eta gizonen artekoari, hizkuntzen eta kulturen artekoari eta gizarte bazterketari aurre egiteko estrategiak. Agenda politiko berri horretan, euskarak eta
|
euskal
kulturak ere eduki eta forma berrietara egokitzeko ahalegin berezi bat egin dute. Agenda hori ez da, noski, nire burutazioa, Nazio Batuen Erakundeak 2030 agendan adierazten dituen edukiak baino ez dira.
|
|
2021
|
|
|
Euskal kulturaren iturburu bilakatu diren mito moderno batzuk sakonki landu zituen. Besteak beste, Euskaldunen aintzinkotasuna eta berezitasuna edo Ibañeta eta Beotibarko gudu epikoak ikertu zituen erakusteko, Europako nazioetan gisa bereko mitoak asmatu, berrantolatu eta erabili
|
Euskal
kulturan ere.
|
|
|
narratibari ematen zaion ardura berezia. Narratiba, beste kulturetan bezala
|
euskal
kulturan ere" genero nagusi" bilakatu da Bigarren Gerlatik hona, berantarekin halakatu bada ere. Euskal literaturaren munduan aurkitzen diren partaide guziek (idazleek, irakurleek, argitaratzaileek, kazetetako eta unibertsitateko kritikariek) hogoi bat urtez obratua dute mugimendu" normalizatzaile" hori.
|
|
|
" Estereotipoetan kristoren kaltea egiten digu guri, eta
|
euskal
kulturari ere bai. Iparraldea hartzen badut, postal klasikoa:
|
|
|
Eta orduan euskarak ez dauka hori, ez dago bide horretan" (MIR1). Euskarak eta, BIR1 en iritzian, tradiziozko
|
euskal
kulturak ere bai:
|
|
2022
|
|
|
Orduetan Euskal Herrian, mugimendu berriak hasi ziren, horietan Enbata alderdi politikoaren sorrera (1963), euskara batuaren oinarrien finkatzea (1968),
|
euskal
kulturak ere berpiztea ezagutu zuen, kantagintzaren eta antzerkiaren bidez. Laborantza alorrean ere gogoetak hasi ziren, bereziki JACren (Jeunesse Agricole Chretienne) bidez. Mixel-ek berehala bat egin zuen mugimendu horietan. Pierre Laxague Azkarateko laborariak, bere lekukotasuna emaitean, gamartiar laborari gaztearen gogoeta fina eta ikusmen handikoa zela adierazten du.
|
|
|
Memento berean belaunaldi desberdinak biltzeko aitzakia ere da, elkarrekin gauzak antolatzeko.
|
Euskal
kulturak ere kanpaina huni esker, plaza publikoan ekimen desberdinak antolatuz, lekua hartzen du, herritar batzueri ikusgarri batzuen ezagutarazteko aukera emanez.
|
|
|
Agentziarako gaitasuna, mugimendua bera, gizonezkoekin edota hauen rolekin lotu izan baita historikoki (Rodó de Zarate & Estivill i Castany, 2016). Ekintza eta indarraren arteko lotura oso errotuta egon izan da
|
euskal
kulturan ere. Honela azaltzen du Teresa Del Vallek (1985:
|
|
|
Euskararen inguruko lehen ezaugarritzean segituan azaleratzen dira euskara ondarearekin lotzen duten narratibak, euskara pertsonaren identitatetik at dagoen elementu deskribatzailea izango balitz bezala. Euskararen deskribatze horretan, eremu geografikoa azaltzen da, eta baita
|
euskal
kulturarena ere, aisialdiarekin lotuta. Euskarazko produktu horien kasuan, baliabide eskasiarekin lotuta kalitate baxuagoa aipatzen da.
|
|
|
«Etengabe aritu zen idazten, eta Otoizlari aldizkaria sortu zuen. Fedezko artikuluez gain,
|
euskal
kulturari buruzkoak ere badira. Iturri inportante bat zen euskal idazleendako:
|
|
|
" Aristik 18 urterekin deskubritu zuen idazleek politikaz ere idatz zezaketela, idazten zutela, eta orduan jakin zuen politikaz idazteak dauzkan arriskuen berri.
|
Euskal
kulturan ere tabu baten gisa funtzionatu du binomio horrek: politika gai delikatua dela esan zaigu, hobe dela askorik ez bustitzea, gai deserosoetatik ihes egitea.
|
|
2023
|
|
|
Egia da gero eta jende gehiago ari dela animatzen, esan dezagun, gaur egungo estilo berrietan musika euskaraz egitera. Zenbat eta gauza gehiago egon, guztiontzat hobeto da, eta, horrekin batera,
|
euskal
kulturak ere gora egingo du pixkanaka.
|
|
|
Orduan errealiteak masailekotxoa ematen dizu, duela urte batzuk sumatzen zenituen gauzak pilatu zaizkizu burura, errurik gabe; argi ikusten duzu,
|
euskal
kulturan ere bada hegemoniarik eta hori zama egiten zaizu. Baina ez da berria, badakizu, ze inozoa izan zaren!
|
|
|
Parisko familia aberats batean jaioa, Lore Jokoak sortu zituen Anton Abadiaren anaia gazteenarekin, Charles Abadiarekin, ezkondu eta koinatuari erosi zion Baigorriko Etxauzia jauregian jarri zen bizitzen.
|
Euskal
kulturarekiko ere interesa erakutsi zuen (Pierre Loti ospetsuak Ramuncho eleberri sonatuan eskaintza berezia egin zion Euskal Herriaren ezagutzan emandako funtsezko laguntzagatik) eta, beraz, bere bokazioak batu zituen La Femme aldizkariko artikuluan euskal ohituren eta euskal emakumearen inguruko azalpenak uztartuz.
|
|
|
«Hezkuntzatik sortuko ditugu euskaraz hitz egiten duten eta ulertzen duten pertsonak baina euskarazko literatura irakurriko ez dutenak, musika entzungo ez dutenak edo euskarazko zinema ikusiko ez dutenak?». Horri zer erantzun eman, euskararen egoeran eragina izango duela argi du, baita
|
euskal
kulturan ere. Egungo egoera horren islatzat du:
|
|
|
Eta ehun ordurekin ikasturte batean ez duzu ezer aurreratzen. A eredukoek A eredukoekin egiten dute kuadrilla, erdara hutsean ari dira denbora guztian, eta ez dute euskararekin ezelako harremanik, ezta
|
euskal
kulturarekin ere. Hau da, oso baztertuta daude, sistemak berak baztertzen ditu.
|