|
2000
|
|
|
(...) Euskalgintzaren oinarriak huts egiten duela diot, eta bi puntutan oinarritzen naiz: alde batetik, esango nuke euskaldun berriak sortzen direla, baina nola halako
|
euskal
hiztunak direla,(...) EHE bezalako erakundeetan apenas hitz egiten da, EKBn ez zen hitz egiten eta Kontseiluan ez da hitz egiten hiztunaren gaitasun komunikatiboaz eta euskararen kalitateaz. Txepetxen teoriak, garai batean, euskal hiztun osoak sortu behar ditugula esaten zuen, hiztun horrek ez duela diglosikoa izan behar, gure gurasoek garai batean ziren bezala (eskolatu gabeak eta funtzio formaletarako euskara gorputzik gabekoak).
|
|
|
alde batetik, esango nuke euskaldun berriak sortzen direla, baina nola halako euskal hiztunak direla,(...) EHE bezalako erakundeetan apenas hitz egiten da, EKBn ez zen hitz egiten eta Kontseiluan ez da hitz egiten hiztunaren gaitasun komunikatiboaz eta euskararen kalitateaz. Txepetxen teoriak, garai batean,
|
euskal
hiztun osoak sortu behar ditugula esaten zuen, hiztun horrek ez duela diglosikoa izan behar, gure gurasoek garai batean ziren bezala (eskolatu gabeak eta funtzio formaletarako euskara gorputzik gabekoak). Orain gertatzen zaiguna da irakaskuntzaren bidez nolabaiteko corpus formalaren jabe direla, baina asko eta asko gero ez direla gauza mundu informalean euskaraz jarduteko.(...)
|
|
|
Sortzen ditugun hiztunek, oro har, ez dute ingurune soziolinguistiko oso euskaldunik, eta euskaldunak euskararekiko atxikimendua behar du. Atxikimendu hori ez duena ez da bihurtuko bihar etzi bere eguneroko gizarte harremanetan
|
euskal
hiztun(...)".
|
|
|
Gure asmoa da
|
euskal
hiztunak ez daitezela hainbeste gelditu hizkuntzaren alde normatiboarekin: gauza denak bere tokian esan behar dira, eta kontuz!
|
|
|
Hiru euskal irratiek SIADECOri eskaturiko inkesta baten arabera, Irulegiko Irratiak bereganatze tasa handiadu Ipar Euskal Herrian (21.000 entzule) eta batez ere Behe Nafarroan, bere entzuleria eremurik handiena duena, %92ko euskaldunekin; hau da, 17.500 pertsonak,, ezagutzen dutela irrati hau, eta entzuleriaren %71 leiala da. Gure Irratiak, entzute eremu nagusia Lapurdin du (48.000
|
euskal
hiztun baino gehiagorekin), eta24.000 entzule ditu Ipar Euskal Herrian, hauetarik 22.000 Lapurdin; hau %44, 4 da.Xiberoko Botzak, aldiz, 9.000 entzule ditu bakarrik; hau da, euskal hiztunen %1240 41.Azken inkesta honen arazoa da, euskal entzuleak bakarrik hartzen dituela kontuan; baina jada zehaztu dugun bezala, Irulegiko Irratiak eta Xiberoko Botzak badituztezenbait emankizun, inkesta, elkarrizk... Gainera, musika emankizunbatzuk, batez ere euskal rockarenak, euskaldunak ez diren gazteek ere entzuten dituzte.Euskal irrati soziatiboen iraunkortasuna eta indarra, emankizunen ekoizpen kostuamurriztea lortzen duen beren arteko lankidetza estuaz gain, dituzten elkartasun etasostengu sareetatik datoz:
|
|
|
Hiru euskal irratiek SIADECOri eskaturiko inkesta baten arabera, Irulegiko Irratiak bereganatze tasa handiadu Ipar Euskal Herrian (21.000 entzule) eta batez ere Behe Nafarroan, bere entzuleria eremurik handiena duena, %92ko euskaldunekin; hau da, 17.500 pertsonak,, ezagutzen dutela irrati hau, eta entzuleriaren %71 leiala da. Gure Irratiak, entzute eremu nagusia Lapurdin du (48.000 euskal hiztun baino gehiagorekin), eta24.000 entzule ditu Ipar Euskal Herrian, hauetarik 22.000 Lapurdin; hau %44, 4 da.Xiberoko Botzak, aldiz, 9.000 entzule ditu bakarrik; hau da,
|
euskal
hiztunen %1240 41.Azken inkesta honen arazoa da, euskal entzuleak bakarrik hartzen dituela kontuan; baina jada zehaztu dugun bezala, Irulegiko Irratiak eta Xiberoko Botzak badituztezenbait emankizun, inkesta, elkarrizketa... frantsesez. Gainera, musika emankizunbatzuk, batez ere euskal rockarenak, euskaldunak ez diren gazteek ere entzuten dituzte.Euskal irrati soziatiboen iraunkortasuna eta indarra, emankizunen ekoizpen kostuamurriztea lortzen duen beren arteko lankidetza estuaz gain, dituzten elkartasun etasostengu sareetatik datoz:
|
|
|
Protagonisten arloari begiratuz gero, erraz asko ikusten da egunkari honenorrialdeetan kultura eta hezkuntza mundukoak direla
|
euskal
hiztunak. Euskarazgutxien egiten dutenak, politikariak, administrazioetako ordezkariak, ekonomialariaketa kirolariak dira.
|
|
|
Zein eredu erabili hedabideetan? Zeinekinbide urratu hezkuntzan,
|
euskal
hiztun eskolatuek ahozko trebetasunak egoki garaditzaten?... Galdera hauen guztien erantzuna erraz topatuko dugu, inguruko hizkuntzen bilakaera eta errealitatea aztertuz gero; gurean, ordea, erantzun gabe dauzkagu.
|
|
|
Euskara beste edozein hizkuntzaren antzera teknologiatik hurbil egon daiteke, etateknologia euskaraz ere helduko zaie
|
euskal
hiztunei. Ahoskerari buruzko gomendioargien multzo batek aparatu teknologikoen hizkuntza kalitatearen hobekuntza baino ezdu ekarriko.
|
|
|
Euskaraz adierazi izan dugunean,, gutxiespen konplexutzat? edo itzuliizan dugu
|
euskal
hiztunaren jarrera desegile hau izendatzeko. Txillardegiren lanhauetan, ordea, ordurako begiz joa zegoen hizkuntza portaeraren azterbidean.. Hizkuntza gorrotoa?
|
|
|
41 zk. (1986), 109 Armenia ala Soviet Batasuna? Berriro ere nazio arazoa. 48 zk. (1988), 23 Iraultzaren hizkuntz politika. 51 zk. (1989), 69 125.000
|
euskal
hiztun Ameriketan? 52 zk. (1989), 99 Eliza Katolikoa eta euskaldungoa. 53 zk. (1989), 131 Euskal Herriaren Adiskideak eta nabigazio zientziak:
|
|
|
INTXAUSTI, Joseba Euskara Valladolid-en (1938) (Orain eta Hemen). 5 zk. (1978), 81 125.000
|
euskal
hiztun Ameriketan? 52 zk. (1989), 99
|
|
2001
|
|
|
Kontuan izan behar dugu gainera nafar hiriburua bi unibertsitateren egoitza dela (Opus eta NUP), eta horrek alokairu eskaera handitzen du. Pisua bilatzea zaila bada, berau
|
euskal
hiztunekin konpartitzeak zailagoa dirudi.
|
|
|
Gure eskuetatik igarotzen den hiztungai hori
|
euskal
hiztun bihurtzea: hauda, euskaraz komunikatzeko gaitasunarekin eta euskaraz komunikatzekojoera argiarekin.
|
|
|
Etorkizuneko euskaldunaden gure ikaslea bertan biziko delako, ingurune horretan bertan bizi direnekin komunikatuko delako eta euskara bera komunitate horretan dagoelako. Ikastaldeareningurune hurbiletik taldera eta taldetik ingurune hurbilera, zubiak luzatu behardira, ikas prozesuaren hastapenetatik ohitura komunikatiboak sortzen hasteko.Jarduera honek ikaslea eta
|
euskal
hiztuna harremanetan jartzea du helburu, batetikikasleak hiztunak ezagut ditzan eta haiekin ohitura komunikatiboak sortzenhasteko, eta bestetik euskal hiztuna ikaslearen ikas prozesuaz jabe dadin eta lagundiezaion. Aurrerago azalduko dugu hau patxada handiagoz, adibide batzuen bidezhobeki ulertzeko.
|
|
|
Etorkizuneko euskaldunaden gure ikaslea bertan biziko delako, ingurune horretan bertan bizi direnekin komunikatuko delako eta euskara bera komunitate horretan dagoelako. Ikastaldeareningurune hurbiletik taldera eta taldetik ingurune hurbilera, zubiak luzatu behardira, ikas prozesuaren hastapenetatik ohitura komunikatiboak sortzen hasteko.Jarduera honek ikaslea eta euskal hiztuna harremanetan jartzea du helburu, batetikikasleak hiztunak ezagut ditzan eta haiekin ohitura komunikatiboak sortzenhasteko, eta bestetik
|
euskal
hiztuna ikaslearen ikas prozesuaz jabe dadin eta lagundiezaion. Aurrerago azalduko dugu hau patxada handiagoz, adibide batzuen bidezhobeki ulertzeko.
|
|
|
Ikus dezakezuenez, edukia zehazteko aukera asko dugu. Hauek guztiakegokiro lantzeak
|
euskal
hiztun batek dituen behar komunikatiboak asetzea dakar, zalantzarik gabe.
|
|
|
1) euskarari eta euskalhiztunen bizitasunari dagokienez: a) laguntza instituzionalak orientazio instrumentalean eta integratzailean eragiten du; emandako laguntza instituzionala handia delauste duten subjektuek dute mota instrumentaleko orientazio indartsuena, eta integratzaile indartsuena emandako laguntza instituzionala txikia dela uste dutenek; b)
|
euskal
hiztunen estatusak orientazio integratzailean eragiten du, indartsuenadutenak estatusa altua dela uste duten subjektuek dutelarik; eta c) euskal hiztunendemografiak ere orientazio integratzailean eragiten du, euskaldunak gehiengoadirela uste dutenek izanik orientazio hori indartsuen; 2) gaztelaniaren eta erdal hiztunen bizitasunari dagokionez: a) laguntza instituzionalak orientazio instrumentalean eta integratzailean eragiten du:
|
|
|
Nahiz eta lau arlo teoriko horien artean korrelazio positiboak izatekojoera izan, dimentsio horiek elkarren artean askeak dira, horregatik ez diranahi eta nahi ez positiboki korrelazionatuta aurkitu behar, lehen aipatu denmoduan. Hala ere, korrelazio positibo hori gertatzen denean, hau da, estatusaltuko taldea menperatzailea denean eta gehiengo taldea bere egoera mantentzen saiatzen denean, ukipen egoeran dauden taldearteko distantzia handitu egiten da; horixe da euskara eta
|
euskal
hiztunen egoera (estatusbaxuko taldea, menperatua, gutxiengoa eta egoera aldatzen saiatzen dena). 3) Lehen aipatu diren analisi eta aplikazio mailak baino orokorragoak direnak: maila sozietala eta politiko territoriala (Azurmendi, 1987, 1988, 1999), edo sozietala eta historiko soziala (Hogg eta Abrams, 1999); ikuspegihorretatik taldeak sortu eta garatzen diren eszenatokiak kontuan hartzendira; emaitza enpirikoen kontraesanak esplikatzeko azken analisi maila hauerabiltzen da askotan.
|
|
|
Autore honek hauxe ulertzen du euskarazko alfabetatze kontzeptuaz: lehenune batean, bigarren hizkuntza batean eskolatua izan den
|
euskal
hiztun orok bereideiak idatziz nahiz ahoz zuzen azaltzeko daukan gaitasuna; bigarren une batean, gai akademikoak nahiz sozialak erabiltzeko erakusten duen gaitasuna edota, bestelaesanda, hizkuntzaren erabilera modernoa (Iztueta, 1992, 70 or.). Hala ere, autorehonen ustez gertatzen dena hau da, euskal hiztun gehienak, bigarren hizkuntzabatean alfabetatuak izanik ere, analfabetoak direla beren ama ...
|
|
|
Autore honek hauxe ulertzen du euskarazko alfabetatze kontzeptuaz: lehenune batean, bigarren hizkuntza batean eskolatua izan den euskal hiztun orok bereideiak idatziz nahiz ahoz zuzen azaltzeko daukan gaitasuna; bigarren une batean, gai akademikoak nahiz sozialak erabiltzeko erakusten duen gaitasuna edota, bestelaesanda, hizkuntzaren erabilera modernoa (Iztueta, 1992, 70 or.). Hala ere, autorehonen ustez gertatzen dena hau da,
|
euskal
hiztun gehienak, bigarren hizkuntzabatean alfabetatuak izanik ere, analfabetoak direla beren ama hizkuntzan, euskaraez delako hizkuntza dominatzailea ez sozialki eta ezta kulturalki ere.
|
|
|
Horiek guztiak plazaratzeko ekin genion Mitxelenaren euskal lanak gaztelaniaz jartzeari, baina
|
euskal
hiztunok ezin diogu bizkarra erakutsi geure erantzukizunari, ezin ditugu geure erruak besteenekin zuritu. Egia da, halaber, ulergarria dela halako atakan dagoen herri batek, bere baitara bildurik, bere bertuteak ederretsiz aurkitzea historiaren bazterño batera zokoratu izanaren ukendua.
|
|
|
Erabilera, tradizioa, hiztunen jardunak eta aurrerabidea zituen kontuan. Eta aurrerabide horretan, gaztelaniak
|
euskal
hiztunongan zuen eraginak kezkatzen zuen, ohartzen baitzen gaztelaniak bizi gaituela, begi bistakoa egiten baitzitzaion gaztelaniak bizi duela, neurri batean eta hondo hondoan, guk darabilgun euskara.
|
|
|
Gogoan dut euskaraz ez dakiten euskal herritarren hizkuntza harresia aipatu niola, besteak beste. Halaber, esan nion osasungarri litzatekeela, erdal hiztunen herritartasunarentzat bezala
|
euskal
hiztunon bertakotasunarentzat ere (euskara inoren aurka erabili baino, euskara geure buruen alde baliatu nahi dugun euskal hiztunontzat, alegia), euskal komunitate osoak gure arazo, kezken eta nahien berri izatea. Horretarako, euskal lanak âtartean eta nabarmen, Mitxelenarenarenak berarenakâ Â ezagutaraztea guztiz beharrezkotzat jotzen nuela erantsi nion.
|
|
|
Gogoan dut euskaraz ez dakiten euskal herritarren hizkuntza harresia aipatu niola, besteak beste. Halaber, esan nion osasungarri litzatekeela, erdal hiztunen herritartasunarentzat bezala euskal hiztunon bertakotasunarentzat ere (euskara inoren aurka erabili baino, euskara geure buruen alde baliatu nahi dugun
|
euskal
hiztunontzat, alegia), euskal komunitate osoak gure arazo, kezken eta nahien berri izatea. Horretarako, euskal lanak âtartean eta nabarmen, Mitxelenarenarenak berarenakâ Â ezagutaraztea guztiz beharrezkotzat jotzen nuela erantsi nion.
|
|
|
Ukazioen sukar horrek jota, —alde eta aldi guztietan— euskara hizkuntza bat bera dela ezin onartu dute; ezta ere
|
euskal
hiztunen komunitatea bakarra dela. Muturreraino eramanez apriorismo politikoa, dekretuka, inprimaki eta letreroak elebakartuz, lankidetza hitzarmenak hautsiz, zor duen diruaren ordainketa ukatuz, instituzio kulturalak mesprezatuz, jokabide beligerante eta probokatzailean.
|
|
|
|
Euskal
hiztunen komunitatearen berri eman: euskal munduaren aberastasuna erdaldunen begi bistan jartzean dugu beste erronka handi bat.
|
|
|
Izan ere, askotan aipatzen den bezala, ezin da maitatu ezagutzen ez dena, eta erdal komunitateak ez du
|
euskal
hiztunen komunitatearen berri handirik. Benetan ezagutu beharrekoak dira hainbat ikerlanetan erdaldun batzuek gutaz adierazten dutena, harrigarria baita; ezjakintasunak eta aurreiritziek josita.
|
|
|
Horregatik, hain zuzen ere, euskal errealitatearen irudirik atseginena saltzen hasi behar dugu ohiko marketing kanpaina bailitzan: erdaldun batzuk gure hizkuntzarekiko mirespena garatzen hasiko dira,
|
euskal
hiztunen komunitatearen aberastasuna ezagututa soilik.
|
|
|
|
Euskal
hiztunen komunitatearen bizindarra
|
|
|
Hori kontuan izanik, hitzak gorabehera, begien bistakoa da zer esan nahi den
|
euskal
hiztun komunitatearentzat diskriminazio positiboa eskatu ohi zenean. " Politika positiboaz" mintzatzea hobetsia dago egun.
|
|
|
Nahi adina luza nezake jardunbide neure ustez erratuen zerrenda, baina, funtsezkora etorrita, berriro diot:
|
euskal
hiztunoi baliagarri zaizkigun kontuei begiratu behar genieke gehiago, eta gutxiago, berriz, askoz gutxiago, kanpora begira normaltasun itxura egiteari. Hiztunonak baitira eskubideak, ez hizkuntzarenak.
|
|
2002
|
|
|
Komunitate mota guztietan behar da komunitate horretako partaide izatearen kontzientzia, eta hizkuntzetan ere bai. Horren premia ere badago, euskaldun berri asko edo etxean ikasi duten asko, esaterako, ez dira
|
euskal
hiztun komunitatearen partaide sentitzen. Honekin Fishman edota Txepetxen planteamenduetan gaude, eta gakoa horretan dago.
|
|
|
Erabilera ez formalean ere ez dugu behar bezala asmatu, eta hor egiten da bizitza gehiena. Eskolak euskaraz dakiten pertsonak ematen dizkigu baina ez
|
euskal
hiztunak, alegia, euskaraz mintzo direnak, eta gainera eskolari ezin diogu hori eskatu. Hori beste nonbaiten landu behar da eta hor ere ez dugu behar bezala asmatu.
|
|
|
Duela hogei urte baino askoz hobeto gaude, bai, baina arriskua oso presente dago beti.
|
Euskal
hiztunentzat hizkuntza beti izan behar da hizpide, horrela tentsio puntu bat mantentzen delako. Ezin gara lasaitasunean erori," euskara ondo doa" eta kito.
|
|
|
Ezagutzatik erabilerara pasatzeko baldintza batzuk behar dira. Gipuzkoa eta Bizkaian bada
|
euskal
hiztunen komunitate bat, Araban Aramaio salbuespen gehienez protokomunitate batzuk daude. Hor dago toki batzuetan erabileran aurrera egitearen klabea.
|
|
|
Zenbait tokitan izan daiteke kezka, Gasteiz batean etorkinek euskaraz edo erdaraz ikasten duten ez da kezkagarria. Gasteiz moduko lekuetan, garrantzitsuena euskal komunitatea sortzea da;
|
euskal
hiztunen kopuru esanguratsua badago, baina neurri handi batean sakabanatuta. Araba moduko toki batean ezin da euskarazko zerbitzuen aldarrikapenean hasi euskal hiztunen komunitatea sortu baino lehen.
|
|
|
Gasteiz moduko lekuetan, garrantzitsuena euskal komunitatea sortzea da; euskal hiztunen kopuru esanguratsua badago, baina neurri handi batean sakabanatuta. Araba moduko toki batean ezin da euskarazko zerbitzuen aldarrikapenean hasi
|
euskal
hiztunen komunitatea sortu baino lehen. Bai, agian lortuko lirateke zerbitzu horiek, baina agian ez erabiltzeko, komunitate kontzientzia eta babes hori ez dagoelako.
|
|
|
Halako egoerak badaude, baina kasu horretan ere, nahiago dut bidegorriak egotea, ondorengo arazoa delako horiek nola lotu haien artean zirkuitu bat osatzeko. Gasteizen
|
euskal
hiztunekin ere berdin gertatzen da, asko daude baina haien artean lotu gabe. Haurrak, gazteak eta horien gurasoak daude; horiek, eskolarako hautu bat egin dute, baina gero eskolatik kanpo ez da ikusten hautu horrekin jarraitzen dutenik edo horretarako aukerarik dutenik.
|
|
|
Inkestak, besteak beste,
|
euskal
hiztunek euskararekiko duten leialtasuna utzi du berriro ere agerian. Izan ere, Euskal Herri osoan entzundako elkarrizketen %14 euskaraz izan direla nabarmen utzi da, beraz, Euskal Herrian den ezagutza kontuan laurogeiko hamarkadan eraiki eredu soziolinguistikoak aurreikusitakoa baino dezente gorago.
|
|
|
Halaber, lurralde antolaketaren kariaz burutu diren errepide zein bestelako lotuneek biztanleriaren eskualde batetik besterako mugikortasuna indartu dute, zenbaitetan nahikoa edo erabat euskaldunak izan diren herri koskorretako zein txikietako hizkuntza komunitateak desegituratuz. Pertsona helduok gure egitekoa ere dena kopuruz are murritzagoak diren belaunaldi gazteenen bizkar erabat utzi dugu, eskolaren bidez euskara dakitenak sortu ditugu, ez, ordea, kopuru berean
|
euskal
hiztunak, eta, horri guztiari gehituz, beharbada, gizartea erlaxatu ez ezik euskararen aldeko gizarte araua, joera, bera ere aldatzen ari da.
|
|
|
Azken urteotan euskal liburugintzak izan duen igoera eta tiradak ugaldu izanak euskaraz inoiz baino gehiago irakurtzen dela iradoki nahi badigu ere, guztiok dakigu euskal irakurleen soslai soziologikoa ezezaguna zaigula oraindik. Ikerketa soziologiko zabal eta gaurkotu baten faltan, euskal irakurleen inguruan egin diren azterketek egoeraren diagnosi partziala egiten lagun diezagukete, eta hementxe sartuko genituzke, esaterako, nire doktorego tesian egin nituen azterketa soziologikoak, 2.700
|
euskal
hiztun gazte elebidun aztertzen zituztenak (ik. Euskal gazteen irakurzaletasuna.
|
|
|
Batetik, euskarazko irakurzaletasuna jaitsi egiten dela adinarekin eta irakurzaletasun horrek irakaskuntza zirkuituarekin harreman hertsiegia duela. Bestetik, 20 eta 39 urte bitarteko
|
euskal
hiztun alfabetatuen artean irakurtzeko zaletasuna oso mugatua dela (%36k ez du liburu bakar bat ere irakurtzen urtean). Bi emaitza horiei Euskadiko Editoreen Elkartearen inkestaren ondorioetako bat gehitu genieke:
|
|
|
Ikusten dugunez, Elebitasun Dekretuaren ostean Euskal Autonomia Erkidegoan azken urteotan 100.000
|
euskal
hiztun gehiago garela jakina bada ere, askotan aipatu izan da uste genuen baino irakurle gutxiago erakarri ditugula. Alegia, euskaraz ikasi duten gazte asko ez direla benetan irakurketarekin zaletu eta euskal literaturaren merkatua irakaskuntzarekin lotuegia dagoela oraindik16.
|
|
|
16 Honekin batera, azkenaldi honetan behin eta berriro azpimarratu nahi izan da gehienetan aipatzen diren
|
euskal
hiztunei dagozkien kopuru horiek ez ote dauden puztuxeegi. Bernardo Atxagak berak, 1999ko azaroan Donostian eman zuen hitzaldi batean, euskal hiztun eta irakurleen tipologia interesgarria proposatu zigun.
|
|
|
16 Honekin batera, azkenaldi honetan behin eta berriro azpimarratu nahi izan da gehienetan aipatzen diren euskal hiztunei dagozkien kopuru horiek ez ote dauden puztuxeegi. Bernardo Atxagak berak, 1999ko azaroan Donostian eman zuen hitzaldi batean,
|
euskal
hiztun eta irakurleen tipologia interesgarria proposatu zigun. Egile asteasuarrak hiru euskaldun mota bereizi zituen.
|
|
|
Lehen eredua egitura berri eta nagusiki elebakarra sortzearen aldekoa zen,
|
euskal
hiztunen diglosiari eta premiei aurre egiteko asmotan. Bere jarraitzaileekgarrantzi txikia eman izan diote unibertsitate bat sortzeko beharrezko diren baliabide material eta juridikoei, baita baldintza politiko zehatzei ere.
|
|
|
5 Unibertsitateko Administrazio eta Zerbitzuetako langile orok Unibertsitateak eta Erakunde Publikoek finantziatu eta antolaturiko hezkuntza, eta erreziklaia? plangintza bereziez baliatzeko eskubidea du, horienbidez bere lanpostuari dagokionez edozein
|
euskal
hiztunek bere hizkuntzaeskubidea bete ahal izan dezan.
|
|
|
Euskararen herrian bizi garenok euskara zabaldu behar dugu, sustatu, jakintza arlo guztietara eraman, euskaraz mintzatzen ez direnak euskararen munduraerakarri.
|
Euskal
hiztunok bizi garen esparruko erdaldunek euskara maitatzea lortubehar dugu. Euskal Herriko egoera berezia da oso, eta Euskal Herri integratua lortzea da bete gabe dagoen erronka nagusia.
|
|
|
Izendapen bakoitzak bere esangura du, konkretu eta zehatza dena, izendapen bakoitzak argiro markatzen ditu haurrideen kolektiboa osatzen duten pertsonen arteko diferentziak. Desberdintasun horiek beharrezkotzat dauzkate euskarak eta
|
euskal
hiztunek; bestela zertarako sortu terminoak. Inguruko hizkuntzetan, ez dugu, ostera, horrelakorik aurkitzen, inguruko hizkuntzek ez dituzte beharrezkotzat jo desberdintasun horiek, eta ez dute horrelako kategorizaziorik egin behar izan; hiztunek berek ere ez diote horrelakorik eskatu kode komunari, hizkuntzari.
|
|
|
Bestalde, erdaldunek ez dute euskara berreskuratzeko engaiamendurik adierazten. Bestela esanda, ez dago
|
euskal
hiztunen komunitaterik, ezta euskararen aldeko girorikere. Ingurune erdaldun horretan, euskaldunek ez dute euren burua legitimatuta sentituko euskararen aldeko aldarrikapenik egiteko eta, beraz, euskarazko produkt u/ zerbitzuen eskaera handirik ez da egongo.
|
|
|
Hegoaldeko etorkizuneko gazteek ordea Euskal Unibertsitatearen premia dute. Baikorra badirudi ere,
|
euskal
hiztunen hazkundeak egungo egoera politiko krispatuarekin bukatuko duela uste dut. Nafarroako kasuan argi eta garbi agertzen zaigu.
|
|
|
Hots, Nafarroako agintariek uste dute lehen hezkuntzan euskararen ereduen hazkundeak etorkizunean eragingo duen hiztunen potentzialak nabarrismo eta espainolismoari aurre egingo diola, eta horregatik indartzen dute euskararen kontrakoja rrera bortitza lehen hezkuntzaren matrikulazio garaietan. Etorkizunean, ordea,
|
euskal
hiztunen kopuruak orduan egongo den gobernua ren eta unibertsitateen hizkuntz eta kultur estrategiak aldatzera behartuko ditu, beti ere, euskara eta euskal kulturaren onerako.
|
|
|
Hori bai, 4 unibertsitate bezala osatuko litzatekeen unibertsitate euskaldun bat planteatzeak, berria eta bereizita, eskolak euskaraz soilik ematen dituena," euskalduna ez den" Unibertsitate bati kontrajarria,
|
euskal
hiztun direnen eta ez direnen arteko gizarte zatiketa areagotzearenarriskua lekarke.
|
|
|
Baina 2002ko euskal unibertsitarioak hiru hizkuntzetan ikasgaiak lantzeko eta ikasteko gauza izan behar du. Euskal Herriko Unibertsitatean %21ek baino ez du euskaraz ikasgairen bat egiten eta, uste dudanez,
|
euskal
hiztunen kopurua goragokoa da. Euskal unibertsitatearenlehen helburua kopuru hori %50era igotzea litzateke, Euskal Herriko Unibertsitatea euskal unibertsitatearen ildoanbidera tzeko.
|
|
|
Epe laburrera, adibidez, Euskal Herriko Unibertsitatean ikasle guztiak kreditu ren batzuk euskaraz burutu behar izatea aurrerapausorik nabarmenena litzateke euskal unibertsitaterantz, unibertsitate eleanitzaren baitan. Euskalgintzan, argi eta garbi, unibertsitate publikoa da erantzukizun nagusiena hartu duena, eta gaurko
|
euskal
hiztunen ko pu ruari begiratuz gero ez dago beste irtenbiderik. Oraindik, tamaina eta prestakuntza irabazi behar dugu unibertsitateko gaiak euskaraz lantzeko, euskal komunitate unibertsitario sendoa eratuz.
|
|
|
• Euskal unibertsitateak euskal eremu osoari eta
|
euskal
hiztun guztiei irekia izan luke, definizioz. Eremu eta hiztun hauek bi estatu eta hiru administraziotan sakabanatuta izateak askoz ere zailago bilakatzen du euskal unibertsitatearen eraikuntza.
|
|
|
Joera bikoitz horien zergatiak bilatzerakoan,
|
euskal
hiztunen trinkotasuna eta bizindarra (edo bizikemena) datozkigu burura: soilik azpian hiztun komunitate sendoa eta errotua egotean egingo zuen gora euskarak; eta baliteke, neurri batean, hori egia izatea, baina ez osoa.
|
|
|
Horrek ondorio ezin argiagora garamatza: euskararen etorkizuna gure(
|
euskal
hiztunen komunitate eta euskalgintzaren) eskuetan dago, eta zuzen jokatuz gero badago itxaropenerako lekua: "(...) Unescok gogorarazten du hizkuntza bat salba daitekeela hizkuntza politika egoki baten bidez." (Euskaldunon Egunkaria,).
|
|
|
Duela hamarkada batzuk, hau da, euskararen normalkuntzarako politikak eta aldeko neurriak abian jartzenhasi baino lehenago, gure hizkuntzak gehienbat esparru pribatuan —familian— aurkitu zituen erabilera eremuaeta babesa, gaztelania eta frantsesa beste gizartefuntziogehienez jabetzen ziren bitartean. Esparru pribatu horretan oinarritu da
|
euskal
hiztunen komunitatearen iraupena, ez erabat eta soilik, baina bai modu berezian.
|
|
|
|
Euskal
hiztun komunitatearen desagerpena iragartzen zuen Bernardo Atxagak abenduaren bukaeran, Bilbao Zaharra Foruma ren estreinako hitzaldian, eta, hortik aste batzuetara, adierazpen horiek erantzuna jasotzen zuten Juan Ignacio Perez Iglesiasen artikulu orekatu batean, non euskararen txanponak dituen alde baikorrak ere gogorarazten baitziren (Euskaldunon Egunkaria,). Ta rtekamarteka, antzeko eztabaidak errepikatu ohi diraeuskararekiko nolabaiteko kezka eta konpromisoa dugunon artean; batzuek euskarak urteotan emandako aurrerapausoak aipatzen dituzte bereziki eta besteek, ostera, gure hizkuntzak pairatzen duen egoera larria.
|
|
2003
|
|
|
Hain denbora gutxian web log deritzon formula
|
euskal
hiztunen artean zabaltzea lortu dute. Hau da, prentsako irakurleen gutunen ohiartzuna, ideien erakusleiho eta batez ere eztabaidarako plaza bilakatu da.
|
|
|
Bai. Nafarroako Foru Erkidegoan
|
euskal
hiztunak galtzen jarraitzen dugu oraindik, ez da galera hori gelditu ahal izan. Eta Iparraldean, 10.000 euskaldun galtzen ditugu urtero.
|
|
|
Nabarmena da Gasteizen euskarak izan duen igoera, 1996eko datuekin alderatuz, biztanleen %11 gehiagok baitaki euskaraz. Bilbon ordea, 3.000
|
euskal
hiztun gutxiago ziren 2001ean. Bost urtetik beherako haurren artean ere, lautik batek zuen euskara ama hizkuntza, aurreko azterketan bostetik bat ziren bitartean.
|
|
|
Aldi horretan ikerketari ere gogotik helduko dio, berariaz berak hain maite eta gogoko zuen fonetika fonologiaren esparruan. Lehenagotik ere
|
euskal
hiztun jatorren hizkera, eta bereziki entonazioa aztertzeko, eta jubilatu klubetara joaten ei zen.28 Gai horrezaz, lehenengo Gernikako bere hizkeran oina26 Agian Alfonso Irigoienek eratzen zituen bertsolari txapelketak ziren horiek, bilbotar hizkuntzalariarekin ere harremanean baitzegoen.
|
|
|
21 zazpiretan inguru: idazleak hala darabil,
|
euskal
hiztunek nagusiro beste honetara darabiltena: zazpirak inguruan.
|
|
|
1800.ean, adibidez, bost edo sei ehun mila
|
euskal
hiztunetatik 160.000 edo euskaradunen herena, nonbait han, bizi zen Iparraldean.
|
|
|
Azkenean saiatuko gara aztertzen nola behar genituzkeen uztartu, direnak direla, bat eta bestea, fededun eta
|
euskal
hiztun garenok.
|
|
|
Nire ikerketak ere hipotesi hori indartzen du. Krisialdi garai hori, eta bereziki Frantziako Iraultzatik (1789) Lehenengo Gerrate Karlista amaitu arte (1839) doazen berrogeita hamar urte horiek aukeratu ditut nire lentea enfokatzeko, beti ere aurreko eta ondorengo soka luzea ondo gogoan izanda; izan ere, garai horretako kleroaren, eta bereziki
|
euskal
hiztunaren, eta are, euskaltzalearen, estrategia diskurtsibo eta praktikoa azter  tzeak gauza asko ulertzen lagunduko digu.
|
|
|
Era berean, pentsamolde arrazionalista eta zientifikoa ilustratu eta liberal askoren baitan fede katoliko her  tsiarekin batera existitu ohi zen. Baserri girora eta
|
euskal
hiztunengana, zer esanik ez, ez zen diskurtso arrazionalista horren zipriztinen bat baino iritsi; pentsamolde superstiziosoa, berriz, ohituraz transmititzen zen, eta ez zuen bere alde mintzatzen zen autoritatezko eusgarririk. Garbi dago, beraz, aztertzen ari garen garaian eta tokian Elizarena dela gaizkiaren interpretaziorik eragingarriena:
|
|
|
Sistema millarista kritikatzen zuten muturreko ilustratuek âIbañez RenterÃa, Fausto Elhuyar edo ValentÃn Forondakâ, esaterako, ez zuten ia laguntzarik edo aldeko jarrerarik aurkitu Adiskideen Elkartean. Saiatu ere ez ziren asko saiatu diglosia zaharra gainditzen (Munibek euskara dezente landu bazuen ere), gaztelania goretsi baitzuten beraiek ere eliteen hizkuntzatzat;
|
euskal
hiztunak berriz ere analfabeto funtzional moduan geratu ziren. Larramendiri sinesten badiogu (1882: 282), bere garaiko (1754) gipuzkoarren hiru laurdenek ez zuten gaztelania uler  tzen, eta gainerako euskal probintzietan ere euskaraz baizik hitz egiten ez zutenen kopurua handia zela badakigu.
|
|
|
abertzale askoren salaketa hori bigarren mailakoa iruditzen zait. Zeren galdetu al digute euskaldunei(
|
euskal
hiztunei dudarik ez geratzeko) erdaldunekin konpartitu nahi ote dugun administrazioa. Berdin zait Nafarroan, Iparraldean nahiz Mendebaldean.
|
|
|
|
Euskal
hiztunen komunitatea eratu eta indartu guran ari garen honetan, komunikazio esparru propioak eraikitzen dihardugun honetan, oso kontuan hartzeko azpi-talde bat hartu behar gogoan: gaur gazte eta bihar bertan adinez nagusi izango diren euskaldunak; geroa bihar hasten baita, gauerdian, orain.
|
|
|
Nerabeen hizkuntza portaerak familian, ikaskideekin eta lagunartean aztertuta," gaztetxo euskaldunen parte txiki bat soilik da
|
euskal
hiztun komunitate trinkoaren partaide; beste nerabe batzuk, gaztetxo euskaldunen erdiak, nagusiki euskaraz erabiltzen den harreman sareren batean kokatzen dira; azkenik, neska mutil euskaldunen ia heren bat ez dago inongo harreman sare euskaldun iraunkorretan txertaturik63". Gauzak horrela, gazte euskaldunak barreiaturik daude sare erdaldunetan eta euren artean hiztun komunitate ahula osa  tzen dute, komunitate hori ia ia osatu ere egiten ez dutelarik.
|
|
|
Horizonte horiek dira euskal unibertsitatea eta erdal unibertsitatea, unibertsitatea euskaldunentzat eta unibertsitatea erdaldunentzat. Pentsa genezake ezen, aterabiderako proposamena  izan litekeela"
|
euskal
hiztunen unibertsitatea euskaldunek kudeatzea(...) eta erdal hiztunena erdaldunek80". Bi kudeaketa eta garapen behar dira:
|
|
|
Sinergiak bildu behar dira helburu horretarantz. Unibertsitateetan" gauzak behar bezala eta
|
euskal
hiztunen eskubideen alde bideratzen ez badira, euskara hizkuntza nagusia izango lukeen campus edo unibertsitate gunearen ideia ez litzateke baztertu beharko88". Kontrako iritzirik ere entzun da, batzuek ghettoa ikusten dute hor, beste batzuek unibertsitate kalitaterik eza, beste batzuek espainolismoa.
|
|
|
Euskal gizartea euskalduntzea helburu, lehengo pausoak
|
euskal
hiztunen komunitatea trinkotzea eta indartzea izan behar du, ezinbestez. Oraindik bizirik dirauen euskal azpi gizarteak huts egingo balu, gureak egin du.
|
|
|
Oraindik bizirik dirauen euskal azpi gizarteak huts egingo balu, gureak egin du. Hori horrela izan ez dadin,
|
euskal
hiztunek egungo bizimodua ren funtzio gehienetan euskaraz funtzionatu ahal izatea da lehentasuna. Horren ezean, euskal azpi komunitatea higatuz eta desegituratuz joango da.
|
|
|
Horrez gain, euskal mundu sendo bati eutsiz gero, euskara nahikoa erakargarria izango da erdaldunak ere hurbil daitezen;
|
euskal
hiztunen komunitate ahul baterantz, aldiz, inolaz ere ez.
|
|
|
Bigarren erronka, euskaldunduak eta euskalduntzen ari direnak
|
euskal
hiztunen komunitate horretan txert atzea da. Horren ezean, euskaldun berri horiek erdarazko harreman sareen baitan jarraituko dute, euskaldundu daitezen egindako ahaleginak alferrikakoak izanik.
|
|
|
Horren ezean, euskaldun berri horiek erdarazko harreman sareen baitan jarraituko dute, euskaldundu daitezen egindako ahaleginak alferrikakoak izanik. Hori ez ezik, euskaldun berriak
|
euskal
hiztunen komunitatean txertatuz gero, azken hau ederki zabaldu eta indartuko zen.
|
|
|
Gauzak horrela, aurtengo ikasturtean ‘soilik’ 33.990 pertsona euskaltegietan egotea ez da benetako kezka, hasi diren guztietatik
|
euskal
hiztunen komunitatean zenbatek bukatuko duten txertatuta baizik.
|
|
|
Horregatik, gizarteari hitz egin behar zaio euskaldundu dadin.
|
Euskal
hiztun bilaka dadin. Telebistan eta irratian —non ez? — publizitate kanpaina handiak egin ohi ditu Jaurlaritzak autoan segurtasun uhala erabiltzearen alde, etab. Zergatik ez euskararen alde?
|
|
|
Azken finean eta arestian esandako azalpen ildoari jarraituz, familia eta irakaskuntza sistemaren bidez etenik gabe euskalduntzen ari zaizkigun belaunaldi berriek, egun, bi egoera hauetako batean aurkitzen dute euren burua murgildurik: a)" beren soziokulturazko muga hesiei" eusten dien hiztunen komunitate eratu (batzuetan sendo, bestetan ahul) batean; b) erdal komunitatean txertatuta,
|
euskal
hiztunen komunitatea eratzeko asmotan batzuk dabiltzalarik; hau da, euskaltzale batzuek soziokultura beregaina" eguneratu edo zaharberritu bat osatu eta zurkaiztu nahi izaten dute" horretan.
|
|
|
Bestalde,
|
euskal
hiztunen komunitateak duen bizi indar etnolinguistikoari ere erreparatu behar diogu. Gogoan izan, bizi indar etnolinguistikoaren alderdi objektiboan atal hauek ditugula:
|
|
|
Gogoan izan, bizi indar etnolinguistikoaren alderdi objektiboan atal hauek ditugula: komunitate euskaldunaren pisu demolinguistikoa, hizkuntzak jasotzen dituen babes instituzional publikoa eta pribatua, komunitate euskaldun horrek gizartean duen kontrol ahalmena eta, azkenik,
|
euskal
hiztunak gizartean duen estatus kokapena. Eta alderdi subjektiboan, bestalde, honako hau dugu:
|
|
|
Hori dela eta,
|
euskal
hiztunen komunitateak duen bizi indar etnolinguistikoaren araberakoa izango da bihar etziko erabilera. Baina hori, euskalgintzaren esku daudeneremuetan soilik, ez guztietan.
|
|
|
2
|
Euskal
hiztunen komunitateak bizi indar etnolinguistiko apala eta" soziokulturazko muga hesirik" ez duen eremuetan, erabilera higatuz joango da; hau da, duen pisu erlatiboa pixkanaka pixkanaka galduko du, erdara gero eta gehiago nagusituz. Ingurune hauetan itxaropen edo aukera bakarra" ongi hesituriko" oasi euskaldunakso rtu eta trinkotzea da; bestela esanda, euskalgintzaren peko erabilera eremu berriak bultzatuz, euskal hiztunenpro tokomu nitate edo azpi komunitate euskaldunaso rtzean.
|
|
|
Planteamendua begi bistakoa izanik, egin beharreko galdera ez da erabilerarekin zer gertatuko den, beste hau baizik: nola indartu
|
euskal
hiztunen komunitatea? °
|
|
|
Nafarroari begira,
|
euskal
hiztunen komunitate barneko solidaritate lokarriak sendotu, asko eman eta gutxi esan.°
|
|
|
Duela urte pila galdu zen hemen euskara; horregatik, euskararen presentziaren historia berri xamarra da.
|
Euskal
hiztunak bakar batzuk besterik ez dira, gehienek bihotzean daramate euskara hainbat nafartarrek bezala, eta euskal sena mantentzea zaila da beraientzat.
|
|
|
Egia ote? Hipotesi mailan utzi behar dugun susmo hori zinezkoa balitz, itxaropentsua litzateke
|
euskal
hiztun komunitatearen garapenari begira. b) Hizkuntza eta hiztun taldeen arteko bereizketa sakona
|
|
2004
|
|
|
Euskarazko liburuak eta euskararen gainekoak paratzeaz gainera, gure arbasoen euskara eta egungo baserritarren euskara bizia jasotzen. 2003an argitara emandako lan honetan zuzen zuzen egingo du bat egungo
|
euskal
hiztunarekin eta literatura korapilatsutik urrun, eguneroko hizkeran makulu zaizkigun hainbat molde tradiziozko euskarara ekartzen lagunduko digu. Gaztelaniaren eraginez sorturiko kalkoen euskal ordain jatorrak inguratu ditu azken honetara.
|
|
|
Jendeak, normalean, eta etorkinek, are argiago, hizkuntza eta kulturaz gain, erlijio bat dakar besapean. Gure herrian asko gara pentsatzen dugunok euskararen etorkizuna ez dela
|
euskal
hiztunen arazo pribatu hutsa eta, beraz, agintariei haren aldeko politika soziala exijitzen diogu. Horren ondorioz, elkarbizitza kulturalaren oinarriak ezartzera behartuta gaude.
|
|
|
Horiek ariketa asko egin behar dituzte, eta emaitzak ezagutu. Hori egiteko programa informatikoak badaude, eta batzuk txukunak, ez dut ukatuko, baina
|
euskal
hiztunak sortzea ez da hain erraza".
|
|
|
hau da, euskaldunaren hizkuntza nagusia izan den neurrian behintzat, horren eskarmentu eta bizipenen arragoa izan da, euskal izatearen ezaugarri nagusia. Hori horrela izateko, ordea, euskarak orain oro har eginkizun ez dituen betekizunak zeuzkan
|
euskal
hiztunaren komunikazio jardunean. Gauza jakina da, geroago ikusi ahal izango dugun gisa, hiztunaren eta hizkuntzaren arteko elkarreraginean, hiztunaren sormenak mintzairaren mugarriak dituela barruti.
|
|
|
Arestik besterik uste bazuen ere, zalantza ez txikiak sortzen zaizkit niri. Batez besteko
|
euskal
hiztunaren baitan euskararen egitekoa bigarren hizkuntzaren bazter eginkizunetara zokoratu den neurrian, euskararen funtsezkotasuna kolokan jarri zaigu gure artean bertan. Sinetsi nahi genukeen baino euskaldun gutxiagorentzat da, damurik, gaur eta hemen, euskara lehen hizkuntza nagusia, eta gure sozializazio jardunean sortzen eta berritzen ditugun osagai kognitiboak eta afektiboak erdararen bidez taxutuak ditugu gehienbat.
|
|
|
Orduan, gauzak asko aldatzen dira, eta ñabarduren zehaztapen hauetan sartzeak ikaragarrizko aldaketa eragin dezake Osaren ikuspegitik egindako juzgu azalpenetan. Gerta bailiteke itxuratik eta axaletik gehiago duen euskalduntze politikan aritu izana,
|
euskal
hiztunaren oinarrizko mintzamenaren garapena dakarren politika soziolinguistikoan jardun beharrean. Edo ez dago halakorik?
|
|
|
Gurpil zoro baten itxura guztiak ditu lotura edo etendura horrek. Elkarrekin ezin bizi, errotik arbuiatua dagoelako nazionalismo totalitarioaren aldetik; bakarka bizitzeko, berriz, aski indar eta kemenik gabe sentitzen da
|
euskal
hiztuna, horretarako behar duen atxikimendu eta jarrera sendo baten faltan. Horra hor, euskal hiztuna bere bakardade gorrian, gutxiagotzearen gaitzak jota.
|
|
|
Elkarrekin ezin bizi, errotik arbuiatua dagoelako nazionalismo totalitarioaren aldetik; bakarka bizitzeko, berriz, aski indar eta kemenik gabe sentitzen da euskal hiztuna, horretarako behar duen atxikimendu eta jarrera sendo baten faltan. Horra hor,
|
euskal
hiztuna bere bakardade gorrian, gutxiagotzearen gaitzak jota.
|