|
2013
|
|
|
Bai, euskaldunok aukera gutxi izango dugu liburu honetan ohorezko aipamenik edo justifikazio historizistarik ikusteko. Leizarragaren Testamentu Berriabera, behin bakarrik aipatzen da, eta Joanaren
|
hizkuntz
politika eredugarria (biarnesa Biarnoko legezko hizkuntza bakartzat hartzea, adibidez) bidenabar aipatzen da, inolako garrantzirik eman gabe. Baina, hala eta guztiz ere, euskaldunok zer ikasi handia dugu liburu honetan.
|
|
|
Bai, euskaldunok aukera gutxi izango dugu liburu honetan ohorezko aipamenik edo justifikazio historizistarik ikusteko. Leizarragaren Testamentu Berriabera, behin bakarrik aipatzen da, eta Joanaren hizkuntz politika eredugarria (biarnesa Biarnoko legezko
|
hizkuntza
bakartzat hartzea, adibidez) bidenabar aipatzen da, inolako garrantzirik eman gabe. Baina, hala eta guztiz ere, euskaldunok zer ikasi handia dugu liburu honetan.
|
|
|
Euskararen eta
|
hizkuntzen
munduarekin topo egiteko abagunea izan zen niretzat epe hura. Umandiren Gramatica Vascarekinastean hiru ordu euskara ikastea, aditza eta atzizkien ikaskuntza sistematikoa Larrarte eta Sarasola irakasleei esker, euskarazko idazkuntza eta haren zuzenketa, Euzko Gogoaeta. Kuliska Sorta?, Geroeta Unamuno eta Abendats, bai frantsesa, latina, grekoa, ingelesa eta alemana ikastearen urteak ere.
|
|
|
Garai hartakoak dira Euskal historian zehar eta Euskera 3, 4 eta5 ikastoletan euskara ikasteko testuak, zentsuraren artazikadak jasandakoak. A. Berriatua eta Anaitasuna aldizkaria erreferente garrantzitsuak gertatu ziren niretzat testugintza hartan,
|
hizkuntza
nazionalaren kontzientzia hartzeko. Gainera, Bizkaiko ikastoletan euskararen irakaskuntza mailakatzeko lanean aritu nintzen eta sortu berria zen Eusko Kontseilu Nagusiko langile bezala ere bai A, B eta eredu sonatuak Arantzazun diseinatzen parte hartu nuelarik beste lankide batzuekin batera, Xahoren Voyage en Navarre pendant l, insurrection des basques obraren modukoren batzuk gaztelaniara ere itzuliz.
|
|
|
Bestalde, euskararen kalitateari dagokionez Euskaltzaindiaren atergabeko lana daukagu Interneten eskuragai:
|
Hizkuntza
baliabideak: Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak, Euskararen sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua.
|
|
|
Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak, Euskararen sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua. Ondo gogoan dut Miren Azkaratek eta biok zenbat aldiz errepikatu behar izan genuen Jagon Sailetik Euskaltzaindiak Interneterako jauzia eman behar zuela, bai eta beste
|
hizkuntza
batzuetan garai bertsuan sortzen ari ziren testuen corpusak gurean ere egitea ezinbestekoa zela, nahiz eta ekimen hori nik nahi baino gehiago berandutu zen.
|
|
|
Halaber, eta EIZIEren lanari esker itzulpen memoriak eta ordenagailuz lagunduriko itzulpena burutzeko tresnak (ikus EIZIEren webgunean Itzulpen memoriak eta Tresnak) nabarmen garatu dira hamarkada honetan eta horiek itzulpena egitea erraztu ez ezik
|
hizkuntza
kalitatea ere ageriki hobetu dute: Xuxenortografia zuzentzaileak, Euskalbareta zenbait Corpusen ekarpenez ari naiz, nabarmen haziz doan euskarazkoez aipatzearren.
|
|
|
Xuxenortografia zuzentzaileak, Euskalbareta zenbait Corpusen ekarpenez ari naiz, nabarmen haziz doan euskarazkoez aipatzearren. Gure
|
hizkuntza
baino hiztun gehiago dituztenen aurretik goaz zerrendan, oraindik nabarmen hobetu eta aberastu beharrean bagaude ere. Wikipedia
|
|
|
Bestalde, Gifami, Gipuzkoako Foru Aldundiko itzulpengintza mintegia, EHU UPVko Ehulku, Ehutsi, Zio? ekimenak eta antzeko beste askok nabarmen laguntzen dute
|
hizkuntzaren
kalitatea jasotzen eta hobetzen.
|
|
|
Bai Euskarari Ziurtagiria etaEuskararen Behatokia, eta hurrengo urteetan euskararen baitan kontzientzia berpiztuz eta nabarmen eraginez.
|
Hizkuntzaren
oinarrizko eraikuntza landu ahala, gero eta garbiago ikusi da testu egokiak prestatzeko eman beharreko pausoak zein diren, batez ere inguruko erdaren eraginpean ari den gure idazkuntzan, eta ildo horretatik etorri dira P. Esnalena bezalako ekarpenak. Testu antolatzaileak.
|
|
|
Erabilera estrategikoa (2011), gramatikaren eremuak utzi eta estilistikaren zelaiak hasten direnetan behar beharrezkoak direnak teknologia berriek zalapartaka idaztera bultzatzen gaituzten aroan. Horrelako gomendioak eta ezagutzak idazle on askok garai guztietan erakutsi badituzte ere, milaka pertsona bere buruan estandarizatzen eta normalizatzen ari den
|
hizkuntza
batean eskolatzeak, eta gaurko bizimoduak testuak idaztea eta jendaurrean eraginkortasunez hitz egitea askori eskatzen dion garaiotan, inoiz baino hobeki txertatzen dira gure aurrerabide neketsuan. Beraz, gramatikaren mugetatik harago, estilistikaren alorrean ekarpenak egiteak ibilbide oso bat biribiltzea esan nahi du, herri literaturaren azterlanarekin eta Esnalen erabilera estrategikoko bi ekarpenekin, azkenik, B. Atxagak maisuki gidatzen duen Erlea aldizkariarekin galdorra ezarriz.
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: ...ientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako,
|
hizkuntza
gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Euskaltzaindia; Euskal gramatika lehen urratsak (EGLU) Euskararen gramatika deskriptiboa da,
|
hizkuntzaren
datuak bildu nahi dituena. Tarteka Euskaltzaindiak eman dituen arauen berri ere ematen da, zeharka, baina, berez, ez da gramatika arauemailea, baizik deskriptiboa:
|
|
|
Tarteka Euskaltzaindiak eman dituen arauen berri ere ematen da, zeharka, baina, berez, ez da gramatika arauemailea, baizik deskriptiboa:
|
hizkuntzaren
datuak erakutsian uzten ditu, tradizioan oinarritutako lekukoetan, eta egungo euskalkien ezagutzan oinarriturik.
|
|
|
garabide aditu da garabidek eta huhezik antolaturiko
|
hizkuntzen
berreskurapenerako aditu tituludun maisutz
|
|
|
Guk, euskaldunok, badakigu Euskal Herriak duen altxorrik nagusiena euskara dela, gure arbasoek sortua historiaurrean eta geroztik erabilia bere tokia zainduz, indoeuropar
|
hizkuntzen
kontra borrokatuz.
|
|
|
Bainan euskararen lorategia euskal literatura da, ahozkoa lehenik eta idatzia 1545ean hasiz, orduan Etxepare Eiheralarreko eta Zaroko erretoreak aldarrikatzen zuela euskara jalgi zadien kanpora, plazara, mundura eta munduko
|
hizkuntzen
dantzara inprimatua zenez gero.
|
|
|
agertzeko ausardiagaitik edo. Urte batzuk geroago, Mertxe emazteak Rodriguez Arias kaleko etxean prestatutako merienda gozatu bitartean egin eutsozan hainbat
|
hizkuntzako
ohar nire lehen poema liburua izango zan paper mordoari.
|
|
|
Horri deitzen dio jatorra. . Sano regionalismo, aren
|
hizkuntza
litzateke.
|
|
|
Izan ere, frankismoak euskarari eman dion egitekoa oso bazterrekoa da, folklorikoa, familia barnekoa, hilzorian dagoen gizataldeek bakarrik erabiltzekoa. Euskara ez da hirian, pulpituan edo eskolan ibiltzeko
|
hizkuntza
, beraiek esan ohi zutenez. Jokabide horren funtsa ezin argiago adierazi zuen Donostiako La Voz de España egunkariak (1937.4.13):
|
|
|
–El peligro para un Imperio es la coexistencia de dos o más idiomas culturales?. (...) Euskara ongi dago, nekazari eta arrantzaleentzat denean; burugabekeria da euskara
|
hizkuntza
kultu bihurtzeko pretentsioa? (Torrealdai, 2000).
|
|
|
Era berean, Francoren erregimenaren atxikitzaile gisa, eman zioten Meritu Zibilaren Ordenaren dominaren merezidun gisara, azpijokoan aritu zen Nemesio Etxaniz edo On Manuel Lekuona bezalako jeltzaleen aurka, haien merituak ezkutatzen eta haien jarduera publiko euskaltzalea oztopatzen. Alde batera, erregimenak erregio
|
hizkuntzatzat
jotako euskarari ezartzen zizkion muga hertsi zorrotzak zabaldu nahian bezala, baina bestalde muga hertsi horiek ezin eramanak eta ezin gordeak zitzaizkien euskaltzale finei mugak ezarriaz edo oroitaraziaz, erregimenaren aldeko ezkutuko lan zikinean.
|
|
|
Emakumeek Euskal Herrian, Katalunian bezala,
|
hizkuntzaren
eta kulturaren transmisioan hartu zuten arnasa agertoki publikorako bidea egiteko. Baina euskal nazionalismoa eraikitzen ari zen diskurtsoetan, amatasunaren eskutik bakarrik aurki zezaketen ezagutza emakumeek.
|
|
|
Euskal genero eta nazioari buruzko ikerketa lerroari begiratu ostean, esan daiteke aurretik ikusitako perspektiba globala kasu lokal honetan ere betetzen dela, hau da, euskal emakumeek ere euskal nazioa zenbait modutan birsortu dutela. . Biologikoki (amatasunaren bidez), kulturalki(
|
hizkuntza
eta kulturaren transmisioa eginez) eta sinbolikoki (baserriarekiko lotura bermatuz, etxekoandre lanari esker). Horretaz gain, parte hartze soziopolitikoa izan zuten?
|
|
|
Amaren gorputza umearentzat janaria, berotasuna, lasaitasuna, jolasa eta plazera da. Esperientzia hori narratzeko orduan, amaren eta haurraren gorputzak eta
|
hizkuntzak
berebiziko garrantzia hartu dute. Diferentziaren feminismoarentzat gai zentralak diren emakumearen gorputza eta odola antzeman genitzake:
|
|
|
153). Zergatik panpox en erabiltzen den
|
hizkuntzan
umearekiko hurbilpena dago. Berdintasunaren feminismoak, ordea, amek umeak ulertzeko erabilitako hizkera gutxietsi egin ohi du, betiere amaren nortasuna gutxitzen eta ezabatzen duelakoan.
|
|
|
Berdintasunaren feminismoak, ordea, amek umeak ulertzeko erabilitako hizkera gutxietsi egin ohi du, betiere amaren nortasuna gutxitzen eta ezabatzen duelakoan. Diferentziaren feminismoak, aldiz, Luisa Muraroren teoriei jarraituz, umeak ulertzeko amek erabiltzen duten
|
hizkuntza
beste modu batera ikusi da. Amak, umeen hizkera erabilita, gutxietsi beharrean egokitu egiten direla dio Murarok.
|
|
|
Amak, umeen hizkera erabilita, gutxietsi beharrean egokitu egiten direla dio Murarok. Amek euren boterea gutxitzekoasmoz,
|
hizkuntza
estrategia berezi bat abian jartzen dutela dio Murarok. Estrategia horretan ume amen arteko harremanean hurbilpena eta berdintasuna gertatzen da.
|
|
|
Ogibideak udatiar bihurtzeko aukera ere ematen dio. Uda igarotzeko lekura luzatzen da giro hiritarra,
|
hizkuntza
desberdinetako udatiarren elkargune izateak berak erakusten duenez.
|
|
|
Landa girotik hiritarrerako jauzia baliatutako mintzairan ere islatzen da.
|
Hizkuntzaren
erabilerara bertara hedatzen da giro hiritarra: bada hizkuntza arrotzen arrastorik:
|
|
|
Hizkuntzaren erabilerara bertara hedatzen da giro hiritarra: bada
|
hizkuntza
arrotzen arrastorik: –One, two, three, four, and five?
|
|
|
Euskara
|
hizkuntza
arautua eta normalizatua ez izateak eragin nabaria izan du euskal eleberrigintzan. Helburu didaktikodun eleberri tradizionalari dagokionez, maiz, hizkuntza bera ere ikasgai bihurtu zuen:
|
|
|
Euskara hizkuntza arautua eta normalizatua ez izateak eragin nabaria izan du euskal eleberrigintzan. Helburu didaktikodun eleberri tradizionalari dagokionez, maiz,
|
hizkuntza
bera ere ikasgai bihurtu zuen: kontalariak eta pertsonaia nagusiak, salbuespenik gabe, hizkuntzaren erabilera eredugarria egiten zuten.
|
|
|
Helburu didaktikodun eleberri tradizionalari dagokionez, maiz, hizkuntza bera ere ikasgai bihurtu zuen: kontalariak eta pertsonaia nagusiak, salbuespenik gabe,
|
hizkuntzaren
erabilera eredugarria egiten zuten. Euskara garbiaz eta aldi berean ulergarriaz baliatzea, pertsonaia eredugarriaren portaera eta horren hizkera decorum ak agindutako legeei lotzea eta abar, eleberrigintza tradizionalaren kezka izan dira.
|
|
|
Euskara garbiaz eta aldi berean ulergarriaz baliatzea, pertsonaia eredugarriaren portaera eta horren hizkera decorum ak agindutako legeei lotzea eta abar, eleberrigintza tradizionalaren kezka izan dira. 1936ko gerraren ostean ere ez ziren desagertu idazketara eraman beharreko
|
hizkuntzak
sortutako buruhausteak. Esaterako, honela zioen Etxaidek Alos torrea elezaharrari eginiko sarreran:
|
|
|
Azterketa hurbilbide diskurtsibo pragmatiko batetik egiten da. Horretarako behar diren
|
hizkuntza
ekoizpen enpirikoak eskuratzeko, euskarazko corpus zabala osatzen duten testuetatik ateratako adibideak baliatzen dira. Erabilerari erreparatuz gero, emaitzek erakusten dute, kontzesiozko eta argudiozko balioez gain, markatzaile hauek balio diskurtsibo anitz bereganatzen dituztela eta, bestalde, lau birformulatzaileek elkarren baliokide moduan funtziona dezaketela.
|
|
|
Diskurtso markatzaileen hiztegi horri begira egindako hastapeneko ezaugarritze batean (Garcia Azkoaga, 2013), birformulatzaile urruntzaileen artean kokatzen dira dena den, dena dela, edonola ere, edozelan ere. Ezaugarritze hori osatzeko, ordea, ezinbestekoa da birformulatzaile horien erabilera eta balioak banan banan eta sakonago aztertzea; horretarako testuetara jo behar da, haiek ematen baitute
|
hizkuntzaren
ekoizpen enpirikoetan gertatzen denaren testigantza. Hori da, hain zuzen, lan honen helburua, testuetan, oro har, markatzaile horiek nola erabiltzen diren eta hartzen dituzten balioak aztertzea; horregatik, lan hau, nolabait, aurrekoa osatzera dator eta, hala, ekarpen xume bat egitera euskarazko diskurtso markatzaileen analisiari.
|
|
|
Larringanek birformulatzaile parafrastikoak eta ez parafrastikoak bereizten ditu, eta berak zerrendan sartzen ez dituen arren, aitortu egiten du beste
|
hizkuntzatan
(Roulet, 1987; Murat & Cartier Bresson, 1987) birformulazioaren barruan sartzen dituztela EGLU IIIn aurkaritzakoen artean sartzen diren horrelako lokailuak: nolanahi ere, edozein modutan, zernahi gisaz, guztiarekin ere, edozelan ere, eta abar.
|
|
|
Testuraketaren mailari dagokionez,
|
hizkuntza
formetan jarriko dugu arreta. Testua mintza jardueraren emaitza den neurrian, bertan agertzen diren hizkuntza formetan geratzen dira islatuta hiztunaren intentzioak eta nahi dituen interpretazioak bideratzeko aukeratzen dituen estrategiak.
|
|
|
Testuraketaren mailari dagokionez, hizkuntza formetan jarriko dugu arreta. Testua mintza jardueraren emaitza den neurrian, bertan agertzen diren
|
hizkuntza
formetan geratzen dira islatuta hiztunaren intentzioak eta nahi dituen interpretazioak bideratzeko aukeratzen dituen estrategiak. Maila honi dagokionez, ikusi dugu gorago zein forma hartzen dituzten elementu horiek Larringanek (1996) aztertutako corpusean, eta dena delaagertzen dela zerrendan.
|
|
|
Dena dela, Greenbergenak ez dira adibiderik onenak Babel baino lehenagoko Gramatika Unibertsal neurologikoki baldintzatu baten bila aritzeko. [
|
Hizkuntza
sena, Steven Pinker/ Garikoitz Knörr (EHU, 2010) Orr.: 255]
|
|
|
Denaden, frantsesa eta gaztelania baino, euskara bera dela, esango nuke nik, euskararentzako aho biko ezpata. [Bidegorriak
|
hizkuntzentzat
, Aitor Zuberogoitia (Elkar, 2005; Orr.: 94)]
|
|
|
Jakin badakigu
|
hizkuntzaren
erabileran jokoan jartzen diren estrategiak oso konplexuak direla, eta hiztunak estrategia eta intentzionalitate ezberdinak erabil ditzakeela esaten duenari eman nahi dion zentzuaren arabera eta hartzailearengan eragin nahi duen efektuaren arabera, eta horrela ikusten da ekarri diren adibideotan ere.
|
|
|
Hortaz, orain arte egindako azterketak eta eskuratutako emaitzak garrantzizkotzat jo daitezkeen arren, badago zer aztertu, bai diskurtso markatzaileei buruz zein birformulatzaileei buruz, eta zer esanik ere ez
|
hizkuntzaren
dimentsio sozio diskurtsiboan eta elkarreragintzakoan sakontzeko.
|
|
|
García Azkoaga, I. M., 2007, < < Ahozko azalpena unibertsitatean, ezagutzak ebaluatzeko tresna bat baino gehiago> >, Ahozko
|
hizkuntza
. Euskeraren azterketarako eta didaktikarako zenbait lan.
|
|
|
Larringan, L. M., 2007, < < Testu motak eta testu antolatzaileak. Zer lotura? > >, in
|
Hizkuntza
Ekinean: Diskurtsoak eta Generoak.
|
|
|
Artikulu honek ikerlerro interesgarri bat jorratzen du diskurtso espezializatuaren azterketan. Izan ere, orain ari dira sortzen eta finkatzen euskarazko hizkera juridikoan
|
hizkuntza
usadio eta tradizio diskurtsiboak, eta alderdi horretatik ezin emankorragoa izan daiteke diskurtso markatzaileen azterketa. Egia esan, Andres Urrutiaren lan bat (Urrutia, 2008) dago gure ikerlanaren abiaburuan, han esaten baitu Urrutiak (2008:
|
|
|
Euskaraz eta euskarari buruzko bibliografian, inguruko
|
hizkuntzetan
bezalatsu, termino bat baino gehiago erabili izan dira kategoria bera izendatzeko:
|
|
|
birformulatzailearen bidez birformulakizunaren esanahia edo zentzua argitzen da atal birformulatzailean; hots, azalpen bati bide egiteko erabiltzen da. Alde batetik, hitzen esanahia argitzeko erabiltzen da (neologismoak, hitz ezezagun edo teknikoak, atzerriko
|
hizkuntzetakoak
, latinetikakoak, eta abar). Bestetik, aurreragoko enuntziatu oso baten zentzua edo interpretazioa argitzeko erabiltzen da.
|
|
|
(32) Aldeek konpromisoa hartu dute ezabatzeko, oraindik egin ez badute, eskualdeetako edo eremu urriko
|
hizkuntza
bat erabiltzeko egon daitezkeen bereizketa, bazterkeria, murriztapen edo lehentasun justifikatu gabe oro, alegia, hizkuntza hori ahultzea edo hori mantendu edo garatzea arriskuan jartzea eragin dezaketenak [ZCP Lt, Hizkuntza Zuzenbidea: Testu bilduma euskaraz, Euskaltzaindia (2007)]
|
|
|
(32) Aldeek konpromisoa hartu dute ezabatzeko, oraindik egin ez badute, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza bat erabiltzeko egon daitezkeen bereizketa, bazterkeria, murriztapen edo lehentasun justifikatu gabe oro, alegia,
|
hizkuntza
hori ahultzea edo hori mantendu edo garatzea arriskuan jartzea eragin dezaketenak [ZCP Lt, Hizkuntza Zuzenbidea: Testu bilduma euskaraz, Euskaltzaindia (2007)]
|
|
|
(32) Aldeek konpromisoa hartu dute ezabatzeko, oraindik egin ez badute, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza bat erabiltzeko egon daitezkeen bereizketa, bazterkeria, murriztapen edo lehentasun justifikatu gabe oro, alegia, hizkuntza hori ahultzea edo hori mantendu edo garatzea arriskuan jartzea eragin dezaketenak [ZCP Lt,
|
Hizkuntza
Zuzenbidea: Testu bilduma euskaraz, Euskaltzaindia (2007)]
|
|
|
Definizio bati zer kontzeptu juridiko dagokion adierazteko (51), edo termino juridikoen aldaerak aipatzeko (52) edo beste
|
hizkuntzetan
emandako kontzeptuen euskarazko baliokideak emateko (53), berriz, izendapenezko birformulazioak erabiltzen dira. Izendapenezko birformulazioak maiz samar erabiltzen dira, halaber, kontzeptu baten azpikategorizazioei berbaldian bide egiteko ere (54).
|
|
|
Batetik, oso maiztasun handia dute, EUDIMA corpusean jasotako testuetan behintzat. Bestetik, berariazko zereginak dituzte ideia eta kontzeptu esangarriak berbaldira ekartzeko; teorien eta legeen erreferentziak diskurtsoan txertatzeko; kontzeptu eta terminoen aldaerak eta
|
hizkuntza
desberdinetako ordainak emateko; zuzenbidearen printzipioen eta kontzeptuen esanahiak argitzeko; eta printzipio zein kontzeptu juridiko horien inplikazioak azaltzeko. Eragiketa horiek burutzeko erreferentziazko, definiziozko, izendapenezko eta azalpenezko birformulazioak erabiltzen dira.
|
|
|
Baina, areago, egiaztatzen dute aztertutako diskurtso markatzaileek berez dutela funtzio komunikatibo estrategikoa; hau da, hartzaileari diskurtsotik inferentziak ateratzen laguntzeko gida edo jarraibide moduko batzuk eskaintzeko funtzio diskurtsibo berezkoa dutela, eta funtzio hori hertsiki lotuta datorrela testu generoaren nolakotasunarekin eta zeregin komunikatiboarekin. Beraz, aurkeztu ditugun datu estatistikoak zein adibideen analisi kualitatiboak ikuspegi horretatik hartu behar dira; alegia, testuen inguramendu diskurtsiboari atxikita aztertu eta interpretatu behar dira; izan ere, lan honen euskarri teorikoak azaldu direnean agertu denez, inguramendu diskurtsibo horretan aztertzekoak dira markatzaile diskurtsiboak berak
|
hizkuntza
kategoria gisa ere.
|
|
|
Guztira 62,6 milioi testu hitz ditu corpusak eta halako oreka bat lortu da testu itzulien eta jatorrizkoen artean. Testu mota batzuk biltzen ditu (akademikoak, lege testuak, prentsa, saiakera) eta, bereziki, ahozko
|
hizkuntzara
hurbiltzen diren bi azpicorpus ditu: alde batetik, Goenkale, zeinak hein batean lagunarteko erregistroa imitatzen baitu; eta, bestetik, ETBko dokumentalen corpusa, zeinak, entzunak izateko testuen bidez, erregistro zaindua islatzen baitu.
|
|
|
Bereizketa horri jakingarri deritzogu, zuzenbideko testu generoen inguruko sailkapenek (Hernández Gil, 1986; Urrutia, 1990; Urrutia eta Lobera, 1997; Borja, 2000; Hernando, 2003; Vilches eta Sarmiento, 2010; Llamas, Martínez eta Tabernero, 2012) iradokitzen baitute, diskurtso ezaugarriak, oro har, eta
|
hizkuntza
baliabideen hautabideak desberdinak izan daitezkeela lege testuetan (lege orokorra, arauak, ordenantzak?), auzitegietako testuetan (ofizioak, probidentziak, jakinarazpenak?), notariotzako testuetan (testamentuak, eskriturak?), testu akademikoetan (eskuliburuak, artikulu espezializatuak?) eta testu profesionaletan (txosten juridikoak, oroitidazkiak, gutunak?). Lan honetan bi testu genero ikertu dira:
|
|
|
Izan ere, nire ikasle garaian ez genuen halako idazleen lanik irakurri karreran zehar, ez dakit gaur egun ikasgaietan aipatzen den, baina gaurko ekitaldia izango da horretarako akuilua. Hemen entzundakoekin jabetu ahal izango gara zer testuingurutan idatzi zuen, zer baliabiderekin landu zituen
|
hizkuntza
eta literatura, eta hori gogoan dugula irakurri behar dira haren idatziak.
|
|
|
Idazten hasteko arrazoietako bat euskara erabiltzea da, gure
|
hizkuntza
zabaldu eta landu behar da. Gogoan hartu Eguna, euskarazko lehenengo egunkarian ere ibili zela kazetari.
|
|
|
Prestakuntza aldetik autodidaktatzat definituko nuke, irakurri eta irakurrita bere bidea egiten joan zen, aldian aldiko joeretara gutxi gorabehera egokituta, baina beti bere bidetik aldendu barik.
|
Hizkuntzaren
olgetaria da Erkiaga, gai sakonak nahiz eguneroko gauza txikiak olerkigai bihurtzen ditu, zentzu guztien bitartez jaso eta adierazita. Lekeitio, itsasoa, uria, Bilbo?
|
|
|
horra hor bere paisaiak. Herria,
|
hizkuntza
, kristautasuna, familia, horiek bere olerkien mezuaren oinarriak.
|
|
|
Norberaren herriak, harenganako zaletasun eta maitasuna zabaldu beharrak ez dauka neurririk. Eta aberriari lotuta dago gehien gehienetan euskara, gure
|
hizkuntza
, berak hain maite eta hainbeste landu zuena. Eusko, euskal, euskera berbak sarri sarri aurkituko ditu irakurleak testuotan.
|
|
|
–Itsasoa eta Lekeitio beti daude era batera edo bestera, agerian edo irudian,
|
hizkuntzan
edo erreferentzietan. Eusebio Erkiaga ezin da aditu Lekeitio kontuan hartu barik.
|
|
|
–Horrez gainera,
|
hizkuntzarekin
olgetaria da, berba jokoak egin, soinuen antzekotasunaz zentzumenak gozatu, adierazkortasunari bidea eman, horrek guztiak bere lekua dauka gure idazlearen olerkietan. Lekeitioko berbeta ondo sendo errotuta dauka eta behin ere ez dio uko egiten.
|
|
|
Zer edo zer azpimarratzekotan,
|
hizkuntzaren
erabilera zehatz gozatsua gogoratuko nuke. Idazleak hitzekin jolastu egiten du, baina beti ematen die lotura egokia, berez berez irakurtzen joan ahal izateko.
|
|
|
Dinamikoa, hain suertez, etengabe aldatzen delako, bizirik egotean, bizidunenaren antzeko jokamoldea duelako. Hiztunon tresnak direnez gero, konbentzioak ere, zertan esanik ez, aldakor eta dinamiko dira, eta aldakortasun hori garrantzizkoa da hitzak esaldietan antolatzeko manera langaitzat erabiltzean, urtea joan urtea etorri, hiztunak, kulturak eta gizarteak aldatzen direlako eta, haiekin batera, eta ezinbestean?,
|
hizkuntzazko
konbentzioak. Beraz, hizkuntza baten barruko hitzen ordena aldatuz doala onartu beharra izan dugu, bai hizkuntza une jakin batean aztertzeko orduan, bai, mintzagai dugun liburuak legez, estrategiak proposatzean; arrakasta izango badugu, aldi baterako baino ez direla onartu besterik ez dugu izango eta.
|
|
|
Hiztunon tresnak direnez gero, konbentzioak ere, zertan esanik ez, aldakor eta dinamiko dira, eta aldakortasun hori garrantzizkoa da hitzak esaldietan antolatzeko manera langaitzat erabiltzean, urtea joan urtea etorri, hiztunak, kulturak eta gizarteak aldatzen direlako eta, haiekin batera, eta ezinbestean?, hizkuntzazko konbentzioak. Beraz,
|
hizkuntza
baten barruko hitzen ordena aldatuz doala onartu beharra izan dugu, bai hizkuntza une jakin batean aztertzeko orduan, bai, mintzagai dugun liburuak legez, estrategiak proposatzean; arrakasta izango badugu, aldi baterako baino ez direla onartu besterik ez dugu izango eta.
|
|
|
Hiztunon tresnak direnez gero, konbentzioak ere, zertan esanik ez, aldakor eta dinamiko dira, eta aldakortasun hori garrantzizkoa da hitzak esaldietan antolatzeko manera langaitzat erabiltzean, urtea joan urtea etorri, hiztunak, kulturak eta gizarteak aldatzen direlako eta, haiekin batera, eta ezinbestean?, hizkuntzazko konbentzioak. Beraz, hizkuntza baten barruko hitzen ordena aldatuz doala onartu beharra izan dugu, bai
|
hizkuntza
une jakin batean aztertzeko orduan, bai, mintzagai dugun liburuak legez, estrategiak proposatzean; arrakasta izango badugu, aldi baterako baino ez direla onartu besterik ez dugu izango eta.
|
|
|
Zer dugu beharkizuna? Unean uneko
|
hizkuntz
sistemak (ezaugarri multzo bizi eta aldakorra den aldetik) premiatzen duena; alegia, sistemaz at dagoen guztia debeku duena, berbeta sistema konbentziozko horri ez dagokiolako, ezinbestean modu jakin batean, eta horretan soilik, adierazi beharrekoa, hiztuna edo idazlearen guraria gorabehera, komunikazio eraginkorra gertatuko bada (jakina, arau horiek ez betetzeak ez du zertan komunikazioa galarazi, komunikazioaren bi alderdiek araua hausten duten elementuak ulertzen badituzte, baina osagai horiek hizkuntza horretakoak ez direlako kontzientzia izango dute).
|
|
|
Unean uneko hizkuntz sistemak (ezaugarri multzo bizi eta aldakorra den aldetik) premiatzen duena; alegia, sistemaz at dagoen guztia debeku duena, berbeta sistema konbentziozko horri ez dagokiolako, ezinbestean modu jakin batean, eta horretan soilik? adierazi beharrekoa, hiztuna edo idazlearen guraria gorabehera, komunikazio eraginkorra gertatuko bada (jakina, arau horiek ez betetzeak ez du zertan komunikazioa galarazi, komunikazioaren bi alderdiek araua hausten duten elementuak ulertzen badituzte, baina osagai horiek
|
hizkuntza
horretakoak ez direlako kontzientzia izango dute). Gainerako guztia, aukera?
|
|
|
Hortaz, dena delako estrategia erabiltzeaz jardutean, soziolinguistikan bezala, idiolektoak izan behar ditugu kontuan, hau da, dena delako berbaldia jaso behar duenaren sistema. Bestela esanda,
|
Hizkuntza
Atlasak mintzamoldeen gainean emandako informazioa abiaburu hartuta, estilistika ere ikertzen hasi dugu maiztasunen arabera, Euskal Herri osoan zein hurrenkera diren arruntak eta zein berezi oinarri zientifikoz argituko badugu, bestela bakoitzak bere iritziaren arabera, txokokeriatzat, joko duelako hiztun askorentzat eta askorentzat guztiz egunerokoa eta ez markatua dena (arrotza beti inorena, bestearena).
|
|
|
Hipotesi moduan pentsa dezakegu laguntza (SOS) eskatzen duten pertsona guztiek antzeko mekanismo psikolinguistikoek bultzatuta antolatuko dituztela berbak munduan barrena, komunikazio eraginkorra lortu ezean, porrot eginez gero, heriotza letorkiekeelako laguntza deia modu ez komunikatiboan igorriz gero. Beraz, komunikaziorako eragile edo eragingarri ez diren hurrenkerak
|
hizkuntzetatik
berez desagertuz joango dira (batez ere ahozkotik, idatzizkoan komunikazioa lortzea beti ez delako lege nagusia, bestelako helburu batzuk ere izaten direlako, esate baterako, estetikoak). Aipatu unibertsal horiek euskarari ere ez zaizkio arrotz, eta linguistikak onartzen duenaren arabera, hiru motatakoak izan daitezke:
|
|
|
Aipatu unibertsal horiek euskarari ere ez zaizkio arrotz, eta linguistikak onartzen duenaren arabera, hiru motatakoak izan daitezke: substantiboak (kategoria mailakoak), formalak(
|
hizkuntz
arauekin erlazionatuak, alde edo moldez, gure alorrekoak) eta inplikaziozkoak (hizkuntzaren ezaugarrien artean gertatzen direnak).
|
|
|
Aipatu unibertsal horiek euskarari ere ez zaizkio arrotz, eta linguistikak onartzen duenaren arabera, hiru motatakoak izan daitezke: substantiboak (kategoria mailakoak), formalak (hizkuntz arauekin erlazionatuak, alde edo moldez, gure alorrekoak) eta inplikaziozkoak(
|
hizkuntzaren
ezaugarrien artean gertatzen direnak).
|
|
|
Hortaz,
|
hizkuntza
bizirik dagoen zerbait dela onartuz gero, etengabe, osagaiak, galtzen eta irabazten dituela ere onetsi beharrean egongo gara.
|
|
|
galtzen eta irabazten dituela ere onetsi beharrean egongo gara. Berbalduna (eta eleketarien erkidegoa) ere bizirik dago, eta etengabe galtzen ditu eta sortzen
|
hizkuntz
osagaiak. Beraz, zilegi bekigu korolario moduan aldarrikatzea hizkuntza aldakorra bada, berbak antolatzeko moduak ere aldatuz joango direla sasoia joan sasoia etorri, eta une jakin batean arau edo beharkizun dena aukera bihur daitekeela eta, alderantziz, aukera dena arau edo beharkizun.
|
|
|
Berbalduna (eta eleketarien erkidegoa) ere bizirik dago, eta etengabe galtzen ditu eta sortzen hizkuntz osagaiak. Beraz, zilegi bekigu korolario moduan aldarrikatzea
|
hizkuntza
aldakorra bada, berbak antolatzeko moduak ere aldatuz joango direla sasoia joan sasoia etorri, eta une jakin batean arau edo beharkizun dena aukera bihur daitekeela eta, alderantziz, aukera dena arau edo beharkizun.
|
|
|
Eta horien arteko orekan dautza estrategiak. Azken buruan, hiztunek garbizaleen arauak gorabehera berba egiten dute; idazleek ere arautze garbizaleak gorabehera izkiriatu egin behar lukete,
|
hizkuntz
sistemaren debeku argietatik harantzago sormena eta ulergarritasuna beste legerik ez balego bezala.
|
|
|
Halaber, ikergai dira ondokoak: nori zuzentzen zaio hitzaurrea, jatorrizko
|
hizkuntza
edo kulturako irakurleari ala helburu hizkuntzako eta kulturako irakurleari. Edo irakurle orori?
|
|
|
Halaber, ikergai dira ondokoak: nori zuzentzen zaio hitzaurrea, jatorrizko hizkuntza edo kulturako irakurleari ala helburu
|
hizkuntzako
eta kulturako irakurleari. Edo irakurle orori?
|
|
|
Risterucci Roudnicky ikertzailearen lanen arabera, honako hauek dira transferentziazko hitzaurreak sailkatzeko irizpideak: a) hitzaurregileak itzulitako obrarekin duen
|
hizkuntzazko
eta kulturazko lotura eta irakurleek hizkuntza eta kultura horrekin duten lotura; b) hitzaurregilea: egilea, itzultzailea, kritikaria den (batzuetan hiruren hitzaurreak ageri dira bolumen berean); eta c) itzulpen batean edo berritzulpen batean agertzen den hitzaurrearen data (itzulpenen historizitateari buruzkoak jakinarazteko balio du, besteak beste).
|
|
|
Risterucci Roudnicky ikertzailearen lanen arabera, honako hauek dira transferentziazko hitzaurreak sailkatzeko irizpideak: a) hitzaurregileak itzulitako obrarekin duen hizkuntzazko eta kulturazko lotura eta irakurleek
|
hizkuntza
eta kultura horrekin duten lotura; b) hitzaurregilea: egilea, itzultzailea, kritikaria den (batzuetan hiruren hitzaurreak ageri dira bolumen berean); eta c) itzulpen batean edo berritzulpen batean agertzen den hitzaurrearen data (itzulpenen historizitateari buruzkoak jakinarazteko balio du, besteak beste).
|
|
|
Calderónen kasuan, ordea, guztiz pertinentea iruditzen zait itzulpenari berari buruz jardutea, zeren, jatorrizko
|
hizkuntza
gaztelania izanik, askorentzat oraindik burugabea baita halako lanei ekitea, horiek estilo ariketa hutsak balira bezala.
|
|
|
LU bilduma auzo
|
hizkuntzetan
sortu eta euskarara itzulitako literatura lanez osaturiko liburu bilduma da. Liburuok 1989az geroztik argitaratzen dira, Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak eta EIZIE Euskal Itzultzaile, Zuzentzaile eta Interpreteen Elkartearekin egindako hitzarmenari esker.
|
|
|
Ez da, baina, halakorik gertatzen. 152 liburuetako 33tan baino ez dira itzulpenari buruzko argibideak ematen.Batez ere
|
hizkuntza
hautuei lotutako aipamenak izaten dira (hiztegia, puntuazioa, erregistroen trataera...). Izenburuaren itzulpena ere behin baino gehiagotan aipatzen da, itzultzailearen oharren justifikazioa bezalaxe; hizkuntza kontuen aldean, askoz gutxiago aipatzen dira, esaterako, itzulpen estrategiak.
|
|
|
152 liburuetako 33tan baino ez dira itzulpenari buruzko argibideak ematen.Batez ere hizkuntza hautuei lotutako aipamenak izaten dira (hiztegia, puntuazioa, erregistroen trataera...). Izenburuaren itzulpena ere behin baino gehiagotan aipatzen da, itzultzailearen oharren justifikazioa bezalaxe;
|
hizkuntza
kontuen aldean, askoz gutxiago aipatzen dira, esaterako, itzulpen estrategiak.
|
|
|
Jatorrizko
|
hizkuntzaz
, izenburuaren itzulpenaz.
|
|
|
Edizio kritikoa ez dela nabarmentzen da.
|
Hizkuntza
ereduaz, joskeraz, neurtitzez.
|
|
|
Zubi
|
hizkuntzez
.
|
|
|
Itzulpenaz atal osoa: japonierazko izenak nola eman diren, jatorrizko
|
hizkuntzaren
ezaugarriak, Miranderen Haur besoetakoairakurtzea lagungarri, itzulpenaren zailtasun handiena kultur testuingurua jasotzea, japonieratik zuzenean egin dela baina laguntzazko testuak erabili direla, zein izan diren aipatzen da, transliterazioa.
|
|
|
Ez dagokit niri liburu honen kritika egitea?. Bide batez esan dezagun ez duela hitzaurrean itzulpenari buruzko oharrik egiten; egileaz, obraz, egilearen
|
hizkuntzaz
eta liburuaz dabil.
|
|
|
Urrezko bibliotekabilduman berrargitaratutako lehenengo zortzi aleetan, ez da hitzaurre berririk gehitu, lehen aro hartan argitaratutako hitzaurre berak ematen dira, aldaketa txiki batzuk salbu:
|
hizkuntza
zuzenketak (berrargitalpen guztien kasuan), atalen izenburuak gehitzea, itzultzailearen oharrei buruzko adierazpen bat gehitzea eta eskerrak kentzea (Emakume abeslari burusoila); eta sinadura gehitzea (Lorategiko festa). Nabarmentzekoa da Madame Bovaryren kasuan, edizio zaharrean (©) zuela hitzaurreak baina ez duela halakorik berrian.
|
|
|
Elkar etxeak berrargitaratu zuen 2008an Altxor uhartea (Maria Garikanok LUrako 1991n egindako itzulpena). Robert Louis Stevensonen euskal bertsioaren berrargitalpenean ere hitzaurrea ez da batere aldatzen(
|
hizkuntzazko
zuzenketak izan ezik): LU bildumako lehen aroan zegoen zegoenean argitaratu zen.
|
|
|
Azterketa testualean ezaugarri konkretu batzuei erreparatuko diegu: Sabino Aranaren arauei maila metriko formalean, eta maila semantikoan trenaren figurari,
|
hizkuntza
poetikoaren iradokizun mailari eta sentimentalismoaren kontrolari. Gure lanaren helburua da azterketa horretan oinarrituz poetaren obra bere testuinguruan eta literaturaren historian fidagarritasunez kokatzea, eta, azkenean, Antonio Arrutiren poesiaren irakurketa interpretatzailea egitea.
|
|
|
Aldiz, beste zati bat euskaraz idatzia da, 1913an hasi eta 1919ra bitartekoa. Bi garai hauen artean, ikus dezakegun bezala, Arrutik poemak bi
|
hizkuntzatan
argitaratu zituen hiru urte geratzen dira, 1913tik 1915era bitartean, hain justu.
|
|
|
Erraz ikusten ahal da zeinen ongi bat egin zezaketen gerra bat eta bestea segidan galtzetik sortutako etsipenak eta Erromantizismoak proposatzen zuen herriaren arima berezko, zahar eta puruaren berpizteak. Era berean, herriaren
|
hizkuntza
eta bere historia goraipatzen dira eta, Euskal Herrian, aipaturiko galera sentipenak berehala sortzen du iragan lorios baten irudia, zuzenean bat egiten duena alemaniar idealismoak dakartzan ideiekin.
|
|
|
Lertxundik esaten duen bezala, alde batetik paisaia geldiaren, margotzea? nola egiten duen nabarmentzen da Lizardiren poeman, eta bestetik, estatismo horri kontrajarriz,
|
hizkuntzaren bidez
birsortzen den trenaren abiadura nola iradokitzen den. Bi espazio denbora horien artean, paisaiaren gelditasunaren eta trenaren abiaduraren artean, poeta, edo hobe, ni poetikoa?
|
|
|
Ikusirik zein den lerrootako gaia (trenaren mugimendua bera), esan daiteke Arrutik heptasilabikoen proportzioa gehituz birsortu nahi duela trenaren mugimendua. Poesia modernistak hainbeste landu zuen, formaren esanahia, z mintza gaitezke,
|
hizkuntza
poetikoaren formak mezu bat igortzen baitio irakurleari, emozio edo iradokizun mailan gauzatzen dena. Iuri Lotmanek Arte testuaren egitura (1970) lanean adierazten du poesiak baduela balio ikoniko bat, eta hizkera arruntean sortzen ez den zentzu bat sortzen dela hizkera poetikoan.
|
|
|
Honela dio I. Lotmanek berak: , ulertzekoa da arte testuan
|
hizkuntza
naturaleko osagai estrasemantikoak (sintaktikoak) semantikotzea? (Viñas Piquerrek aipatua, 2007:
|
|
|
|
Hizkuntza
poetiko modernistalerro gutxi batzuetan egoki definitzea ezinezko lana dela jakinik, ezaugarri konkretu batzuk soilik behatuko ditugu. Hizkuntza poetiko modernista definitua izan da gaur egun klasiko bihurtuak diren hainbat ikerlariren lanetan, eta horietan guztietan Modernismoaren edo egile modernisten kontzepzio poetikoa eta estiloa argitzeko saiakerak gauzatu dituzte.
|