|
2000
|
|
|
XX. mendea hasi arte ez zen Asturiesen bezalako hizkuntza kontzientziarik izan Kantauriko mendikatearen bestaldean eta literatura ere askoz murritzagoa zen. 1906an Menendez Pidal filologoak idatzitako" Leongo dialektoa" artikuluak ordea
|
hizkuntza
sistema berberean biltzen ziren hizkeren interesa biztu zuen.
|
|
|
Hizkuntzak baino nahiago izan dut mintzairak hitza izenburu jarri. Azpimarratunahi dut
|
hizkuntzaren
sisteman ideia, kontzeptu, balioen sare bat dugula, gurehausnarketei bizitzan ibiltzeko ahalmena ematen diena. Mintzairak kultura bateskatzen du gai bati buruz hitz egiteko orduan, hizkuntza horri dagokion kultura, alegia.
|
|
|
Esango nuke, orain amaitzen arizaigun mende honetako hizkuntzalaritza teorikoa deitu duten horretan etahorretarantz bideratu ziren bide estrukturalista funtsezkoenek, hizkuntzarenbeste alderdi batzuk izan dituztela oinarri: egitura,
|
hizkuntzaren
sistema formala. Hori izan da hizkuntza zientifikoki aztertu ahal izateko egin den hautua.Saussure ren langue eta parole bikotetik lehena hartu zuten estrukturalistek.Chomsky ren competence eta performance paretik ere, halaber, lehena hartudute generatibistek.
|
|
2001
|
|
|
Bi alderdiditugu hemen. Batetik, irakurleak zer dakien (ezagutza kontzeptualak); hau da, zerdakien testuaren gaiaz, baina baita testualitate ezaugarriez zein
|
hizkuntzaren
sistema lexikoaz eta sintaktikoaz ere. Bestaldetik, zertan dakien (prozedurazko ezagutzak); hau da, nolako ezagutza estrategikoa duen.
|
|
|
Oso gogoan izatekoak dira Steven Pinker irakasleak, buru hizkuntzaz, egindako ekarpenak, alegia, giza hiztunak halako mekanismo biologikoen sorta batduela eta horrelakoei esker txikitan hizkuntzak erraz samar ikasten direla. Zenbateta adinean aurrerago, beste hizkuntza bat ikasterakoan, hainbat eta gehiago kalkatubeharra izaten da hasierako edo jatorrizko
|
hizkuntz
sistemaren gainean. Azkenikerketen arabera, adina faktore erabakigarria da hizkuntza ikasteko ahalmenarenfosilizazioan.
|
|
|
–
|
Hizkuntzaren
sistema formalaren erabilera lantzeko jardueretan, bide induktiboari emango zaio lehentasuna. Jardueraren hasieran testuinguru esanguratsuasortuko dugu eta horren laguntzaz ikasleek beren aurre ezagutzak aktibatu etahipotesiak egingo dituzte.
|
|
|
Zaila izango da gaur egun klasean testuekin lan egiten ez duen irakaslerik aurkitzea. Ondo ikasi dugu, bai, diskurtsoa dela
|
hizkuntza
sistemaren unitate komunikatiboa, eta, hartara, testuak dira gure eskoletan erabiltzen ditugun tresna komunikatiboak. Baina, esaldi maila gainditzen duen guztia egokia al da klasera eramateko. Komunikazio honen helburua, galdera horri ezetz erantzun behar diogula argitzensaiatzea da.
|
|
2002
|
|
|
Adibidez, hizkuntza baten sistema fonologikoaren ikaskuntza oso baliagarriizan dakioke estandarretik gorako gaitasun maila eskuratu nahi duen ikaslearentzat, baina, beharbada, ez zaio oso lagungarri helburu xumeagoak dituen ikasleari; modu berean, ikasten ari garen
|
hizkuntzaren
sistema fonetikoa gureaz oso bestelakoaden kasuetan ere lagungarri gerta dakiguke, fonetikaren, oinarri teorikoakezagutzen baditugu...
|
|
|
Are gutxiago irakasleari edo ikasleari.
|
Hizkuntza
sistema, hala ere, denok uste baino bereziagoa da, den naturala izanda ere.
|
|
|
Galdera nagusia hauxe litzateke:
|
hizkuntza
sistema kaotiko hori, zelan jarri ikaslearen esku, erraz samar edo eskuratzeko moduan. Segur askiinternet izango da erantzuna.
|
|
|
Programa eta ezagutza linguistikoa nahasten zituzten sistema primitiboak ohikoak ziren duela gutxi arte. Azken urteetan, aldiz, arlo honetan egindako lanak ugaritu egin dira, beste
|
hizkuntzetarako
sistema automatikoen garapenak indarra hartu baitu eta, horrez gain, corpusetan oinarritutako analisiek erraztasun handiak ekarri baitituzte.
|
|
|
Azken urteetan, aldiz, arlo honetan egindako lanak ugaritu egin dira hainbat arrazoi direla medio: beste
|
hizkuntzetarako
sistema automatikoen garapena, corpusetan oinarritutako analisi linguistikorako morfologiak eskaintzen duen abantaila, Interneteko informazioa indexatzeko eta hobeto bilatzeko eskaintzen duten aukera,...
|
|
2004
|
|
|
Asko da Hizkuntza arloak egin dezakeena,
|
hizkuntza
sistema, komunikazioa eta haren arauen inguruko hausnarketa ez ezik, ereduak aztertu eta saiakera askotarikoak egiteko leku ezin aproposagoa baita arlo hori. Hizkuntza arloa diot, eta ez Euskara arloa, eskolan erabiltzen/ irakasten diren hizkuntza guztiak hartu behar baititugu kontuan.
|
|
|
Aitzitik, egoera sozial diglosikoan bizi denak ez dauka maiz zer bereganatu erdaraz adierazi ohi duen horixe bera modu adierazkorrean ekoizteko.
|
Hizkuntza
sistema soziala da, ez hiztegietan eta gramatiketan bildurik dagoen zeinu sistema formala. Giza bizitzaren taupadak ditu sorburu eta garapen bide.
|
|
|
Getxori dagokionez,
|
hizkuntza
sistemen ereduei buruzko argibideak eskaintzen dituen liburuska bidaliko da, bi eta hiru urteko umeak dituzten 1.500 familien etxeetara. Izan ere, gurasoei beren seme alabentzako hizkuntz ereduak hautatzen lagundu nahi die kanpainak.
|
|
|
bai elearen atean eta bai gramatikako paradigmetan. Lotkia edo lotura hauek osatzen dute
|
hizkuntzaren
sistema; eta barne sistema hori (beti hizkuntza batetik bestera liferente edo aurkako) hizkuntzaren egiazko ezagugarria da".
|
|
|
Hitzen arteko eta hotsen arteko hartu eman horiek,
|
hizkuntzaren
sistemak dira; edo hizkuntzaren estrukturak: " Denboran zehar hizkuntza bakoitzean alkarren ondoren gertatzen diran hizkerek edo mintzaira egokerek, ba dute barneko gaintasun edo barne oreka bat.
|
|
|
Hizkuntza, beraz, bi oreka maillak, bi lotkia saillek osatzen dute:
|
hizkuntzaren
sistemen artekoek batetik; eta sistema bakoitzaren barnean, parteen beren artekoek bestetik" (Granai Gurvitch, Traité de Sociologie, 269).
|
|
|
Hizkuntzalari tradizionalek honen guztiaren aurrean bi gauza esaten dituzte:
|
hizkuntza
sistema perfektua dela
|
|
2006
|
|
|
Sasoi hartan, gobernu sandinistak haur gorrak bildu eta heziketa eman nahi izan zien. Ordea, nahia bai baina ahala ez, asmoa nola burutu ez zekitela, haurrek
|
hizkuntza
sistema propioa garatu zuten, eta helduagoei irakatsi.
|
|
|
Beste soziolinguista batzuek aldiz nahasketa gertaerak aztertu dituzte, batez ere kreoloen kasuan. Kreoloak, kolonizazioak sorturiko
|
hizkuntza
sistema autonomo bat adierazten du eta, frantziari dagokionez, kolonoek erabiltzen zuten frantsesa komunitate baten ama hizkuntza bilakatu da, batzuetan hizkuntza ofizialak baino askoz gehiago erabilia dena, besteak beste, eguneroko bizian.
|
|
2007
|
|
|
Kultura da sistema, ez hizkuntza:
|
hizkuntza
sistema horretan dagoen elementuosagarri bat besterik ez da. Eta, bistan denez, sistema eraiki behar genuke, euskalsistema nazionala, gero barruko elementuen arazoak sistema horren arabera konpontzeko.
|
|
|
Gure ustez, kultura sistema lokalaren baitan erraz txertatzen ditu merkatu globalak bere esanahi balioak. Aldiz,
|
hizkuntzaren
sistema eta nortasuna ezin da urtueta itxuraldatu nolanahi, hizkuntza hibridazioaren fenomenoa tartean egonda ere.
|
|
2008
|
|
|
|
Hizkuntza
sisteman txertatua izan da Hegoaldean eta Nafarroako lurralde mistoan.
|
|
|
gizarteko hizkuntza funtzioak, hizkuntzaren gizarte funtzioak, eta atzeraelikadura (feedback) positiboa edo negatiboa. Erdian, gizartearen hizkuntza funtzioen eta hizkuntzaren gizarte funtzioen artean,
|
hizkuntza
sistemaren kaxa beltza dago; kaxa horretan, aurretiaz, hizkuntza politikari eta plangintzari dagozkien kontzeptuak eta ekintzak kokatzen dira:
|
|
|
" Batetik, hizkuntzaren" gizarte funtzio" famatuak izango ditugu(= hizkuntza sistemaren outputa); eta, bestetik, gizartearen hizkuntza funtzioak, itxuraz ilunak direnak, edo hizkuntzari dagozkion gizarte egiturak eta prozesuak(=
|
hizkuntza
sistemaren inputa). Gainera, hizkuntza funtzioetan, funtsezko bi mota bereizi dira:
|
|
|
Eta, aldiz, anplifikazioa(= positive feedback) gertatuko da, hasierako defizitak elkarrekiko funtzio defizita eragiten badu, hasierako defizita areagotuko duena, eta horrela etengabe. Lehenengo hipotesian, stressa(" gatazka" deritzot) gainditu egingo da, eta azkenean ezabatuko,
|
hizkuntza
sistema horretan eginiko egokitze aldaketen bitartez. Normalizazioa da erreakzio ideal" normal" horren adibiderik tipikoena (cf. infra).
|
|
|
Normalizazioa da erreakzio ideal" normal" horren adibiderik tipikoena (cf. infra). Bigarren kasuan, aldiz, prozesua askoz konplexuagoa, gogorragoa eta zailagoa izango da, ez baita lortuko gatazka desagerraraztea, baldin eta
|
hizkuntza
sistema ezabatzen ez bada; beraz, hizkuntza aldaketa egongo da —hau da; ordezkapena—". (Aracil [1965] 1982:
|
|
|
Eredu horren eskeman,
|
hizkuntzak
sistema global batean integratzen dira, zirkulu zentrokideetan antolatuta. Hizkuntza" hiperzentral" baten inguruan (ingelesa), hamar bat hizkuntza" superzentral" daude (esaterako, arabiera, gaztelania eta frantsesa), 100 hizkuntza zentral (estatu hizkuntza ofizialak) eta 5.000 hizkuntza periferikoak.
|
|
|
Eredu horren deskribapeneredua sorrarazi duten eskemekin konparatuz gero —adibidez, David Eaton ek (1965) politika sistemarako garaturikoa—, hiztunen gizartearen eta hizkuntza sistemaren arteko input gisa dabiltzan eskarien mailan agertzen dira gizartearen hizkuntzafuntzioak. Bestalde, hizkuntzaren gizarte funtzioak output gisa ageri dira, eskaintzaren mailan,
|
hizkuntza
sistemaren eta hiztunen gizarteingurunearen artean; hizkuntzaren gizarte funtzioak, hain zuzen, hizkuntza sisteman erabiltzen dira eta bertan eragiten dute. Hizkuntzaren gizarte funtzioak berregokitzeko hizkuntza sistemak gizarteko hizkuntza funtzioak berrantzolatzeak feedback negatiboko dinamika sortzeko aukera ematea dakar berekin, eta feedback horren eragina hizkuntzaeskariaren edukia zuzentzea ekar dezake.
|
|
|
Hizkuntzaren gizarte funtzioak berregokitzeko hizkuntza sistemak gizarteko hizkuntza funtzioak berrantzolatzeak feedback negatiboko dinamika sortzeko aukera ematea dakar berekin, eta feedback horren eragina hizkuntzaeskariaren edukia zuzentzea ekar dezake. Eredu horren arabera, gizarte jakin horrek ikusiko du erakundeek edo
|
hizkuntza
sistemako arduradunek eskaintza egiten diola, hizkuntza berreskuratzeko prozesu bat sustatzeko itxurazko ospe adierazpenen eta leialtasun aktiboko jarreren bitartez. Horrenbestez, ereduak egoera eta prozesu errealak deskribatzen ditu, hizkuntza plangintzako prozedurak aztertzeko; esaterako, Amerikan frantsesaren alde egiteko nahiz Europan eskualde hizkuntzen eta eremu urriko hizkuntzen alde egiteko.
|
|
|
HIZKUNTZA BEHARRA ETA
|
HIZKUNTZA
SISTEMA
|
|
|
kultura aitorpena izateko itxaropena edota hizkuntza beharraren adierazpenaren aurreko etapa12 Hala ere, Aracilen ereduan, maila horretan eragiten du hizkuntza normalizazioaren kontzeptuak ere: batzuentzat,
|
hizkuntza
sistemak gizartearen hizkuntza funtzio berriei emandako erantzuna izango da hizkuntza normalizazioa; L. J. Calvetentzat (1993, 2000), berriz, ereduaren bilakaeraren adierazlea izango da, deskribapenetik edo azalpenetik inplikazio operatiborako, are militanterako, bilakaera13.
|
|
|
25)," grabitazio" eredua deiturikoa. Eredu horren eskeman,
|
hizkuntzak
sistema global batean integratzen dira, zirkulu zentrokideetan antolatuta. Hizkuntza" hiperzentral" baten inguruan (ingelesa), hamar bat hizkuntza" superzentral" daude (esaterako, arabiera, gaztelania eta frantsesa), 100 hizkuntza zentral (estatuhizkuntza ofizialak) eta 5.000 hizkuntza periferikoak.
|
|
|
" Batetik, hizkuntzaren" gizarte funtzio" famatuak izango ditugu(=
|
hizkuntza
sistemaren outputa); eta, bestetik, gizartearen hizkuntza funtzioak, itxuraz ilunak direnak, edo hizkuntzari dagozkion gizarte egiturak eta prozesuak(= hizkuntza sistemaren inputa). Gainera, hizkuntza funtzioetan, funtsezko bi mota bereizi dira:
|
|
|
Eredu horren deskribapeneredua sorrarazi duten eskemekin konparatuz gero —adibidez, David Eaton ek (1965) politika sistemarako garaturikoa—, hiztunen gizartearen eta
|
hizkuntza
sistemaren arteko input gisa dabiltzan eskarien mailan agertzen dira gizartearen hizkuntzafuntzioak. Bestalde, hizkuntzaren gizarte funtzioak output gisa ageri dira, eskaintzaren mailan, hizkuntza sistemaren eta hiztunen gizarteingurunearen artean; hizkuntzaren gizarte funtzioak, hain zuzen, hizkuntza sisteman erabiltzen dira eta bertan eragiten dute.
|
|
|
Eredu horren deskribapeneredua sorrarazi duten eskemekin konparatuz gero —adibidez, David Eaton ek (1965) politika sistemarako garaturikoa—, hiztunen gizartearen eta hizkuntza sistemaren arteko input gisa dabiltzan eskarien mailan agertzen dira gizartearen hizkuntzafuntzioak. Bestalde, hizkuntzaren gizarte funtzioak output gisa ageri dira, eskaintzaren mailan, hizkuntza sistemaren eta hiztunen gizarteingurunearen artean; hizkuntzaren gizarte funtzioak, hain zuzen,
|
hizkuntza
sisteman erabiltzen dira eta bertan eragiten dute. Hizkuntzaren gizarte funtzioak berregokitzeko hizkuntza sistemak gizarteko hizkuntza funtzioak berrantzolatzeak feedback negatiboko dinamika sortzeko aukera ematea dakar berekin, eta feedback horren eragina hizkuntzaeskariaren edukia zuzentzea ekar dezake.
|
|
|
Bestalde, hizkuntzaren gizarte funtzioak output gisa ageri dira, eskaintzaren mailan, hizkuntza sistemaren eta hiztunen gizarteingurunearen artean; hizkuntzaren gizarte funtzioak, hain zuzen, hizkuntza sisteman erabiltzen dira eta bertan eragiten dute. Hizkuntzaren gizarte funtzioak berregokitzeko
|
hizkuntza
sistemak gizarteko hizkuntza funtzioak berrantzolatzeak feedback negatiboko dinamika sortzeko aukera ematea dakar berekin, eta feedback horren eragina hizkuntzaeskariaren edukia zuzentzea ekar dezake. Eredu horren arabera, gizarte jakin horrek ikusiko du erakundeek edo hizkuntza sistemako arduradunek eskaintza egiten diola, hizkuntza berreskuratzeko prozesu bat sustatzeko itxurazko ospe adierazpenen eta leialtasun aktiboko jarreren bitartez.
|
|
|
Gizarte ingurune baten eta hizkuntzaren gizarte funtzioak eskaintzean hizkuntza bat bestearen gainetik sustatzen duen
|
hizkuntza
sistema baten artean sinbiosi bilakaera badago, beti dago galdetzerik zein den joera hori izateko arrazoia; bai gizarte ingurunean eta haren bilakaera ez arautuan, edo gizartearen ildoetan, politika, ideologiaeta ekonomiaaldaketak eragin ditzaketen pertsona horien zuzenbidezko edo egitezko hautaketetan. Hala ere, hemen konstatazio gisa balio duenak ez du azalpen eta justifikazio baliorik.
|
|
|
Azken hori, eskariaren edo inputen mailan kokatuko litzateke zirkulu funtzionalean, eta, ondorioz, gizarteko hizkuntza funtzioen mailan. Horri dagokionez, L. J. Calveten iritziz, Frantziako eskualde hizkuntzak,
|
hizkuntza
sistemaren ibaian behean," eskaririk gabeko eskaintza osatzen dute" (Calvet 1993: 196).
|
|
|
196). Baina baieztapen hori zehaztu beharraz gain, inkesta emaitzak kritikagarriak eta urriak direla bistakoa izanik,
|
hizkuntza
sistemak eskaintza horren alde egingo lukeela iradoki dezake horrek (Frantzian, eskualde hizkuntzen irakaskuntzarekin lotutako neurrien bidez?). Egiaztapen horretatik harago, hizkuntza kontzientzia edo autokontzientzia (hizkuntza funtzioa> eskaria) L. V. Aracilek (cf. supra) aipaturiko hizkuntza kontrolarekin batera doa.
|
|
|
Egiaztapen horretatik harago, hizkuntza kontzientzia edo autokontzientzia (hizkuntza funtzioa> eskaria) L. V. Aracilek (cf. supra) aipaturiko hizkuntza kontrolarekin batera doa. Hizkuntza kontrolaren kontzeptu horrek kodetzearekin edo arautzearekin —eta beraz, estandarizazioarekin— lotutako kontzeptu operatiboak hartzen ditu, printzipiuoz
|
hizkuntza
sistemako berezko jarduerekin zerikusia dutenak. Ikuspegi horren arabera, hizkuntza sistemak, haren balizko boluntarismoaren baitan, kontuan hartzen du" hizkuntza kontzientziako" (eskaria) gutxieneko dosi bat, edota hizkuntza sistemak nagusi bakarra balitz modura jokatzen du, hizkuntza merkatuko berehalako joerak kontuan izan gabe, bai eskariari uko eginez, bai eskaria egon gabe egon balitz bezala jokatuz.
|
|
|
Hizkuntza kontrolaren kontzeptu horrek kodetzearekin edo arautzearekin —eta beraz, estandarizazioarekin— lotutako kontzeptu operatiboak hartzen ditu, printzipiuoz hizkuntza sistemako berezko jarduerekin zerikusia dutenak. Ikuspegi horren arabera,
|
hizkuntza
sistemak, haren balizko boluntarismoaren baitan, kontuan hartzen du" hizkuntza kontzientziako" (eskaria) gutxieneko dosi bat, edota hizkuntza sistemak nagusi bakarra balitz modura jokatzen du, hizkuntza merkatuko berehalako joerak kontuan izan gabe, bai eskariari uko eginez, bai eskaria egon gabe egon balitz bezala jokatuz.
|
|
|
Hizkuntza kontrolaren kontzeptu horrek kodetzearekin edo arautzearekin —eta beraz, estandarizazioarekin— lotutako kontzeptu operatiboak hartzen ditu, printzipiuoz hizkuntza sistemako berezko jarduerekin zerikusia dutenak. Ikuspegi horren arabera, hizkuntza sistemak, haren balizko boluntarismoaren baitan, kontuan hartzen du" hizkuntza kontzientziako" (eskaria) gutxieneko dosi bat, edota
|
hizkuntza
sistemak nagusi bakarra balitz modura jokatzen du, hizkuntza merkatuko berehalako joerak kontuan izan gabe, bai eskariari uko eginez, bai eskaria egon gabe egon balitz bezala jokatuz.
|
|
|
Eredu horren arabera, gizarte jakin horrek ikusiko du erakundeek edo
|
hizkuntza
sistemako arduradunek eskaintza egiten diola, hizkuntza berreskuratzeko prozesu bat sustatzeko itxurazko ospe adierazpenen eta leialtasun aktiboko jarreren bitartez.
|
|
|
Ereduak nolabaiteko egonkortasunez funtzionatuko lukeela pentsatzearen ideia artifiziala eta ametsezkoa dirudi, ideia horri hizkuntza ukipenezko egoerak normalean orokorrak, gutxienez diglosikoak eta gehienetan bilakaerazkoak izaten direla gehitzen badiogu. L. V. Aracilen aurkezpenean — aurkezpen laburra, haren esanetan—,
|
hizkuntza
sistema edukiedo funtzionamendu ezaugarririk gabe azaltzen da. Baina hizkuntza sistemaren atzeraelikadurak eta joerek orekatzearen alde egin dezakete —borondatez ere bai—, bai hizkuntza ukipeneko egoeran, bai elebakartasunekoan ere —elebakartasun hori eusten diona edo eragindakoa izan—, eta horretarako, alde guztietatik, politikaedo ideologia aukeraketak behar dira, bai eta hizkuntza plangintzako prozedura egokiak ere.
|
|
|
L. V. Aracilen aurkezpenean — aurkezpen laburra, haren esanetan—, hizkuntza sistema edukiedo funtzionamendu ezaugarririk gabe azaltzen da. Baina
|
hizkuntza
sistemaren atzeraelikadurak eta joerek orekatzearen alde egin dezakete —borondatez ere bai—, bai hizkuntza ukipeneko egoeran, bai elebakartasunekoan ere —elebakartasun hori eusten diona edo eragindakoa izan—, eta horretarako, alde guztietatik, politikaedo ideologia aukeraketak behar dira, bai eta hizkuntza plangintzako prozedura egokiak ere.
|
|
|
L. J. Calvetek eginkizun hori onartzen dio ereduari. Baina, uste du, tamalez, eredua ez dela azalpenak egiteko sortu zentzu hertsian, nahiz eta eskema zibernetiko batean oinarrituta egon —eskema zibernetiko oso oso oinarrizkoa, egilearen esanetan11—, eta funtzionamendu zibernetikoa, eta
|
hizkuntza
sistema homeostatiko eta autoerregulatzailearen artekoa izan (Calvet 1993: 179).
|
|
|
Eredu mota horrek, sistemikatik eratorria, berekin dakar homeostasia kontuan hartzea(
|
hizkuntza
sistemaren oreka) aplikatzean hizkuntza bakar batekin funtzionatzeko dela, edo nagusitasun handiko egoeran dagoen hizkuntza batekin, edo ukipen egoera nolabait orekatuan eta onartuan dauden hizkuntza batzuekin. Kasu horietan guztietan, feedback negatiboak multzoaren funtzionamendu zibernetikoa erregulatzeko balio du, ahalik ongien zuzentzen eta doitzen baititu outputak, inputetan eragiten dituzten sintometara.
|
|
|
Bariazioa ikus daiteke aztertutako herri bi hauetan, ez baitago
|
hizkuntza
sistema egonkorrik; hizkuntzak etengabe aldatzen doaz eta hizkuntzak bere ezaugarritzat du bariazioa. Garai bereko baina hizkuntza sistema ezberdinetako12 hiztunek elkar ulertzeko gaitasunari esker ahal izango dute zentzuzko elkarrizketa bat izan.
|
|
|
Bariazioa ikus daiteke aztertutako herri bi hauetan, ez baitago hizkuntza sistema egonkorrik; hizkuntzak etengabe aldatzen doaz eta hizkuntzak bere ezaugarritzat du bariazioa. Garai bereko baina
|
hizkuntza
sistema ezberdinetako12 hiztunek elkar ulertzeko gaitasunari esker ahal izango dute zentzuzko elkarrizketa bat izan.
|
|
2009
|
|
|
Urbanizazioak gogor astindu ohi ditu dislokatutako herriaren ohiturak, elikadura, janzkera, munduikuskera, eguneroko hizkera. Horrela, dislokazio soziokultural handia sortzen du. rekin batera datozen balore, lengoaia, kontzeptu, diskurtso eta harremanmota berriak, euskararen
|
hizkuntza
sistema hondatzen ari dira, alegia, hiztunen sareak eta hizkuntzaren egitura nahiz errepertorioa. Hizkuntza menderatzaileak, frantsesa eta gaztelania, hizkuntzaren barru barruko eremuetan sartzen ari dira, eta hizkuntza transmititzeko nahiz belaunaldi arteko jarraipenerako funtsezkoak diren funtzioak eta eremuak bereganatzen.
|
|
|
Horregatik, prozesua ez da hizkuntza desplazamendu soila, ez da soilik hizkuntza baten ordez bestea aukeratzea. Aitzitik, hiztun herria mendeko eta ahula bada, kultura berriekin sartzen diren kontzeptu berriek tokiko
|
hizkuntza
sistema arian arian desegiten dute. Transformazio prozesu hau konplexua da; gizabanakoen erlazionatzeko moduak ere aldatzen dira, argudioak eta arrazoiak eratu eta emateko moduak, diskurtsoaren estiloa eta abar aldatzen dira.
|
|
|
Hemen, hezkuntza eta euskararen arteko harremana ezinbesteko jotzen genuen hezkuntza sarean eragiteko prestatzen ari ziren ikasleentzat. Garbi genuen konpetentziaren teoria
|
hizkuntza
sistemaren aspektu formalez gain, ikuspegi pragmatikoak eta soziolinguistikoak osatzen dutela; hizkuntzaren ikaskuntza prozesuaz arduratzeak hizkuntzak prozesu sozialekin harremanetan lantzea dakarrela. Prozesu horretan, hizkuntza izaera soziala duen bitarteko gisa ulertzen genuen, eta, beraz, gertaera soziolinguistikoek, kulturalek, eta politikoek eragiten diotela.
|
|
|
Zergatik? Badagoelako nazioartean onartutako transkripzio sistema estandar bat; horregatik, latindar alfabetoa erabiltzen duten
|
hizkuntzetan
sistema horixe baliatzen da.Har dezagun, beraz, lehengo galdera: ez ote dute errusiarrek berek, edo nazioarteko erakundeek bestela, moduren bat alfabeto zirilikoan idatzitako hitzak gure alfabetora aldatzeko. Bai.
|
|
|
lehena, zifrak euskal zenbakikuntzara egokitzea; bigarrena, euskal zenbakikuntza zifretara egokitzea. Arana Goirik berak aitortzen zuen lehenak arazo asko zituela (gainerako
|
hizkuntzek
sistema hamartarra erabiltzea...) eta bigarrenak, ordea, aurrekoaren abantailak bai, baina eragozpenik ez zuela.
|
|
2010
|
|
|
batetik, esaldiaren nagusitasun absolutua hautsi nahia, eta, bestetik, hizkuntzalaritzaren mugetatik objektu berrietara hedatzeko beharra. Testua unitatea sartzeak
|
hizkuntza
sistemako unitateen hierarkia zabaltzea eta hedatzea ekarri zuen.
|
|
|
Testuaren esanahia ulertzeko eta bideratzeko erabilitako operazioak gaitasun> edo konpetentzia> mailakoak direla esaten da. Hau da,
|
hizkuntzaren
sistemaren baitakoak direla. Zentzu honetan, testu mailako gertakariak hizkuntzagaitasunaren osagai dira.
|
|
|
Lepoan, “lepoan”, jartzen den begizta batek seinalea igortzen du audifonoetara irits dadin. Entzumen galera osoa duten pertsonentzat, zeinu eta azpitituluen
|
hizkuntza
sistema bat aurreikusi da. Ikusmen eta entzumen arazoak dituzten pertsonek izarrak ikusi eta entzun ditzakete Bartzelonako planetarioan Urrunago bidaiatu nahi dutenentzat, Argentinara, Buenos Airesko planetarioak zientzia dibulgazioko programa berezia du, “Latinoamerikan argitaratu gabea”, planetarioaren beraren arabera.
|
|
|
Hizkuntza ezagutzea eta modu idatzi edo ahozkoaren bidez zuzen erabiltzea ez da hitzen fonetika egokia erabiltzera edo araudi ortografikoa betetzera mugatzen. Alderdi horiez gain, beharrezkoa da
|
hizkuntza
sistemaren funtzionamendua ezagutzea, hitzen funtzioak ezagutzea eta beren artean nola erlazionatzen diren jakitea, komunikatu nahi den edukia adierazten duten zentzuzko perpausak eraiki ahal izateko. Hau da, gramatika ikasi behar da.
|
|
|
|
Hizkuntza
sistema soziala bezalakoaren eta hizketa erabilera indibiduala bezalakoaren artean —honela Sanchez Carrion— existitzen dira tartekako mailak, eta, zehazki, badago hizkuntzaren erabilera sozial edo ‘parole social’ bat112.
|
|
|
Hemen kokatu beharrekoak dira, hain zuzen, Saussureren" langue" eta Chomskyren" competence" kontzeptu ezagunak. Kontua da, baina, autore horiek" abstrakzioen eta idealizazioen bidez" jokatzen dutela eta, horrela, euren kontzeptuek ere"
|
hizkuntzaren
sistema bateratua bakarrik" kontsideratzen dutela87 Hizkuntza bat, bestela esanda, ez da berez homogeneoa —hortxe daude dialekto, erregistro eta estilo linguistiko ezberdinak—, eta, horrexegatik, jakite idiomatikoa ezin da gramatika hutsa ezagutzera mugatu, baldin eta batek egiaz" esanahi zuzenak" adierazi eta ulertu nahi baditu88 Hizkuntz konpetentziaren hirugarren dimen... hizketa ekintzak, beti, testuinguru komunikatibo ezberdinetan gauzatzen diren ekintza indibidualak dira, eta, horrexegatik, hitz egiten jakiteko ezinbestekoa da ere une bakoitzari dagokiona kontuan hartzeko gai izatea.
|
|
2011
|
|
|
konfliktugatazkaz, bereziki. diskurtso horretan hizkuntza gatazkaz esaten dena aski urrun dabil, hasteko, kontzeptu horrek iturburuetan zuen adieratik: Llu� s V. Aracil en 1965eko Conflit linguistique gauza bat da, eta (lotura zuzenez edo zeharkakoz) bere aurretik datorren Albert Memmi ren 1957ko conflit linguistique bestea116
|
hizkuntza
sistemaren eta bere ingurumen soziokulturalaren arteko harreman bide bikoitzen eredu zibernetikoa du Aracil ek abiaburu. Aldiz le drame linguistique qui habite le colonisé da Memmi ren aztergai.
|
|
|
okerra da gizakiok geure buruaz dugun errepresentazioa: landare eta animalia espezieak babesteko politikak onesten ditugu, baina guk geuk sortutako espezie soziokulturalen eta
|
hizkuntza
sistemen galerak ez digu kezka handirik eragiten.
|
|
|
Zer historia garaitan? Nola eragiten dio itzulpenak xede
|
hizkuntzako
sistemari. Nola erlazionatzen dira itzulpenak sistema jakin bateko jatorrizko testuekin?
|
|
|
Aipatu lan saioko taldeak ez zeritzon egokia akatsak nabarmentzeari, irakurlea nahasi egiten baita; alabaina, egin egiten da, akatsak justifikatu nahirik edo; beti esaten da, gainera, akatsok txikikeriak direla obraren eta itzulpenaren kalitatearen aldean eta abar. Dena den, itzulpenaren beraren prozesuan zuzentzaile faltaz edo azken orduko orrazketa ezaz jabearazten gaituzte halako oharrek, eta, bide batez, itzulpenaren egoera orokorraz, ikertzekoa litzatekeelarik gainerako
|
hizkuntzetako
sistemetan halako akatsak barkatuko liratekeenetz eta zuzentzailearen figura gurean legekoa denetz. Noski, jazoera hori hizkuntzaren normalizazioarekin dago lotuta, guztiz.
|
|
|
–Munduko
|
hizkuntz
sistemaren, erdigunea, gaur ingelesa da, hizkuntza hiperzentrala, eta bere inguruan hamar bat hizkuntza, superzentral?
|
|
|
Bizirik egotea eta existitzea bi nozio eta egoera dira eta ez genituzke nahasi behar.
|
Hizkuntza
sistema legez eta hizketa jardun moduan bereizteak oinarrizko ondorio batera garamatza. Hildakotzat jotako hizkuntza bat, nolabait esan, erabilera galdutako hizkuntza da (parole).
|
|
|
lehena, hizkuntza komunikatzeko tresna den ikuspegiari lotuta, ahozko zein idatzizko testuen ekoizpen eta ulermenaren irakaskuntza eta ikaskuntza. Bigarrena, komunikazioaren,
|
hizkuntzaren
sistemaren eta hizkuntzaren erabileraren funtzionamenduarekiko hausnarketa eta jakintza. Eta hirugarrena, literaturaren edo, oro har, kultura ondarearen irakaskuntza eta ikaskuntza (Dolz et al., 2009).
|
|
2012
|
|
|
Literatura
|
hizkuntza
sistema, kultura eta interes desberdinen topagune gisa definitzen zuen ikuspegi honetatik etorri zen. Cultural Turn, delakoa.
|
|
|
Hizkuntza komunitate orok eskubidea du zeinek bere
|
hizkuntza
sistema kodetzeko, estandarizatzeko, garatzeko eta sustat zeko, derrigorturiko edo induzituriko interferentziarik gabe.
|
|
|
Hizkuntza komunitate orok eskubidea du bere
|
hizkuntza
sistemari egokitutako informatika ekipamenduak, eta bere hizkuntzako tresneria eta produktuak eskura izateko, teknologia horiek eskaintzen duten ahalmen guztien onura atera ahal izateko, bai autoadierazpenari, hezkuntzari, argitarapenari edo itzulpenari dagokienez, bai eta, oro har, informazioaren tratamenduari eta kultur hedapenari dagokionez ere.
|
|
|
...nerako prestatzeaz gain, programaren helburuak ere dira urrunetik bikote izaten, aita edo ama izaten laguntzea eta maitasuna adierazten laguntzea; familiako kideekin berriz ere komunikatzen ikastea; banatzeagatik zenbaitetan kaltetu diren arauak eta mugak zehaztea; beste herrialde batera emigratzearen esperientziak sortzen dituen aldaketengatik ondorioztatutako egoerei erantzutea eta hezkuntza eta
|
hizkuntza
sistema berrien ezagutza eta integrazioa erraztea.
|
|
2013
|
|
|
Paradigma teoriko eta metodologiko bateratu bat eskaintzea oso zaila dirudien arren, hizkuntza gizartean ikertzen duten diziplina guztien zenbait ezaugarri identifikatu ditu:
|
hizkuntzaren
sistemaz gain haren erabilera, ideologiak eta gaitasunak ere kontuan hartzen dituztenak.
|
|
|
Nolanahi ere, hemen interesatzen zaiguna da, hain justu, zer terminotan azaldu behar den hebreeraren (modernoaren) paradoxa: hebreeraren sistema milaka urtez gorde zen, hain zuzen ere inork ez zuelako erabiltzen, baina berriz ere lehen hizkuntza bihurtu zenean eta hiztun komunitate batek erabilerahizkuntzatzat hartu zuenean,
|
hizkuntza
sistema hura asko aldatu zen, hizkuntza berbera dela pentsatzen jarraitu ote genukeen zalantzan jartzeraino. Beste modu batera esanda:
|
|
|
F. Xavier Vila i Moreno – Ikuspegi zabaleko ikerkuntza soziolinguistikoaren hainbat oinarri lanarekin bat etorriz, segur aski uste horiek aldatu egiten dira denborarekin, eta Sorollak dioen moduan, eragina dute esparru makrosoziolinguistikoan. Azkenik, argi dago aipatutako faktoreen bateratzeak — nork erabiltzen du hizkuntza eta zer egoeretan, nork ikasten du eta zer mailaraino, eta zer balorazio egiten dira—, azkenean, eragin handia izango duela
|
hizkuntzaren
sisteman.
|
|
|
ez dira haiek bakarrik bizitzeko gai, eta organismo bizidun batean sartzen direnean bakarrik aktibatzen dira. soziokulturalarekin erlazionatzea. Eta esan beharrik ez dago
|
hizkuntzaren
sistema modu konplexuan (baina ukaezinean) hizkuntza hori erabiltzen duen gizarteko sistema soziokulturalarekin eta semiotikoarekin inbrikatzen dela: nahikoa da pentsatzea zenbateraino bereiz daitezkeen (ala ez) hizkuntza baten ohorezko tratamenduak eta hizkuntza hori hitz egiten duen gizarteko egitura soziala eta etiketa.
|
|
|
Soziolinguistikaren adar guztien abiapuntua hizkuntzaren heterogeneotasun egituratua da, eta ez dute
|
hizkuntza
sistema homogeneotzat hartzen, baizik eta bariazio sozialaren —eta hartatik eratorritako estratu soziala, etnikoa, generikoa eta geografikoa—, funtzionalaren eta historikoaren arabera egituratutako errealitate heterogeneotzat (Chambers 1995, Coulmas 2005, Labov 1994). Heterogeneotasun horren kontzientzia diziplina soziolinguistiko gehienek barne hartzen dituzten hiru nozio osagarriren oinarrian dago:
|
|
|
1 kap.). Hizkuntzalaritza modernoaren lan programa izango zena diseinatzeko garaian, Ferdinand de Saussurek hainbat aukera hartu zituen, hizkuntzaren azterketa eta hizkuntzaren hiztunak bereizi zituztenak: hizkuntzalaritzak beste giza eta gizarte zientziekiko autonomoa izan behar zuen;
|
hizkuntzaren
sistema abstraktuan arreta jarri behar zuen, eta ez hizkuntzaren erabileran; eta sinkronian interesa izan behar zuen, eta ez diakronian. Lan programa horrek ondorio garrantzitsuak izan zituen, eta gainera, hemen axola zaizkigun ezaugarri orokorrei dagokienez, xx. mendeko ikerkuntza linguistikoan hegemonikoa izandako beste korronte batek bere egin zuen:
|
|
|
Komunitate baten barruan hizkuntza erabiltzea, praktika linguistikoa, nahitaezko baldintza da benetan hizkuntza bat edukitzeko hizketan egiten dute hiztunek hizkuntza. ere bultzatu du
|
hizkuntza
sistema gisa bakarrik ulertzera. Edonola ere, eskoletako eta unibertsitateetako hainbat ikasle belaunaldi hizkuntza ideiaren eta sistema nozioaren arteko sakoneko baliokidetasuna onartuz hazi dira, eta hizkuntza bizi propioa duen eta funtsean hiztunengandik independentea den egitura dela barneratu dute.
|
|
|
Arazoa beste kontu batek eragiten du:
|
hizkuntza
sistema batera soilik mugatu nahi izateak, beste edozein dimentsio kenduta; izan ere, azkenean, identifikazio horren ondorioz, ezin zaio heldu errealitate linguistikoari bere osotasunean eta konplexutasunean, eta zailagoa da (beste) gizarte zientziak hizkuntza gertakariarekin lotzea.
|
|
|
Zehatz mehatz esanda, honako ezaugarriak agertzen dira ikerketa soziolinguistikoetan:
|
hizkuntzaren
sistema ez ezik erabilera, ideologiak eta gaitasunak ere kontuan hartzea; arreta handia jartzea ekintza eta aldaketa ulertzeko, eta, errealitate linguistikoa banakoaren eta komunitatearen arteko dialektikatik abiatuta aztertzea. • Hitz gakoak:
|
|
|
hizkuntzalaritza ikuspegi ez sozialak hartzen tematzen bada —hau da, azterketetan dimentsio sozialak barne hartzen ez baditu—, zailtasun gaindiezinak topatuko ditu hizkuntza bat zer den eta zer ez den definitzeko. Dilemaren konponbidea ez da pentsatzea hizkuntzalaritzak ez duela zeresanik, baizik eta onartzea hizkuntzaren zientziak,
|
hizkuntzaren
sistemaz gain, beste gauza asko aztertzen dituela.
|
|
|
|
Hizkuntzaren
sistema bakarrik aztertzearen kasuan bezalaxe, erabilera bakarrik ikertuz ere ezin dira ulertu hizkuntza eta soziolinguistika osotasunean. Oso bestelako kontua da adieraztea hizkuntzaren kontzepzio soziolinguistikoak berekin dakarrela ekintza soziala hizkuntzatik ezin askatu izatea, eta beraz, hizkuntza gertakariari buruzko edozein ikerketak kontuan hartu behar duela hizkuntzaren (eta ondorioz, edozein sistemaren) dinamikotasuna.
|
|
|
— Hizkuntza gertakaria dimentsio anitzeko errealitatetzat hartzen da, eta horretan,
|
hizkuntzaren
sistema ez ezik, erabilera, ideologiak eta gaitasunak ere kontuan hartzen dira.
|
|
|
1 Hizkuntza egitura: bere barne osaera(
|
hizkuntzaren
sistema)
|
|
|
Kasu horretan beste hiru dimentsioek osatuko lukete oinarria:
|
hizkuntzaren
sistemak edo barneosaerak (1), hizkuntza erabilerek (2) eta hizkuntza ezagutzek edo jabekuntzak (4). Gure ikerketaren gai nagusia edozein delarik ere, interesgarri eta beharrezko deritzogu gainerako dimentsioez eta euren arteko harremanaz kontziente izateari, hala eskatzen baitu gure ustez hizkuntza gertaeraren ulermen orokorrak.
|
|
|
(eskola giroko) hizkuntza erabilerak edo praktika linguistikoak (2). Gainerako hiru dimentsioei dagokienean, lehenengoa(
|
hizkuntzaren
sistema, bere barne osaera edo corpus a) azterketatik kanpora utzi izan dugu gehienbat: ikasleek darabiltzaten hizkuntzen ezaugarri linguistikoak ez ditugu, oro har, aztertu.
|
|
|
Zer dugu beharkizuna? Unean uneko
|
hizkuntz
sistemak (ezaugarri multzo bizi eta aldakorra den aldetik) premiatzen duena; alegia, sistemaz at dagoen guztia debeku duena, berbeta sistema konbentziozko horri ez dagokiolako, ezinbestean modu jakin batean, eta horretan soilik, adierazi beharrekoa, hiztuna edo idazlearen guraria gorabehera, komunikazio eraginkorra gertatuko bada (jakina, arau horiek ez betetzeak ez du zertan komunikazioa galarazi, komunikazioaren bi alderdiek araua hausten duten elementuak ulertzen badituzte, baina osagai horiek hizkuntza horretakoak ez direlako kontzientzia izango dute).
|
|
|
Eta horien arteko orekan dautza estrategiak. Azken buruan, hiztunek garbizaleen arauak gorabehera berba egiten dute; idazleek ere arautze garbizaleak gorabehera izkiriatu egin behar lukete,
|
hizkuntz
sistemaren debeku argietatik harantzago sormena eta ulergarritasuna beste legerik ez balego bezala.
|
|
|
Gramatikak
|
hizkuntzaren
sistema deskribatzen du eta hizkuntza ulertzeko eta azaltzeko balio du. Jakin badakigu gramatika hizkuntzaren alor garrantzitsu bat dela, hizkuntza ikasten ari direnentzat.
|
|
|
Enbor adar honek hiztun komunitatearen taupadaren tamaina eman du bost hamarraldiotan, telebista publikotik irrati libreraino doan gama zabalean, eta bereziki prentsa idatzian egindako energia baliatze aipagarrian.
|
Hizkuntzaren
sistema linfatikoa baino gehiago izan da.
|
|
2014
|
|
|
Oso hasierako azterketa aurkezten da artikulu honetan, baina lurraldea ulertzeko hainbat balore sistema antzeman daiteke hizkuntzari lotuak. Bizimodu eta lurraldearekiko harremana ezberdinduak antzematen dira, eta etorkizuneko lurraldea konplexutasunetik aztertu eta antolatu nahi bada, kontutan izan beharreko beste aspektuez gain,
|
hizkuntza
sistemek lurraldearekiko duten harreman mota aztertu da. Honela, jakintza eta ezagutza ezberdinak kontuan hartu dira, eta etorkizuneko antolaketetan sozio ekosistema ezberdinek dituzten perzepzioak kontutan izan dira.
|
|
|
Tillie Olsen en hitzak bere eginez,
|
hizkuntza
sistema sinbolikoari erabatlotutako giza egitura patriarkala dela dio Annette Kolodny k: «Langauge as asymbolic system closely tied to a patriarchal social structure.
|
|
|
Egoera honetan eta soziologiatik jasotako SEIC modeloari jarraikiz sistema ezberdin bakoitzak erabiltzen dituenmoduak aztertzetik, sistema ezberdinek beraien artean dituzten hartu emanak ulertzera gerturatzeko bideakzabaltzen zaizkigu (Tabara, 2011). Sistema hauek aspektu askoren arabera sailkatu daitezke baina hemenaurkeztuko den hausnarketan
|
hizkuntza
sistema ezberdinek lurraldea ulertzeko, beraz bertan eragiteko, dituztenmodu ezberdinak aurreikustera gerturatzen gaituen ikuspuntu bat aurkeztu nahi da. Lurralde antolaketankontutan izan beharreko aspektu anitzez gain hizkuntza sistema ezberdinek lurraldearekiko duten hartu emanezberdina, ondorioz jakintza eta ezagutza ezberdinak jokoan jarriz.
|
|
|
Sistema hauek aspektu askoren arabera sailkatu daitezke baina hemenaurkeztuko den hausnarketan hizkuntza sistema ezberdinek lurraldea ulertzeko, beraz bertan eragiteko, dituztenmodu ezberdinak aurreikustera gerturatzen gaituen ikuspuntu bat aurkeztu nahi da. Lurralde antolaketankontutan izan beharreko aspektu anitzez gain
|
hizkuntza
sistema ezberdinek lurraldearekiko duten hartu emanezberdina, ondorioz jakintza eta ezagutza ezberdinak jokoan jarriz.
|
|
|
Arazoa ez da hori, baizik eta joera hori, gizona ardatz hartzekoa, hizkuntzaren beraren ezaugarri gisa aurkezten zaigula, euskararen
|
hizkuntz
sistemari dagokion zerbait, eta ez garai zehatzak baldintzatutako eta eragindako ondorio gisa.
|
|
|
Betikotasunaren ideia ere horrekin lotuta dago: euskararen sorreratik
|
hizkuntzaren
sisteman inskribatuta dago izen mistorik ez dagoela eta ez dezagun ahantz euskararen gaineko diskurtsoan zenbaterainoko garrantzia duen antzinatasunak; ia balio sakratu bat da. Berezkotasunaren berme betikotasuna.
|
|
2015
|
|
|
Hizkuntza erabilera sistema berri honi aurkitzen dizkiodan azalpenak bi dira. Batetik, Konstituzio Auzitegiak 2010 urtean zabaldu zuen norabideari estuki jarraitzea,
|
hizkuntza
sisteman Konstituzio Auzitegiaren jurisprudentziak ezarri dituen mugak barneratuz. Bestetik, itun politikoren baten emaitza izatea, EAJren eta PSOEren arteko negoziaketetan.
|
|
|
Konstituzio Auzitegiak buruan daukana hori litzateke, bi hizkuntzetan bidaltzea, horrek ez dio inolako deserosotasunik sortzen norbanakoari. Halere, Konstituzio Auzitegia ideia hori adieraztera ez zen ausartu,
|
hizkuntza
sistema ezartzea erkidegoen eskumena baita, eta elebitasun orekatua aukeratatik bat baino ez da, berezko hizkuntzaren erabilera normalizatuarekin batera. Betiere, berriro diot, norbanakoek dokumentuen hizkuntza aukeratzeko eskubidea dute.
|