|
2011
|
|
|
osagai soziologikoak, batez ere erabilerari dagozkionak (h" honetarako" erabiltzen du jendeak, L" horretarako"); osagai psikolinguistikoak (h n eta L n jarduteko hizkuntza gaitasunik baden edo ez den, batetik, eta gaitasun hori nola eskuratzen den, bestetik: ama hizkuntza gisa, etxean, edo beranduago, eskolan edo bestelako sozializazio instituzio formalen bidez; osagai linguistikoa (h eta L" enbor beretik" datoz77,
|
hizkuntza
beraren aldaera bi dira, edo zeharo bi hizkuntza diferente: Ferguson-entzat, lehen kasua78 bakarrik da diglosiazkoa); eta, azkenik, osagai ebaluatiboa (aurrez aurreko aldaera biei, eta haietaz baliatzen diren hiztun idazleei, buruzko jarrerak:
|
|
|
Etxeak familietan eta gizartean duen eragina nabarmena da, batez ere Nafarroako Mendialdean eta Erdialdean; horrexegatik, etxeen izendegia gure ondare kultural ez materialaren parte ere badela azpimarra daiteke. Hartara, etxeen izenen azterketa ildoa garrantzitsua da historiaren, kulturaren eta hizkuntzalaritzaren ikuspegitik; izan ere,
|
hizkuntzaren
beraren aldaerak aztertzeaz gain, gizartearen usadio eta ohituren informazioa ere ematen digu: izengoitiak, lanbideak, deiturak, jatorria, eta abar.
|
|
2015
|
|
|
Beraz, hiru ezaugarri nagusi ditu diglosiaren kontzeptuak Fergusonen adieran: (a) egoera" egonkor samarra" izatea; (b)
|
hizkuntza
bereko aldaerei eragitea; eta (c) aldaera horien arteko erabilera harremana jardungunearen formalitate mailaren araberako banaketa hierarkizatuaren bidez ebaztea. Suitzako alemanezko kantoietan aleman estandarraren (Hochdeutsch) eta hango lurralde barietatearen (Schwiizerdutsch edo, aleman estandarrean, Schweizerdeutsch) arteko banaketa funtzionala da ohiko adibidea.
|
|
|
Suitzako alemanezko kantoietan aleman estandarraren (Hochdeutsch) eta hango lurralde barietatearen (Schwiizerdutsch edo, aleman estandarrean, Schweizerdeutsch) arteko banaketa funtzionala da ohiko adibidea. Gurean, euskalkien eta euskara batuaren arteko kode aldaketa izan liteke adibidea (Zalbidek berak jaso du harreman hori diglosiaren adibide, baina kontzeptua argitzeko bazterreko kontua bailitzan, oin oharrean aipatuta). 24 Hala ere, Fergusonen adieraren ikergaia
|
hizkuntza
bereko aldaerak direnez, ez da erabilgarria euskarak espainolarekin eta frantsesarekin duen harremana nolakoa den aztertzeko. Horrenbestez, euskara erdaren arteko harreman diglosikoa proposatzea baldin bada helburu, trikimailu ergela besterik ez da ondokoa esatea:
|
|
|
Dena den, diglosiaren esanahia zabaltzeaz gain, ilundu ere egin zuen Fishmanek. Fergusonen adiera,
|
hizkuntza
bereko aldaeren kode aldaketari dagokiona, egonkorra dela ikusi dugu. Hizkuntza ezberdinen arteko kode aldaketa moduan ulertuta, ordea, desagertu egiten da diglosia, gizartean, H hizkuntzaren ezagutza hedatu ahala.
|
|
2019
|
|
|
Fergusonek diglosiari buruz emandako jatorrizko azalpena
|
hizkuntza
beraren aldaeren arteko banaketa aski egonkorrean oinarritzen da. Erabilera eremuetatik abiatuta, goi mailako funtzioak betetzen zituen aldaera bat eta behe mailakoak betetzen zituen beste bat deskribatu zituen (Ferguson, 1959).
|
|
|
Fergusonen diglosian oinarrituta, Fishmanek kontzeptuaren adiera zabaldu zuen,
|
hizkuntza
bereko aldaera bien arteko banaketa soziofuntzionalari ez ezik, bi hizkuntzen artekoari ere aplikatuz. Haren iritziz, diglosia eta elebitasuna ez dira fenomeno bera, baina aldi berean gerta daitezke.
|
|
|
Gorago esan bezala, diglosiaren jatorrizko definizioak (Ferguson, 1959)
|
hizkuntza
beraren aldaera bi kontrajartzen ditu. Ahaidetasun horretatik haratago eraman du Fishmanek (1967) diglosiaren ideia, hizkuntzen artean ere diglosia egon zitekeela azalduz.
|
|
2020
|
|
|
(a) Lehen Hezkuntzan sartzeko unea; (b) Bigarren Hezkuntzan sartzeko unea; (d) Unibertsitatean sartzeko unea; (e) lan munduan sartzeko unea; (f) familia osatzeko unea; eta (g) guraso izateko unea. Gure kasuan hitanoa ez da hiztunen errepertorioan dagoen beste hizkuntza bat,
|
hizkuntza
beraren aldaera bat baizik, baina iruditzen zaigu muda linguistikoen kontzeptuarekin azaltzen dutena oso ondo egokitzen dela testuinguru honetara. Identitatea eraikitzen ari diren gazteek eskura dauzkaten baliabideak erabiltzen dituzte horretarako, eta, hitanoa bizirik mantentzen den testuinguru soziolinguistikoetan, hitanoa ere baliabide horietako bat izan litekeelakoan gaude.
|
|
2021
|
|
|
Esate baterako, testu erlijiosoen itzulpenak aipatu egiten ditu soilik, eta tarte luzeagoa eskaintzen die, oro har, bestelako generoetako testuen itzulpenei. Ildo horretan egiten ditu" praktika interdialektal" izendatzen dituen barne itzulpenei buruzko aipamenak, hots,
|
hizkuntza
beraren barruan aldaera edo dialekto batetik bestera egiten diren itzulpenei buruzko aipamenak: barne itzulpenak garai jakin batean egiten zirela dio, eta gaur egun halako praktiketarako joerarik ez dagoela gogorarazten digu.
|
|
|
Euskerearen aldezkuntza ederragorik ezin entzun leike"; desberdina da egoera G. Muxikarenaren aurrean, ordea: " gipuzkera garbiz itz egin arren, an gengozan guztiok ederto ulertu geuntson" (1984, 147 or.; g.l.e.). Harrigarriro, gurean, gaur egun ere kontzesio partikulak eta aurkaritza horiek
|
hizkuntza
bereko aldaerei jarri ohi zaizkie, eta ez hizkuntz sistema desberdinei.
|