|
2000
|
|
|
Ondotik, 10 artikuluan: Administrazio agintariek
|
hizkuntza
gutxituen erabilera lehentasunez eta bermez zaindu dute gizarte harremanetan, idazkietan ulergarri izatea zainduz, herriari begira administrazio formulak eta testuak argi jarriaz, hizkuntza ofizialetan aukerako erabilera eman ahal izateko. Ohizko toponimia ere eskualde bakoitzeko eran jarriko da.
|
|
2011
|
|
|
Eta hizkuntza hauen hedatzearen atzean gizakiaren erabakiak daudenez, Urangak ere, Skutnabb Kangasekin bat egiten du, eta hizkuntzen genozidioa salatzen. Arrazoi politiko zehatzak ere aipatzen ditu, hala nola herrialde eleaniztun askotan hizkuntza ofizial bat eta bakarra egotea eta
|
hizkuntza
gutxituen erabilera debekatzea eta jazartzea. Hedabideen papera ere nabarmentzen da, arriskuan dauden hizkuntzen bozgorailu izan beharrean, hizkuntza handiaren hedapena bultzatzen dutelako askotan.
|
|
|
Aipatu nahi genukeen azken puntuak
|
hizkuntza
gutxituen erabilera esparruekin dauka zerikusia. Hizkuntza gutxituen ezaugarri nagusietakoa izaten da hizkuntzaren erabilera esparruak mugatuak izaten dituztela, alegia, normalean gizartearen edo komunitatearen esparru gutxi batzuetan bakarrik erabiltzen direla hizkuntza horiek, adibidez, etxeko testuinguruan bakarrik, edo kasu positiboagoetan, eskolaren testuinguruan ere bai.
|
|
|
Beste aukera bat izan liteke hizkuntza indartzeko eskolaren zeregina ikasgelara mugatu beharrean, ikastetxea osotasunean hartzea eta ikasgelaz kanpoko esparruetan hizkuntzen erabileran eragiten saiatzea (Osa, 2003). Halaber, ziur asko eskolaz kanpoko bestelako gizarte erakundeetan ere
|
hizkuntza
gutxituaren erabilerarekiko kontzientzia sendotzeak ere lagun dezake (Aldasoro eta Elorza, 2004). Hala eginda, poliki poliki erabilera informalen ereduak garatu eta hedatu litezke, modu horretan hizkuntza ikasten ari direnei bestelako erabilera motak ikasteko esparru gehiago eskainiz.
|
|
2012
|
|
|
Gure artean sarri esaten dugu normalizazioa maratoia bezalako lasterketa dela: batzuk formula 1eko autoarekin eta beste batzuk koxuka. edonola ere, euskararen erabilera luze zabalean hedatzeko nahitaezkoa da denok helmugara heltzea.
|
hizkuntza
gutxituaren erabileran aurrera egiteak, gainera, paradoxa askorekin egiten du topo; eta, erabilera beti dago ezagutzari erlatiboki lotuta. esaterako, euskara kide gutxik dakien tokietan ia ia ez da entzuten, eta, eremu geografiko horietan hiztun gutxi batzuk euskaraz entzutea lorpen handitzat jotzen da; ordea, populazioaren proportzio esanguratsuak euskara darabilenean, demagun %38k, zaila egiten... Beste muturrean, berriz, biztanleriaren ehuneko handia euskalduna denean eta oraindik proportzio handiagoetan erabiltzen denean, demagun %70ean, indizeetan aurrera egitea askoz ere nekezagoa da.
|
|
|
Era berean, badakigu ingurune sozial eta politikoak baldintzatu egiten dituela hiztunak, hizkuntzari buruz dituzten ezagutzak adierazteko orduan, bai eta erabilera kalkulatzeko orduan ere (Bourhis eta Sachdev 1984). Egia da era guztietako portaerekin gertatzen dela hori, baina
|
hizkuntza
gutxituen erabilera adieraztean distortsioa handiagoa izan daiteke, nik eskala desbideratuaren fenomenoa deritzodanaren ondorioz. Era guztietako gutxiengoen presentziari buruz ematen diren iritzietan ikus daiteke fenomeno hori emakumeak, sexueta arrazagutxiengoak, edota hizkuntza gutxituetako hiztunak. Eremu publiko batean, ikuspuntu objektibo batetik begiratuta, gutxiengoen ehuneko txiki bat dagoenean, askotan ehuneko hori benetan zena baino handiagoa gogoratzen da gero.
|
|
2013
|
|
|
15 Hiztun guztien arteko hizkuntza harremanak gertagarri daitezkeela kontsideratzen badugu eta
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera tasaren goi atalase maila gainditzen ez bada, esaten dugu hizkuntza egoera isotropiakoa dela.
|
|
|
16 Hiztun guztien arteko hizkuntza harremanak gertagarri daitezkeela kontsideratzen badugu eta
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera tasaren goi atalase maila gainditzen bada, esaten dugu hizkuntza egoera anisotropiakoa dela.
|
|
2016
|
|
|
Gobernu askok hizkuntza gutxituekiko eta galzorian dauden hizkuntzekiko lehenesten duten politika 1 da, hau da," ezer ez egitea". Jarrera horrekin, ordea, Fishman-ek (2006) eta Spolsky k (2009) azpimarratzen duten legez, zaila da
|
hizkuntza
gutxituen erabilera mantentzea. Nolanahi ere, lan honetan ez dugu zehatz mehatz aztertuko atal hori, gaia" hizkuntza bat salbatzea" baitugu.
|
|
|
Kontu konplexua da beraz nonahi ere balizko hiztun kopuruak
|
hizkuntza
gutxituaren erabileran aktibatzen asmatzea. Gutxituriko hizkuntza pixkanaka bere L1 hizkuntza bihurtu dezaten, familia transmisio hizkuntza gisa berpiztu eta ziurtatu dezaten, gaelikoa etxeko eta gizarteko ohiko erabilera hizkuntza bihurtu dezaten.
|
|
2017
|
|
|
...l baten erabilera normala kontzeptua legearen aldekotzat ebatzi dute, ez duelako ekartzen hizkuntza baten erabileraren nagusikeriarik. hala ere, nazioarteko itunetan jasotakoarekin bat, espainiako auzitegiek egoera horren salbuespen bat ebatzi dute, hain zuzen ere, bi hizkuntza ofizialetik bat egoera gutxitu batean dagoenean beste hizkuntza ofizialaren aldean. kasu horretan badago arauz lehenestea
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera, horren helburua baldin bada bi hizkuntza ofizialen arteko berdintasuna lortzea. egitasmoan ikusi dugun bezala, auzitegiek onartu egin dute hori dela euskarak duen egoera euskal autonomia erkidegoan, eta badagoela, beraz, euskararen erabilera lehenestea. alabaina, orain arte aipatu ditugun mugak ezarri dizkiote auzitegiek euskararen lehentasunezko erabilera horri:... herritarren zerbitzuhizkuntza bermatu behar dutela, langileen hizkuntza eskubideak bermatu behar dituztela, eta administrazioaren barruko funtzionamenduari bakarrik eragin diola.
|
|
|
1 Handituz doa eleaniztasunaren inguruan ikerketa egiteko interesa; ez soilik bigarrenhizkuntzara mugatzen dena, baizik eta hizkuntza gehiago eta horien arteko harremanakaztertzen dituena. Jakin min hori, jendartean nabarmentzen ari den eleaniztasunak eragin du, baita
|
hizkuntza
gutxituen erabilerak, biztanleriaren mugikortasunak eta globalizazioak ere.
|
|
|
Hortaz, esan daiteke ikasle horiek argi ikusten dutela euskaren geroa erabilerarekin hertsiki loturikdagoela eta are gehiago, hizkuntza gutxitua eskola eremutik kanpo ere erabili behar dela adieraztendute. Hala ere, ikasleek euskararen egoerari buruzko kontzientzia linguistikoa izanda eta horriemozionalki hertsiki loturik agertzen badira ere,
|
hizkuntza
gutxituaren erabileran eta horren ingurukosentipenean desoreka argia ikusten da.
|
|
2018
|
|
|
Azkenik, Xabier Isasik gogoratu nahi izan du badela" Euskara biziberritzea azaltzeko eredu estatistikoa". Alegia, egilearen iritzian gizarte elebidunetan, zorizko gertaera bilakatzen da
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera, hau da, probabilitateeredu jakinaren araberakoa. Txillardegiren azterketa matematikoa abiapuntua dela, Hitzaurre gisa – Belen Uranga euskararen erabileraren probabilitate funtzioa zehaztu, oinarrizko ezaugarriak definitu eta eredu estatistikoaren erabilerarako azalpenak agertzen dira artikuluan.
|
|
|
Dirudienez, egoera soziolinguistikoak mugatzen du euskararen erabilera kalean, baina baita sutondoan ere. tzioak zedarritzen du. Bestetik, hizkuntzen arteko ukipen egoerak ahalbidetzen duen
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera mailak itxaro daitekeen erabilera funtzioan du muga. Hartaraino esan ohi dugu hizkuntza egoera isotropikoa dela.
|
|
|
Gizarte zientzietan bilatu ohi dugun teoriaren eta errealitatearen arteko korrespondentzia hori, kasu honetan, bete betean gertatzen dela esan dezakegu. Txillardegiren soziolinguistika matematikoa baliatuz,
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera soziala azaltzen duen funtzioa aurkitu dugula esan nahi dugu, nahikotasunez eta zorroztasunez islatzen duela errealitatea.
|
|
|
Berriz ere errepikatuko dugu:
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera soziala, berez, mugatua da. Halere, elebidun batek edo bestek gaindi dezake hizkuntza gutxituaren erabilera sozialaren muga hori, bere egoera, motibazio, ideologia eta bizimoduaren arabera.
|
|
|
hizkuntza gutxituaren erabilera soziala, berez, mugatua da. Halere, elebidun batek edo bestek gaindi dezake
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera sozialaren muga hori, bere egoera, motibazio, ideologia eta bizimoduaren arabera. Horregatik, hain zuzen ere, erabilera sozialaren mugei, Pb eta ex, beste bat gehitu diogu:
|
|
|
2 grafikoa.
|
Hizkuntza
gutxituaren erabileraren muga lerroak, euskararen hostoa.
|
|
|
Norbanakoaren
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera, tokian tokiko egoera soziolinguistikoak azaltzen du nagusiki; ondoren, eta eraginkortasun apalagoz, euskaldun bakoitzaren euskararekiko leialtasunak.
|
|
|
Grafikoko hosto horren ertzek elebidunen
|
hizkuntza
gutxituaren erabileraren behe (Pb —erabilera soziala—) eta goi (Pbg —norbanakoaren erabilera—) mailak adierazten dituzte. Horiek izango lirateke, hain zuzen ere, itxaro daitezkeen erabilera mailak.
|
|
|
Hizkuntzen arteko ukipen egoeran, hizkuntza gutxituaren hiztunak elebidunak direnean,
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera soziala mugatua dela erakutsi dugu. Horrek ez du esan nahi, berriro diogu, elebidun guztiek hizkuntza gutxitua maila berean erabiltzen dutenik.
|
|
|
Euskaldun elebakarren desagerpenak ekarri du euskararen erabilera zorizko gertaera bihurtzea. Elebakarrek, hain zuzen ere, bermatzen zuten euskararen erabilera gertaera segurua zela, haiek desagertzean, berriz,
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera zorizko aldagaia bilakatzen da. Elebidun batzuek, kasurako, euskararen aldeko ingurumari soziolinguistikoan bizi direnek, euskaraz dezente hitz egin dezakete, nahi badute, bederen.
|
|
|
Euskaraz egitea zorizko gertaera delarik, banaketa normalaren arabera azal daiteke
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera. Hau da, euskararen erabilera zorizko fenomenoa dela besterik ez dugu esaten.
|
|
|
Gogoetak gogoeta, gure egoera soziolinguistikoan, euskararen erabilera probabilitatezko fenomeno gisa definitu dugu.
|
Hizkuntza
gutxituaren erabilera probabilitatezko banaketaren arabera azal daiteke, beraz. Hizkuntza gutxituaren erabileraren banaketa funtzioa, oro har, banaketa normala da —N (µ, σ) —, honako parametro hauekin:
|
|
|
Hizkuntza gutxituaren erabilera probabilitatezko banaketaren arabera azal daiteke, beraz.
|
Hizkuntza
gutxituaren erabileraren banaketa funtzioa, oro har, banaketa normala da —N (µ, σ) —, honako parametro hauekin:
|
|
|
Onartzen badugu
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera zorizko fenomenoa dela, euskaldunen euskararen erabilera tasak banaketa normalaren arabera irudika daitezke.
|
|
|
Gure ustez, norbanakoaren
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera, tokian tokiko egoera soziolinguistikoak azaltzen du nagusiki; ondoren, eta eraginkortasun apalagoz, euskaldun bakoitzaren euskararekiko leialtasunak. Euskaltzale sutsuenak ere euskara ezin erabil baitezake maila berdinean udalerri oso erdaldunean edo udalerri oso euskaldunean.
|
|
|
Egoera soziolinguistikoaren muturrera joko bagenu, elebidun bakar bat balego, haren hizkuntzarekiko leialtasunik handienak ere ez zukeen zipitzik balio izango
|
hizkuntza
gutxituaren erabileran eragiteko. Elebidunen hizkuntzarekiko leialtasuna eragingarria izan daiteke erabileran, egoera soziolinguistikoaren baldintza jakinak betetzen badira.
|
|
|
Demolinguistika eta
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera ulertzeko eta aztertzeko eredu estatistikoa azaldu behar dugu. Nahi genuke irakurleari ereduaren muina, kontzeptuak eta garapen estatistikoa ahalik sotilenean erakustea, gogoeta eta hausnarketa luzeetan murgildu barik.
|
|
|
Udalerri bakoitzeko egoera soziolinguistikoak zedarritzen du
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera. Baiona (Lapurdi), Iruñea (Nafarroa Garaia) edo
|
|
|
Bilbo (Bizkaia), Euskal Herriko hiru hiriburu aipatzearren, euskaldunentzat hiru ingurumari arras desberdinak dira; tamainaz oso desberdinak, eremu administratibo desberdinekoak, hizkuntzari dagokion araubide desberdinekoak, euskalki edo hizkuntza aldaki desberdinekoak, ezaugarri sozioekonomiko desberdineko hiriak, hizkuntzen arteko ukipen egoera desberdinekoak, euskaldun kopuru desberdinekoak eta elebidun proportzio desberdinekoak. Desberdintasunak desberdintasun, ordea,
|
hizkuntza
gutxituaren erabilerari dagokionez, arazoa oso antzekoa da hiru hiri horietan. Baina oso antzekoa izate horrek ez dakar, berez, desberdintasun horiek hizkuntza gutxituaren erabileran ez eragiterik.
|
|
|
Desberdintasunak desberdintasun, ordea, hizkuntza gutxituaren erabilerari dagokionez, arazoa oso antzekoa da hiru hiri horietan. Baina oso antzekoa izate horrek ez dakar, berez, desberdintasun horiek
|
hizkuntza
gutxituaren erabileran ez eragiterik. Nola eta zein neurritan eragiten duten ez badakigu ere, seguru gaude tokian tokiko egoerak baldintzatzen duela elebidunen hizkuntzen erabilera.
|
|
|
Edozein tokitan, dakiguna da
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera mugatua dela. Elebidunak, oro har, gizarteraturik bizi dira, euren egunerokotasuna gainerako hiztunen egunerokotasunaren antzekoa da, bizimodu arrunta egiten dute, eta komunikazio sareetan murgildurik bizi dira.
|
|
|
Egiari zor, proposamen bat besterik ez da batezbesteko haztatu hori
|
hizkuntza
gutxituaren erabileraren goi muga izatea. Lehen azaldu dugu, egoera isotropikoan, hizkuntza gutxituaren erabilera tasak ezin gaindi dezakeela elebidunen proportzioaren langa (ex).
|
|
|
Egiari zor, proposamen bat besterik ez da batezbesteko haztatu hori hizkuntza gutxituaren erabileraren goi muga izatea. Lehen azaldu dugu, egoera isotropikoan,
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera tasak ezin gaindi dezakeela elebidunen proportzioaren langa (ex). Egoera anisotropikoan, ostera, estatistikoki itxaro daitekeena gainditu daitekeela onartzen badugu ere, elebidunek hizkuntza gutxituaren erabilera muturrera eramaten badute ere, ezin desager dezakete hiztun elebakarren hizkuntza nagusiaren erabilera.
|
|
|
Lehen azaldu dugu, egoera isotropikoan, hizkuntza gutxituaren erabilera tasak ezin gaindi dezakeela elebidunen proportzioaren langa (ex). Egoera anisotropikoan, ostera, estatistikoki itxaro daitekeena gainditu daitekeela onartzen badugu ere, elebidunek
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera muturrera eramaten badute ere, ezin desager dezakete hiztun elebakarren hizkuntza nagusiaren erabilera. Hau da, hiztun elebakarren multzorik dagoen bitartean, oso txikia izanagatik, hizkuntza gutxituaren erabilera, batez beste, esandako muga hartaraino irits daiteke, kasurik onenean ere.
|
|
|
Egoera anisotropikoan, ostera, estatistikoki itxaro daitekeena gainditu daitekeela onartzen badugu ere, elebidunek hizkuntza gutxituaren erabilera muturrera eramaten badute ere, ezin desager dezakete hiztun elebakarren hizkuntza nagusiaren erabilera. Hau da, hiztun elebakarren multzorik dagoen bitartean, oso txikia izanagatik,
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera, batez beste, esandako muga hartaraino irits daiteke, kasurik onenean ere.
|
|
|
Horren arabera, tokian tokiko hiztun euskaldunaren erabilera tasa tarte horretako balioren bat izango du. Oro har,
|
hizkuntza
gutxituaren erabilerak banaketa normalari darraiolarik, hauek izango lirateke banaketaren parametroak:
|
|
|
Banaketa horiek, bada, euskararen hiztun elkarteari eta euskaldunei dagokie, hiztunei, alegia.
|
Hizkuntza
gutxituaren erabileraren probabilitate eredu estandarizatua ebaluazio tresna da. Bere bitartez, tokian tokiko egoera soziolinguistikoaren arabera, irudika dezakegu erabileran funtzioa eta behatutako erabilera maila zentzuz eta zorrotz ebaluatu dezakegu.
|
|
|
Aurkeztu dugun
|
hizkuntza
gutxituaren erabileraren gaineko eredu estatistikoak, batez ere, euskararen erabileraren azterketarako eredua izateko sortu dugu. Euskararen hiztun elkartea, zorionez, hizkuntzarekiko konpromiso maila handiko taldea da.
|
|
|
Hizkuntzen arteko ukipen egoeran, hizkuntza gutxiko hiztun guztiak elebidun direnean, euskararen erabilera, oro har, zorizko gertaera bilakatzen da. Hau da,
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera probabilitate eredu jakinaren araberakoa da. Txillardegiren azterketa matematikoa abiapuntua dela, artikuluan, euskararen erabileraren probabilitate funtzioa zehaztu, oinarrizko ezaugarriak definitu eta eredu estatistikoaren erabilerarako azalpenak agertzen dira.
|
|
|
Erreferentzietan aipatzen dugun dokumentuetan aurki daitezke Txillardegik erabilitako oinarri epistemologiakoak eta metodologiakoak. Gure asmoa, jakina, Txillardegiren azterketa matematikoa balioestea da, nola ez, baina, harago,
|
hizkuntza
gutxituaren erabileraren inguruko eredu estatistikoa garatu nahi dugu. Hori da gur ekarpena:
|
|
|
Zertarako? Aurrenik eta behin,
|
hizkuntza
gutxituaren erabileraren mugak ezagutzeko, behatutako erabilera mailak ebaluatu ahal izateko eta, azkenik, normalizazio bidean jarritako helburuak zenbatetsi ahal izateko. Horretan saiatuko gara.
|
|
|
1 grafikoa.
|
Hizkuntza
gutxituaren erabilera, gizartean, ezin izan daiteke elebidunen proportzioa baino handiagoa.
|
|
|
Esan dugunez,
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera sozialeko gaindiezineko muga, hiztun elebakar euskaldunik ez dagoenean, elebidunen proporEuskara biziberritzea azaltzeko eredu estatistikoa – Xabier Isasi
|
|
2019
|
|
|
Herri jakin batean, biztanleen erdiak euskaldunak baldin badira, zenbat euskara entzungo dugu herri horretako kaleetan? Galdera hori planteatu zuen, oharturik, hizkuntza hegemonikoan orokortutako elebitasun egoeran,
|
hizkuntza
gutxituen erabilera beti zela ezagutza baino baxuagoa.
|
|
|
Hori horrela, garrantzitsua izango da Idiazabal, Manterola eta Díaz de Gereñuk proposatutako hizkuntzen irakaskuntzaren didaktikaren hiru helburuak (erabilera praktikoa, gogoeta metalinguistikoa nahiz hizkuntza gutxituekiko nahiz eleaniztasunarekiko jarrera positiboa) bermatzeko bideak arakatzea. Ikasleek modu autonomoagoan eta irakaslearen esku hartze txikiagoarekin ikastea sustatu nahi badugu, nola inplementa daitezke metodologia berritzaileak, hizkuntza gutxitu baten testuinguruan,
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera mantenduz. Irudipena dugu galdera horiei erantzun diegula berandu baino lehen, irakaslearen eta ikasleen rol aldaketak ez dezan hizkuntza gutxituaren erabileraren beherakadarik ekar.
|
|
|
Ikasleek modu autonomoagoan eta irakaslearen esku hartze txikiagoarekin ikastea sustatu nahi badugu, nola inplementa daitezke metodologia berritzaileak, hizkuntza gutxitu baten testuinguruan, hizkuntza gutxituaren erabilera mantenduz? Irudipena dugu galdera horiei erantzun diegula berandu baino lehen, irakaslearen eta ikasleen rol aldaketak ez dezan
|
hizkuntza
gutxituaren erabileraren beherakadarik ekar.
|
|
2021
|
|
|
Kontzeptu horrek baditu antzekotasunak Joshua Fishmanek, eta gurean Mikel Zalbidek (2019), erabilitako" arnasgunea" nozioarekin (breathing spaces) 17 Gure ustez, ordea," arnasguneak" edo" breathing spaces" deitutakoetan,
|
hizkuntza
gutxituen erabilera nahiko sendotua dago, bertan hiztun denek edo ia denek ezagutzen eta erabiltzen dutelako hizkuntza hori. Babesguneetan, aldiz, ikasketarako, esperimentaziorako edota" jolaserako" tarte handia egongo litzateke.
|
|
|
Babesguneetan, aldiz, ikasketarako, esperimentaziorako edota" jolaserako" tarte handia egongo litzateke. Izan ere,
|
hizkuntza
gutxituaren erabilera bultzatzeaz eta ahalbidetzeaz gain, elebakarrak ez diren praktikak gauzatzeko aukera eskaintzen dute espazio horiek. Hain zuzen, horretan nabarmentzen da babesguneek eskaintzen duten eraldaketarako aukera.
|
|
|
Alde batetik, Eus Ele taldekoek euskalkian aritzeko joera dute, ez dira eroso sentitzen euskara batuan eta gainerako gelakideekin elkar ulertu ahal izateko diote gaztelaniara jo behar izaten dutela maiz. Ikasle horiek egokitze estrategiara jotzen dute, batez ere ikasturte hasieran, oraindik ikasleen arteko konfiantza maila txikia denean, eta badakigu egokitze estrategia oztopo nagusietariko bat dela
|
hizkuntza
gutxituen erabileran (Casesnoves Ferrer eta Mas, 2017). Ele Pa taldekoak ere kontziente dira batzuek zailtasuna dutela euskalkiak ulertzeko eta, batez ere, Gasteizko ikasleak aipatu dituzte.
|
|
2023
|
|
|
7
|
Hizkuntza
gutxituaren erabilera bermatzeko dekalogo/ protokolo linguistikoa
|