|
2001
|
|
|
Unescon uste dugu iritsi dela
|
hizkuntz
erkidegoen arteko harreman gatazkatsuak gainditzeko ordua. Kultur giro berezia sortu behar dugu(...) Hizkuntz erkidego guztietako kideek aurki dezatela beste hizkuntza batzuk jakiteak dakarren plazera.
|
|
|
Unescon uste dugu iritsi dela hizkuntz erkidegoen arteko harreman gatazkatsuak gainditzeko ordua. Kultur giro berezia sortu behar dugu(...)
|
Hizkuntz
erkidego guztietako kideek aurki dezatela beste hizkuntza batzuk jakiteak dakarren plazera.
|
|
2003
|
|
|
familia, auzoa edo herria. Baina zoko horiek itsas zabalaren ur geldiak dira eta itsas zabal hori gizarte eta
|
hizkuntza
erkidegoa da. Erkidego horrek badu bere kultur ingurua eta haurrari, garatzeko behar dituen hitzak, kontzeptuak, gako sozialak eta funtzionamendurako protokoloak eskaintzen dizkio.
|
|
2007
|
|
|
Horretara, bada, indarra, izen ona eta nork bere buruaren gainean duen estimu txikia izaten dira eremu honetako baldintzagarriak. Berbarako, elkarren ondoan bizi diren
|
hizkuntza
erkidego biren jazokizun bat azaldu nahi dut oraingoan, hau ere adibide batez emanda. Bilboko metroko igogailu baten iragarki hau ikus dezakegu:
|
|
|
familia, auzoa edo herria. Zoko horiek itsas zabalarenur geldiak dira eta itsas zabal hori gizarte eta
|
hizkuntza
erkidegoa da. Erkidegohorrek badu bere kultur ingurua eta haurrari, garatzeko behar dituen hitzak, kontzeptuak, gako sozialak eta funtzionamendurako protokoloak eskaintzen dizkio.
|
|
2008
|
|
|
Irizpideak irizpide, ez dute zerbitzu bera ematen batak eta besteak. Ekoizpena analizatu besterik ez, edo entzule potentzialen zerrendak ikusi besterik ez, jakiteko ezen sano desberdinak direla ETB1 eta ETB2 Ez bakarrik
|
hizkuntza
erkidegoari begiratuta. Desberdinak dira baita edukiei begiratuta ere.
|
|
|
Eskariaren arazoak islatzen dituzten beste zenbait datu ere badaude ikerketa hauetan. Esate baterako, Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak egin duen ikerketan ikus daiteke euskal hedabideak kontsumitzen dituztenen artean ere islatzen dela euskararen
|
hizkuntza
erkidegoaren ahulezia (ikus 6 Grafikoa). Adibidez, Berria irakurtzen dutenen artean %46ak erantzun du errazago irakurtzen duela gaztelaniaz (HPS, 14).
|
|
|
Eskariaren arazoak, beraz, ez dira soilik kuantitatiboak, kualitatiboak ere badira. Hots, euskararen
|
hizkuntza
erkidegoari dagokionez, arazoa ez da soilik kopurua txikia izatea, zeren komunitatearen barruan sartzen direnen artean ere hizkuntzaren bizitasun mailaren ahulezia nabarmena da.
|
|
|
Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak egin duen ikerketan ikus daiteke euskal hedabideak kontsumitzen dituztenen artean ere islatzen dela euskararen
|
hizkuntza
erkidegoaren ahulezia (ikus 6 Grafikoa).
|
|
|
Euskararen
|
hizkuntza
erkidegoa txikia eta ahula da. Euskal hedabideen zabalkunde txikia neurri batean egoera horren emaitza da.
|
|
|
Baina biziraupenaz ari garelarik, erabilgarria izan liteke euskararen
|
hizkuntza
erkidegoa zirkulu kontzentrikoz osatutako fenomeno bezala aztertzea. Erkidegoaren erdigunean nukleo bat legoke eta bere inguruan zirkulu kontzentrikoak egongo lirateke.
|
|
|
Erkidegoaren erdigunean nukleo bat legoke eta bere inguruan zirkulu kontzentrikoak egongo lirateke. Nukleoa,
|
hizkuntza
erkidegoaren gune dinamikoena litzateke, euskararekiko atxikimendu handiena luketenak (atxikimendu praktikoa, ez sentimentala). Nukleoa ezinbestekoa da erkidegoaren sendotasunerako, beronen bizi indarrak eta dinamikotasunak nabarmen baldintzatzen dute erkidegoaren bizitasuna.
|
|
|
Baina zirkulu kontzentrikoak ere ezinbestekoak dira, batik bat bizirauteko zabaltzea derrigorrezkoa duen hizkuntza gutxiagotu batentzat. Euskararen
|
hizkuntza
erkidegoak nukleo sendoa eta ahal bezain zabala behar du eta, halaber, zirkulu kontzentrikoetara hedatzeko gaitasuna behar du.
|
|
|
ETB1 eta Euskadi Gaztea kontsumitzen dituztenen artean, berriz, hamarretik sei eta zazpi artean dira. Baldin eta norbanako bat
|
hizkuntza
erkidego baten nukleoan edo zenbagarren zirkulu kontzentrikoan dagoen definitzeko lehen hizkuntza zein den kontuan hartzen badugu, esan genezake euskal hedabideak batik bat euskararen hizkuntza erkidegoaren nukleoan edo nukleotik hurbil daudenek kontsumitzen dituztela.
|
|
|
ETB1 eta Euskadi Gaztea kontsumitzen dituztenen artean, berriz, hamarretik sei eta zazpi artean dira. Baldin eta norbanako bat hizkuntza erkidego baten nukleoan edo zenbagarren zirkulu kontzentrikoan dagoen definitzeko lehen hizkuntza zein den kontuan hartzen badugu, esan genezake euskal hedabideak batik bat euskararen
|
hizkuntza
erkidegoaren nukleoan edo nukleotik hurbil daudenek kontsumitzen dituztela.
|
|
|
Euskararen
|
hizkuntza
erkidegoaren nukleoan nor kokatu erabakitzea ez da lan erraza eta, erreferentzia bakarra euskaldunen lehen hizkuntza bada, norbanako bat nukleoan kokatu behar denetz erabakitzea are eztabaidagarriagoa da, baina gutxienez beste ikerketa bateko datuek islatzen duten bezala2, 6 Taulan ikus ditzakegun datuek ere erakusten dute lehen hizkuntzaren erreferentzia ez dela nahikoa baina baliagarria dela ze... Izan ere, itxura denez lehen hizkuntza euskaHedabide bakoitzaren ezaugarrien arabera publiko potentzialaren kopurua handiagoa edo txikiagoa da.
|
|
|
Erabilgarria izan liteke euskararen
|
hizkuntza
erkidegoa zirkulu kontzentrikoz osatutako fenomeno bezala aztertzea. Erkidegoaren erdigunean nukleo bat legoke eta bere inguruan zirkulu kontzentrikoak egongo lirateke.
|
|
|
Erkidegoaren erdigunean nukleo bat legoke eta bere inguruan zirkulu kontzentrikoak egongo lirateke. Nukleoa,
|
hizkuntza
erkidegoaren gune dinamikoena litzateke, euskararekiko atxikimendu handiena luketenak (atxikimendu praktikoa, ez sentimentala). ra dutenek euskararen hizkuntza erkidegoaren nukleoan edo nukleotik hurbil egoteko probabilitate handiagoak dituzte. Beren kontsumo ohituretan nabarmen islatzen da hori.
|
|
|
Erkidegoaren erdigunean nukleo bat legoke eta bere inguruan zirkulu kontzentrikoak egongo lirateke. Nukleoa, hizkuntza erkidegoaren gune dinamikoena litzateke, euskararekiko atxikimendu handiena luketenak (atxikimendu praktikoa, ez sentimentala). ra dutenek euskararen
|
hizkuntza
erkidegoaren nukleoan edo nukleotik hurbil egoteko probabilitate handiagoak dituzte. Beren kontsumo ohituretan nabarmen islatzen da hori.
|
|
|
Nolanahi ere, azalpen honetan ez genituzke nahastu nahi
|
hizkuntza
erkidegoaren nukleoa eta euskal hedabideak kontsumitzen dituztenen nukleoa. Bi nukleo ezberdin dira.
|
|
|
Gure hipotesia honakoa da: euskararen
|
hizkuntza
erkidegoaren nukleoko kideek osatzen dute euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoa. Baina horrek ez du esan nahi hizkuntza erkidegoko kide guztiak euskal hedabideen kontsumitzaile handiak direnik, ezta euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoan ez dagoenik euskararen hizkuntza erkidegoko kide ez diren biztanleak ere.
|
|
|
euskararen hizkuntza erkidegoaren nukleoko kideek osatzen dute euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoa. Baina horrek ez du esan nahi
|
hizkuntza
erkidegoko kide guztiak euskal hedabideen kontsumitzaile handiak direnik, ezta euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoan ez dagoenik euskararen hizkuntza erkidegoko kide ez diren biztanleak ere.
|
|
|
euskararen hizkuntza erkidegoaren nukleoko kideek osatzen dute euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoa. Baina horrek ez du esan nahi hizkuntza erkidegoko kide guztiak euskal hedabideen kontsumitzaile handiak direnik, ezta euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoan ez dagoenik euskararen
|
hizkuntza
erkidegoko kide ez diren biztanleak ere.
|
|
|
Esan genezake euskal hedabideak batik bat euskararen
|
hizkuntza
erkidegoaren nukleoan edo nukleotik hurbil daudenek kontsumitzen dituztela.
|
|
|
telebistarengandik hurbilen irratia dago eta urrunago, berriz, argitalpenak eta are urrunago eguneroko prentsa. Izan ere, irratiaren kontsumitzaileen %34, 3ak uniberEuskararen
|
hizkuntza
erkidegoaren nukleoko kideek osatzen dute euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoa. Baina horrek ez du esan nahi hizkuntza erkidegoko kide guztiak euskal hedabideen kontsumitzaile handiak direnik, ezta euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoan ez dagoenik euskararen hizkuntza erkidegoko kide ez diren biztanleak ere. tsitate ikasketak ditu, %29, 7ak goi mailako batxilergoa edo BBB, %13, 9ak oinarrizko batxilergoa edo LH eta %16, 2ak oinarrizko ikasketak.
|
|
|
Izan ere, irratiaren kontsumitzaileen %34, 3ak uniberEuskararen hizkuntza erkidegoaren nukleoko kideek osatzen dute euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoa. Baina horrek ez du esan nahi
|
hizkuntza
erkidegoko kide guztiak euskal hedabideen kontsumitzaile handiak direnik, ezta euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoan ez dagoenik euskararen hizkuntza erkidegoko kide ez diren biztanleak ere. tsitate ikasketak ditu, %29, 7ak goi mailako batxilergoa edo BBB, %13, 9ak oinarrizko batxilergoa edo LH eta %16, 2ak oinarrizko ikasketak. Eguneroko prentsaren kontsumitzaileen artean, aldiz, %43, 8ak unibertsitate ikasketak ditu, %26, 0ak goi mailako batxilergoa edo BBB, %12, 7ak oinarrizko batxilergoa edo LH eta %14, 6ak oinarrizko ikasketak.
|
|
|
Izan ere, irratiaren kontsumitzaileen %34, 3ak uniberEuskararen hizkuntza erkidegoaren nukleoko kideek osatzen dute euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoa. Baina horrek ez du esan nahi hizkuntza erkidegoko kide guztiak euskal hedabideen kontsumitzaile handiak direnik, ezta euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoan ez dagoenik euskararen
|
hizkuntza
erkidegoko kide ez diren biztanleak ere. tsitate ikasketak ditu, %29, 7ak goi mailako batxilergoa edo BBB, %13, 9ak oinarrizko batxilergoa edo LH eta %16, 2ak oinarrizko ikasketak. Eguneroko prentsaren kontsumitzaileen artean, aldiz, %43, 8ak unibertsitate ikasketak ditu, %26, 0ak goi mailako batxilergoa edo BBB, %12, 7ak oinarrizko batxilergoa edo LH eta %14, 6ak oinarrizko ikasketak.
|
|
|
2) Euskararen
|
hizkuntza
erkidegoari buruzko ikerketak gizartearen eremu guztietan egitea komeni da.
|
|
|
Bi zentzutan da txikia: batetik, euskaldunona
|
hizkuntza
erkidego txikia delako eta, bestetik, euskal hedabideak euskaldun askorengana iristen ez direlako.
|
|
|
|
Hizkuntza
erkidego handiekin alderatuta, euskararen hizkuntza erkidegoa askoz txikiagoa da, eta hala izaten jarraituko luke baita euskararen eremuko biztanle guztiek euskaraz jakingo balute ere. Ondorioz euskal hedabideen kontsumitzaile kopurua ere txikiagoa izan behar da. soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain
|
|
|
Hizkuntza erkidego handiekin alderatuta, euskararen
|
hizkuntza
erkidegoa askoz txikiagoa da, eta hala izaten jarraituko luke baita euskararen eremuko biztanle guztiek euskaraz jakingo balute ere. Ondorioz euskal hedabideen kontsumitzaile kopurua ere txikiagoa izan behar da. soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain
|
|
|
|
Hizkuntza
erkidego handiekin alderatuta, euskararen hizkuntza erkidegoa askoz txikiagoa da, eta hala izaten jarraituko luke baita euskararen eremuko biztanle guztiek euskaraz jakingo balute ere.
|
|
|
Hizkuntza erkidego handiekin alderatuta, euskararen
|
hizkuntza
erkidegoa askoz txikiagoa da, eta hala izaten jarraituko luke baita euskararen eremuko biztanle guztiek euskaraz jakingo balute ere.
|
|
|
Datu honetan oinarrituta hitz egiten dugu irismen txikiaz. Azken finean, euskal hedabideek ez dute asetzen euren
|
hizkuntza
erkidegoa, eta arazo honek ez du hizkuntza erkidego txikia izatearekin zerikusirik. Arazoa funtsean hizkuntza erkidego ez normalizatua izatean datza.
|
|
|
Datu honetan oinarrituta hitz egiten dugu irismen txikiaz. Azken finean, euskal hedabideek ez dute asetzen euren hizkuntza erkidegoa, eta arazo honek ez du
|
hizkuntza
erkidego txikia izatearekin zerikusirik. Arazoa funtsean hizkuntza erkidego ez normalizatua izatean datza.
|
|
|
Azken finean, euskal hedabideek ez dute asetzen euren hizkuntza erkidegoa, eta arazo honek ez du hizkuntza erkidego txikia izatearekin zerikusirik. Arazoa funtsean
|
hizkuntza
erkidego ez normalizatua izatean datza. Horrexegatik euskal hedabideak ez dira iristen beren hizkuntza erkidegoko kontsumitzaile potentzialengana gainerako hizkuntza erkidego normalizatuetako hedabideak iristen diren maila berean (ez kopuru absolutuetei dagokienez baizik eta kopuru erlatiboei dagokienez).
|
|
|
Arazoa funtsean hizkuntza erkidego ez normalizatua izatean datza. Horrexegatik euskal hedabideak ez dira iristen beren
|
hizkuntza
erkidegoko kontsumitzaile potentzialengana gainerako hizkuntza erkidego normalizatuetako hedabideak iristen diren maila berean (ez kopuru absolutuetei dagokienez baizik eta kopuru erlatiboei dagokienez).
|
|
|
Arazoa funtsean hizkuntza erkidego ez normalizatua izatean datza. Horrexegatik euskal hedabideak ez dira iristen beren hizkuntza erkidegoko kontsumitzaile potentzialengana gainerako
|
hizkuntza
erkidego normalizatuetako hedabideak iristen diren maila berean (ez kopuru absolutuetei dagokienez baizik eta kopuru erlatiboei dagokienez).
|
|
|
Eskariaren arazoek euskararen
|
hizkuntza
erkidegoarekin dute zerikusia.
|
|
|
• Izan ere, txikia eta ahula da. Soilik txikia balitz, euskal hedabideak
|
hizkuntza
erkidegoaren kide ia guztiengana iritsiko lirateke, nahiz eta hori lortuta ere kontsumitzaileen kopurua txikia izan.
|
|
|
• Soilik ahula balitz, kontsumitzaile asko izango lituzke baina ez luke lortuko
|
hizkuntza
erkidegoko kide ia guztiengana iristea.
|
|
|
• Hizkuntza gutxiagotua izaki, euskararen
|
hizkuntza
erkidegoa txikia eta ahula denez, kontsumitzaile potentzialen kopurua txikia da, euskararen hizkuntza erkidego normalizatu batek izango lituzkeena baino nabarmen txikiagoa.
|
|
|
• Hizkuntza gutxiagotua izaki, euskararen hizkuntza erkidegoa txikia eta ahula denez, kontsumitzaile potentzialen kopurua txikia da, euskararen
|
hizkuntza
erkidego normalizatu batek izango lituzkeena baino nabarmen txikiagoa.
|
|
|
3 Gainera, euskararen
|
hizkuntza
erkidegoaren ahulezia beste makina bat arlotan ere antzeman daiteke. Esate baterako, Ikerfel en azterketan zehar zenbait euskal hedabideren hizkera baloratzen denean (Ikerfel 63, 65, 238, 240 or.), itxuraz aztergai den afera ez da balorazioaren funtsa.
|
|
|
Ingurune euskalkidunean, berriz, eskolak bi helburu izango ditu: alde batetik euskara batua irakastea, horixe delako
|
hizkuntz
erkidego osoaren lokarri izango den hizkera estandarra; bestetik, tokian tokiko hizkera hiztun gazteengan finkatzen laguntzea eta hura erabiltzeko behar den harrotasuna zaintzea. Tokian tokiko hizkera lantzeak lagunduko luke eskolako hizkera etxekoarekin eta hurbileko gizartearekin lotzen, eta batak bestea sendotzen duela azken batean euskararen beraren erabilera ere indartuko litzateke.
|
|
2009
|
|
|
Euskal gizarteak, euskararen gizartea ere izatera iristeko, egiazki elebiduna izatera heltzeko, Hizkuntza Bizikidetzarako Hitzarmen sakoneko bat behar du, oinarri moduan honako paktua ahalbidetuko duena: hegemonian dagoenak hegemoniari uko egitea, uko elebakartasunari, eta, beraz, erabilera eremuak eta funtzioak jarri ditu hizkuntza gutxiagotuaren eskura; egoera ahulean dagoen
|
hizkuntza
erkidegoak, euskararenak, uko egin behar dio elebakartasunaren mentalitateari, elebitasunaren txipa bereganatu behar du gogo onez.
|
|
|
Hizkuntzen berdintasun sozialik eza bultzatzen duten jarreren aurrean, merezi du berdintasunaren utopiaren alde egitea. " Hau ala hori" bezalako manikeismoen aurrean merezi du" hau eta hori" printzipioaren alde egitea, inongo
|
hizkuntza
erkidegoren eta hizkuntzaren aurka jo gabe, eta hizkuntza aniztasunaren aberastasuna aldarrikatuz. Hizkuntza komun edo lingua franca deitzen direnak guztiz bateragarri izan baitaitezke, eta izan lukete, gainerako hizkuntzen erabilera bultzatzearekin.
|
|
|
Hizkuntzen arteko bizikidetza eredu desberdinak dira lau aukerak, eta, bistan da, gizarte bizikidetzan eragin zuzena izango luketen aukerak direla. 1982ko Hitzarmenak, Euskararen Legearen bidez, hizkuntzen eta
|
hizkuntza
erkidegoen koexistentzia hutsaren gainetik hizkuntzen eta hizkuntza erkidegoen bizikidetzaren aldeko aukera egin zuen, argi eta garbi.
|
|
|
Hizkuntzen arteko bizikidetza eredu desberdinak dira lau aukerak, eta, bistan da, gizarte bizikidetzan eragin zuzena izango luketen aukerak direla. 1982ko Hitzarmenak, Euskararen Legearen bidez, hizkuntzen eta hizkuntza erkidegoen koexistentzia hutsaren gainetik hizkuntzen eta
|
hizkuntza
erkidegoen bizikidetzaren aldeko aukera egin zuen, argi eta garbi.
|
|
|
Gizabanakoarena da, gizabanakoen arteko komunikazio premiak betetzeko tresnarik behinena da, eta, gainera, gizabanakoaren sentimenduen altxorrean du habia. Baina ezin ahantzi da fenomeno kolektiboa dela hizkuntza,
|
hizkuntza
erkidego bat atzean izatea nahitaezko baldintza duela eta gizarte baten edo kultura baten ezaugarri nagusietariko bat dela, ez bakarra, bai ordea bihotz buruak blaitzen dituena. Dimentsio ugari dituzte hizkuntzek, ez dira dimentsio bakarreko objektuak.
|
|
|
Herrien, kulturen eta hizkuntzen arteko orekarako, ezinbestekoa dugu hizkuntza eta
|
hizkuntza
erkidego guztiei duintasun bera aitortzea eta, beraz, berdintasunaren logika aplikatzea. Moreno Cabrerak bikain dioenez (Moreno Cabrera, 2000):
|
|
2010
|
|
|
Euskararen
|
hizkuntza
erkidegoa zirkulu kontzentrikoz osatutako fenomeno bezala begiratzen badugu, esango genuke, batetik, nukleoa txikia dela (100.000 lagun inguru) baina euskararen biziraupenerako ezinbestekoa dela hau elikatzea, eta bestetik, nabarmenduko genuke euskararen hizkuntza erkidegoan periferia osatzen dutenen kopurua nukleoarena baino askoz handiagoa dela eta euskararekiko atxikimendua oso txikia dela ger... Beraz, euskal hedabideen xedea batetik nukleoa elikatzea eta bestetik zirkulu kontzentrikoetan hedatzea izan behar da.
|
|
|
Euskararen hizkuntza erkidegoa zirkulu kontzentrikoz osatutako fenomeno bezala begiratzen badugu, esango genuke, batetik, nukleoa txikia dela (100.000 lagun inguru) baina euskararen biziraupenerako ezinbestekoa dela hau elikatzea, eta bestetik, nabarmenduko genuke euskararen
|
hizkuntza
erkidegoan periferia osatzen dutenen kopurua nukleoarena baino askoz handiagoa dela eta euskararekiko atxikimendua oso txikia dela geruza gehienetan baina periferia elikatzea eta nukleorantz erakartzea ere ezinbestekoa dela euskara normalizatzeko. Beraz, euskal hedabideen xedea batetik nukleoa elikatzea eta bestetik zirkulu kontzentrikoetan hedatzea izan behar da.
|
|
|
Gaur egun, desberdintasun sozialarengatik edo edukiera ezarengatik (batez ere
|
hizkuntza
erkidego txikietan), ume guztiek ezin dute etekinik atera aukera horietatik. Askotan umeentzako zaila da eduki egokiak topatzea.
|
|
2011
|
|
|
Estandarra, berez, erabilerak egiten du, ez da alderantziz gertatzen. Kontu hau orain badakigu, gure erraietan sufritu dugu-eta geure baitan frogatu dugu, eta eskarmentu honek beste
|
hizkuntza
erkidegoei ere, gurearen antzean leudekeenei, balio diezaieke.
|
|
|
Baina, zoritxarrez, munduan ez dira asko beraien hizkuntza biziberritzea lortu dutenak. Halere, hizkuntza aniztasunaren galera izugarria dela ahaztu gabe, badira
|
hizkuntza
erkidego eredugarriak, modu harrigarrian bere hizkuntza mantentzea lortu dutenak. Adibidez, Brasileko pataxoak, Kolonbiako nonuyak, ikutarrak, wayuak, ganbianoak edota Mexikoko edo Guatemalako maia hiztun komunitate zenbait.
|
|
|
Nolanahi ere, ez dago gaur europan estaturik bere lurraldean hizkuntza bizi bat eta bakarra duenik. estatu batzuetan onartuago eta zainduago, Itziar Idiazabal – Eleaniztasuna hezkuntzaren derrigorrezko beste utopia bat? ...an daude estatuaren izena daramana eta ofiziala edo nazionala deitzen denaz gain hainbat hiztun erkidego, indar eta bizitasun ezberdinekin (Barreña et al., 2005). historian zehar gertatu diren hizkuntza ukipen egoerek, askotan, eta banan banaka, hizkuntza askoren desagertzea ekarri dute. galera horiek historian zehar nola bizitu diren jakitea ez da erraza, baina gaur badakigu arriskuan bizi diren
|
hizkuntza
erkidego guztiek kezkaz bizi dutela bere hizkuntzaren galera (Martì et al. 2005), eta ahal duten heinean bere hizkuntzaren biziberritzea lehentasunik handienetakoa bihurtzen dela gizatalde horientzat. oso adibide esanguratsua iruditu zaigu, berriki kolonbian ezagutu dugun nanuyo hiztun komunitatea. 50 bat hiztun izango dira, Amazonia aldean bizi dira, eta orain hogeita hamar urte ia desagertu ziren droga trafikoaren eraginez jasandako sarraskietan. euren hitzetan, gaur aitonak diren lau gizon salbatu ziren eta bere hizkuntza, eta bere oroimenak, kantuak eta erritualak gogoratuz nanuyo hizkuntza bere seme alabei irakastea erabaki zuten nahiz eta haien hizkuntza espainolez nahikoa ordezkatua egon. gaur bizibide eta ondasun oso eskasekin jarraitzen duten arren, harro erakusten dute kapaz direla euren artean nanuyo hitz egiteko, eta badirela zenbait gazte eta haur bere hizkuntza etxean ikasia dutenak eta ondorengoei transmititzeko prest daudenak.1 gaur ukipen egoera bortitzean bizi dira hizkuntza gutxitu gehienak, guztiak ez esatearren.
|
|
|
Ez dago argumentu logikorik, zientifikorik esan nahi da, hizkuntza baten adierazpide (beraz, pentsamendu bide ere bai) balioak sinbolo edo identitate balioak baino garrantzitsuagoak direla baieztatzeko. Balio guzti horiek ditu hizkuntza batek berarekin, norbanakoarengan eta taldean(
|
hizkuntza
erkidegoan) ere bai. Hori hizkuntza izatearen baitan dago.
|
|
|
–Pentsa dezagun hizkuntz eskubidean: hiztunak nahi duen hizkuntzan jarduteko eskubide gisa, jakina, eskubide indibiduala da hizkuntzarena, baina eskubide indibidual hori ezin du
|
hizkuntz
erkidego baten barruan baizik mamitu, eta, horrenbestez, eskubide hori gauzatuko badu, erkidego horri bideragarritasuna bermatu behar zaio, eta horren guztiaren ondorioz, hizkuntz erkidego hori eskubidedun bihurtzen da modu eratorrian bada ere? .
|
|
|
–Pentsa dezagun hizkuntz eskubidean: hiztunak nahi duen hizkuntzan jarduteko eskubide gisa, jakina, eskubide indibiduala da hizkuntzarena, baina eskubide indibidual hori ezin du hizkuntz erkidego baten barruan baizik mamitu, eta, horrenbestez, eskubide hori gauzatuko badu, erkidego horri bideragarritasuna bermatu behar zaio, eta horren guztiaren ondorioz,
|
hizkuntz
erkidego hori eskubidedun bihurtzen da modu eratorrian bada ere? .
|
|
|
4). Alabaina,
|
hizkuntza
erkidegoen arteko eskubide berdintasuna ezartzea da lurralde ereduaren meriturik behinena. Espainiako marko juridiko linguistikoak, aldiz, espainolaz bertzeko hizkuntza erkidegoak diskriminatu egiten ditu, espainola baino ez duelako jartzen" Estatuaren hizkuntza ofizial" (EK Espainiako Konstituzioaren 3.1 art.). Espainolaren ofizialtasuna Espainiako lurralde osora hedatzeaz gain, gainontzeko hizkuntzen ofizialtasuna zein bere lurralde eremura mugatzen du 1978ko Espainiako Konstituzioak (3.2 art.). Horrek espainolaren lurralde eremu historikoko biztanleen elebakartasuna finkatu du, eta bertze erkidegoei, aldiz, elebitasuna inposatu die.
|
|
|
Alabaina, hizkuntza erkidegoen arteko eskubide berdintasuna ezartzea da lurralde ereduaren meriturik behinena. Espainiako marko juridiko linguistikoak, aldiz, espainolaz bertzeko
|
hizkuntza
erkidegoak diskriminatu egiten ditu, espainola baino ez duelako jartzen" Estatuaren hizkuntza ofizial" (EK Espainiako Konstituzioaren 3.1 art.). Espainolaren ofizialtasuna Espainiako lurralde osora hedatzeaz gain, gainontzeko hizkuntzen ofizialtasuna zein bere lurralde eremura mugatzen du 1978ko Espainiako Konstituzioak (3.2 art.). Horrek espainolaren lurralde eremu historikoko biztanle... Horrez gainera, espainolaren eta gainontzeko hizkuntzen ofizialtasunaren edukia bera ez da parekoa.
|
|
2012
|
|
|
Hala ere, baliteke erkidego nazionalak hizkuntzaerkidego itxura hartzea, eta kasu horretan, zenbakiei erreparatuta, ez danagusitasun argia izango hiru nagusien artean (kanpo utzita okzitanierarengutxienekoa).
|
Hizkuntza
erkidego nagusia gaztelaniaz hitz egiten dutenenaizango da, eta ondoren etorriko dira euskaldunak eta frantsesez hitz egitendutenak. Hala bada, ziur asko euskaldunen hizkuntza erkidegoak berenminorizazioaren aurka borrokatzen jarraituko du.
|
|
|
Hizkuntza erkidego nagusia gaztelaniaz hitz egiten dutenenaizango da, eta ondoren etorriko dira euskaldunak eta frantsesez hitz egitendutenak. Hala bada, ziur asko euskaldunen
|
hizkuntza
erkidegoak berenminorizazioaren aurka borrokatzen jarraituko du. Zentzu horretan, euskaraherrialdearen iparraldea eta hegoaldea egituratuko lituzkeen hizkuntzaizango litzateke, lurralde osoaren hizkuntza komuna, hitz egiten direntokietan frantsesa eta gaztelania hizkuntza ofizialak izaten jarraitzearikalterik egin gabe.
|
|
|
Gainera, euskarazko hedabide publikoak Euskal Herritik kanpoko edukiekin kritikoen azaltzen diren legez, albiste agentziek haututako berriak izaten dira, batik bat. Hortaz, Euskadi Irratiak eta ETB1ek beste
|
hizkuntza
erkidegoetako albisteen berezko ikuskera zabaltzen dute; ez, ordea, bertan sortutako berriena. Ondorioz, euskarazko hedabide publikoek asebete gura duten gizarteak esku hartzerik ez duen eremuetako albisteak interpretatzen dituzte, haien sorrera helburuetan zehaztutako aginduak desnaturalizatuz.
|
|
|
Gainera, euskarazko hedabide publikoak Euskal Herritik kanpoko edukiekin kritikoen azaltzen diren legez, albiste agentziek hautatutako berriak izaten dira batik bat. Hortaz, Euskadi Irratiak eta ETB1ek beste
|
hizkuntza
erkidegoetako albisteen berezko ikuskera zabaltzen dute; ez, ordea, bertan sortutako berriena. Ondorioz, euskarazko hedabide publikoek asebete gura duten gizarteak esku hartzerik ez duen eremuetako albisteak interpretatzen dituzte, haien sorrera helburuetan zehaztutako aginduak desnaturalizatuz.
|
|
2013
|
|
|
Erantzun horietan zalantzarik gabe eguneroko prentsa idatziari dagokion beste faktore batek, egunkari zehatz batekiko edo batzuekiko fideltasunak hain zuzen, garrantzi erabakigarria du, nekez aldatzen baitu irakurle batek bere ohiko egunkaria, baina erantzun horietan, halaber, hizkuntzaren arrazoia ere susma daiteke. Gainera, euskararen
|
hizkuntza
erkidegoaren ahulezia beste makina bat arlotan ere antzeman daiteke. Adibidez, Ikerfel en azterketan zehar zenbait euskal hedabideren hizkera negatiboki baloratzen denean (Ikerfel, 2007:
|
|
2015
|
|
|
7.6
|
Hizkuntza
erkidego bera bi estaturen administrazio esparru banatan desberdintasunak eta berrikuntzak eragin ditzake erkidego bakar horren mintzoan; eman dezagun, Ipar Katalunian eta Ipar Euskal Herrian hiztun gazteek dardarkari ubularra ahoskatzen dute katalanez eta euskaraz dihardutenean, baina dardarkari hori hobikaria da Hego Katalunian eta Hego Euskal Herrian. Hau da grosso modoegoera, baina gertakari bakoitzaren barrenean badira mailak, ñabardurak eta erritmo bereziak.
|
|
|
Kataluniako legedian, aldiz, erruz garatu dute berezkotasunaren kontzeptua, harik eta katalan hutsez zein" katalanez, bederen" egiteko agintzen duen arau xedapen ororen zuzenbide oinarri bihurtu arte. Horren arabera, ofizialtasuna norbanako hizkuntza eskubideei soilik dagokien kontzeptua da (administrazio publikoekin herritarrak aukeratutako hizkuntza ofizialean jarduteko eskubidea, esaterako), eta berezkotasuna,
|
hizkuntza
erkidegoaren eskubideei, erkidegoak bere hizkuntza nagusi bilakatzeko eskubidea haren lurralde eremuan.93 Ekintza positiborako printzipioa, aldiz, horren azpitik dago, nabarmen. Izan ere, ekintza positiboko
|
|
2016
|
|
|
Denera:
|
Hizkuntza
erkidegoaren nukleoa, erdigunea. Zenbat ote gara?
|
|
|
«? biziraupenaz ari garelarik, erabilgarria izan liteke euskararen
|
hizkuntza
erkidegoa zirkulu kontzentrikoz osatutako fenomeno bezala aztertzea. Erkidegoaren erdigunean nukleo bat legoke eta bere inguruan zirkulu kontzentrikoak egongo lirateke.
|
|
|
Erkidegoaren erdigunean nukleo bat legoke eta bere inguruan zirkulu kontzentrikoak egongo lirateke. Nukleoa,
|
hizkuntza
erkidegoaren gune dinamikoena litzateke, euskararekiko atxikimendu handiena luketenak (atxikimendu praktikoa, ez sentimentala). Nukleoa ezinbestekoa da erkidegoaren sendotasunerako, beronen bizi indarrak eta dinamikotasunak nabarmen baldintzatzen dute erkidegoaren bizitasuna.
|
|
|
Baina zirkulu kontzentrikoak ere ezinbestekoak dira, batik bat bizirauteko zabaltzea derrigorrezkoa duen hizkuntza gutxiagotu batentzat. Euskararen
|
hizkuntza
erkidegoak nukleo sendoa eta ahal bezain zabala behar du eta, halaber, zirkulu kontzentrikoetara hedatzeko gaitasuna behar du.
|
|
|
Baldin eta norbanako bat
|
hizkuntza
erkidego baten nukleoan edo zenbatgarren zirkulu kontzentrikoan dagoen definitzeko lehen hizkuntza zein den kontuan hartzen badugu, esan genezake euskal hedabideak batik bat euskararen hizkuntza erkidegoaren nukleoan edo nukleotik hurbil daudenek kontsumitzen dituztela.
|
|
|
Baldin eta norbanako bat hizkuntza erkidego baten nukleoan edo zenbatgarren zirkulu kontzentrikoan dagoen definitzeko lehen hizkuntza zein den kontuan hartzen badugu, esan genezake euskal hedabideak batik bat euskararen
|
hizkuntza
erkidegoaren nukleoan edo nukleotik hurbil daudenek kontsumitzen dituztela.
|
|
|
Euskararen
|
hizkuntza
erkidegoaren nukleoan nor kokatu erabakitzea ez da lan erraza eta, erreferentzia bakarra euskaldunen lehen hizkuntza bada, norbanako bat nukleoan kokatu behar denetz erabakitzea are eztabaidagarriagoa da, baina gutxienez beste ikerketa bateko datuek islatzen duten bezala [Aierdi eta beste: Bertsolaritza, tradizio modernoa, EHU UPV, 2007], 6 Taulan [23 irudia] ikus ditzakegun datuek ere erakusten dute lehen hizkuntzaren erreferentzia ez dela nahikoa baina baliagarria dela zenbait joera islatzeko.
|
|
|
Bertsolaritza, tradizio modernoa, EHU UPV, 2007], 6 Taulan [23 irudia] ikus ditzakegun datuek ere erakusten dute lehen hizkuntzaren erreferentzia ez dela nahikoa baina baliagarria dela zenbait joera islatzeko. Izan ere, itxura denez lehen hizkuntza euskara dutenek euskararen
|
hizkuntza
erkidegoaren nukleoan edo nukleotik hurbil egoteko probabilitate handiagoak dituzte. Beren kontsumo ohituretan nabarmen islatzen da hori.
|
|
|
– «Nolanahi ere, azalpen honetan ez genituzke nahastu nahi
|
hizkuntza
erkidegoaren nukleoa eta euskal hedabideak kontsumitzen dituztenen nukleoa. Bi nukleo ezberdin dira.
|
|
|
Gure hipotesia honakoa da: euskararen
|
hizkuntza
erkidegoaren nukleoko kideek osatzen dute euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoa. Baina horrek ez du esan nahi hizkuntza erkidegoko kide guztiak euskal hedabideen kontsumitzaile handiak direnik, ezta euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoan ez dagoenik euskararen hizkuntza erkidegoko kide ez diren biztanleak ere.» (Zubiri, Retortillo, Aierdi 2008, 95).
|
|
|
euskararen hizkuntza erkidegoaren nukleoko kideek osatzen dute euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoa. Baina horrek ez du esan nahi
|
hizkuntza
erkidegoko kide guztiak euskal hedabideen kontsumitzaile handiak direnik, ezta euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoan ez dagoenik euskararen hizkuntza erkidegoko kide ez diren biztanleak ere.» (Zubiri, Retortillo, Aierdi 2008, 95).
|
|
|
euskararen hizkuntza erkidegoaren nukleoko kideek osatzen dute euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoa. Baina horrek ez du esan nahi hizkuntza erkidegoko kide guztiak euskal hedabideen kontsumitzaile handiak direnik, ezta euskal hedabideen kontsumitzaileen nukleoan ez dagoenik euskararen
|
hizkuntza
erkidegoko kide ez diren biztanleak ere.» (Zubiri, Retortillo, Aierdi 2008, 95).
|
|
|
«Eusko Jaurlaritzaren HPSk 2008an argitaratu gabeko Euskal Hedabideak EAEn txostenean oso argi azaltzen da (Eusko Jaurlaritza 2008b, 22): Euskararen
|
hizkuntza
erkidegoa zirkulu kontzentrikoz osatutako fenomeno bezala begiratzen badugu, esango genuke, batetik, nukleoa txikia dela (100.000 lagun inguru) baina euskararen biziraupenerako ezinbestekoa dela hau elikatzea, eta bestetik, nabarmenduko genuke euskararen hizkuntza erkidegoan periferia osatzen dutenen kopurua nukleoarena baino askoz handiagoa dela eta euskararekiko atxikimendua oso txikia dela ger...
|
|
|
«Eusko Jaurlaritzaren HPSk 2008an argitaratu gabeko Euskal Hedabideak EAEn txostenean oso argi azaltzen da (Eusko Jaurlaritza 2008b, 22): Euskararen hizkuntza erkidegoa zirkulu kontzentrikoz osatutako fenomeno bezala begiratzen badugu, esango genuke, batetik, nukleoa txikia dela (100.000 lagun inguru) baina euskararen biziraupenerako ezinbestekoa dela hau elikatzea, eta bestetik, nabarmenduko genuke euskararen
|
hizkuntza
erkidegoan periferia osatzen dutenen kopurua nukleoarena baino askoz handiagoa dela eta euskararekiko atxikimendua oso txikia dela geruza gehienetan baina periferia elikatzea eta nukleorantz erakartzea ere ezinbestekoa dela euskara normalizatzeko.» (Aiestaran 2010, 67).
|
|
2017
|
|
|
Ez da nazioari hizkuntz komunitate esaten zaiola, baizik ere
|
hizkuntz
erkidegoei nazio esaten zaie; nazioa hizkuntzan errekonozitzen da. Hizkuntz komunitateek, hitz eta pitz egiteaz gainera, beste gauza asko egiten dute, noski.
|
|
2018
|
|
|
Euskal Herrian igaro den azken gerlatxoa ere, alde bakar bateko mugagabean arestian amaitu den horiez da, berez, euskaldunen gerla izan, betiko modura nahasturik ibili garen arren nola ez?
|
Hizkuntzazko
erkidegoa ez da erkidego bakarra, eta haren mugak zehar lerrokoak dira beste erkidego batzuekin, kasu, erkidego politiko eta ideologikoekin. Kontua da, galdutako azken gerlak, frankismoaren ostekoak, euskotarren kontzientzia nazionalari biziki eragin badio ere, ez du ekarpen handirik egin euskaldunen kontzientzia nazionalaren eraikuntzaz den bezainbatean.
|
|
|
Halatan, lotura zuzena dago hizkuntza erabileraren eta gizartea egituratzen duten botereen artean. Badakigu, jakin,
|
hizkuntza
erkidego desberdinetako hiztunen arteko harreman diglosikoak menderatze harremanak direla, eta beste menderakuntza batzuen bidelagun, eta, hala ere, boterearen gaia normalizaziotik kanpo uzten dugu beti.
|
|
2019
|
|
|
Hizkuntzen identitate emaile izaeran ere adierazten da, baita atxikimendu sentimenduarekin ere.
|
Hizkuntza
erkidegoaren parte direnen eta izan nahi dutenen joera adierazten du.
|
|
2021
|
|
|
Inoiz baino osasuntsuago ageri da bertsolaritza: "[...] soilik bertsozale sutsuen kopuruari erreparatuko bagenio, 800.000 hiztunera iristen ez den
|
hizkuntza
erkidego batean 100.00 bertsozale baino gehiago izango genituzke, eta BECeko finalaren audientziei begiratuta, garbi dago sutsu izan gabe ere[...] kopurua handixeagoa dela" (Zubiri, 2016: 5).
|
|
|
Euskarazko testuak dio hitzez hitz: «Hartara, nahi genuke eztabaida publiko informatu eta arrazoizko baten parte izatea, estatu espainiarreko
|
hizkuntza
erkidegoen eta hizkuntzen artean elkarri begirunea izateko eta haien arteko bizikidetza errazteko». Baina gailegozko testuak diona da «convivencia entre as comunidades lingüisticas e os/ as falantes das diversas linguas do Estado español».
|