|
2001
|
|
|
Esan Europako jendeari zer ikusi duzuen Quebecen!", eskatu zigun John Pashagameskum ek 1999ko irailaren 8an elkarri agur esan genionean, eta horixe da artikulu honen helburua. Quebec hainbat tokitako mugimendu abertzaleen eta
|
hizkuntza
biziberritzeko ahaleginen eredu moduan agertu ohi da. Zalantzarik gabe, eredu erakargarria da, baina, geuk sumatu ahal izan dugunez, hutsune nabaria du:
|
|
2004
|
|
|
gizartea hizkuntza aniztasunaren balioaz sentiberatu eta kontzientziatu; gizarte mugimendua bultzatu, berretu eta zabaldu; gazte jendearen inplikazioa bilatu eta haiendako erakargarri bihurtzeko ahaleginak lehenetsi. "
|
Hizkuntza
biziberritzea" eta" aktibismoa" loturik agertu dira, hizkuntza komunitateei baitagozkie horretan aitzindaritza eta protagonismoa. Biltzarreko adituek ohartarazi digutenez, hizkuntza legeen balioa mugatua da oso.
|
|
|
|
Hizkuntza
biziberritzeko bidean Fishmanek ondua daukan hipotesian familiaren inguruko hizketa trukeen datua izango da daturik esanguratsuena. Familiaren baitako kideen artean hizkuntzak daukan jarraipen modua omen dugu argibiderik argiena kide horien hizkuntza gaitasuna eta erabilera gainerako esparruetan nondik nora bidera litekeen aurreikusteko.
|
|
|
Gainbegiratu berri dugun hizkuntza politikaren logikak auzo hizkuntzen itomena zuen bere izatearen arrazoi bat. Hemendik aurrera, euskararen egoeran dauden mintzaira murriztuak direla kontuan izanik, ordezkapenaren indar hilgarriak jotako
|
hizkuntzen
biziberritzea izango da gogoetaren zio nagusia. Ordezkatzailearen gurpil zapaltzailetik ordezkatuaren hats bizigarrira igaroaz.
|
|
|
astintze lana da,
|
hizkuntza
biziberrituko zuen osteragoko mugirrÍentuetarako
|
|
2007
|
|
|
Fishmanek adibidez, argi esaten du hiztunak hitzez eta idatziz ongi moldatzen direnean lan munduan hizkuntza hori txertatzea, gure kasuan euskara,
|
hizkuntzaren
biziberritzerako behar beharrezkoa dela: " Helduon bizitzako zati handi bat (tentsioaz eta espektatiba profesionalez, emulazio sozialez eta akulturatze bideez arras garrantzitsua) lan munduak eratzen, moldatzen eta mugatzen digu". 1
|
|
|
Bukatzeko esan, informazio eta heziketa soziolinguistikoak ere ezinbestekoak direla,
|
hizkuntza
biziberritzeak duen konplexutasunaz eta ahaleginaren tamainaz herritarrak eta, zehatzago, bi hiztunen komunitateko —euskalduneko zein erdalduneko— kideak ongi jabe daitezen.
|
|
|
Galera kuantitatibo handiena eskolaren bitartez egin zenez, orain eskolari eskatzen zaio
|
hizkuntza
biziberritzeko ahalegina. Alegia, eskolak egin zuen gauza bera egin luke baina alderantziz, hizkuntza minorizatuen mesedetan.
|
|
2008
|
|
|
|
Hizkuntzak
biziberritzeko familia ez dela nahikoa azpimarratuta, Patxi Baztarrika Hizkuntza Politikarako sailburuordeak zera azaldu du: " Eskola funtsezkoa izaten ari da etxean euskara jaso ez duten gazteek ikas dezaten.
|
|
|
Horren arabera, gaur egungo inongo gobernuk eta administraziok ez du euskara behar bezala biziberritzeko askatasunik, batzuek lan zintzoan ari diren bitartean besteek parlamentu eta auzitegietan estatuen legeak eskuan bidean hamaika harri jarriko dituztelako egitasmo horiek zapuzteko. Eta hona hemen Kontseilua, inongo gobernu eta administrazioren morrontzarik ez duena, eta bere lanarekin egungo legediari eta erdaldun askoren petralkeriari aurre hartuko diona, gure
|
hizkuntza
biziberritzeko abangoardia izanik.
|
|
2009
|
|
|
Joshua Fismanek kontrakoa esango liguke. Gatazkari itzuri behar zaiola,
|
hizkuntza
biziberritzeko ahalegina ez dela politizatu behar, sistemaren koordenada ideologikoak baliatu behar direla botereari errespetua eta laguntza eskatzeko. Fishmanek estatubatuar zintzo baten antzera pentsatzen du, lurralderik gabeko yiddish herriaren azken aztarnei eutsi nahian.
|
|
|
Fishman, Joshua A (1991): " Eskolaren mugak
|
hizkuntzak
biziberritzeko saioan/ Limitaciones de la eficacia escolar para invertir el desplazamiento lingüÃstico", in Euskal Eskola Publikoaren Lehen Kongresua. Ponentziak eta komunikazioak.
|
|
|
Beste modu batez esanda: ...a esparru bataren eta bestearen artean aukera baztertzaile bat egitea; kontua da jakitea bi eremuen artean erronka nagusia zein den, kontua da, batez ere, jakitea euskararen bizi indarraren partida zein zelaitan jokatzen den; kontua da, halaber, ohartzea eremu pribatu eta ez formalaren pisua hain handia eta erabakigarria izatean, denboran belaunaldiz belaunaldi asko luzatzen diren prozesuak direla
|
hizkuntza
biziberritzeko prozesuak, eta euskararena, jakina, ez dela salbuespen bat. Horrexegatik, ezbairik gabe, pazientzia, patxada, jarraikitasuna eta zuhurtasuna bidelagun baliosoak dira honelako prozesu batean.
|
|
|
legeriak, denik eta euskararen aldekoena izanagatik ere, ez dezake sekula herritarren borondatea ordezka.
|
Hizkuntzen
biziberritzeari dagokionez, ez dago legerik herritarren eta hizkuntz komunitateen atxikimenduari gaina har diezaiokeenik. Beste modu batez esanda:
|
|
|
Hizkuntza politikak interes orokor eta sozial bat du helburu: gizabanakoarentzat aberatsa eta gizarte bizikidetzarako ere guztiz onuragarria den hizkuntza aniztasunari osasuntsu eustea, gutxiagoturik dauden
|
hizkuntzak
biziberritu nahiz indarberritzea, eta herritarrei aitorturiko hizkuntza eskubideak errespetatu eta errespetaraztea. Helburu horiek zilegi direnez, zilegi izan behar du helburu horietara gerturatuko gaituen politika hezurmamitzea, hots, zilegi da hizkuntza politika, beti ere herritarren borondatea errespetatuz, kohesio soziala bermatuz eta hizkuntza eskubideak herritarrei aitorturiko gainerako eskubideekin uztartuz egiten den neurrian.
|
|
|
Ez dira ohartzen esperientzia arrakastatsuenetakoa eta eredugarrienetakoa dela euskararena, Europan ez ezik mundu zabalean ere. Diogunaren karietara, argigarriak dira Miquel Gros i Lladós abokatu eta soziolinguistak Euskal Autonomia Erkidegoko
|
hizkuntza
biziberritzeko prozesuaren gainean idatzitako hitzok (Gros i Lladós, 2009):
|
|
|
Agerikoa da hori; adibide asko aipa daitezke. Aitzitik, ez gaude ziur alderantzizkoaz, uste baitugu aipaturiko Legearen gerizpean egindakoa eremu urriko
|
hizkuntzak
biziberritzeko esperientzia
|
|
2010
|
|
|
Beraz, hizkuntza komunitate eta hiztun guztiek dituzte eskubide berberak eta munduko hizkuntza guztiek dute duintasunez bizirauteko eskubidea eta denei eskaini behar zaie garapen osorako aukera. Hizkuntzak galbidean daudenean,
|
hizkuntzak
biziberritzeko eta normalizatzeko plangintzak abian jartzea da bitartekorik eraginkorrena, kaltetutako ekosistema soziolinguistikoa bere onera bueltatu eta berregitura dadin.
|
|
|
Hizkuntza gutxitua ikasteko eta erabiltzeko baliabide eraginkorrak bideratzea beharrezkoa da eleaniztasun giroan, hizkuntza askoren geroa hiztun komunitatearen jarrera edo borondatearen baitan dagoela jakinez. Beraz, corpusa lortu, erabilerarako espazio sozialak sortu eta hiztun komunitatearen partetik hizkuntzari eusteko eta enpresako jardunean funtzioak emateko aldeko jarrera babestea prestakuntza eraginkor batekin ezinbesteko gutxieneko osagaiak dira
|
hizkuntzak
biziberritzeko espazio produktibo globalean.
|
|
|
0 euSKararen BilaKaera Soziala: ...e prozesuaren arrakasta neurri handi batean hiru faktoreren uztarduraren emaitza dela; zehatz esanda, euskararen ibilbideak erakusten du lege babes egokia, hizkuntza politika eraginkorra eta gizartearen atxikimendua (adostasun politiko eta sozial batek hauspotua) uztarri berean lotuta doazen heinean biziberritu daitekeela hizkuntza ahuldu bat. eta hirugarrenik, paradigmatikoa da erakusten duelako,
|
hizkuntza
biziberritze prozesuetako askotariko mugen artean muga sozialak direla prozesuen erritmoak guztiz baldintzatzen dituztenak, nahi izate hutsa ez delarik aski ahal izateko. soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain laburtu beharrez hitz bitara errenditu bagina euskararen hamarraldiotako bilakaera soziala adierazteko, hazkundea eta paradoxa hitzak erabiliko genituzke. euskara inoiz... euskal autonomia erkidegoan, nafarroan eta iparraldean. hiru lurraldeotan, hain zuzen ere, lehen aipaturiko hiru faktore horiek (legeria, hizkuntza politika, herritarren atxikimendua) oso errealitate desberdina dute. horrek guztiorrek erakusten du posible dela hizkuntza bat biziberritu eta indartzea, utopia egingarria dela hori; baina, aldi berean erakusten du, hizkuntzabiziberritze prozesuen arrakasta edo porrota besteak beste aipatu berri ditugun hiru baldintza horien araberakoa izan ohi dela. orobat, aurrerapauso sendoenak eman diren lurraldean, eaen alegia, gertaturikoaren argitan bistan da errealitate soziala dela euskararen biziberritze prozesuaren abiaduran zuzenean eragiten duena, prozesu hori azkartzeko mugak oro har ez baitira legerian edo herri aginteen jardunean atzeman, euskal gizartearen beraren baitan baizik. horregatik guztiagatik da euskararena, nik uste, adibide paradigmatikoa hizkuntzen biziberritze ereduen artean. eta halaxe aitortua izaten ari da, gero eta gehiago, mundu zabaleko hizkuntza adituen artean.
|
|
|
paradigmaTiKoa eTa paradoXiKoa euskararen erabilera normalizatzeko helburuarekin azken hamarraldiotan garatutako prozesua, hiru bider da paradigmatikoa. lehenik, paradigmatikoa da azken hiru hamarkadetan euskarak bizi izan duen bilakaera sozialak erakusten duelako —argi asko erakutsi ere— hizkuntza ahuldu bat berrindartu daitekeela, hots, hegemonikoak ez diren hizkuntza guztiak ez daudela lehentxeago edo geroxeago desagertzera kondenatuta. bigarrenik, paradigmatikoa da erakusten duelako hizkuntza minorizatu baten biziberritze prozesuaren arrakasta neurri handi batean hiru faktoreren uztarduraren emaitza dela; zehatz esanda, euskararen ibilbideak erakusten du lege babes egokia, hizkuntza politika eraginkorra eta gizartearen atxikimendua (adostasun politiko eta sozial batek hauspotua) uztarri berean lotuta doazen heinean biziberritu daitekeela hizkuntza ahuldu bat. eta hirugarrenik, paradigmatikoa da erakusten duelako, hizkuntza biziberritze prozesuetako askotariko mugen artean muga sozialak direla prozesuen erritmoak guztiz baldintzatzen dituztenak, nahi izate hutsa ez delarik aski ahal izateko. soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain laburtu beharrez hitz bitara errenditu bagina euskararen hamarraldiotako bilakaera soziala adierazteko, hazkundea eta paradoxa hitzak erabiliko genituzke. euskara inoiz izan ez duen hiztun kopurua eskuraturik iritsi da mende honen hasierara, eta inoiz bereak izan ez dituen hainbat esparru funtzional eta sozialetan bereganatu du tokia. horra hazkundea; hona, baina, paradoxa, hazkunde prozesu hori ez baita berdin gertatu euskararen hiru lurralde nagusietan: ..., aurrerapauso sendoenak eman diren lurraldean, eaen alegia, gertaturikoaren argitan bistan da errealitate soziala dela euskararen biziberritze prozesuaren abiaduran zuzenean eragiten duena, prozesu hori azkartzeko mugak oro har ez baitira legerian edo herri aginteen jardunean atzeman, euskal gizartearen beraren baitan baizik. horregatik guztiagatik da euskararena, nik uste, adibide paradigmatikoa
|
hizkuntzen
biziberritze ereduen artean. eta halaxe aitortua izaten ari da, gero eta gehiago, mundu zabaleko hizkuntza adituen artean.
|
|
|
Euskararena, nik uste, adibide paradigmatikoa
|
hizkuntzen
biziberritze ereduen artean. Eta halaxe aitortua izaten ari da, gero eta gehiago, mundu zabaleko hizkuntza adituen artean.
|
|
|
Joshua A. Fishman-en idazlan ezagun batzuk baizik ez aipatzearren, hor daude 1976ko Bilingual Education: An International Sociological Perspective, John Lovas ekin 1970ean (gero1972an) argitara emaniko Bilingual education in sociolinguistic perspective, 1985eko The Rise and Fall of the Ethnic Revival, 1989ko Language and Ethnicity in minority sociolinguistic perspective, 1990eko Eskolaren Mugak
|
Hizkuntzak
Biziberritzeko Saioan eta 1991ko Reversing Language Shift: Theoretical and Empirical Foundations of Assistance to Threatened Languages.
|
|
|
Oraingo legeriak baliabide asko ematen ditu eskualde
|
hizkuntzak
biziberritzeko eta baliabide asko ez dira oraindik ustiatuak.
|
|
2011
|
|
|
Ez ditut behar bezala ezagutzen Israeleko, Galeseko edota Zeelanda Berriko maoriek beren hizkuntza gutxitua indarberritzeko egin dituzten bideak. Baina, zoritxarrez, munduan ez dira asko beraien
|
hizkuntza
biziberritzea lortu dutenak. Halere, hizkuntza aniztasunaren galera izugarria dela ahaztu gabe, badira hizkuntza erkidego eredugarriak, modu harrigarrian bere hizkuntza mantentzea lortu dutenak.
|
|
|
Ebaluazio txostenak azaleratu dituen ahulezia handiak eta kezkatzeko moduko arazoak Administrazioko hainbat euskara planetan ere nabariak dira, hein desberdinetan bada ere. Horregatik, aukera ona da
|
hizkuntza
biziberritzeko prozesuari modu desberdin batez begiratzeko, lantegi horretan dihardugun teknikari askok ohiko estrategiak berritzeko premia sentitzen dugunez. Hortaz, saio honen muinean Osakidetzako eskarmentua badago ere, balio orokorra emateko asmoz lotu natzaio lanari, gutxienez, baldintza soziolinguistiko eta instituzional eskasetan edo Erkidego mailako erakundeetan burutzen diren euskara planak kontuan hartuta, alegia, gehien gehienak.
|
|
|
• Hitz gakoak: diglosia,
|
hizkuntza
biziberritzea, konpartimentazio funtzionala, arnasgune linguistikoa.
|
|
|
• Hitz gakoak: diglosia, terminologia,
|
hizkuntza
biziberritzea, elebitasuna.
|
|
|
Soziolinguistika Klusterrean egoki ikusi dugu era berean, ekologiatik hizkuntza ekologiara doan jauzia azaltzeko sarrera teoriko labur bat eskaintzea, moda kontu bat bainoago aukera errealak eskaintzen dituen teorizazio modura ikusten baitugu, eta bide praktikoa izan dezakeelakoan euskara bezalako
|
hizkuntzen
biziberritze ahaleginetan. horrela bada, Ekologia biologikoa eta hizkuntza ekologiaren arteko joan etorriak artikulua gaiaren sarrera modura planteatzen dugu.
|
|
|
Nolanahi ere, ez dago gaur europan estaturik bere lurraldean hizkuntza bizi bat eta bakarra duenik. estatu batzuetan onartuago eta zainduago, Itziar Idiazabal – Eleaniztasuna hezkuntzaren derrigorrezko beste utopia bat? ...asun ezberdinekin (Barreña et al., 2005). historian zehar gertatu diren hizkuntza ukipen egoerek, askotan, eta banan banaka, hizkuntza askoren desagertzea ekarri dute. galera horiek historian zehar nola bizitu diren jakitea ez da erraza, baina gaur badakigu arriskuan bizi diren hizkuntza erkidego guztiek kezkaz bizi dutela bere hizkuntzaren galera (Martì et al. 2005), eta ahal duten heinean bere
|
hizkuntzaren
biziberritzea lehentasunik handienetakoa bihurtzen dela gizatalde horientzat. oso adibide esanguratsua iruditu zaigu, berriki kolonbian ezagutu dugun nanuyo hiztun komunitatea. 50 bat hiztun izango dira, Amazonia aldean bizi dira, eta orain hogeita hamar urte ia desagertu ziren droga trafikoaren eraginez jasandako sarraskietan. euren hitzetan, gaur aitonak diren lau gizon salbatu ziren eta bere hizkuntza, eta bere oroimenak, kantuak eta erritualak gogoratuz nanuyo hizkuntza bere seme alabei irakastea erabaki zuten nahiz eta haien hizkuntza espainolez nahikoa ordezkatua egon. gaur bizibide eta ondasun oso eskasekin jarraitzen duten arren, harro erakusten dute kapaz direla euren artean nanuyo hitz egiteko, eta badirela zenbait gazte eta haur bere hizkuntza etxean ikasia dutenak eta ondorengoei transmititzeko prest daudenak.1 gaur ukipen egoera bortitzean bizi dira hizkuntza gutxitu gehienak, guztiak ez esatearren.
|
|
|
Hizkuntz politikaren plangintzetan edo
|
hizkuntza
biziberritzeko zereginetan oinarrizko elementua da legetasunaren aldagaia. Ez da aski, batez ere asimilazioak higatutako baldintzetan, baina ezinbestekoa da estatus ofizialaren babesgunea ezer egingo bada.
|
|
|
Esan izan da, hizkuntzak galdu, erraz galtzen direla, baina hizkuntza higatuak berpiztea ia mirari baten pareko gertakizuna dela. Herrikidetasunaren humus ik gabe ez baitago
|
hizkuntza
biziberritzerik, hizkuntzak bere osasuna osatuko duen lur landua behar du. Oinarrizko baldintzek huts egiten badute, goiz edo berandu, itzulbiderik gabeko ataka gaitzean sartuko da.
|
|
|
Zalbide, Mikel: . Ahuldutako
|
Hizkuntza
Biziberritzea: teoriak zer dio??, erabili.com, 2003, 15 or.
|
|
|
Zalbide, Mikel: . Ahuldutako
|
Hizkuntza
Biziberritzea: zer dio teoriak??, erabili.com, 2003, 16 or.
|
|
|
Hintonek (2003) belaunaldien arteko hizkuntzaren transmisio «normala» ahulduta dagoen egoerekin lotzen du
|
hizkuntzaren
biziberritzea. Hauxe bere definizioa:
|
|
|
Eskolaren ekarpena hizkuntza gutxitu bat indartzerakoan funtsezkoa dela munduko leku askotan ikusi da. Hainbat eta hainbat
|
hizkuntzaren
biziberritzean eskolak funtsezko zeregina jokatu du: maoriera (May eta Hill, 2008), hebreera, maoriera, euskara, galesa, katalana (Fishman, 1991), triquiera, kashinawa, mapudungua, edo samiera (Martí et al., 2005), batzuk aipatzearren.
|
|
|
idazketa eta estandarizazioa hedatzeko, irakasle indigenak prestatzeko, edo azpiratutako eta jazarritako hizkuntzen estatusa indartzeko. Autore honen ustez,
|
hizkuntza
biziberritzearen adibide gutxi daude zeinetan eskolak funtsezko parte hartzea izan ez duen.
|
|
|
– Azpiratze programak erabili izan dira, esaterako, etorkinen zein komunitate indigenen
|
hizkuntzak
biziberritzeko.
|
|
2012
|
|
|
Batzuek Euskal Herriko egoera ezagutu ahal izan dugu, eta hizkuntza bat biziberritzeko modua dagoela ikusi. Euskara, katalana, hawaiiera indartu eta normalizatu daitezkeela ikusi dugu,
|
hizkuntza
biziberritzea posible dela. Arlo ezberdinetan lanean ari den jendea gara, soziologo, informatikari, ekonomialari.
|
|
|
Eta berdin Euskal Herrian. Gure
|
hizkuntzaren
biziberritzeak antz handiagoa du euskararenarekin, katalanarenarekin baino. Hasteko, kitxua ere ez baita hizkuntza erromanikoa.
|
|
|
Euskal Herrian izan dugu berrikitan Sacha Rosero (Otavalo, Ekuador, 1970). Kitxua da eta informatikaria,
|
hizkuntzak
biziberritzeko estrategiei buruzko graduondo ikastaroa iaz HUHEZIn egina. Handik hona, kitxua biziberritzeko lanean murgildurik bizi da, Kataluniako eta Euskal Herriko esperientziak lagungarri.
|
|
|
Fishman, J. (1990). eskolaren Mugak
|
hizkuntza
Biziberritzeko Saioan.
|
|
|
Udaletik eskaintzen diren zerbitzuak euskaraz izan daitezen ziurtatuz, antolatzen diren ekimenetan hizkuntza irizpideak garbi edukiz, ekimen horiek babestuz eta indartuz. Fishmanek dioen bezala, familia giroan, auzo mailan eta gizarte bizitzako elkar giroan indar egin beharra dago,
|
hizkuntza
biziberritu nahi bada.
|
|
|
Eskolak ezin ditzake etxearen eta auzoaren hutsuneak guztiz estali. Aspaldi erakutsi zigun Fishmanek (1990)" eskolaren mugak
|
hizkuntzak
biziberritzeko saioan" zein ziren. Ezin eska dakioke eman ezin duenik.
|
|
|
jolasa, sormena, ingurumena eta kultura. Estoniako kulturaren transmisiorakotresna garrantzitsuak dira eskolak, bai
|
hizkuntza
biziberritzeko eta irakasteko, bai kultura bera transmititzeko, batik bat ahozko kultura. 18 hilabetetik 15 urterabitarteko ikasleekin irakasle izateko gradu mailako ikasketak egin behar dituzteirakaslegaiek, hau da unibertsitateko lau urteko karrera.
|
|
|
Euskararen berreskuratzea.
|
Hizkuntza
biziberritzeko gako batzuk, Garabide Elkartea, Eskoriatza.
|
|
2013
|
|
|
Kolonbiako Nasa herriko kideak Durangoko hainbat ikastetxe bisitatzen ibili dira. Euskal Herrian
|
Hizkuntzak
biziberritzeko estrategiak aditu titulua lortzeko ikasten dabiltza Zenaida Isco, Jose Yu’kwe Pe’te eta Viviana Gonzalez
|
|
|
Kolonbiako Nasa herriko kideak Durangoko hainbat ikastetxe bisitatzen ibili dira. Euskal Herrian
|
Hizkuntzak
biziberritzeko estrategiak aditu titulua lortzeko ikasten dabiltza Zenaida Isco, Jose Yu’kwe Pe’te eta Viviana Gonzalez.
|
|
|
armada, gerrilla, narkotrafikoa, paramilitarrak... Horrelako egoera batean bizi eta
|
hizkuntzaren
biziberritzean lan egitea gaitza da, eta nik asko miresten dut egiten duten lana, eta euren gogoa eta ilusioa. Gogo horretatik, eta baita natura, bizitza eta komunitatea bizi duten modutik ere, euskaldunok asko daukagu ikasteko.
|
|
|
Erronka berriei modu txukun eta eraginkorrean erantzuten badiegu, aurrera egingo dugu. Munduan,
|
hizkuntzak
biziberritzeko ekimenei dagokienez, esku bateko hatzekin konta daitezke euskararen moduko kasu aurreratuak. Askok aitortzen dutena baino egoera hobea da euskararena, baina beste askok nahiko genukeena baino apalagoa.
|
|
|
Amaitzeko, BAT aldizkariaren 86 zenbaki honen GUREAN atalean argitara eman dugun artikuluak Kolonbiako enbera
|
hizkuntzaren
biziberritze prozesuan euskal lankidetza proiektu baten berri ematen dugu. " Enberera hizkuntza Kolonbian:
|
|
|
2 Esperientzien elkartruke programa eta
|
Hizkuntzak
biziberritzeko estrategiak graduondoa.
|
|
|
Euskalgintzaren esperientziaren ikerketa eta sistematizazioa da Garabide Elkartearen eginkizun nagusienetakoa. Garabide Elkarteak tokian tokiko
|
hizkuntzen
biziberritze prozesuak laguntzeko eta indartzeko asmoz euskal esperientzia estrategikoki sistematizatzen duten lan tresna pedagogikoak garatzeko helburua du, liburuxka eta ikus entzunezko ezberdinetan zehazten den asmoa.
|
|
|
— Lehena Euskararen berreskuratzea:
|
hizkuntzak
biziberritzeko gako batzuk izenekoa, 2009an egina eta 2010ean argitaratua. Lan hau euskaraz, ingelesez, frantsesez, gaztelaniaz eta bretoieraz argitaratu da.
|
|
|
Lan honek hiru atal nagusi ditu: lehenean,
|
hizkuntzen
biziberritzerako marko orokorra aztertzen da, soziolinguistikaren eta hizkuntza ekologiaren oinarrietatik abiatuta; bigarrenean, euskararen biziberritze prozesuaren bereizgarri nagusiak biltzen dira, eta, hirugarrenean, Andoni Barreña, Jon Sarasua, Kepa Matxain, Viviana González, Iñaki González, Aldegundo González, Joanes Igeregi eta Ander Bolibar – Garabide Elkartea eta lankidetza ling... ibilbide xumea euskararen biziberritzearen gako nagusiak aztertzeaz gain, zenbait mezu plazaratzen dira hizkuntza gutxituetako eragileentzat zein munduko herritar guztientzat.
|
|
|
Lan honek hiru atal nagusi ditu: lehenean,
|
hizkuntzen
biziberritzerako marko orokorra aztertzen da, soziolinguistikaren eta hizkuntza ekologiaren oinarrietatik abiatuta; bigarrenean, euskararen biziberritze prozesuaren bereizgarri nagusiak biltzen dira, eta, hirugarrenean, euskararen biziberritzearen gako nagusiak aztertzeaz gain, hiru mezu plazaratzen dira hizkuntza gutxituetako eragileentzat zein munduko herritar guztientzat.
|
|
|
ESPERIENTZIEN ELKARTRUKE PROGRAMA ETA
|
HIZKUNTZA
BIZIBERRITZEKO ESTRATEGIAK GRADUONDOA
|
|
|
Esperientzia linguistiko identitarioen elkartruke programa honen garapena legez, 2011n
|
Hizkuntzak
biziberritzeko estrategiak deritzan graduondoa abian jarri da Mondragon Unibertsitateko Humanitate eta Heziketa Zientzien Fakultatearekin batera. Graduondo honek bi edizio izan ditu, 2011n eta 2013an, lehenengoan 18 lagunek hartu zuten parte (kitxua, aimara, maputxe, maia kaqchikel eta yukateko, nahuatl eta nasa herrietakoak), eta bigarrenean 14k (kitxua, aimara, maia kaqchikel eta yukateko, nahuatl, nasa, kurdo eta amazigth herrietakoak).
|
|
|
Trukera zein graduondora datozen ekintzaileak Garabide Elkartearekin harremanak dituzten erakunde aliatu estrategikoek aukeratzen dituzte, kontuan izanik beraien atxikimendua eta inplikazioa jatorrizko
|
hizkuntzaren
biziberritze zereginetan.
|
|
|
|
Hizkuntzak
biziberritzeko estrategiak graduondoa 12 astetan zehar gauzatzen da, eta helburu nagusiak bi dira: esperientzien elkartrukea eta euskarak bizi izan duen biziberritze prozesua era sistematikoan, kritikoan eta sakonean aztertzea.
|
|
|
Lehengo blokea jatorrizko
|
hizkuntzen
biziberritzerako oinarriak aztertzeko marko teorikoa lantzekoa da. Euskal Herrian, eta mundu zabalean, azkeneko 50 urteetan, soziolinguistikatik eta hizkuntzen ekologiatik abiatuta, hizkuntza aniztasunaren balioaz eta beharraz, hizkuntza galeraren prozesuaz eta arrazoiez eta hizkuntza gutxituetako biziberritze
|
|
|
Bigarren blokean jatorrizko
|
hizkuntzak
biziberritzeko estrategiak lantzen dira. Bloke hau hainbat ataletan bereizten da:
|
|
|
Aipatutako blokeez gain, partaide bakoitzak proiektua garatu behar du, bere komunitatean gauzagarria izan daitekeena eta bere
|
hizkuntzaren
biziberritze prozesuan aurrerapausoa izan daitekeena. Proiektu honen garrantziaz jabeturik, Garabide Elkarteak berorren jarraipena egiten du ondorengo urteetan.
|
|
|
kitxua ketxuak (Ekuador eta Bolivian), aimarak (Bolibian), guaraniak (Paraguai eta Bolivian), nasak (Kolonbian), kaqhikelak (Guatemalan), maia yukatekoak (Mexikon), nahuatlak (Mexikon), kurduak (Turkian), amazighak (Libian), maputxeak (Txilen). Oro har, tamaina aldetik masa kritiko aipagarria duten hiztun komunitateak dira, eta nolabait
|
hizkuntza
biziberritzeko prozesuetan hasita daudenak.
|
|
|
– Hizkuntza ekologia eta soziolinguistika: jatorrizko
|
hizkuntzaren
biziberritzearen ikuspegi estrategikoa.
|
|
|
Artikulu honetan elkartearen pentsamenduaren berri emateaz gain, gaur egun lantzen ari den hainbat proiekturen berri eman du, hala nola, Guatemalako Kaqchikel komunitatean, Mexikoko Nahuatl herrian, edota Kolonbiako Nasa herriarekin egiten ari direnak.• Hitz gakoak: nazioarteko garapen lankidetza,
|
hizkuntza
biziberritzea, hizkuntza identitatea.
|
|
|
Beraz, Garabide Elkartearen helburu nagusia euskararen biziberritzearen inguruan esparru ezberdinetan (sozialean, kulturalean, administrazioan, hezkuntzan,...) lanean diharduten eragile ezberdinak elkartzea da eta hauen eta hegoaldean beraien
|
hizkuntzak
biziberritzeko ahaleginean diharduten eragileen artean zubiak eraikitzea, giza eskubideen eta genero ikuspegi batetik tokian tokiko subjektu indigenen indartzea bultzatuz. Prozesua eta erlazioa bi noranzkokoa da noski, euskal eragileak egoera eta borroka indigenen inguruan sentsibilizatuz eta hemengo errealitatea ulertzeko eta hausnartzeko gaitasunak landuz eta zabalduz.
|
|
|
|
hizkuntzak
biziberritzeko ekimenei dagokienez, esku bateko hatzekin
|
|
|
Hizkuntzaren iraupenari dagokionez, eskolaren papera handia da, baina eskolak bakarrik ez du gizartea aldatzen (gogora dezagun Fishman-en 1993ko artikulua, Bat aldizkariaren 10 zenbakian argitaratu zena: " Eskolaren mugak
|
hizkuntza
biziberritzeko saioan"). Eskolaren papera handia da euskaldunak alfabetatzeko, euskaldunen corpus linguistikoa osatzeko eta euskaldunei haien hizkuntza baliagarria dela sentiarazteko.
|
|
|
|
Hizkuntza
biziberritzearen eta eraikitze politikoaren artean lotura estuak daude, baina batzuetan apur bat probokatzea ondo etortzen da planoak hipotetikoki bereizteko zailtasunak dituztenen aurrean, edo pelikula osoa abertzaletasunetik ikusten dutenen artean.
|
|
|
Guk badugu eskarmentua hizkuntzazentristak izateko, eta esango nuke honetan gure insistentzia otsoari belarriak ikusten dizkionaren luzidotasuna dela. Beraiek erresistentzia jartzen dute
|
hizkuntza
biziberritzeko zeregin astunaren aurrean, kultura hori baino gehiago dela aipatuz, eta hori beharbada euren aldetik oker dramatikoa izaten ari da une hauetan, hizkuntzaren egoera larriaren gaiari itzuri egiteko balio baitie hizkuntza erlatibizatzeak.
|
|
|
Yanomamien begietatik gure kulturatzat har daitekeen guztia beste plano batean utzita, eta euskal kulturgintzan eragiten duten beste elementu guztiak alboan utziz (hedabideak, corpusa,
|
hizkuntzaren
biziberritzearen gainerako arloak eta abar), sorkuntzaren ingurukoari deituko diogu orriotan kulturgintza. Zehazkiago, lehen esan dugun moduan," entretenimendu, gogoeta eta sentsazio estetikorako berariazko produktuen ekoizpen eta hedapena" hartuko dugu kulturgintzatzat.
|
|
|
Hizkuntza komunitateen dinamikak ulertzen dituen jakintza soziolinguistikoan baizik ez daiteke zentzuz eta arrakastaz pentsatu euskal kulturgintza biziberritzea. Horrek eskatzen du kategoriak, kontzeptuak eta sailkapenak
|
hizkuntza
biziberritzeko jakintza batetik pentsatzea. Horrez gain, gizarte eta merkatu dinamikak ulertzeko jakintza tresnak ere beharrezkoak dira gai honetan ulermen eragile bat izateko.
|
|
|
Sailkatze hirukoitz honen atzean dagoen diagnostikoak, ordea, zeharka ispilua jartzen die kultur politikaren oinarrizko apustuei eta diru banaketei.
|
Hizkuntza
biziberritzeko apustuarekin koherentzian, orain arte sendo kokatu gabeko oinarri batzuetan lan egiteko bideak irekitzeko planteamendua da.
|
|
|
Mataza horretan, euskararen komunitateak mende erdian egin duen ibilbidea ez da irrelebantea. Aspektu batzuetan bakarretakoa da ibilbide hori (aipatu dugun moduan, ekimen zibiletik sortutako azpiegitura sarea oinarri izan duen
|
hizkuntza
biziberritze esperientzia moduan, ez du pareko gehiegi), eta mundu mailako zirkunstantzia multzo baten ondorioz, euskararen ibilbidea inspiratzailea izan liteke. Nola esan liteke, aurreko kapituluetan tarteka agertu dugun miseria guztia agertuta gero, euskararen ibilbidea inspiratzailea izan litekeela kontinenteartean?
|
|
|
Mota honetako lanetan azken urteotan gauzatxoak egin ditugularik, saiatu gara jakiten mundu mailan nortzuk ari diren jatorrizko
|
hizkuntzen
biziberritze prozesuei aholku ematen, norbere herriaren esperientzia trukean oinarriturik.
|
|
|
Boliviako gobernuak, gobernuburu indigena duen honetan, bertako
|
hizkuntzak
biziberritzeko plangintza benetakoa martxan jarri nahiko balu (eta ez da kasua, ez behintzat nahikotasun mailan), apenas duen nora jo hezkuntza esperientzia txikiak martxan nola jarri jakiteko, edo jatorrizko hizkuntzetan hedabideak sortzen, edo hizkuntzen corpusa estandartzen, edo helduen formazioa abiarazten nondik hasi asmatzeko. Hala gertatu dira gauza bitxiak.
|
|
|
Horiek dira, nolabait, gure argazki instituzionaleko berezitasun aipagarrienak. Industrian, finantzetan, kontsumoan, hezkuntza arautuan eta
|
hizkuntza
biziberritzeko erakundeetan (guztiak ere gizarteko arlo zentraletakoak), gizarte antolatutik sortutako sareak daude martxan.
|
|
|
Hala izan zen, hasteko, lehen hamarraldietan.
|
Hizkuntza
biziberritzeko oinarriak frankismoan jarri ziren, gai hau sustatzeko inolako estatu egiturarik ez zegoen garaian. Esan dugu ordukoak direla gure estrategia eta errealitate funtsezkoenak:
|
|
2014
|
|
|
Hizkuntza ez da bere kezka bakarra, nahuatltarren bizimodua mantendu nahian lanean baitabil bere komunitatean eratutako kooperatiban. Etxera joan aurretik, Jatorrizko
|
Hizkuntzak
Biziberritzeko Estrategiak aditu titulua egiten harrapatu dugu Eskoriatzan.
|
|
|
Garabide eta Huheziren Jatorrizko
|
Hizkuntzak
Biziberritzeko Estrategiak aditu titulua egiten aritu zara. Ondoriorik atera al duzu?
|
|
|
Gauzak horrela, euskararen normalizazioak eskatzen du independentzia zaleek euskaraz egitea, baita unionistek ere.
|
Hizkuntzaren
biziberritzea ezin da mugatu bi esparruetako batera. Ikuspegi honetatik, euskaltzale banakoak izango du bere hautu politikoa, tartean independentziarena.
|
|
|
Eredugarri. «Huts egiteko beldurrik gabe esan dezakegu ez dugula ezagutzen tokian tokiko
|
hizkuntza
biziberritzeko ahalegin ekonomiko handiagorik beste inon, Katalunia barne». Euskararen biziberritzearen aldeko laguntza horiek kolore «politiko ideologiko» ezberdinetako instituzioek ematen dituztela oroitarazi zuen, eta hortxe dagoela, batez ere, altxorra.
|
|
2015
|
|
|
Transmisioa ia etenda, kalkulatzen dute nasen %20 inguruk dakiela nasa yuwe hizkuntza. Egoerari buelta emateko gogoz, ACIN erakunde indigenaren inguruan
|
hizkuntza
biziberritzeko lantaldea sortu zen, eta horretan dabiltza; nasa yuwe ikasteko guneak sortzen, hizkuntza gaur egunera egokitzen, herritarrak kontzientziatzen eta kulturgintzan pausoak ematen.
|
|
|
" Beti jaso dituzte zuriengandik' gaizki ari zarete, hau horrela egin behar da' lako mezuak". Euskaldunek, ordea, nasen
|
hizkuntza
biziberritze prozesua baloratzen dute: " Gurekin ikusten dute ez daudela bakarrik munduan, eta aukera horiek badaudela errealitatean".
|
|
|
Fishmanen ekarpena ere aintzat hartzeko modukoa da.
|
Hizkuntza
Biziberritzeko Saioek, RLS delakoek lortu luketena erabilgarria iruditu zaigu euskararen egoerara egokitua dagoelako eta, besteak beste, euskararen egoera aztertuta Fishmanek hizkuntza biziberritzeko 8 urrats proposatzen dituelako. 8 urrats horietako 4.a eskola edo irakaskuntza da (Fishman, 1991).
|
|
|
Fishmanen ekarpena ere aintzat hartzeko modukoa da. Hizkuntza Biziberritzeko Saioek, RLS delakoek lortu luketena erabilgarria iruditu zaigu euskararen egoerara egokitua dagoelako eta, besteak beste, euskararen egoera aztertuta Fishmanek
|
hizkuntza
biziberritzeko 8 urrats proposatzen dituelako. 8 urrats horietako 4.a eskola edo irakaskuntza da (Fishman, 1991).
|
|
|
8 urrats horietako 4.a eskola edo irakaskuntza da (Fishman, 1991). Autoreak dioenaren arabera, urrats garrantzitsua izanik ere, horrek bakarrik ez du
|
hizkuntzaren
biziberritzea ekarriko. Sarritan aipatu izan da biziberritze saioetan eskolaren eragina mugatua dela.
|
|
|
AB eta BA taldeek gune sinbolikoa deritzona osatzen dute, beheko grafikoan ikus litekeen bezala. Txepetxen aburuz, gune sinboliko garrantzitsu batek hizkuntza aurrera bultzatzen du eta
|
hizkuntzaren
biziberritzean eragile garrantzitsuak dira (ibid.).
|
|
|
Euskararen eragileak adierazle sistema propioa sortu nahi duten honetan, nazioarteko eskala horiek azaldu eta era kritikoan aztertu dira, euren alde on eta txarrekin. Helburuak bi dira, 1) adierazle sistema berri honi hainbat aldagai proposatzea, denon artean egindako lanarekin gure
|
hizkuntzak
biziberritze prozesu luze eta malkartsu honetan pausu luze eta indartsuagoak ematen jarraitu dezan, eta 2) munduko eskala horiek nolakoak diren ezagutzea. • Hitz gakoak:
|
|
|
• Hitz gakoak: eskalak, bizi indarra, hizkuntza gutxituak, hizkuntza galera,
|
hizkuntza
biziberritzea.
|
|
|
1 irudia.
|
Hizkuntzen
biziberritzearen diseinu prozesua.
|
|
|
• 10 faktorea:
|
Hizkuntzak
biziberritzeko programak
|
|
|
12 taula:
|
Hizkuntza
biziberritzeko programen indarra neurtuko duen indikadorea.
|
|
|
Bestalde, PPk hizkuntzen gainean EAEnnagusi den alderdikeria gaitzesteari, gaztelania hiztunen hizkuntza eskubideak aldarrikatzearieta euskara eskakizunak murrizteko neurriei eskaini die zentralitatea. Amaitzeko, Ezker Anitzakestatuko eskualdeko
|
hizkuntzen
biziberritzeari tarte esanguratsua egin die, eta euskara etagaztelaniaren kasuan, herritarren hizkuntza eskubideak bermatu eta koofizialtasuna benetakobihurtzeko politika neurriak lehenetsi ditu.
|
|
|
Ohiko erabileraren ondorioz,
|
hizkuntza
biziberritu egiten delako gune horietan.
|
|
|
Ohiko erabileraren ondorioz,
|
hizkuntza
biziberritu egiten delako gune horietan.
|
|
|
Horrek, eredu bezala ere balioko du gainerakoentzat. Hizkuntza barne aberastasunerako, aldaerak babesteko, hizkuntza ez formala estandarrera ekartzeko, hizkuntzaren korpusaz gain,
|
hizkuntzaren
biziberritzea, biziraupena eta kalitateabermatzeko balio duela ikusiko da. Finean, arnasguneen babesa funtsezkoa da.
|
|
|
Gai komunak identifikatu eta adituen trukea egingo dugu?
|
Hizkuntza
biziberritzeko arlo zehatzei buruz mintegiak egingo ditugu kataluniar, euskaldun, kurdu eta beste herri batzuen artean?
|
|
|
Eta korpus garapenaren garrantziaz, hezkuntzara eta hedabideetara jauzia ematekotan. Eta, batez ere,
|
hizkuntza
biziberritzearen zuhaitz izaeraz, enbor adarrez.
|