2013
|
|
Gorago esan dugun legez, Joanaren ikusmira eta interesa Frantziako gortean zegoen, ez Donapaleun, ezta Pauen ere, nahiz eta Biarnok askoz ere leku handiagoa hartzen duen liburuan. Hori da behintzat Roelkerrek eskaintzen digun irudia, kasu batzuetan apur bat groteskoa suertatzen dena; honela, ez du arazorik biarnesa edo
|
euskara
patois gisa aipatzeko (egiten dizkien aipu bakanetan) edo Biarnoko separatismoa modu aski displizentean tratatzeko (xelebrekeriatzat); edo garaiko testuetan testualki agertzen denean jendea Biarnotik. Frantziara, joaten zela aipatzen denean,. Frantzia?
|
|
Gauza berri gutxi entzungo duzue seguru asko baina, agian, nire azterketatxo honek gaurko
|
euskararen
ikuspegi ez berria baina zerbait desberdina izan dezazuen lagunduko dizue.
|
|
Iraultza sekulakoa bizitzen, eta gozatzen? ari naiz ordutik ordura, eta iraultza teknologikoa guztiz mesedegarria gertatzen ari zaio
|
euskarari
. Mitxelena harrituko litzateke.
|
|
50 hamarkadan nire ingurunean zeuden
|
euskarazko
irakurgaiak zenbatzeko eskuetako hatzak aski ziren: Lardizabalen Testamentu zahar eta berriko kondaira, Maiatzeko lorak, Irigoien Zumarragako parrokoak itzulitzako Bizi, Arantzazuko Aste Santua eta Zeruko Argiaren lehen aleak, eta herriko apaizak alde egitean oparitu zidan Xabiertxo.
|
|
|
Euskararen
eta hizkuntzen munduarekin topo egiteko abagunea izan zen niretzat epe hura. Umandiren Gramatica Vascarekinastean hiru ordu euskara ikastea, aditza eta atzizkien ikaskuntza sistematikoa Larrarte eta Sarasola irakasleei esker, euskarazko idazkuntza eta haren zuzenketa, Euzko Gogoaeta. Kuliska Sorta?, Geroeta Unamuno eta Abendats, bai frantsesa, latina, grekoa, ingelesa eta alemana ikastearen urteak ere.
|
|
Euskararen eta hizkuntzen munduarekin topo egiteko abagunea izan zen niretzat epe hura. Umandiren Gramatica Vascarekinastean hiru ordu
|
euskara
ikastea, aditza eta atzizkien ikaskuntza sistematikoa Larrarte eta Sarasola irakasleei esker, euskarazko idazkuntza eta haren zuzenketa, Euzko Gogoaeta. Kuliska Sorta?, Geroeta Unamuno eta Abendats, bai frantsesa, latina, grekoa, ingelesa eta alemana ikastearen urteak ere. Geroago etorriko ziren esperantoa eta errusiera.
|
|
Euskararen eta hizkuntzen munduarekin topo egiteko abagunea izan zen niretzat epe hura. Umandiren Gramatica Vascarekinastean hiru ordu euskara ikastea, aditza eta atzizkien ikaskuntza sistematikoa Larrarte eta Sarasola irakasleei esker,
|
euskarazko
idazkuntza eta haren zuzenketa, Euzko Gogoaeta. Kuliska Sorta?, Geroeta Unamuno eta Abendats, bai frantsesa, latina, grekoa, ingelesa eta alemana ikastearen urteak ere. Geroago etorriko ziren esperantoa eta errusiera.
|
|
|
Euskara
baturik ez izateak nabarmen zailtzen zuen euskaraz idaztea. Azkueren Promptuarium de la Lengua VascaHamasei seme Euskalerriko, Gorrotoa Lege, Itxasoa laño dagoerreferente garrantzitsua gertatu zitzaidan, bai eta Itun Berriko testuak ere, Kuliska Sortako irakurgaiekin batera(?).
|
|
Euskara baturik ez izateak nabarmen zailtzen zuen
|
euskaraz
idaztea. Azkueren Promptuarium de la Lengua VascaHamasei seme Euskalerriko, Gorrotoa Lege, Itxasoa laño dagoerreferente garrantzitsua gertatu zitzaidan, bai eta Itun Berriko testuak ere, Kuliska Sortako irakurgaiekin batera(?).
|
|
Urte haietan topo egin nuen Txillardegi, Aresti, Mirande eta Xabier Kintana adiskidearekin eta abarrekin; orduan egin nuen Ermuko Zina eta Batasunaren Kutxaliburuko proposamenei atxiki nintzaien, 1968an Euskaltzaindiak batasunerako lehen urratsak emango zituen etengabe bide hartatik ibiliz, etorkizuneko
|
euskara
lantzeko Jakin, Anaitasuna, Zeruko Argiaeta abarretako artikuluetan. Ordura arteko idazkuntzaren bidea aski zalantzakorra zen, zeren eta idazle sonatuenen lanetan aldaerak ugari samarrak baitziren eta kosta egiten zen orrialde bat hasi eta bukatu era koherentean egitea.
|
|
Bilbon eta Algortan eman nituen urte haietan
|
euskara
irakasten taldeetan eta ikastoletan, AnaitasunaIkern idazten etataldearen egitasmoa lantzen ari izan nintzen, Saiokaikasliburuak sortu zituen taldean euskararen arduradun gisa eta zenbait irakurgai itzultzen Iñaki Beobideren argitaletxerako, jarduera hark isunen bat edo beste ordaindu behar izatea ekarri ziolarik. Garai hartakoak dira Euskal historian zehar eta Euskera 3, 4 eta5 ikastoletan euskara ikasteko testuak, zentsuraren artazikadak jasandakoak.
|
|
Bilbon eta Algortan eman nituen urte haietan euskara irakasten taldeetan eta ikastoletan, AnaitasunaIkern idazten etataldearen egitasmoa lantzen ari izan nintzen, Saiokaikasliburuak sortu zituen taldean
|
euskararen
arduradun gisa eta zenbait irakurgai itzultzen Iñaki Beobideren argitaletxerako, jarduera hark isunen bat edo beste ordaindu behar izatea ekarri ziolarik. Garai hartakoak dira Euskal historian zehar eta Euskera 3, 4 eta5 ikastoletan euskara ikasteko testuak, zentsuraren artazikadak jasandakoak.
|
|
Bilbon eta Algortan eman nituen urte haietan euskara irakasten taldeetan eta ikastoletan, AnaitasunaIkern idazten etataldearen egitasmoa lantzen ari izan nintzen, Saiokaikasliburuak sortu zituen taldean euskararen arduradun gisa eta zenbait irakurgai itzultzen Iñaki Beobideren argitaletxerako, jarduera hark isunen bat edo beste ordaindu behar izatea ekarri ziolarik. Garai hartakoak dira Euskal historian zehar eta Euskera 3, 4 eta5 ikastoletan
|
euskara
ikasteko testuak, zentsuraren artazikadak jasandakoak. A. Berriatua eta Anaitasuna aldizkaria erreferente garrantzitsuak gertatu ziren niretzat testugintza hartan, hizkuntza nazionalaren kontzientzia hartzeko.
|
|
A. Berriatua eta Anaitasuna aldizkaria erreferente garrantzitsuak gertatu ziren niretzat testugintza hartan, hizkuntza nazionalaren kontzientzia hartzeko. Gainera, Bizkaiko ikastoletan
|
euskararen
irakaskuntza mailakatzeko lanean aritu nintzen eta sortu berria zen Eusko Kontseilu Nagusiko langile bezala ere bai A, B eta eredu sonatuak Arantzazun diseinatzen parte hartu nuelarik beste lankide batzuekin batera, Xahoren Voyage en Navarre pendant l, insurrection des basques obraren modukoren batzuk gaztelaniara ere itzuliz.
|
|
Hain zuzen, Arrasaten antolatu nuen lehen itzulpen mintegia J.R. Etxebarria eta X. Kintanaren laguntzarekin. Ez zen garai erraza izan, erri
|
euskeraren
–ta, euskara batuaren, aldekoen artean sortzen ziren eztabaida eta gorabeherengatik ikastolen barrutian.
|
|
Ez zen garai erraza izan, erri euskeraren? ta?
|
euskara
batuaren, aldekoen artean sortzen ziren eztabaida eta gorabeherengatik ikastolen barrutian. Hamarkada horretan egin ninduten euskaltzain urgazle eta D eta B irakasle titulurako azterketak kudeatzen aritu nintzen beste zenbaitekin.
|
|
1977an argitaratu zen Joan Mari Torrealdayren Euskal Idazleak Gaur (Oñati), erakusleiho bikaina gerra osteko urteetan
|
euskarak
emandakoaz jabetzeko. Urtemuga horretatik 1995 arteko ekoizpenaren berri, aldiz, Euskal Kultura Gaurizeneko bigarren liburu batean eman zuen Torrealdai berak ia hogei urte geroago, zer esanik ez, oraindik uzta joriagoa ageri dela orrialde haietan.
|
|
Juan San Martinek, Euskaltzaindiaren izenean, itzultzaile eskola bat Donostian sortzeko proposamena egin zidan eta horrek Algortatik Donostiara familiarekin hiriz aldatu eta bertan lan egitera behartu ninduen. Txillardegiren, Villasanteren eta abarren lanei esker, eta Euskaltzaindiak 1968an Arantzazun abiatutako prozesuaren ildotik
|
euskara
gero eta batuago zegoen eta hori ezinbesteko baldintza zen itzulpengintzaren irakaskuntza modu eraginkorrean bideratzeko. Beraz, 1980ko udazkenean ireki zituen ateak Donostiako Arbideko Dorreak izeneko gunean itzultzaile eskolak, gerora Martuteneko Eskola bezala ezagunago izango bazen ere izen hori zuen auzunean kokatu zelako.
|
|
Parez pare, eta garai bertsuan, EITB eskola sortu zen Iñaki Beobideren gidaritzapean eta bertan
|
euskarazko
itzulpenaren eta esatari eta aktoreen euskarazko prestakuntzaren ardura ere izan nuen; horrek aukera aparta eman zidan batzen ari zen euskararen eta ahozkotasunaren arteko loturez ohartzeko, eta eremu horretan zeuden egitekoez jabetzeko. Halaber, Hezkuntzako EIMAn lankide izateak ere modu berezian ireki zizkidan begiak euskararen kalitateari zegokionez eta ildo hartan eman beharreko urratsen kontzientzia hartzeko ere.
|
|
Parez pare, eta garai bertsuan, EITB eskola sortu zen Iñaki Beobideren gidaritzapean eta bertan euskarazko itzulpenaren eta esatari eta aktoreen
|
euskarazko
prestakuntzaren ardura ere izan nuen; horrek aukera aparta eman zidan batzen ari zen euskararen eta ahozkotasunaren arteko loturez ohartzeko, eta eremu horretan zeuden egitekoez jabetzeko. Halaber, Hezkuntzako EIMAn lankide izateak ere modu berezian ireki zizkidan begiak euskararen kalitateari zegokionez eta ildo hartan eman beharreko urratsen kontzientzia hartzeko ere.
|
|
Parez pare, eta garai bertsuan, EITB eskola sortu zen Iñaki Beobideren gidaritzapean eta bertan euskarazko itzulpenaren eta esatari eta aktoreen euskarazko prestakuntzaren ardura ere izan nuen; horrek aukera aparta eman zidan batzen ari zen
|
euskararen
eta ahozkotasunaren arteko loturez ohartzeko, eta eremu horretan zeuden egitekoez jabetzeko. Halaber, Hezkuntzako EIMAn lankide izateak ere modu berezian ireki zizkidan begiak euskararen kalitateari zegokionez eta ildo hartan eman beharreko urratsen kontzientzia hartzeko ere.
|
|
Parez pare, eta garai bertsuan, EITB eskola sortu zen Iñaki Beobideren gidaritzapean eta bertan euskarazko itzulpenaren eta esatari eta aktoreen euskarazko prestakuntzaren ardura ere izan nuen; horrek aukera aparta eman zidan batzen ari zen euskararen eta ahozkotasunaren arteko loturez ohartzeko, eta eremu horretan zeuden egitekoez jabetzeko. Halaber, Hezkuntzako EIMAn lankide izateak ere modu berezian ireki zizkidan begiak
|
euskararen
kalitateari zegokionez eta ildo hartan eman beharreko urratsen kontzientzia hartzeko ere.
|
|
EITBren Eskolan, testu idatziak ez ezik ahoskatuak lantzea ezinbestekoa zenez, ahoskera, azentua, intonazioa eta abarren aurrean erabakiak hartzera beharturik aurkitu ginen eta hasieran idazteko nagusiki aldarrikatzen zen
|
euskara
batua besterik gabe hartzerik ez zegoela ikusi genuen eta laster ekin genion esatarien eta film bikoizketarien eguneroko lana bideratzeko arauak bilatu eta ezartzeari Txillardegi eta beste zenbaiten ekarpenak eta, askotan, geure sena beste gidaririk gabe. Gerora Eimako IABen Ahoskera testua lantzean ikusi dudanez eta, berriki Mintzolan Julia Marinek emandako hitzaldian entzun dudanez, gaia zabalik dago eta oraindik lukeen arreta eta lantzea ez dituela jaso aitor nezake.
|
|
1993an sortutako Ahoskera Batzordeaz ari dela, 1998an kaleratutako 87 araua:
|
Euskara
Batuaren Ahoskera Zaindua (EBAZ) izeneko txostena aipatzen du. Eta urte berean desagertu zela dio.
|
|
Urte batzuk geroago, 2009an, 158 gomendioa kaleratu zuela dio: Kanpoko leku izenak
|
euskaraz
ahoskatzeko irizpideak.
|
|
Hamarkada honen erdi aldera ordenagailua gure artean agertzeak, eta haren garapenak, ekarpen kalkulaezina egin zion
|
euskararen
munduari, lana errazteko ez ezik testuaren kalitatea hobetzeko ere bai, zuzentzaile ortografikoari esker. Hori guztia laster etorriko zen, ordenagailuz lagunduriko itzulpengintzaren hasiera baizik izan ez zena.
|
|
Villasanteren lehen ekarpen garrantzitsu batzuk, Euskaltzaindiaren lehen Euskal Gramatika, Lehen Urratsakliburukiak UZEIren hiztegiak eta Orotariko Euskal Hiztegiaren lehen liburukiak eman zizkigun garai horrek, eta euskal argitaletxe ugarik nabarmen aberastu zuten
|
euskarazko
liburuen eskaintza.
|
|
Hamarkada hartan Interneten, posta elektronikoaren eta mugikorraren erabilera nabarmen hedatu zen eta hark eragin erabakigarri eta neurtzen zaila dena izan du modu askotara
|
euskararen
ezagutzen eta erabiltzen.
|
|
Bestalde,
|
euskararen
kalitateari dagokionez Euskaltzaindiaren atergabeko lana daukagu Interneten eskuragai: Hizkuntza baliabideak:
|
|
Hizkuntza baliabideak: Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak,
|
Euskararen
sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua. Ondo gogoan dut Miren Azkaratek eta biok zenbat aldiz errepikatu behar izan genuen Jagon Sailetik Euskaltzaindiak Interneterako jauzia eman behar zuela, bai eta beste hizkuntza batzuetan garai bertsuan sortzen ari ziren testuen corpusak gurean ere egitea ezinbestekoa zela, nahiz eta ekimen hori nik nahi baino gehiago berandutu zen.
|
|
Halaber, eta EIZIEren lanari esker itzulpen memoriak eta ordenagailuz lagunduriko itzulpena burutzeko tresnak (ikus EIZIEren webgunean Itzulpen memoriak eta Tresnak) nabarmen garatu dira hamarkada honetan eta horiek itzulpena egitea erraztu ez ezik hizkuntza kalitatea ere ageriki hobetu dute: Xuxenortografia zuzentzaileak, Euskalbareta zenbait Corpusen ekarpenez ari naiz, nabarmen haziz doan
|
euskarazkoez
aipatzearren. Gure hizkuntza baino hiztun gehiago dituztenen aurretik goaz zerrendan, oraindik nabarmen hobetu eta aberastu beharrean bagaude ere.
|
|
Bestalde,
|
Euskararen
Gizarte Erakundeen Kontseilua (1998) sortzeak euskararen erabilera sustatzeko bi tresna garrantzitsu jendarteratzea ekarriko du hurrengo hamarkadan: Bai Euskarari Ziurtagiria etaEuskararen Behatokia, eta hurrengo urteetan euskararen baitan kontzientzia berpiztuz eta nabarmen eraginez.
|
|
Bestalde, Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseilua (1998) sortzeak
|
euskararen
erabilera sustatzeko bi tresna garrantzitsu jendarteratzea ekarriko du hurrengo hamarkadan: Bai Euskarari Ziurtagiria etaEuskararen Behatokia, eta hurrengo urteetan euskararen baitan kontzientzia berpiztuz eta nabarmen eraginez.
|
|
Bestalde, Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseilua (1998) sortzeak euskararen erabilera sustatzeko bi tresna garrantzitsu jendarteratzea ekarriko du hurrengo hamarkadan: Bai
|
Euskarari
Ziurtagiria etaEuskararen Behatokia, eta hurrengo urteetan euskararen baitan kontzientzia berpiztuz eta nabarmen eraginez. Hizkuntzaren oinarrizko eraikuntza landu ahala, gero eta garbiago ikusi da testu egokiak prestatzeko eman beharreko pausoak zein diren, batez ere inguruko erdaren eraginpean ari den gure idazkuntzan, eta ildo horretatik etorri dira P. Esnalena bezalako ekarpenak.
|
|
Bestalde, Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseilua (1998) sortzeak euskararen erabilera sustatzeko bi tresna garrantzitsu jendarteratzea ekarriko du hurrengo hamarkadan: Bai Euskarari Ziurtagiria etaEuskararen Behatokia, eta hurrengo urteetan
|
euskararen baitan
kontzientzia berpiztuz eta nabarmen eraginez. Hizkuntzaren oinarrizko eraikuntza landu ahala, gero eta garbiago ikusi da testu egokiak prestatzeko eman beharreko pausoak zein diren, batez ere inguruko erdaren eraginpean ari den gure idazkuntzan, eta ildo horretatik etorri dira P. Esnalena bezalako ekarpenak.
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko
|
euskara
batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: < < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin.
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: < <
|
euskara
gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide i... Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: < < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut
|
euskararekin batera
egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batz... Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: ...k eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei
|
euskara
batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
< < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu
|
euskararen
ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
< < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk,
|
euskara
batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
Amuriza, X.; 2010,
|
Euskara
Batuaren bigarren jaiotza. Osoa, lehiakorra, nazionala, Lanku.
|
|
Euskaltzaindia; Euskal gramatika lehen urratsak (EGLU)
|
Euskararen
gramatika deskriptiboa da, hizkuntzaren datuak bildu nahi dituena. Tarteka Euskaltzaindiak eman dituen arauen berri ere ematen da, zeharka, baina, berez, ez da gramatika arauemailea, baizik deskriptiboa:
|
|
Guk, euskaldunok, badakigu Euskal Herriak duen altxorrik nagusiena
|
euskara
dela, gure arbasoek sortua historiaurrean eta geroztik erabilia bere tokia zainduz, indoeuropar hizkuntzen kontra borrokatuz.
|
|
Bainan
|
euskararen
lorategia euskal literatura da, ahozkoa lehenik eta idatzia 1545ean hasiz, orduan Etxepare Eiheralarreko eta Zaroko erretoreak aldarrikatzen zuela euskara jalgi zadien kanpora, plazara, mundura eta munduko hizkuntzen dantzara inprimatua zenez gero.
|
|
Bainan euskararen lorategia euskal literatura da, ahozkoa lehenik eta idatzia 1545ean hasiz, orduan Etxepare Eiheralarreko eta Zaroko erretoreak aldarrikatzen zuela
|
euskara
jalgi zadien kanpora, plazara, mundura eta munduko hizkuntzen dantzara inprimatua zenez gero.
|
|
Liburuak argitaratzeko, eta Euskaltzaindiaren biltzarrak eta bertso txapelketak antolatzeko laguntza eman zuen. Eta gastronomiaz idatzi zuen
|
euskaraz
eta zenbait literatur kritika ere egin zituen; karlista tradizionalista euskaltzalea izan genuen. Era berean, azpijokoan aritu zen Nemesio Etxaniz edo On Manuel Lekuona bezalako jeltzaleen aurka, haien merituak ezkutatzen eta haien jarduera publiko euskaltzalea oztopatzen.
|
|
Besteak beste dio artikulugileak ezezaguna dela hark
|
euskararen alde
egindako lana, eta gainera giltzarri izan zela euskararen aldeko borrokan 50eko eta 60ko hamarkadan. Ez nator bat; ez ezezaguna izan da, baizik eta oso ezaguna, nagusiki fama kaskarrekoa, euskalgintzan norbait izan ziren euskaltzale gerra galtzaileen artean?
|
|
Besteak beste dio artikulugileak ezezaguna dela hark euskararen alde egindako lana, eta gainera giltzarri izan zela
|
euskararen aldeko
borrokan 50eko eta 60ko hamarkadan. Ez nator bat; ez ezezaguna izan da, baizik eta oso ezaguna, nagusiki fama kaskarrekoa, euskalgintzan norbait izan ziren euskaltzale gerra galtzaileen artean?
|
|
Ez nator bat; ez ezezaguna izan da, baizik eta oso ezaguna, nagusiki fama kaskarrekoa, euskalgintzan norbait izan ziren euskaltzale gerra galtzaileen artean? eta giltzarri ere ez, beraren
|
euskararen aldeko
kultur lanagatik, nahiz ekarpena ukatzen ez zaion?, baizik eta batez ere erregimenean aski ongi kokatua zegoelako laguntzaile ere izan zitekeelako euskaltzaleen arteko bilerak eta antolatzeko, elkartzeko eskubidea auzoan baitzegoen Francoren erregimenean?; eta laguntzaile izan ere izan zelako, kontrolatzaile eta zentsuratzaile izan zen bezala. Beraz, figura anbibalentea.
|
|
1
|
Euskararen alde
egindako lanaren hedadura eta mugak
|
|
J. M. Torrealdaik Artaziak liburuan oso ongi laburbiltzen du frankismoak maite zuen
|
euskara
zein zen: –Frankismoak maite(?) duen euskara herri mailakoa da, tradizionala, antigoaleko kulturaren ekarlea.
|
|
J. M. Torrealdaik Artaziak liburuan oso ongi laburbiltzen du frankismoak maite zuen euskara zein zen: . Frankismoak maite(?) duen
|
euskara
herri mailakoa da, tradizionala, antigoaleko kulturaren ekarlea. Horri deitzen dio jatorra.
|
|
Borrokatzen duen
|
euskara
, aldiz, euskara jasoa da, kultua, kultur tresna gisa erabili nahi dena. Izan ere, frankismoak euskarari eman dion egitekoa oso bazterrekoa da, folklorikoa, familia barnekoa, hilzorian dagoen gizataldeek bakarrik erabiltzekoa.
|
|
Borrokatzen duen euskara, aldiz,
|
euskara
jasoa da, kultua, kultur tresna gisa erabili nahi dena. Izan ere, frankismoak euskarari eman dion egitekoa oso bazterrekoa da, folklorikoa, familia barnekoa, hilzorian dagoen gizataldeek bakarrik erabiltzekoa.
|
|
Borrokatzen duen euskara, aldiz, euskara jasoa da, kultua, kultur tresna gisa erabili nahi dena. Izan ere, frankismoak
|
euskarari
eman dion egitekoa oso bazterrekoa da, folklorikoa, familia barnekoa, hilzorian dagoen gizataldeek bakarrik erabiltzekoa. Euskara ez da hirian, pulpituan edo eskolan ibiltzeko hizkuntza, beraiek esan ohi zutenez.
|
|
Izan ere, frankismoak euskarari eman dion egitekoa oso bazterrekoa da, folklorikoa, familia barnekoa, hilzorian dagoen gizataldeek bakarrik erabiltzekoa.
|
Euskara
ez da hirian, pulpituan edo eskolan ibiltzeko hizkuntza, beraiek esan ohi zutenez. Jokabide horren funtsa ezin argiago adierazi zuen Donostiako La Voz de España egunkariak (1937.4.13):
|
|
–El peligro para un Imperio es la coexistencia de dos o más idiomas culturales?. (...)
|
Euskara
ongi dago, nekazari eta arrantzaleentzat denean; burugabekeria da euskara hizkuntza kultu bihurtzeko pretentsioa? (Torrealdai, 2000).
|
|
–El peligro para un Imperio es la coexistencia de dos o más idiomas culturales?. (...) Euskara ongi dago, nekazari eta arrantzaleentzat denean; burugabekeria da
|
euskara
hizkuntza kultu bihurtzeko pretentsioa? (Torrealdai, 2000).
|
|
Ez dago gaizki, bainan errikoiaren errikoiez, inspirazino laburreko arkitu dut. Zer dugu?
|
euskera
popular, ori?
|
|
Argi ikusi da ori Iparragirre' ren batzaldian. Amaika lan baizik ez ditute aurkeztu
|
euskeraz
. Zergatik?
|
|
Garaia dugu onuzkero txorakeri oiek al [bo] batera uzteko. Erriak ez du
|
euskerarik
irakurtzen, ez popularrik ez eta bertzerik, ain ederki Orixe' k esan zuenez. Beaz alper lan ori utzite, obe dugu gere bidetik euskera goi mailatara iasotzen ekin, bakoitzak bere almenaren neurriak.
|
|
Erriak ez du euskerarik irakurtzen, ez popularrik ez eta bertzerik, ain ederki Orixe' k esan zuenez. Beaz alper lan ori utzite, obe dugu gere bidetik
|
euskera
goi mailatara iasotzen ekin, bakoitzak bere almenaren neurriak. Gero ere, literatura guztietan bezela, gurean idazlan garaiok izkera eta erria bera ere goraltxatuko dute?
|
|
Zer dala ta bertsularien ariora egiñak? Batzaldia antolatu zuten iaunek
|
euskera
goi maillatara iñola ere ikusi nai ez dutelako. Aiek euskera gaur arkitzen dan eror zuloan geruago ta sakonago ikusi nai dute; usteltzen, iltzen.
|
|
Batzaldia antolatu zuten iaunek euskera goi maillatara iñola ere ikusi nai ez dutelako. Aiek
|
euskera
gaur arkitzen dan eror zuloan geruago ta sakonago ikusi nai dute; usteltzen, iltzen. Ez nago ni erri bertsularien aurka, aitzitik aien alde nago.
|
|
Zegaman, 1960an, Zumalakarregiren heriotzaren 125 urteurrenaren ospakizunean parte hartu zuen hizlari gisa A. Arruek.
|
Euskaraz
ideia hauek adierazi omen zituen:
|
|
Zer iradokitzen ari gara: A. Arruek
|
euskara
soilik bertso, dotrina eta horrelakoetarako nahi zuela. Ez ote zuen, bada, gastronomiaz euskaraz idatzi?
|
|
A. Arruek euskara soilik bertso, dotrina eta horrelakoetarako nahi zuela? Ez ote zuen, bada, gastronomiaz
|
euskaraz
idatzi. Bai, eta literatur kritika banaka batzuk ere egin zituen.
|
|
Hortik asko zegoela erregimeneko gizonek kudeaturiko erakundeek antolatutako lehiaketetan ez da zalantzazkoa: alegia, Torrealdaik adierazten zuen horretatik, hots,
|
euskara
maila herrikoi apolitiko apalerako soilik onartzearena, hortik gorako alorretan hego puntak mozturik. Halere, ezin da ezkutatu egiari zor zaiona ukatu gabe, A. Arrue, Aingeru Irigarai eta Koldo Mitxelenarekin batera, 1954ko bigarren zatitik aurrera Eganbirmoldatu, modernizatu eta erabat euskaraz atera zutenetako bat izan zela.
|
|
alegia, Torrealdaik adierazten zuen horretatik, hots, euskara maila herrikoi apolitiko apalerako soilik onartzearena, hortik gorako alorretan hego puntak mozturik. Halere, ezin da ezkutatu egiari zor zaiona ukatu gabe, A. Arrue, Aingeru Irigarai eta Koldo Mitxelenarekin batera, 1954ko bigarren zatitik aurrera Eganbirmoldatu, modernizatu eta erabat
|
euskaraz
atera zutenetako bat izan zela.
|
|
Euzko Gogoaeta Egan. Hura
|
euskara
goi mailetara jasotzen ahaleginean, bide klasikotik, eta Egan maila apalagoan, modernoago alde batetik, baina, bestetik, goi mailetan gaztelaniari borrokarik planteatu gabe. Euskaltzaindia bezala?.
|
|
Baina gauzak bere neurrian: A. Arruek ez zuen, dakigunez, bere abokatu lanean inoiz erabili
|
euskara
, eta ezta inoiz aipatu ere horrelakorik egin behar zenik, hots, euskara arlo guztietara zabaldu, beste batzuek egin zuten bezala; Euzko Gogoa koek egin bezala. Bere ideologiak eta erregimenean zuen lekuak galarazten zion osoki.
|
|
Baina gauzak bere neurrian: A. Arruek ez zuen, dakigunez, bere abokatu lanean inoiz erabili euskara, eta ezta inoiz aipatu ere horrelakorik egin behar zenik, hots,
|
euskara
arlo guztietara zabaldu, beste batzuek egin zuten bezala; Euzko Gogoa koek egin bezala. Bere ideologiak eta erregimenean zuen lekuak galarazten zion osoki.
|
|
Han hemenka eskuratu ditudan datuen arabera, Donostiako Ordezkaritzan zentralizatu zen urtetan
|
euskarazko
argitalpenen, irakurketa?. Donostian zentsore talde bat badagoela badakigu, eta zerbitzuak eskaintzen dizkiela beste ordezkaritzei.
|
|
hauen izenik. Delegazioko txostenak, euskal liburuei buruzkoak ere, delegatuak berak sinatzen ditu beti, nahiz eta ez jakin
|
euskaraz
.
|
|
Ez da txorakeria bat; zentsura zein bizirik zegoen adierazten du. Donostiakoek bahe zabalagoa izango zuten, baina bahea hor zegoen, eta bi aldeetatik eutsia, Madriletik eta hemendik, zer da eta
|
euskarazko
liburu zaharrak berrargitaratzeko.
|
|
Ba dakizute gañera Parma au errege nai oietakoa dala eta beste karlista askok, Franco' ren aldeko diranak ez dutela begi onez ikusten. Diotenez euskel izlari ona da baña nik ez det jakin
|
euskeraren alde
itzaldi oietzaz gañera ezer egin duenik.
|
|
Lojendio jaunak berriz
|
euskeraren aldeko
izena izan du betikoz eta au ere izlari ona izan dala entzun izandu det. Ba dakizute Lojendio' tarren kastakoa dala eta onekin jabetuko zerate gauza askotzaz. Ala ere, diotenez, Lojendiotarren artean jatorrena omen degu eta batzuk diotenez benetan jatorra.
|
|
Neri iruditzen zait bi gizon ok euskelzain egin ba dituzte, eralguntza oni abertzaletasun usaia kentze arren izango zala eta bide batez
|
euskerarentzat
erreztasun eta laguntasun geio arkitzen ote duten. Ala izan dedilla.?
|
|
–Garagarrilleko lenbiziko igandea izan zala, uste det. Bilbo' n Arriaga antzokian egundoko euskal jaia eratu ziguten. Arrue legegizonak (karlista bera, alabearrez)
|
euskeraz
eman zigun jardun bizigarri bat. Aren esanetatik bat, auxe:
|
|
Oien lana auxe besterik ezta: gure gizaldiak
|
euskerari
eragin dion aurrerapena, ondatzea. Ba al dakizu Arrue' tar Antonio, (Asteasu' ko Beltza du lendik gaitz izena), nolako setati dabillen nere Metodo ori aurrera pasa ez dedin?
|
|
El año pasado (hace dos años tendría que decir ahora), se anunció un Concurso de Guiones Radiofónicos en
|
euskera
. El fallo había que darlo a favor del sacerdote Nemesio de Etxaniz.
|
|
El referido Comisario político formaba parte del tribunal seleccionador y creyó que podía hacer del Concurso lo que le viniera en gana, y así fue retrasando el fallo durante cinco meses largos. No le valió su treta, porque el Centro de Atracción y Turismo quería volver a convocar otro doble Concurso de Cuentos y Guiones Radiofónicos en
|
euskera
(...) Por fin, obligado por reiteradas instancias del Comité de las Fiestas Euskaras, declaró desierto el premio, repartiendo las tres mil pesetas arbitrariamente entre cinco concursantes. Como, a pesar de sus deseos, el mayor premio había que otorgárselo al sacerdote anteriormente referido, se prohibió toda relación en la Prensa del correspondiente fallo(...)
|
|
Al contrario, todavía andan envenenando el ambiente. A don Manuel de Lekuona se le había encargado por el Comité de las Fiestas Euskaras de este año (del año pasado), una conferencia en
|
euskera
. Pero la Junta de los Torpedeadores le descartó del programa por haber dicho sacerdote sido uno de los 339 firmantes.
|
|
1954an egin zuten Antonio Arrue euskaltzain,
|
euskararen alde
eginak zituen merituengatik baino gehiago egin zitzakeenengatik, besteak beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso X...
|
|
1954an egin zuten Antonio Arrue euskaltzain, euskararen alde eginak zituen merituengatik baino gehiago egin zitzakeenengatik, besteak beste,
|
euskarazko
liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zibilaren Ordenaren domina eman zioten 1964an, Espai...
|
|
antolatzeko laguntza eman zuen. Eganeraberritzeko ere bai 1954an, eta gastronomiaz idatzi zuen
|
euskaraz
eta zenbait literatur kritika ere egin zituen euskaraz; beraz, karlista tradizionalista euskaltzale gutxietariko bat izan genuen dudarik gabe. Dominaren aurkia da hori, eta alde goresgarri hori aitortu zaio:
|
|
antolatzeko laguntza eman zuen. Eganeraberritzeko ere bai 1954an, eta gastronomiaz idatzi zuen euskaraz eta zenbait literatur kritika ere egin zituen
|
euskaraz
; beraz, karlista tradizionalista euskaltzale gutxietariko bat izan genuen dudarik gabe. Dominaren aurkia da hori, eta alde goresgarri hori aitortu zaio:
|
|
Era berean, Francoren erregimenaren atxikitzaile gisa, eman zioten Meritu Zibilaren Ordenaren dominaren merezidun gisara, azpijokoan aritu zen Nemesio Etxaniz edo On Manuel Lekuona bezalako jeltzaleen aurka, haien merituak ezkutatzen eta haien jarduera publiko euskaltzalea oztopatzen. Alde batera, erregimenak erregio hizkuntzatzat jotako
|
euskarari
ezartzen zizkion muga hertsi zorrotzak zabaldu nahian bezala, baina bestalde muga hertsi horiek ezin eramanak eta ezin gordeak zitzaizkien euskaltzale finei mugak ezarriaz edo oroitaraziaz, erregimenaren aldeko ezkutuko lan zikinean.
|
|
Komunikazio linguistikoaz haratago doa komunikazioa eleberrian, Gabilondoren hitzetan. Komunikazioa ere hibridoa da; izan ere, koaderno gorria
|
euskaraz
idatzia dago, baina irakurle gaztelaniaduna du. –Hala, koaderno gorria eleberri ere bihurtzen da, hain zuzen irakurleak alabaren ikuspuntutik irakurri behar duena, Venezuelan kokatutako gaztelerazko posizio batetik?
|
|
Erro hauetakoren batek euskal literaturan duen lekukotasunik zaharrenera ere joko da, agerian jartzeko Araibar zaldunak zenbateraino duen euskarri tradizioa. Gisa honetan jokatuz, betiere, modu zehatzagoan neurtu ahal izango da zer zegoen jadanik esana
|
euskaraz
eta jasotako ondare horri zer erantsi zion Erkiagaren Araibar zaldunak.
|
|
Euskal tradizio idatzian bertan ere bazuen lekukotasunik.
|
Euskaraz
argitaratutako lehen liburuan bertan.
|
|
|
Euskara
hizkuntza arautua eta normalizatua ez izateak eragin nabaria izan du euskal eleberrigintzan. Helburu didaktikodun eleberri tradizionalari dagokionez, maiz, hizkuntza bera ere ikasgai bihurtu zuen:
|
|
kontalariak eta pertsonaia nagusiak, salbuespenik gabe, hizkuntzaren erabilera eredugarria egiten zuten.
|
Euskara
garbiaz eta aldi berean ulergarriaz baliatzea, pertsonaia eredugarriaren portaera eta horren hizkera decorum ak agindutako legeei lotzea eta abar, eleberrigintza tradizionalaren kezka izan dira. 1936ko gerraren ostean ere ez ziren desagertu idazketara eraman beharreko hizkuntzak sortutako buruhausteak.
|
|
Irakaskintza irixten eztegun bitarteko nere irizpidea auxe da: Garbi idatzi, bai esakeraz, bai itzez, bai aditz jokoz, bai joskerari dagokionez, geiegikeriraiño jo gabe ordea, ta euskalduna ulertzeko lain eztan esakera, itza, edo aditz jokoa,(...) erderara ala
|
euskera
errezagora itzuli.
|
|
Jada istorioa ere ez du kontatzen, erabili litzatekeen?
|
euskara
darabilen kontalari batek: giro hiritarreko pertsonaia baten berri emateko motz gelditzen zen euskal hiztegiari aurre egiten dio neologismoaren ondoan mailegu gordinaz baliatuz...
|
|
Arestian aipatu gutunean, darabilen gaia zehaztu ondoren,?
|
euskerazko
Lolita bat, eransten du:
|
|
Azterketa hurbilbide diskurtsibo pragmatiko batetik egiten da. Horretarako behar diren hizkuntza ekoizpen enpirikoak eskuratzeko,
|
euskarazko
corpus zabala osatzen duten testuetatik ateratako adibideak baliatzen dira. Erabilerari erreparatuz gero, emaitzek erakusten dute, kontzesiozko eta argudiozko balioez gain, markatzaile hauek balio diskurtsibo anitz bereganatzen dituztela eta, bestalde, lau birformulatzaileek elkarren baliokide moduan funtziona dezaketela.
|
|
Ezaugarritze hori osatzeko, ordea, ezinbestekoa da birformulatzaile horien erabilera eta balioak banan banan eta sakonago aztertzea; horretarako testuetara jo behar da, haiek ematen baitute hizkuntzaren ekoizpen enpirikoetan gertatzen denaren testigantza. Hori da, hain zuzen, lan honen helburua, testuetan, oro har, markatzaile horiek nola erabiltzen diren eta hartzen dituzten balioak aztertzea; horregatik, lan hau, nolabait, aurrekoa osatzera dator eta, hala, ekarpen xume bat egitera
|
euskarazko
diskurtso markatzaileen analisiari.
|
|
|
Euskararen
kasuan, nahiz eta lanen bat egin den (Alberdi, 2011), oraindik ez dira asko aztertu diskurtso markatzaileak bere horretan. Lan honetan aztertuko diren elementuak diskurtso markatzaileen artean eta, haien barruan, birformulatzaile urruntzaileen artean kokatu diren arren, euskal gramatikak aurkaritzako lokailuen artean kokatzen ditu (EGLU III, 1990; Goenaga, 1980); Larringanek (1996), ISDari jarraituz (Bronckart et al., 1985; Bronckart, 1996), testu antolatzaileenartean aztertzen ditu elementu hauek eta, horien barruan, lokailu gisa, baina zalantza egiten du kontzesibotasunaren eta aurkaritzakotasunaren artean; testuaren ikuspegitik ere, Esnalek (2008, 32) testu markatzaile hitza hobesten du diskurtso markatzaile izendapenaren ordez, testu antolatzaileen azpisail gisa kokatuta eta, gaztelaniaren kasuan Martín Zorraquinok eta Portolések (1999, 4082) egiten duten bezala, lokailuen sailetik bereizita dagoen birformulatzaile urruntzaileen multzoan kokatzen ditu hizpide ditugun elementuak; Garcések (2008, 154) ere gauza bera egiten du; eta Fuentesek (2009) lokailuei eta operatzaileei buruz hitz egiten du, eta kontzesiozkoen artean kokatzen ditu.
|