|
2000
|
|
|
Euskalkia bera abstrakzio bat da, bada herri euskara, azken finean herri batetik bestera aldatzen direlako kontrakzioak, entonazioak... eta hori ez
|
euskararen
kasuan bakarrik. Hori desagertuko da?
|
|
|
Euskararen produkzioa liburutan eta diskotan, adibidez, nabarmena izaterairisten ari da egunez egun. Garrantzi handiko sektore izatera iritsiko da, euskaldunokeuskal produkzioa kontsumitzen dugun neurrian. Bektore ekonomikoetan agertzearena, errentagarritasunaren balioa
|
euskararen
kasuan azpimarra zitekeela azaltzea, ustedut horixe izan zela Iñakirentzat haririk gratifikanteena.
|
|
|
|
Euskararen
kasuan alor hau ezer gutxi jorratu izan da. Gure artean, makulu, izenaz deitu izan ditugu, eta inor gutxik heldu izan dio berauek sailkatu eta erabiltzekoeraren azterketari15 16 Osagai hauen izaera diskurtsiboak agerian jartzen du zeinengarrantzitsuak diren aldaera kolokialean.
|
|
|
Hau guztia ere beharrezkoa da orokorki zein partikularkihartutako hizkuntzak aztertu nahi direnean, gehienbat.
|
Euskararen
kasuan ukipen egoera ematen dela jakinda, oraindik garrantzitsuagoa da hau guztia kontuanhartzea.
|
|
|
Horregatik, gaur egun, TAB sistema batean lor dezakegun kalitate eta naturaltasun maila ia aldi linguistikoaren menpe baino ez dago. Artikulu honen helburua prozesuhonen aldi guztiekin lotuta dauden arazoak erakustea da,
|
euskararen
kasuan.
|
|
|
Azentua hitz edo talde fonologikoan txertatzea, oso gai korapilatsua da
|
euskararen
kasuan. Barietate batetik bestera azentuerak oso desberdinak dira, eta oraindik ezdago euskara batuari buruzko arau finkorik.
|
|
|
alde batetik garbizaletasunerako joera, hizkuntzaren beraren erro zaharretatik kultur eta zientzi terminologia propioa sortu nahi duena, eta, bestetik, aukera populista, erraztasunaren kariaz, ordura arteko hizkuntza ofizialaren edozein hitz onartzeko prest dagoena.
|
Euskararen
kasuan, gainerako gehientsuetan bezalaxe, pragmatismoak erdibideko irizpide eklektikoa atera du garaile: alde batetik, lexiko internazional greko latindarra onartzea, berau gure hizkuntzaren morfologia eta ortografiara egokituz, eta, aldi berean, nazioarteko irizpide argirik ez dagoenean, euskarak hitz elkartu eta eratorri berriak eratzeko dauzkan baliabideak garatzea, euskal erroko zientzi eta kultur hitz ugari sortzeko10.
|
|
2001
|
|
|
Baina ukipen egoeran dauden hizkuntzak eta hiztun taldeak beren artean dituzten harremanak asimetrikoakdira gehienetan, hizkuntza eta hiztun talde horiek botere (soziologikoki) edobizitasun etnolinguistiko (psikosozialki) ezberdinekoak direlako; horregatik, bai soziologiaren ikuspegiari jarraituz eta baita ikuspegi psikosozialarijarraituz ere, modu ezberdinean funtzionatuko dute, ukipenezko 2H bateskuratzerakoan: 1) menpeko hiztun taldea ukipenezko 2H dominatzaileazjabetzen da, eta 2) hiztun talde dominatzailea 2H menpekoaz jabetzen da; azken horixe da, hain zuzen,
|
euskararen
kasua Euskal Herrian.
|
|
|
Hizkuntza gutxituekiko orientazio instrumentalak,
|
euskara
kasu, esanahiberezia du: hizkuntza horren erabilpen erreala egitea esan nahi du.
|
|
|
Guri orain interesatzen zaigun gaia
|
euskararen
kasua denez, 2Hren jabekuntzari dagokionez, ukipenezko 2H hain zuzen, teoria hori baliagarria zaigu, besteen artean Kanada eta Quebec ukipenezko egoeretan izan direlako. Horregatik, ereduen artean, teoria ere kontuan izan dugu.
|
|
2002
|
|
|
Kontua da Batasuna, EAJ eta EA, PP eta PSOE (hau da, udaletxean dauden partidu guztiak) bat etorri direla eta TEPE n (Tolosaldeko Euskararen Plan Estrategikoan) sartu direla. Berri hau benetan da oso pozgarria urtetan
|
euskararen
kasuan ere elkarren aurka ibiliak baitziren. EAJ k eta PSOE k sartzeko baldintza bat jarri du, denak sar daitezela gainera Jaurlaritzak egindako EBPN n (Euskara Biziberritzeko Plan Nagusia) eta denek onartu egin dute.
|
|
|
Aurreko taula horretan (9 taula) berriz ere argi ageri da unibertsitateenarteko desoreka, erdarazko eta euskarazko eskaintza orokorraren aurrean bakoitzakegiten duen ekarpenaz. Adibidez, UPV EHUk erdarazko eskaintza osoaren %56dauka bere gain, baina
|
euskarazko
kasuan %84ra igotzen da portzentaje hori.
|
|
|
Euskarazko irakasgaiek osatzenzuten debekatuen herena. Dena den, zenbait kasutan baldintzak aldatu ziren erdalirakasgaiak eman ahal izateko; baina
|
euskararen
kasuan baldintzak ez ziren ikutuere egin, eta haietako euskal irakasgai bat bera ere ez zen onartu. Ikasle euskaldunmatrikulatuen kopurua izugarri jaitsi zen horrela, duela sei zazpi urteko egoeraraitzuliz.
|
|
|
Izan ere, 2000/ 01 ikasturtearen hasieran gertatu ziren protesta handien ondorioz, Unibertsitateko Gobemu Batzordeak bere erabakiak apaindu eta itxuraldatubehar izan zituen, eta erdarazko irakasgaien kasuan eskatzen zituzten gutxienekoratioak jaitsi zituen zenbait irakasgairen dozentziari bide emanez.
|
Euskararen
kasuan, ordea, gogor mantendu ziren, eta ez zuten aldaketarik onartu.
|
|
|
Esanak esan, oro har, hezkuntza ez unibertsitarioko maila guztietan euskarazikasi dutenen portzentajeak nabarmenki gora egin du azken urteotan. Izan ere, 1998/ 99 eta 1999/ 00 ikasturteen arteko ezberdintasuna 6 puntukoa izan zen.1999/ 00 ikasturteko Selektibitatean 600 ikasle gutxiago matrikulatu baziren ere,
|
euskararen
kasuan galerarik ez zen gertatu; aitzitik, 50 ikasle gehiago matrikulatuziren. Horrek, noski, euskaldunen kopuruaren ehunekoa nabarmen igoarazi zuen, Nafarroako hezkuntza sisteman euskarak duen erregulartasuna eta egonkortasunaargi eta garbi erakutsiz.
|
|
|
Bai, egia da, soilik esaldi laburren bidez ere edozein mezu eman genezake, edozein ideia azaldu, baita edozein hizkuntza testuingurutan ere; baina horrek ez du kentzen, batzuetan, eta hizkuntza testuinguru exijenteetan batzuetan baino gehiago? esaldiak luzatu ahal izatea, esaldi osagarri luze eta aberatsak erosotasunez eman ahal izateaoso lagungarria izan daitekeela?
|
euskararen
kasuan, kritikoki lagungarria, esangonuke?.
|
|
|
Eta
|
euskararen
kasuan, esaterako, r gogorra/ biguna markatzeko erabil
|
|
|
Bosgarren kapitulu osoa eskaini diogu analizatzaile estandarrari, lexiko estandarra eta erabiltzaileak gehi dezakeena darabilena. Alegia, datu base lexikalean landuta dagoenean oinarritzen dena da, EDBLn
|
euskararen
kasuan, 80.000 sarreratik gora eta120 morfotaktika ezaugarri dituena. Horrez gain, azaldutako erregela morfofonologikoak ditu, azala eta lexikoaren arteko aldaketak kontrolatu ahal izateko.
|
|
2003
|
|
|
Eta zuriarekin alderantziz gertatu zen. " Baina
|
euskararen
kasuan garrantzitsuena da bi elementu horiek gorderik ditugula hizkuntzan, inbasio horiek gertatu aurreko garaiko elementuak ere baditugula. Eta beraz, beltza adibidez, batzuetan ona da eta beste batzuetan txarra", dio Mtz.
|
|
|
|
Euskararen
kasuan, asko dugu oraindik ondo definitzeko. Zer gura dugu:
|
|
|
Hizkuntzak, dakigunez, be reganatua daukan estatus sozialaren arabera eskuratzen du dagokion ospea, eragina eta itzala, eta estatus sozial horri dagozkion komunikazio eginkizunak beteko ditu gainerako hizkuntzekiko lehian. Ukipen egoeran dagoen hizkuntza baten egoera ezin da inoiz era bakartuan antzeman, lehiakide(
|
euskararen
kasuan, galbide eta are heriotza bide) dituen hizkuntzen estatus egoera aintzat hartu gabe.
|
|
|
Batzuek euskaltegiak ingelesa irakasteko akademiak izango bailiran hartu nahi dituzte norbanakoaren borondatea euskararen ikaskuntzarako giltzarri bakarraizango bailitzan. Ahaztu egiten da
|
euskararen
kasuan hizkuntza gizarteratu behar dela eta hiztun berria euskararengizartean txertatu behar dela eta eginkizun horretan lagundu. Euskalduntze alfabetatzearen helburu estrategikoanorbanakoa ren borondatetik harago doa.
|
|
|
Alabaina, sinistuta nago
|
euskararen
kasuan hainbat gauza oraindik ez dugula ondo definitu. Euskararen elebakartasuna ala elebitasuna nahi dugu?
|
|
2004
|
|
|
Asko, eta inork aukera berdintasuna urratzen ari denik ez dio. Halaber,
|
euskararen
kasuan gutxieneko ezagutza erakutsi behar den administrazioan ez da berdin agertu behar gaztelaniaren kasuan. Izan ere, antza denez, mundu guztia gaztelaniazko lehenengo, bigarren, hirugarren eta laugarren hizkuntz eskakizunen jabe da.
|
|
|
Gaztelaniak sarritan erabiltzen ditu aurrizkiak eta atzizkiak, teknizismo juridikoen eratorriak ezartzeko orduan.
|
Euskararen
kasuan, ildo horri eutsi zaio, ahal izan den neurrian bederen (berrenbargatzailea/ reembargante, auzikide/ colitigante).
|
|
|
boterea eta politika. Dakigunez, politikari dagokion ideia,
|
euskararen
kasuan, jadanik ikusia daukagun bezala, eragin kaltegarriak dituen mamua izan ohi da. Euskaltzale askoren burubideetan, dirudienez, honako kontraesan hau idoro dezakegu:
|
|
|
Ez dugu esaten “beste horrek, ordea, ondo egiten du”, ez. Erdararen kasuan, akatsari erreparatzen diogu, normaltzat jotzen baitugu honezkero hura menperatzea;
|
euskararen
kasuan, berriz, guztiz aurkakoa gertatzen da.
|
|
|
sexismo linguistikoa aurkitzen da (1980aren inguruan), gomendioak ematen dira (1985aren bueltan) eta gomendioen aldeko eta kontrakoak agertzen dira (1995etik gaur arte).
|
Euskararen
kasuan orain bigarren fasea bukatzen eta hirugarren fasean sartzen hasi garela esan genezake.
|
|
2005
|
|
|
14
|
Euskararen
kasuan nekez azter dezakegu bestelako erabilerarik, oso mugatuak baitira oraindik. Hona hemen Zalbidek (1993) kontu honen inguruan esaten diguna:
|
|
|
Hirugarren atalekoak hizkuntza osoaren zati bat dira, baina ez dira hizkuntza komunarenak. ...za komunera batez ere hedabideek eragiten duten bulgarizazio prozesuaren bidez. Duela gutxi erabat berezituak ziren berotegi efektu, ozono geruza, immunoeskasia edo klonazio bezalako terminoak hiztun gehienek ezagutzen dituzte egun. Bestetik, terminologiak askotan hartzen ditu hiztegi komuneko hitzak eta adigai berezitu bat adierazteko erabiltzen, zabalkuntza semantikoa deritzon prozesuaren bidez.
|
Euskararen
kasuan beti aipatzen den adibidea dugu ardatz hitzarena: gurdien zati bat eta iruteko erabiltzen den tresna bakarrik adierazteko balio zuen lehen, eta egun Geometria, Fisika eta Kristalografia bezalako jakintza esparruetan erabiltzen diren termino ugaritan aurkitzen dugu:
|
|
2006
|
|
|
Jorge Gimenez. Liburuari dagokionez, ekoizpena etengabea da eta
|
euskararen
kasuan izan ezik, haziz doa. Azken urteetan halako geldialdi edo atzera egite bat egon da gurean eta urteko 1.500 titulu argitaratze horretan egonkortzen ari garen arren, gorago ere egon gara.
|
|
|
Azken urteetan halako geldialdi edo atzera egite bat egon da gurean eta urteko 1.500 titulu argitaratze horretan egonkortzen ari garen arren, gorago ere egon gara. Espainiako datuak hartuz, horiek baitira eskura dauzkagun datu ia fidagarrienak, liburutan eta aletan bai fakturazioa eta bai ekoizpena hazi egin dira etengabe azkeneko 10 urteetan, baina
|
euskararen
kasuan, fakturazioa haziz doan arren, ez du ematen ekoizpenak hein berean gora egiten duenik. Kontsumoa berriz, 2004 eta 2005 urte bitartean jaitsi egin da.
|
|
2007
|
|
|
Bizitasunik gabeko hizkuntza erabiltzen dugula esan ohi digute batzuetan, eta, iruditzen zait, egia dela. Baina, ez dut uste
|
euskararen
kasua denik soilik, nahiz eta gurean ahozko hizkuntza era aberats batean erabiltzeko arazoa besteetan baino larriagoa den.
|
|
|
P. KASARES. Lanpostuaren eta
|
euskararen
kasuan ere arrazionaltasuna eskatu duzu. Administrazioa ez da kontratazio agentzia bat, bere helburua zerbitzu publikoa ahalik eta eraginkortasun handienarekin eskaintzea da.
|
|
|
Luisek dioen moduan, egia da kontsumitzeko modua aldatu egin dela. Baina
|
euskararen
kasuan, egunkari bakarra dago eta beraz, egoera oso desberdina da.
|
|
|
etxean edo familian, lanean, lagunartean, aisialdiko kideekin, kirol jardunetan, eta abarretan. Dimentsio mikrosozialeko baldintzak ez dira egokienak
|
euskararen
kasuan; gogora dezagun, adibidez, Aizpurua eta Ortiz de Landaluzeren arabera, elebidunen erdia gune erdaldunetan bizi dela eta, beraz, gaztelaniaz edo frantsesez nagusiki diharduen harreman sare zabaletan bizi dela eta euskara erabiltzeko aukera gutxi duela.
|
|
|
e) Gaztelaniazko testuan sarri jaso da acuerdo kontzeptua, baina ez beti esangura berean.
|
Euskaraz
kasuan kasuko inguruabarren arabera itzuli da kontzeptu hori. Zehatzago esateko, gaztelaniazko acuerdo euskaraz erabaki edo akordio kontzeptuekin eman daiteke, kasuaren arabera.
|
|
|
Gaztelaniaren kasuan gertatu aldera,
|
euskararen
kasuan, ofizialtasunik ezak berarekin ekarri zuen kontzeptuok itzulpenen bidez sartzea hizkuntzan, edo, osterantzean, esparru juridikotik kanpoko beste eragile batzuek halakoak erabiltzea.
|
|
|
Horiek horrela, hizkuntza ezin da izan elementu arrotza gizartearen eredusozial, kultural eta nazionalarekiko. Hala gertatzen baldin bada, eta hauxe da
|
hainzuzen
euskararen kasua, hizkuntza hori ez da gizarte horren funtzionamenduankomunikazio bidea izango. Esate baterako, egungo Irunen bizitzeari espainieradagokio komunikazio jardun, Hendaiako bizitza sozial eta nazionalaren ereduarifrantsesa dagokion moduan.
|
|
|
Euskal hizkuntza, hasteko," egoera diglosiko" berezi batean aurkitzen da, zeina Sanchez Carrion Txepetx ek" oso" edo" lurraldeko" bezala ezaugarritzen duen: ...rminoa", honela Siguan," bi hizkuntzek espazio sozial berean betetzen dituzten funtzioen arteko desberdintasunari eta desorekari buruzkoa da" 222 Gurean alde batetik erdarak (espainola eta frantsesa) izango genituzke —funtzio gehiago edota garrantzi handiagokoekin— eta beste aldetik euskara —funtzio gutxiago edota garrantzi txikiagokoekin— Kontua da, baina,"
|
euskararen
kasuan" ez dela bakarrik" diglosia partzial edo funtzional" hori gertatzen —non hizkuntza batek besteari espazio linguistiko batzuk kentzen dizkion—, baizik eta baita ere" diglosia glotofagiko bat". Sanchez Carrion Txepetx ek honela zehazten du azken diglosia mota hori:
|
|
2008
|
|
|
18 Hala ere, denetariko iritziak daude gai honen inguruan: "
|
euskararen
kasuan, bere egoera sozialarengatik, errentagarritasun ekonomikoak berekin dakar nola edo halako errentagarritasun kulturala ere: beste hizkuntza batean inolako ekarpen kulturalik ez duten liburu komertzialek guri, euskararen kasuan, hainbat hutsune betetzen lagun diezagukete, eta irakurleria zabaltzen".
|
|
|
" euskararen kasuan, bere egoera sozialarengatik, errentagarritasun ekonomikoak berekin dakar nola edo halako errentagarritasun kulturala ere: beste hizkuntza batean inolako ekarpen kulturalik ez duten liburu komertzialek guri,
|
euskararen
kasuan, hainbat hutsune betetzen lagun diezagukete, eta irakurleria zabaltzen".
|
|
|
1. " Beste hizkuntza batean inolako ekarpen kulturalik ez duten liburu komertzialek guri,
|
euskararen
kasuan, hainbat hutsune betetzen lagun diezagukete, eta irakurleria zabaltzen".
|
|
|
Zertan ote da nazio hizkuntza bihurtzeko ezinbestez gainditu behar den langa hori
|
euskararen
kasuan. Zenbat hiztun ote ditu euskarak langa hori gainditzen dutenak?
|
|
|
Hirugarrenik, hizkera> koa> kera> radizionala> esan ohi da, gizartea dagoenetik, zuzenbidea ere badagoelako (ubi>) eta, hori hitzen bitartez kanporatu behar denez gero, zuzenbidea dagoenetik, zuzenbideko hizkera ere badagoelako.
|
Euskararen
kasuan, beharbada, tradiziozko izaera hori ez da hain ugaria, baina ezin dira ahantzi Foru zuzenbideko nahiz Gaztelako zuzenbideko aztarnak.
|
|
|
Sasi termino horiek lasai asko bereganatu eta erabiliko ditu irakurleak, ordezkatzen duten kontzeptua ezagutu gabe, eta oso zailak gertatzen dira erabakitzen. Are gehiago, komunikabideen bidez zabaltzen dira eta finkatzen dira?
|
euskararen
kasuan, maiz itzuli edo mailegatu egiten dira?. Hau da,, bakterio hiltzaile?,, bifidus aktibo?
|
|
|
|
Euskararen
kasuan, Artiagoitiak (2004) aldarrikatzen du euskaraz ere IS ren eta DS ren artean badela delako Zenbatzaile sintagma hori. ZenbS horren kokagune desberdinaren berri emateko, berriz, ezkerraldean agertzen direnak ZenbS ren espezifikatzaile gunean sortzen direla dio.
|
|
|
d). Herentzia, rik dagoen ala ez12 alde batera utzita, buru ez den osagaia,
|
euskararen
kasuan ezkerreko izena, nola ulertuko genukeen azter dai teke. Hau dela eta, funtsean hiru baieztapen jaso ditugu:
|
|
|
Azal dezagun zergatik.
|
Euskararen
kasuan, euskal izendegia egitea Euskaltzaindiaren eskuetan utzi dute instituzioek (Euskal Izendegia, 2001). Izendegi horrek espainiar legeak ezarritako muga guztiak gorde behar izan ditu:
|
|
|
Kanpoko ikerketak (Auer, 1998; Auer eta Hinskens, 1996; Bellmann, 1998) marko teorikoa eta metodologia zehazteko erabili dira, asko baitira honelako ikerketa izan duten hizkuntzak. Ikerketa horiek gurean txertatu eta
|
euskararen
kasuan etorkizuna planifikatzeko aukera eskaini digute.
|
|
|
Hori aldea!
|
Euskaraz
kasurik ez, eta batzuetan begirada ez oso atseginak. Ingelesez ia ia «si bwana, si bwana» hasten zaizkizu.
|
|
|
Zein enpresatan onartuko lukete produktuak barra barra eta purrustaka ekoiztea kalitatea gogoan erabili gabe? Zerendako predikatzen da aurkakoa
|
euskararen
kasuan. Humanitateak, giza zientziak, apaletsiak dauden bertze erakuskari bat ote da?
|
|
|
Beldur naiz euskararekin ere ez ote den antzerako zerbait pasatzen.
|
Euskararen
kasuan egoeraren seinale beldurgarria iruditzen zait. Egun berezi hauek kontzientzia zuritzeko baino ez dira, nire ustez.
|
|
|
Gainera hizkuntza horien hiztunen trinkotasun soziologikoa eta soziolinguistikoa askotan indartsuagoa da okzitanieradunena baino.
|
Euskararen
kasua aztertzeko dago alde horretatik.
|
|
2009
|
|
|
Artikulu honetan hizkuntzen historia soziala aztertzea zer den azaltzen saiatuko gara eta iker eremu berri hau bere nazioarteko testuinguruan kokatzen. Lan honen bigarren zatian
|
euskararen
kasuari helduko diogu eta, bereziki, euskararen historia soziala aztertzeko Euskaltzaindiak garatu duen Etxeberri egitasmoa aurkeztuko dugu. Bukatzeko, proiektu honen baitan erabili nahi den eredu teoriko metodologikoa aurkeztuko dugu.
|
|
|
Hizkuntzen historia linguistikoak eta hizkuntzen historia konparatuak anitz dira baina hizkuntzaren dimentsio sozialaren azterketa sistematizatua bere garapen historikoan ez da ohiko ikerketa eremua. Zer esanik ez
|
euskararen
kasuan. Hala ere iker eremua ezaguna da eta bere Sobre el pasado de la lengua vasca2 liburuan, K. Mitxelenak hizkuntzaren historia soziala aipatu soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain 143
|
|
|
Nazioarte mailan eredurik ez dagoela esatea ez da erabat egia: gorago aipaturiko lanak hor ditugu eta, horrezaz gainera, badira hainbat lan
|
euskararen
kasuan. Esate baterako, Euskaltzaindiaren Euskararen liburu zuria11, Jimeno Juriorenak edota X. Erizerena12 Lan horiek guztiak oso baliagarriak dira hizkuntza baten historia soziala egiteko eredu metodologiko baten bila gabiltzalarik, baina berez ez dira aski.
|
|
|
|
Euskararen
kasuan, dela prosodiaren alde linguistikoan, dela alde paralinguistikoan, ikerketak hastapenetan daudela esan behar dugu. Ikerketa batzuk burutu diren arren (ikusi Gaminde, 2009b bibliografia zehatzerako), euron helburuak oso desberdinak izan dira.
|
|
|
Industrializazioaren kulturarekin batera, irakaskuntza gizarte kide guztiei zabaltzen hasi zenean, Akademiek aukera guztien artean bat edo hautatzen zuten; eta hori zen eskoletan bultzatzen zena erabilera eremu osorako.
|
Euskararen
kasuan, estandarizazio prozesua oso berandu hasi zen, 1968an, Arantzazuko bileran, hain zuzen, eta aztertu ditugun testuak estandarra baino lehenagokoak dira. Hortaz, grafiak ez du berebiziko garrantzia izango gure azterketan.
|
|
|
Maila horiek batera ageri dira I. taulan, zeinean
|
euskararen
kasuaz gain guregan kontaktuzko eragin zuzena duten hizkuntza hurbilenen kasuak ere azaltzen diren.
|
|
|
|
Euskararen
kasu espezifikoan, sinboloak diskurtso naturalean integratzeko, kontuan izan behar dira zenbait oinarri eta printzipio orokor, bereziki honako hauek:
|
|
|
adierazten duten anekdotak.
|
Euskararen
kasuan, balio du bestetako defizita estaltzen saiatzeko. Tokiko hizkuntzak Frantziaren ondarea direla aitortzen du Frantziako konstituzioak.
|
|
|
|
Euskararen
kasuan lege horrek ezer gutxi ekarriko lukeela adierazi duzu. Zertarako behar da orduan?
|
|
|
Bistan da gizarte bakoitzak, bere errealitatearen arabera, bertako hizkuntza indarberritzeko bide propioa aurkitu eta urratu behar duela, eta, beraz, Kataluniarako egoki den guztiak ez du zertan neurri berean egokia izanik Euskadirako, edo alderantziz.
|
Euskararen
kasuan egokiagotzat jotzen dugu aipatutako eskubidea babestea, kontuan harturik euskararen pisu demografikoa, Autonomia Erkidegoko lurralde eta eskualdeen arteko anizkoiztasun soziolinguistikoa, herritarrek auto identifikaziorako euskarari aitortzen dioten balioa edo herritarren hizkuntza kontzientzia. Gainera, irakas hizkuntza aukeratzeko eskubidea baliatuz handitu da hogeita bost urteotan etengabe euskarazko irakaskuntza.
|
|
|
Ahalik eta tentsio gutxien eta giro barea behar da aurrera jarraitzeko. Kontuak honela izanik, eta
|
euskararen
kasuan, zertarako ukatu behar zaio irakas hizkuntza aukeratzeko eskubidea inori," bi hizkuntza ofizialak erabiltzeko adina ikasteko" obligazioarekin mugatuta. Ez al da oso ondo asmatutako bikotea (irakas hizkuntza aukeratzeko eskubidea eta bi hizkuntzak" erabiltzeko adina" ikasteko obligazioa) ahalik eta elebitasun orekatuena lortzea helburutzat hartu duen gizarte baten kohesiorako?
|
|
|
Ez dezagun ahantzi, bestalde, hizkuntza gaitasuna eskuratzeari dagokionez, hizkuntza normalizatuak dituzten gizarteetan, eskolaren egiteko nagusia izan dela ikasleari etxetik dakarren hizkuntzan erregistro formal eta landuak eskaintzea.
|
Euskararen
kasuan, normalizatu gabeko hizkuntzak dituzten beste kasuetan bezala, ikasle askori, gehienei, dagokienez, bikoiztu egiten da eskolaren eginkizuna:
|
|
|
|
Euskararen
kasuan gaitzena gramatika da. (...) Horrexegatik, beharbada apur bat erraztu genuke irakasten den euskara, erabilera ere erraztearren.
|
|
|
J. Fishman, J.M. Sanchez Carrion" Txepetx", C. Junyent eta A. Bastardas.
|
Euskararen
kasuan, diskurtso mota honen egokitasunaren aldarrikatzaile ugari azaldu da hizkuntzalari eta soziologoen artean. Esate baterako, bi baino ez aipatzearren, Aita Luis Villasante iragan hurbilean eta Iñaki Martinez de Luna geroago.
|
|
|
|
Euskararen
kasuan eta Euskal Herriaren garapen historiko linguistikoaz hausnartzea, Elizari eta bereziki Eliza katolikoari buruzko hausnarketa bat egitea da. Edo gutxienez Elizari buruzko hausnarketa bat eskatzen du.
|
|
2010
|
|
|
Gerta liteke, agian, eskualdearen testuinguruan. Baliteke Leitzak inguruko herri txikiagoekiko erakarpen indarra izatea, eta linguistikoki ere eragitea,
|
euskararen alde
kasu honetan. Baina markoa pixka bat zabalago ikusiz gero, garbi dago erakarpenaren balantza herri eta gune erdaldunen alde dagoela.
|
|
|
Ez, gure ustez. Aldaketa da, eta euskaratik
|
euskarara
kasu honetan. Ez da larria, erabilera horren atzean euskalkiarekiko konplexu nabarmenik ez badago, edo entzulearengan erresistentzia handirik sortzen ez badu behintzat.
|
|
|
Zientzia ekonomikoa oparoa izanik, horren emaitza gutxi eskaini badigu sozio-linguistikarekin lotutako gaietan, ulertzekoa da, are urriagoa izatea literatura zientifikoan Teoria Ekonomikoak egin dituen ekarpenak hizkuntza gutxituei dagokionean. Horregatik interesgarria iruditu zaigu, lehenik eta behin, eta
|
euskararen
kasuan eduki ditzaketen balizko aplikazioak kontutan hartuz, hauetako hiru egileen erreferentzia egitea: Touissant Hocevar, Conrad Sabourin eta François Grin.
|
|
|
kontsumitzailearen oreka, ekoizlearen oreka eta langilearen oreka. Ekarpen teoriko gisa lehen mailako kontribuzioa iruditzen bazaigu ere, lortzen diren emaitzak datu enpirikoekin bat ez datozela uste dugu, gutxienik
|
euskararen
kasuan eta ekoizlearen orekari dagokionean. Horregatik, eredu honen azalpen laburtu bat eskainiko dugu artikulu honen hurrengo puntuetan, erabilitako hipotesiak doitu behar direla adierazteko, inoiz eredua euskararen kasuan kontrastatzen bada baliagarria izan dadin.
|
|
|
Ekarpen teoriko gisa lehen mailako kontribuzioa iruditzen bazaigu ere, lortzen diren emaitzak datu enpirikoekin bat ez datozela uste dugu, gutxienik euskararen kasuan eta ekoizlearen orekari dagokionean. Horregatik, eredu honen azalpen laburtu bat eskainiko dugu artikulu honen hurrengo puntuetan, erabilitako hipotesiak doitu behar direla adierazteko, inoiz eredua
|
euskararen
kasuan kontrastatzen bada baliagarria izan dadin.
|
|
|
9) Aurreko guztia berriro
|
euskara
kasura ekarriz: bere garapen jasangarria ziurtatzeko azterketa eta ekintza gehiago egin behar dira, arrazoi ekologikoak, historikoak, ekonomikoak, kulturalak eta emoziozkoak daudelako, benetako eleaniztasunean bizi ahal izateko, hezkuntzan eta bestelako eremuetan ere.
|
|
|
J. Fishman adituaren ‘Reversing language shift’ eredua erabili du.
|
Euskararen
kasua gure artean nahiko ezaguna bada ere, irakurtzeko oso interesgarria da.
|
|
|
Europako Kontseiluak (1992) honela definitzen ditu gutxiengoen hizkuntzak The Charter for Regional and Minority Languages dokumentuan: ‘Languages that are traditionally used within a given territory ofa state by nationals of that state who form a group numerically smaller than the rest of the state´s population and [are] different from the official language (s) of that state’ Definizio hori nahiko eztabaidagarri izan arren, hori da gaur egun erabiltzen dena Europar Batasunean, baita
|
euskararen
kasurako ere. Horrela, euskararekiko hiru talde bereizten dira:
|
|
|
Horrela bada, elebiduntasunak zenbait abantaila ditu hirugarren hizkuntza ikasterakoan.
|
Euskararen
kasuan ere, 3H bera ikasteko elebitasunak abantailak ditu, baita bestelakoak ere, adibidez, kontzientzia metalinguistikoa eta trebetasun kognitiboa garatzeko orduan.
|
|
|
Horrela, hezkuntza elbidunetan eta eleaniztunetan dimentsio sozio-politikoa kontuan hartu behar da, bertan garatzen diren identitateak, jarrerak eta joerak ulertzeko. Horrek garrantzi berezia du
|
euskararen
kasuan, ikerketa askok —ofizialek eta ez ofizialek— adierazten duten bezala. Egoera laburtzeko, ondoko taulan hainbat aukera erakusten dira euskararen kasurako, bakoitzak bere diskurtsoa duelarik (liburuan, 8.1 Taula, 172 or.).
|
|
|
Horrek garrantzi berezia du euskararen kasuan, ikerketa askok —ofizialek eta ez ofizialek— adierazten duten bezala. Egoera laburtzeko, ondoko taulan hainbat aukera erakusten dira
|
euskararen
kasurako, bakoitzak bere diskurtsoa duelarik (liburuan, 8.1 Taula, 172 or.).
|
|
|
Elebiduntasunak zenbait abantaila ditu hirugarren hizkuntza ikasterakoan.
|
Euskararen
kasuan ere, 3H bera ikasteko elebitasunak abantailak ditu, baita bestelakoak ere, adibidez, kontzientzia metalinguistikoa eta trebetasun kognitiboa garatzeko orduan.
|
|
|
3) Euskal hezkuntza sistemak informazio interesgarria eskaintzen du, ez bakarrik euskara irakaskuntza hizkuntza gaiaren inguruan, baizik eta hezkuntza elebiduna eta eleaniztunaren bestelako zenbait alderdiren inguruan ere, izan ere,
|
euskararen
kasuak hezkuntza elebidunetan gerta ohi den dikotomia desegiten du, elitekoa edo folklorikoa izatearena, alegia, eta, baita, hezkuntza elebidunean erabili diren baliabide ekonomikoak nahiko handiak direlako, eta gutxiengoaren hizkuntzaren hiztunak ez daudelako ekonomikoki okerrago
|
|
|
|
Euskararen
kasuak hezkuntza elebidunetan gerta ohi den dikotomia desegiten du, elitekoa edo folklorikoa izatearena.
|
|
|
Nafarroako euskaldunen ehunekoaren bilakaera 1986etik 2001 bitarteko zentsuerroldetan eta 2001eko zentsuko 15 urte behekoen artean, eremuka berreskuratze orokor hori gora-behera, nafarroako gobernuak 2003an eta 2008an egindako inkesta soziolinguistikoek (2004, 2009) kezka emateko moduko datu batzuk eman dituzte. ...3 Eremu mistoan ere gazteen multzoa euskaldunagoa zen 2003an 2008an baino. ez dakigu datu horiek etorkinen etorrera handia soilik ote duten arrazoi. dena dela, hurrengo inkestek belaunaldi gazteen euskalduntze bilakaera argitu ligukete. ez dezakegu ahantz hizkuntza baten egoera demolinguistikoa, hein handi batean, administrazio publikoek hizkuntza hori babesteko hartutako erabakiei lotuta dagoela.
|
euskararen
kasuan lotura hori aski argi dago. euskal autonomia erkidegoko hazkundearen eta ipar euskal herriko galeraren erdibidean, nafarroakoa egoera ez aitzin ez gibel dugu4, hizkuntza txikia egongaitz eta ahul dagoela salatzen duena. euskararen ezagutzaren emendatzean ikusi dugun bilakaera positiboa ez dugu halere, erabileran atzeman. euskararen erabilera neurtuari dagokionez, 1989tik lau urtetan behin ... 2 taulak erakusten du nafarroako euskararen erabilera orokor apala (%6, 6) hamazazpi urteotan ia ez dela mugitu. gauzak horrela, erratea dago nafarrek, batez bertze, kalean egiten dituzten solasen %93, 4 erdaraz izaten direla.
|
|
|
4 diSKurTSo SoziolinguiSTiKoa alde batera utziko dut iñaki larrañagak soziolinguistika aplikatuari egin dion ekarpena. ez garrantzirik ez duelako, sakontasun gehiago eskatzen duelako baizik; lan eskerga burutu baitu eta nik baino hobeto egin dezaketenak ere izan badirelako. iradokizuna egina da. azpimarratu nahi dut, ordea, esparru ideologikoan eta ideien lehian, iñakik teoria orokorraren baitan zabaldu dituen diskurtso soziolinguistikoak eta argudio sorta. etengabeko kezka eta ardura berezia izan ditu oinarrizko kontzeptu soziolinguistikoen definizioak zedarritzeko: ‘hizkuntz ukipena —hizkuntza borroka’, ‘hizkuntz ordezkatze prozesua’, ‘elebitasuna eta diglosia’, ‘hizkuntza berreskuratzeko— normalizatzeko prozesua’ eta abar. izan ere, kontzeptu horiek zuzen erabiltzea ezinbestekotzat jotzen ditu hizkuntz komunitate euskalduna berregiteko.
|
euskararen
kasuan, sarritan, huts eragiteko edo modu anbiguoan bederen erabiltzen baitira. iñakirentzat euskararen egoera ez da estatikoa eta ezin itzulizkoa, etengabeko eraldaketa prozesuan dagoena baizik, hizkuntz ukipenaren neurri berean. eta ‘elebitasun sozial egonkorra’ lortu ezinezko helburua da, asmo hori hizkuntza baten galeran interesatuta dauden ideologiek mantentzen dute, azkenean, hiz...
|
|
|
Hala ere, bilatzaile nagusiek hizkuntza garrantzitsuenekin edo sarean presentzia handiena dutenekin soilik egiten dute hori; eta hori ez da
|
euskararen
kasua. Euskarazko emaitzak soilik eta lema bidezkoak nahi ditugunean, Elebila bilatzailea erabil dezakegu (http://www.elebila.eu), Elhuyar Fundazioko I+G taldearen teknologian oinarrituta Eleka enpresak komertzializatutako bilatzailea.
|
|
|
Euskal idazle klasiko bat aukeratzeak, ia ezinbestean, harremanetan jartzen gaitu prosa erlijiosoarekin.
|
Euskararen
kasuan, prosa literarioaren (eta zibilaren) jatorriak aztertuko badira, prosa erlijiosora jo da. Eta hemen sortzen da galdera:
|
|
|
Gainera, ahalik eta gehien aurreztu behar da, bai diru aldetik eta baita esfortzu aldetik ere. Hizkuntza txikiek, beraz, ez dute tokirik, dirua alferrik gastatzea baita, eta
|
euskararen
kasuan, gainera, esfortzu handia egin behar baita hizkuntza ikasteko. Hori da behintzat oso zabaldua dagoen aurreiritzia.
|
|
|
Eta hala ere, beti ez dute haien helburua lortzen eta kanpainek kontrako efektuak sortzen dituzte batzuetan.
|
Euskararen
kasuan, euskararen aldeko erakundeek ez dituzte Coca Colak dituen baliabideak ez kanpaina prestatzeko garaian, ezta gizarteari mezua helarazteko garaian ere. Enpresa handien iragarkiak, udako kantak bezala, errepikapenaren bitartez onarrarazten dizkigute, nahi dituzten ondorioak sortuz (erosketa ekintza bat normalean, edo aukeraren aurrean seinalatutako marka hautapena).
|
|
|
Jakina, Julien Vinsonek ere onartzen zuen hizkuntzen arteko norgehiagoka, eta baita, esan gabe doa, txartoen moldaturiko hizkuntzen suntsipena.
|
Euskararen
kasua aintzat hartuta, Vinsonek ezin saihestuzkotzat jotzen zuen berorren galera, izan ere, etorkizun hurbilean desagertuko baita lehiakide oso ahaltsuek gailenduta: aglutinatzailea delarik euskarak fase historikoan ez du ezer egiterik aldameneko hizkuntza flexiboen oldarraren aurrean, eta bizitzagatiko borrokak garbituko du berez.
|
|
|
Bai, bada egia... baina
|
euskararen
kasuan sinesmen horrek sekulako auto-kritikarako gaitasun eza ekarri du, batez ere eskaintzen ari garen hizkuntza ereduaren moldagarritasunari buruz. Funtzionatzen ez badu, errua ez zaio inoiz hizkuntzari botatzen —hori bekatua da— baizik eta hiztunari, esfortzu zein konpromiso nahikorik hartzen ez dituelakoan.
|
|
2011
|
|
|
Aspaldikoak dira euskaltzaindiaren ahaleginak euskararen erabilera dela eta. ...rkuntza eta jagote lanak, Iker eta Jagon sailen barruan. hasierako horri eutsi dio bere historia luzean euskaltzaindiak eta bitzuotan nabarmendu da euskalgintzaren alorrean. egun, hala ere, euskaltzaindiak Jagon sailarekin daukan konpromisoa are agerikoagoa da, argi baitago hizkuntza politika baten eragileak, administrazio publikoak ez ezik, gizartean ari diren erakundeek ere izan behar dutela eta
|
euskararen
kasuan, euskaltzaindiak duela horretarako ardura, erakunde aholku emaile ofiziala den neurrian.
|
|
|
gainera diglosiaren adiera hori baztertu eta terminoaren hasierako adierara murriztuz gero, hizkuntza gutxituen egungo egoera soziolinguistiko kezkagarriak deskribatzeko beste termino bat asmatu da? gure egoera soziolinguistikoaz hitz egin ahal izateko diglosiaren jatorrizko esanahi teorikotik kanpo aritu bagenu, beste termino berri bat asmatu genuke
|
euskararen
kasurako, c) Are gehiago, hizkuntzen hizkuntza guztien, lexiko zati baten gaurko esanahia kasu askotan nabarmen aldendu da jatorrizko esanahitik, kontzeptu horiek herritarrak, jasoak edo zientifikoa izan. zergatik errefusatu, beraz, hain hedatuta dagoen diglosiaren oraingo adiera berri hori?
|
|
|
Batez ere, egintza zehatzak non, noiz eta nola gauzatzen diren aztertuko dugu. Bereziki erreparatuko diegu bakeepaileen aurrean hizkuntza ofi zialak?
|
euskara
kasu, erabiltzeko aukerari eta jarduera judizialen publizitateari.
|
|
|
Bake epaitegia kokatzen den tokiko hizkuntza ofi zialean?
|
euskara
kasu, burututako jarduera prozesalak eta aurkeztutako dokumentuak baliozkoak dira eta eragingarritasun osoa dute gaztelaniara itzuli beharrik gabe.
|
|
|
Euskara, beraz, gakoa izan da. Izan ere, liburuan islatzen saiatu garenez, hizkuntza gutxituetan, eta zehazki
|
euskararen
kasuan, komunitatea eratzeko oinarrizko abiapuntua hizkuntza bera da. Hizkuntzaren gaineko kezka eta berau aitzineratzeko asmoak mintzaira horretan ari diren adituen lehen bilgunea dira.
|
|
|
Oro har, prozesu bat besteari darraio.
|
Euskararen
kasuan, berriz, biak ia ia aldiberekoak izan dira, baina ez du zertan horrela izan. Galeseraz, adibidez, XVI. mendean finkatu zen estandar idatzia eta ondoren eraiki zen hizkera espezializatua.
|
|
|
Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako bigarren eta laugarren mailako berrehun eta laurogeita hamazazpi ikaslek osatzen dute lagina. Ikerketan ondorioztatzen da
|
euskararen
kasuan daudela ezagutzan eta portaeran alde nabarmenenak jatorriari dagokionez. Ikasle etorkinak dira euskararen ezagutzan, portaeran zein ezagutu nahian kopuru txikiagoak adierazten dituztenak (Larrañaga et al., 2010).
|
|
|
Gero, badira hizkuntza batzuk bi biribilekin adieraziak, zuriarekin eta beltzarekin.
|
Euskararen
kasuan, adibidez, esan nahi du Hegoaldean arriskuan dagoela (biribil zuria), eta Iparraldean, berriz, arrisku larrian (biribil beltza).
|
|
|
Hizkuntza gutxituak murgilketa programen bidez irakasten dituzten leku askotan funtsezko baldintzatzat planteatu izan da irakasleak elebidunak izatea, alegia, bai hizkuntza gutxitua eta bai ikasleak etxetik dakarren hizkuntza nagusia ere, biak, menderatzea. Baldintza hau, adibidez,
|
euskararen
kasuan argi eta garbi planteatu zen murgilketa ereduak lege bidez balioztatu zirenetik (Idiazabal, 2003), eta ordutik pauso galantak eman dira bide horretan: 1977an sektore publikoan ez ziren% 5era iristen euskara zekiten irakasleak eta gaur egun Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan% 80tik gora dira (Zalbide, 2007).
|