|
2000
|
|
|
Egunkariaren gehigarriarekin batera saltzea ona izan da Morris izena ezagutarazteko eta, pixkanaka, ari da saltzen. Baina niretzat garrantzitsuena dena, hiztegi honen bidez
|
euskarak
erdararekiko duen morroitza kentzen ahal dela erakustea da. Erdaldunek eskuragarri dutena euskarak parekoa edukitzea, eta ahal izanez gero, hobea izatea.
|
|
|
Ñabardura dirudi, baina dirudiena baino larriagoa da. Nik nire gurutzadarekin jarraituko dut
|
euskarak
erdara gainetik kendu eta alboan jar dezan.
|
|
|
Autogorrotorako lehenbiziko urrats haiek zirela-eta, barka bekigu adibide gisara gure oroimenazbaliatzea: urte haietan mukizuak ginenon artean erraz gogoratzen den kontua da nola euskal abesti batikasteari ekitean, esaterako, beti egoten zen kaletarren bat edo beste (nahiz eta gurasoetako bat edo biakmintzatzaile biziki hobeak ziren
|
euskaraz
erdaraz baino), jo!, en vasco!, esanez protestatzen zuena.
|
|
|
Irratietan ere
|
euskara
erdarekin, gaztelania eta frantsesarekin, lehiatzen da entzuleak irabaztekotan Euskal Herriko hiru erkidego politikoetan.
|
|
2001
|
|
|
3 Hirugarren aroak XIX. mendea hartzen du. Frantzia eta Espainiako Estatuek beren hezkuntza sisteman hizkuntza uniformizatzea ezarri zuten, etahori dela eta,
|
euskara
erdarak ikasteko erabili zen alde bietako eskoletan, ama hizkuntza irakaskuntzarako egokiena zela pentsatzen baitzen.
|
|
|
Zorioneko diglosia hor daukagu geure gizartean eta lanak izango ditugu horretaz libratzen. Joko abila izan omen zen Saizarbitoriarena beti gogoko izan dudan eleberri batean12
|
euskarari
erdara nahasi zionean. Baietz esango nuke eta gogora dezaket horrelako zerbaiten imintzioak bederen, tabernarako bidean gehienetan, badakartzala Agirre Asteasukoak:
|
|
|
Ez deritzat nik euskara bide honetatik jaso litekeenik.
|
Euskarak
erdaraz esan ez diren, edo hain ongi adierazi ez diren, gogoeta eta bihotzondokoei bide emanaz bakarrik jaso dezake burua, lehen, orain eta beti. Gainekoari izen itsusi bat eman diote frantsesek:
|
|
|
Horrelakoetan, aski da, garbi minak joak daudenentzat, maileguen norabidea aldatzea (norabidea, noski baino noskiago adiskide zenak idazten zuenez, erdarazko," sentido" da, ez" dirección", deus baldin bada): erdaratik euskarara izan beharrean, usuenik gertatu denez, alda ditzagun
|
euskaratik
erdarara. Alabantza, esate baterako, alaba antza da, bistan dagoen arabera.
|
|
|
Zein hizkuntzatan agertu dira gure antzinako eta beranduagoko balentriak  zabaldu zituzten irakurgaiak? Zenbat aldiz izan da
|
euskara
erdararen mirabe horrelakoak iraultzean, teatro lanetan esate baterako. Ez da Altabiz  karko kantua, gero Hiribarrenek ere jasoa, erdal jantziz estreina egin zuen bakarra; hor dago, beste bat aipatu behar bada, Ateka gaitzeko oihartzunaken itzulinguruka bihurria.
|
|
2002
|
|
|
Oein lan txairuak erdel orrijetan ikusi daikeguz. An ekingo dautse
|
euzkerea
erderaz goralduten.
|
|
|
Zalantzarik gabe, gutxienak dira. Beste batzuetan, foru aldundien deialdiak, esate baterako, proiektuak euskaraz zein erdaraz aurkez daitezke, baina gehienetan proiektu horiekaditu talde batek epaitu behar izaten dituenez,
|
euskarazkoak
erdarara itzultzera jotzen dute. Honek bere arriskuak ditu, itzulpen akatsengatik proiektuaren erakargarritasuna murriz daitekeelako; beraz, ikertzaile gehienek proiektuak erdaraz, gaztelaniaz?
|
|
|
Askotan, zuzendaria erdalduna zelako gertatzen zen hori; baina beste askotan, ikertzaileakberak ere nahiko lan zuelako irakaskuntzan ezagutu ez zuen hizkuntzamenderatzen. Denborarekin, nagusiki euskaraz ikasi duen belaunaldi bat sortu da, zientziaz hitz egiteko
|
euskaraz
erdaraz baino errazago moldatzen dena, etabelaunaldi hori ikerketa taldeak, edo azpitaldeak, edo taldetxoak, osatzen joanahala, benetako euskarazko ikerketa sortu da.
|
|
|
Kontu hauetaz kexu agertu izan dira idazle eta euskaltzale zenbait.
|
Euskara
erdararen mende da aspalditik, euskarak euskalkiek ematen zioten bizitasun eta kolore hura berreskuratu behar du biziko bada... Geroago itzuliko naiz puntu honetara.
|
|
|
Unibertsitateak, jakingo duzunez, proba hauetara aurkezten direnei azterketak egiteko epaimahai bereziak antolatzen ditu: lehenik epaimahai batekin hasi zen, eta gainerako epaimahai guztiak erdaldunak ziren; gero bi epaimahai, ondoko urtean hiru... eta azkenean epaimahai gehiago
|
euskaraz
erdaraz baino. Zoritxarrez, ikasle euskaldun hauen artean erdara da, zalantzarik gabe, entzuten den hizketa modu nagusia, unibertsitatera sartzeko egiten diren azterketa egunetan ikus, eta batez ere entzun, daitekeenez.
|
|
|
Arriskuak ere badaude, noski, gauza guztietan bezala, baina euskarazko unibertsitatearen aldean eskaintzen zaizkigunalte rnatibak ere arriskuz josiak daude. Esperientziak erakusten digu elebitasunaren ereduak(
|
euskara
erdararen baten aldamenean/ menpean jartzea) porrot egin duela, eta prentsa dugu horren adibiderik argiena: elebidunak izateko bokazioz jaio ziren komunikabideetan, erdarakbe re nagusitasuna indartu du eta euskara apaingarri edo kontzientzia lasaigarri soila izatera mugatu da.
|
|
2003
|
|
|
Eta ildo horretan, Joxe Azurmendi ikertzaileak, Hegoaldeko apologistak (Garibai, Poza, Etxabe,...) eta Iparraldeko euskal idazle humanistak (Sarako Eskolakoak eta haien ildokoak) bereizi ditu. Lehenek
|
euskararen gaineko
erdarazko narratiba zuten; bigarrenek euskarazko narratiba.23 Gure gaiari dagokion heinean bereizketa baliagarria da, euskarazko historiografiaren aurrekariak humanisten multzoan baitaude, beren euskarazko narratibetan. Idatzi ote zuten Sarako eskolakoek, Klaberiak eskatzen zuen moduan euskarazko narratiba historikorik?
|
|
|
Izan ere, aurreko mendeko hirurogeita hamarreko urteetan prentsa informatibo elebidunak euskarazko pren  tsaren alde zerbait egin zezakeela uste izan bagenuen ere, denborak argitu digu planteamendu hori hutsaren hurrengoa zela. " Asko egin daiteke
|
euskararen alde
erdaraz, zioten; baina gutxi egin da. Elebitasuna erdaldunen aitzakia eta desen  kusa bihurtzen ari da gero eta gehiago32".
|
|
|
Ustezko elebitasunaren festan, Zalakainek salatu bezala: " kaleratu bezain pronto gezurrezkotzat hartu zen aldarrikatutako egunkarien asmo hura, zeren bete behintzat ez baitziren bete egin"
|
euskara
erdara harremanak bideratzeko kopuruen aldarrikapenak. Hitzez bai, baina ekintzez ez; parodia mingarria izan da eta da gure artean elebitasunaren maskarada.
|
|
|
Liturgia eta parafernalia handiarekin jantzi gura izan dira erasook, lausotu nahi izan dira; baina eraso horiek  larriak izan dira, eta ari dira izaten. Beraz, euskaldunei ezagutu eta aitortutako eskubideek bakarrik babes dezakete
|
euskara
erdaren erasotik, euskalduna erdaldunen erasotik.
|
|
2004
|
|
|
Ni ez naiz hain baikor". Uribe Kostako azpieuskalkiaz oro har, Xabier Bilbaok uste du"
|
euskara
erdararekiko diglosian badago, bertoko euskara batuarekiko ere bai. Ez dago harreman sarerik bertoko berbeta erabiltzeko, eta egitekotan, familia barruan egin behar da.
|
|
|
Euskal naziogintzaren proiektu orokorrean esku hartzen ez duen indar espainol horrek, gutxien gutxienez, zinezko elebitasunaren aldeko jokabidea bereganatua duela erakutsi luke. Ez dagoela, alegia,
|
euskara
erdararen pareko gizarte estatusean kokatzearen aurka. Euskal komunitatea ez duela gutxiesten eta zokoratzen, eta hau dagoen bazter estatus ziztrinetik jasoaz, bere buruari opa dion duintasun linguistikoa opa diola gutxien gutxienez.
|
|
|
–Hemen, helduei euskara irakasten urte mordoska eman dugunok behinik behin, ondotxo dakigu zein den euskara benetan ikasten duen euskaldun berriaren erretratu robota: motibapen abertzale sendokoa, ikasketa teorikoak egiteko aski trebatua, eta batez ere, bere eguneroko bizitzako harreman mota guztietan apur apurka
|
euskara
erdararen ordez erabiltzen hasteko borondate irmoa duena. Lanpostu bat errazago lortzearren edo mantentzearren soilik ikasten hasten direnek, normalean, berehalaxe egiten dute poto, euskara ez baita beharrezkoa inon ere?. 499
|
|
|
Horrek zer esan nahi du zehazki? Hori ote da
|
euskara
erdararen pare ipintzeko ildoa. Hori ote da erdal herri hau euskal herri bihurtzeko bidea?
|
|
|
Emen gauden guziok eskolatuak izanik, obeto mintzatzen gera erderaz, euskeraz baño; ez alere gu bakarrik: Durango aldean, gonbazio baterako, edo Eibar aldean edo Tolosa’n erderaz bizi dira euskaldunak berak; zenbat ofiziñatan egiten da gaur
|
euskeraz
erderaz aña. Zenbat fabrikatan gertatzen da ori?
|
|
2005
|
|
|
Izkribaño batzuen omen da ustea,
|
Eskuarak
erdaratik duela bastea, Gaizoak! iduri du borrek erraitea:
|
|
|
Erdi jakintsun baten omen du ustea
|
Eskuarak
erdaratik duela bastea, Gaixoa! iduri dik horrek erraitea, Arranoa dugula pikaren umea!!!
|
|
|
Atal honetan, neurri batean behintzat, euskara tekniko zientifikoari egozten zaizkion zenbait joeraz edota aldaketaz arituko naiz' 2. Erreferentziazko erdal adjektiboen kontua dugu bereziki azpimarratzekoa. Hirugarren atalean aipatu bezala, hizkuntza tekniko zientifikoaren berezitasunetako bat da izakiak eta gertaerak sailkatzeko joera handia eta sailkapen horretarako erruz erabiltzen dira
|
euskararen inguruko
erdaretan erreferentziazko adjektiboak. Hortaz, euskara gaurkotzearen lehendabiziko ondorioetako bat izan da euskara' izena+ erref. adjektiboa' moduko segidez betetzea.
|
|
2007
|
|
|
Osasungarria da euskararentzat, berri ona, euskaldun berri gehienentzat euskara, normala den bezala, bigarren hizkuntza delako. Beraz, Euskal Herrian euskaldun berri franko
|
euskaraz
erdaraz bezain ongi moldatzen garela berri pozgarria da.
|
|
|
neurketetako indizea 0,70etik gorakoa da (2001eko indizea zertxobait txikiagoa da). Euskaldunen dentsitatea %50 eta %75 bitartekoa denean, indizeak behera egiten du, baina, hala ere,
|
euskaraz
erdaraz baino gehiago egiten dute. Euskaldunen dentsitatea %25 denean, euskaraz erdaraz baino gutxiago hitz egiten dute euskaldunek kalean.
|
|
|
Euskaldunen dentsitatea %50 eta %75 bitartekoa denean, indizeak behera egiten du, baina, hala ere, euskaraz erdaraz baino gehiago egiten dute. Euskaldunen dentsitatea %25 denean,
|
euskaraz
erdaraz baino gutxiago hitz egiten dute euskaldunek kalean. Eta, azkenik, dentsitatea %20tik beherakoa denean, erdaraz gehiago egiten da euskaraz baino.
|
|
|
Euskararen erabileran eragiten duen hirugarren faktorea hizkuntza gaitasun erlatiboa da. Goian esandako ikerketaren arabera, euskaldunen artean gehiago dira erdal elebidunak (erdaraz euskaraz baino erraztasun handiagoa dutenak) eta elebidun orekatuak (batean eta bestean berdin moldatzen direnak) euskal elebidunak baino(
|
euskaraz
erdaraz baino hobeto moldatzen direnak).
|
|
|
Euskararen erabileran eragiten duen hirugarren faktorea hizkuntza gaitasun erlatiboa da. Goian esandako ikerketaren arabera, euskaldunen artean gehiago dira erdal elebidunak (erdaraz euskaraz baino erraztasun handiagoa dutenak) eta elebidun orekatuak (batean eta bestean berdin moldatzen direnak) euskal elebidunak baino(
|
euskaraz
erdaraz baino hobeto moldatzen direnak). Horrek, jakina, zuzenean eragiten du hizkuntzaren erabileran:
|
|
|
Horrek, jakina, zuzenean eragiten du hizkuntzaren erabileran: euskal elebidunek ia beti euskaraz hitz egiten dute etxean eta lagunartean; elebidun orekatuek, berriz,
|
euskaraz
erdaraz beste egiten dute eta, azkenik, erdal elebidunek erdara erabiltzen dute nagusiki.
|
|
|
• Euskal elebidunak(
|
euskaraz
erdaraz baino errazago hitz egiten dutenak) eta elebidun orekatuak (bi hizkuntzetan erraztasun berarekin hitz egiten dutenak) izatera heltzen diren guztiak euskara lehen hizkuntza –euskara edo euskara eta gaztelania– dutenak direla, hau da, euskara familia bidez jaso dutenak.
|
|
|
Errealitatea konplexuagoa da. Izan ere, jakin badakigu euskara lehen hizkuntza duten guzti guztiek ez dutela hitz egiten
|
euskaraz
erdaraz baino errazago eta, aldiz, hainbat euskaldun berrik bai. Eskuartean dauzkagun datuekin, ordea, errazagoa da azterketa hipotesi horiekin egitea.
|
|
|
Hortaz, bada, aldagai hauxe erabili dugu, hizkuntza gaitasun erlatiboari dagokionez: lehen hizkuntza euskara duten euskaldunek errazago hitz egiten dute
|
euskaraz
erdaraz baino. Beraz, lehen hizkuntza euskara duten euskaldunen ehunekoa erabili dugu hizkuntza gaitasun erlatiboaren adierazle moduan.
|
|
|
Dentsitatea txikiagoa denean, euskararen erabilerak behera egiten du eta erdararenak gora: euskaldunen dentsitatea %20 denean,
|
euskaraz
erdaraz beste hitz egiten dute, bai etxean bai lagunartean; eta dentsitatea %20tik beherakoa denean, erdaraz gehiago egiten dute euskaraz baino.
|
|
|
Gogora dezagun, bestalde,
|
euskara
erdaren arteko mailegutza kontrako bidean ere gertatu dela, euskaratik erdaretara, batez ere aspaldiko denboretan. Euskarak auzo izan dituen erromantze hizkuntzetan izan dukeen eragina, agian apalagoa da osotasunean, baina erromantzeen sorreran erabakigarriago izan zela dirudi.
|
|
|
Gogora dezagun, bestalde, euskara erdaren arteko mailegutza kontrako bidean ere gertatu dela,
|
euskaratik
erdaretara, batez ere aspaldiko denboretan. Euskarak auzo izan dituen erromantze hizkuntzetan izan dukeen eragina, agian apalagoa da osotasunean, baina erromantzeen sorreran erabakigarriago izan zela dirudi.
|
|
2008
|
|
|
Euskarari ez dio orain arte mesede handirik ekarri erdararen menpe. Desafinatu egiten baitu
|
euskarak
erdararen etxean, zozoak uso artean legez.
|
|
|
Gure datuen arabera, herritar elebidunek euskarazko hedabideekin ematen duten denbora halako bi baino gehiago ematen dute erdarazko hedabideekin. Joera hori alor guztiguztietan gertatzen da, baita elebidunen alorrik euskaldunenetan ere(
|
euskaraz
erdaraz baino hobeto moldatzen diren horietan).
|
|
|
• Telebista ikusterakoan euskararen lekua %53, 6ra igotzen da euskal elebidunak diren(
|
euskaraz
erdaraz baino hobeto egiten duten) eta etxean euskaraz soilik mintzatzen diren eta Euskal Herriaren etorkizuna euskara hutsean nahiko luketen zarauztarren artean. Prentsa idatziaren kasuan, %51, 8koa da zarauztarren sail horretan euskarazko hedabideen erabilera tasa.
|
|
|
Gure datuen arabera, herritar elebidunek euskarazko hedabideekin ematen duten denbora halako bi baino gehiago ematen dute erdarazko hedabideekin. Joera hori alor guzti guztietan gertatzen da, baita elebidunen alorrik euskaldunenetan ere(
|
euskaraz
erdaraz baino hobeto moldatzen diren horietan).
|
|
|
Leize handia dago oinarri soziolinguistikoaren eta hedabideen kontsumoan euskarak hartzen duen tokiaren artean. Erabilerari dagokionez,
|
euskara
erdararen parean edo horren gainetik dago. Hedabideen kasuan, ordea, lau aldiz gehiago erabiltzen dituzte zarauztarrek erdarazko hedabideak euskarazkoak baino.
|
|
|
Zeren eta, jo dezagun, onik onenean, halako edo holako alderdi abertzaleak bere barne jardunaren eginkizun gehientsuenak euskaraz mamitzen dituela. Bere jendaurreko zereginetan ere
|
euskara
erdara adina edo gehiago darabilela. Ederki dago hori, ederki dagoenez.
|
|
|
Nolanahi ere,
|
euskararen alde
erdaraz jardutea zilegitzen duen ideologia abertzalea ez ote zaigu ari nolabait ere adarra jotzen. Ez ote zaigu ari mamuaren aldeko hizkuntza politika bultzatzen?
|
|
|
Egin dezagun kontu,
|
euskara
erdarek ordezkatu izanak erauzi zuela euskalduntasuna euskal nazio egituraren baitarik. Alegia, alderdi abertzaleen asmo zoragarriak gorabehera, abertzaletasuna bera jadanik nazio alienazio linguistiko bortitzaren emaitza besterik ez da.
|
|
|
zugarro> (olmo, Nafarroan) delakoan bezala; izenlagunetan ere
|
euskara
erdarako
|
|
|
moduan. Oso interesgarria da ezagutzea erretratatzen duen
|
euskara
erdara nahaste hori: hitz egiten duenean ez da konturatzen egiten duena gaztelania ez denik13 Gauza bera aurkitzen dugu gaur egun uruguaitar eta brasilda rren mugan, portugesa eta gaztelania nahasten duten hizkuntzalarien artean.
|
|
|
Erdaratik euskarara. Ordura arte, ahalegin gehien gehienak
|
euskaratik
erdararakoak izan ziren. Garbizalea zen Mujica, baina ez gehiegi.
|
|
|
hizkuntz hiztegiak, sinonimo hiztegiak, hiztegi entziklopedikoak, hiztegi teknikoak... Garai batean, euskaldunak
|
euskara
erdara hiztegietara jo behar zuen, ezinbestean, ezagutzen ez zuen euskal hitz baten esanahia jakiteko. Esan liteke euskal hiztegiak exozentrikoak zirela, ez zirela bere baitakoak.
|
|
|
Normatibotasun hori, Tovarrek ez bazekien ere, formazko ezaugarrietan ere antzeman daiteke: Azkuek Tours-eko moldiztegiari eman zizkion azalpenetan, bere hiztegiak izan beharreko formato eta tipografia zein zen zehazteko, eredu gisa Frantziako Akademiaren hiztegia aipatu zien, ez kasualitatez45 Eta hiztegia egiazki normatiboa izan zedin
|
euskara
erdara sarreraz gain erdara euskara sarrera ere eman nahi zion Azkuek. Hola, bi tomotako euskara gaztelania frantsesa sarrerara mugatu barik, Azkueren helburua hiztegiari jarraipena ematea zen:
|
|
|
1906 Bruselan eta Kolonian hiztegiaren segidako proiektuak huts egin ostean, Azkue Bilbora itzuli eta musikagintzan hasi zen. Alta 1910eko hamarkadan erdara euskara/
|
euskara
erdara hiztegi txiki batzuk ere ateratzeari ekin zion, bokazio normatibodunak. Baina beren txikitasunean ezin bihur zitezkeen eredu61 Horrek hiztegi handiagoa, sendoagoa eskatzen zuen.
|
|
|
Izan ere Euskaltzaindiaren sortarauen artean «Diccionario General» bat sortzeko asmoa azaltzen zen64 Izen horrekin baina, bazirudien hiztegi proiektua aldatu egiten zela. Zeren hiztegi orokor izenpean
|
euskara
erdara (edo euskara euskara) moldeko hiztegi bat espero zitekeen, berriki Euskaltzaindiak atera duen Orotariko Euskal Hiztegia bezalako zerbait. Baina 1920ko hamarkadan Euskaltzaindian egin ziren hiztegigintza lanak aztertuz, gaztelania euskara sarreradun hiztegia azaltzen da, hots, ez Tours-eko hiztegiaren antzeko zerbait baizik haren segida hain justu.
|
|
|
1891an hasi eta 1949ra arte luzatu zen, ia hirurogei urtez.Kontuan izanik 1890etan aurreikusi zituen proiektuak zeintzuk ziren, eta ondoren zeintzuk burutu zituen(
|
euskara
erdara hiztegia Tours-en, kantutegia1920 aldera, euskal gramatikak 1925 artean, Euskalerriaren yakintza artean...); Azkueren proiektu handi horien artean, gaztelania euskarahiztegia, hiztegi moderno eta normatiboa izan behar zena, bukatu gabe utzizuen proiektu bakarretakoa izan zen. Tamalez inork ez zuen proiektua segitu, eta hainbeste urte, lan eta baliabide gastatuz sortutako hiztegi fitxek denborazgaurkotasuna galdu dute.
|
|
|
hizkuntza hau ez zen erabiltzen euskaldun apalei informazioa jakinarazteko «beste erremediorik ez zegoelako»; Halaber euskarazko hedabide populisten formatua (bertso-paperak) gainditzen zen, edozein hizkuntza normalizatutan ohikoak ziren erako aldizkari bat eskaintzeko, ez agian goren goren mailakoa baina bai irakurleei gutxieneko ikasketa batzuk izatea eskatzen ziena; Eta azkenik, Euskalzale irakurleen euskaltzaletasun militanteaz baliatzen bazen ere bere produktua zabaltzeko (erosleek ez baitzuten informazioa jasotzeko aldizkari horren «beharra» baizik «gogoa» edo «zaletasuna»), hala ere ez zen produktu «baskofilo» soila, dela zentzu estetikoan (Donostiako EuskalErria sarritan ohi zen bezala: euskarazko olerki batzuk eta
|
euskararen aldeko
erdarazko leloak biltzen zituena459), dela zentzu politikoan (Sabino Aranaren aldizkariak ohi zirenez: proklama politiko oso erradikalak baina euskara arloan eduki oso testimonialak); Aitzitik euskara modu praktikoan lantzen zuen, euskararen aldeko zaletasun pintoresko, ideologiko edo literarioa gainditu eta hizkuntzarentzat normalizazio bokaziodun esparru bat irekiz kazetaritza arloan.
|
|
|
Azkuek hiztegi horri segida eman nahi zion,
|
euskara
erdara sarreren ondoren erdara euskara bidea eskainiz. Baina Tours-en baino argitaletxe merkeago bat bilatu nahi izan zuen.
|
|
|
Anton Abadia mezenas euskaltzalearen kasua paradigmatikoa da: batetik
|
euskarari buruz
erdaraz egindako ikerketak idatzi zituen, eta bestetik zazpi probintzietako bertsolariei euskaraz aritzeko aukera ematen zien lore jokoetan. Hortik kanpo ez zuen euskara maila jasoagoetara eramateko aparteko saiorik egin (hezkuntzara, kazetaritzara, prosa literariora, etab.). Funtsean Abadiak eta garaiko elite euskaltzaleak nazioestatu nagusien baitan txertaturiko kultur proiektu erregionalista proposatzen zuten, ez egiazko alternatiba nazionalik.
|
|
|
nahiz eta
|
euskara
erdara izan.
|
|
|
|
Euskararen alde
erdaraz: gauza ikusiegia.
|
|
|
Eta erabilerari dagokionez, Eustateko datuen arabera EAEko zazpi biztanletik batek euskaraz bakarrik egiten du etxean; Inkesta Soziolinguistikoaren arabera, aldiz, EAEko biztanleriaren %18, 6k erabiltzen du
|
euskara
erdara beste edo gehiago. Bi datuak ezberdinak dira noski, konparatzen duten unibertsoa ezberdina baita; baina kontuan hartzeko moduko informazioa ematen dute eta gainera ez dira kontrajarriak.
|
|
|
Indize horren arabera, Euskal Herriko biztanleriaren %74, 9k erdara bat baino ez du erabiltzen; %9, 8k erdara euskara baino gehiago erabiltzen du; %5, 4k euskara eta erdara maila berean eta %9, 9k
|
euskara
erdara baino gehiago. Euskara bakarrik erabiltzen duenik ez dago momentu honetan, ez behintzat hamasei urte baino gehiagokoen artean, beti ere inkestaren arabera.
|
|
|
Interesgarria litzateke bi iturrien arteko aldea jarrerengatik gertatzen den jakitea. Inkestaren arabera, EAEko biztanleriaren %12, 5ek
|
euskara
erdara baino gehiago erabiltzen du eta %6, 1ek euskara erdara bezainbeste. Iparraldean, aldiz, biztanleriaren %3, 6k adierazten du euskara erdara baino gehiago erabiltzen duela eta %6, 7k euskara erdara beste.
|
|
|
Interesgarria litzateke bi iturrien arteko aldea jarrerengatik gertatzen den jakitea. Inkestaren arabera, EAEko biztanleriaren %12, 5ek euskara erdara baino gehiago erabiltzen du eta %6, 1ek
|
euskara
erdara bezainbeste. Iparraldean, aldiz, biztanleriaren %3, 6k adierazten du euskara erdara baino gehiago erabiltzen duela eta %6, 7k euskara erdara beste.
|
|
|
Inkestaren arabera, EAEko biztanleriaren %12, 5ek euskara erdara baino gehiago erabiltzen du eta %6, 1ek euskara erdara bezainbeste. Iparraldean, aldiz, biztanleriaren %3, 6k adierazten du
|
euskara
erdara baino gehiago erabiltzen duela eta %6, 7k euskara erdara beste. Nafarroan, aldiz, 3,2k adierazten du euskara erdara baino gehiago erabiltzen duela eta 2,4k bi hizkuntzak berdin erabiltzen dituela.
|
|
|
Inkestaren arabera, EAEko biztanleriaren %12, 5ek euskara erdara baino gehiago erabiltzen du eta %6, 1ek euskara erdara bezainbeste. Iparraldean, aldiz, biztanleriaren %3, 6k adierazten du euskara erdara baino gehiago erabiltzen duela eta %6, 7k
|
euskara
erdara beste. Nafarroan, aldiz, 3,2k adierazten du euskara erdara baino gehiago erabiltzen duela eta 2,4k bi hizkuntzak berdin erabiltzen dituela.
|
|
|
Iparraldean, aldiz, biztanleriaren %3, 6k adierazten du euskara erdara baino gehiago erabiltzen duela eta %6, 7k euskara erdara beste. Nafarroan, aldiz, 3,2k adierazten du
|
euskara
erdara baino gehiago erabiltzen duela eta 2,4k bi hizkuntzak berdin erabiltzen dituela.
|
|
|
Egia erran, nik haurtzaroan irakurri nuenean ez nuen holakorik susmatu, baina idazki hori doi bat barnatzen baldin badugu gure heldu begiekin, akats horiek guziak salatuak direla argi eta garbi ohartuko gara. Eta, gainera ikusiko ere, gaurkoari begira, antzekotasun anitz kausi daitekeela. Euskal literaturan ez bada haurrei buruz argitaratu kondaira eta ipuin eskasik, uste dut erdal hizkuntzetako obrek ere badutela beren interesa eta beren lekua,
|
euskarazkoek
erdarazkoetan behar luketen bera funtsean, eta gisa horretan" le Roman de Renard" ipuin bildumaren euskaraz plazaratzeak irakur gura bultza lezakeela, euskal literatura ahultzeko partez aberastuz, euskarazkoak erdarazkoa egin lezaken bezala, funtsean! Erdi aroko idazkiak izangatik, Gorrailen ibilerak ez dira istorio serio eta tristeak, irri eta trufa jokoek anitz leku hartzen dute.... Egitate edo elkarrizketetan fartsa, ironia, trufa, engainuak ugari dira, baita ere egoera eta jarreretan borroka, erailtze, kolpe eta truka bitxiak zehazki deskribatuak.
|
|
|
Egia erran, nik haurtzaroan irakurri nuenean ez nuen holakorik susmatu, baina idazki hori doi bat barnatzen baldin badugu gure heldu begiekin, akats horiek guziak salatuak direla argi eta garbi ohartuko gara. ...tz kausi daitekeela. Euskal literaturan ez bada haurrei buruz argitaratu kondaira eta ipuin eskasik, uste dut erdal hizkuntzetako obrek ere badutela beren interesa eta beren lekua, euskarazkoek erdarazkoetan behar luketen bera funtsean, eta gisa horretan" le Roman de Renard" ipuin bildumaren euskaraz plazaratzeak irakur gura bultza lezakeela, euskal literatura ahultzeko partez aberastuz,
|
euskarazkoak
erdarazkoa egin lezaken bezala, funtsean! Erdi aroko idazkiak izangatik, Gorrailen ibilerak ez dira istorio serio eta tristeak, irri eta trufa jokoek anitz leku hartzen dute. Egitate edo elkarrizketetan fartsa, ironia, trufa, engainuak ugari dira, baita ere egoera eta jarreretan borroka, erailtze, kolpe eta truka bitxiak zehazki deskribatuak.
|
|
2009
|
|
|
Etxeberri egitasmoa perspektiba soziohistorikoan kokatzen da beraz eta" euskararen (hainbatean, bertako
|
euskara
erdaren) gizarte dimentsioa (ez hizkuntzaren barne egitura) bere osoan arakatu eta historiaren ardatzean zehaztu nahi du. Horretarako,(...) egungo egunean eskuragarri diren datuak (ahalik eta datu gehienak) bildu behar dira, kontzeptuz egituratu, sistematikoki azaldu eta interpretatu.
|
|
|
Baina sarritan sortzen zen maitemina, eta bikotekide batek bestea uztea ere. Hara horren gainean berba egin eta
|
euskara
erdararekin nahasten dituen kanta. Jatabeko neska gazteek erromerietan kantatu ohi zuten.
|
|
|
Nolanahi ere, baikor izan gintezke: alde batetik, badugu belaunaldi oso bat nahiago dituena Shin Chan eta Doraemon katu kosmikoa
|
euskaraz
erdaraz baino. Orain arte askok jotzen bazituzten ere euskal itzulpen eta bikoizketak behartu, kirrinkari eta zurruntzat, Shin Chanekin alderantziz gertatu da, salbuespenik gabe.
|
|
|
Barne gabezia horrek, kanpo eta barruko harremanetan
|
euskararen ordez
erdara barra barra erabiltzeak alegia, erasorako aukera paregabea eskaini zion oposizioari. Baliatu zuten, baliatu zutenez, Kirikiñok eta beste batzuek.
|
|
|
Erabileraren gainean eskura ditugun azken datuei lotuko gatzaizkie segidan. Euskal Herri osoan, 16 urte edo gehiagoko biztanleen %25, 1ek euskara erabiltzen du neurri batean edo bestean, eta %15, 3 dira
|
euskara
erdara beste edo gehiago erabiltzen dutenak. Erabilera proportzio hauek altuagoak dira Euskal Autonomia Erkidegoan, non %29, 6 diren euskara gutxi edo asko erabiltzen dutenak eta %18, 6 gaztelania beste edo gehiago baliatzen dutenak.
|
|
2010
|
|
|
Euskarak eta euskararen erabilerak atzean duen oinarria, euskarria... ez dira erdararenak bezain egonkorrak, edo, begirada herritik pixka bat altxatuz gero, erdarak dituen babesa eta bitartekoak handiagoak dira. Errazago egin dezake atzera
|
euskarak
erdarak baino.
|
|
|
Erabilera ere hazi egin da, baina erabileraren hazkundea ezagutzaren gehikuntzari zor zaio, ez elebidunek lehen baino gehiago erabiltzeari. euskara erabiltzen du neurri batean edo bestean, eta %15, 3 dira
|
euskara
erdara adina edo gehiago erabiltzen dutenak. euskal autonomia erkidegoan erabilera proportzio hauek altuagoak dira, %29, 6 baitira euskara gutxi edo asko erabiltzen dutenak, eta %18, 6 gaztelania adina edo gehiago baliatzen dutenak. adin talde guztietan oraindik ere guztiz nagusi da gaztelaniaren erabilera, baina etengabe doa beherantz gaztelania hutsean hitz egiten dutenen kopurua (%77, 7 ziren ... 16 tarteko gazteen %24k gaztelania adina edo gehiago erabiltzen dute euskara, 1991n %12 baino ez ziren bitartean. bikoiztu egin da gazte horien artean erabilera. zenbat eta gazteago orduan eta gehiago erabiltzen da euskara:
|
|
|
...doan han eta hemen). ko gaztelania ordezten —are gutxiago baztertzen— saiatuz, baizik eta euskarari beste hizkuntzen artean lekua eginez (gaztelaniaren ondoan hego euskal herrian, frantsesaren ondoan ipar euskal herrian, ingelesaren ondoan han eta hemen), Mitxelenak esan zuen modura," iraupena eta hazkuntza segurtatzeko behar adinako tokia" eginez. bizikidetzaren interesekoa da
|
euskara
erdararekin" konpainia noblean" bizitzeko lekua eraikitzea, bai noski; baina lehenik eta behin euskararen beraren interesekoa dela uste dut nik. onartu behar dela uste dut, batzuentzat euskara eta beste batzuentzat gaztelania izatea lehen hizkuntza edo hizkuntza nagusia, bakoitzak gauza batzuetarako hizkuntza bat eta beste batzuetarako bestea erabiltzea, solaskide batzuekin batez ere hi... eta, gainera, onargarria al da bizikidetzaren ikuspegitik?
|
|
|
I.1.1
|
Euskara
erdarak gizarte bizitzan 15
|
|
|
I.1.2
|
Euskara
erdarei buruzko jarrerak 25
|
|
|
Irakaskuntzaz gainera gizarte bizitza osoa zein egoera soziolinguistikotan zegoen gogoratu behar da, eskola bidez lortutako emaitzak bere testuinguru naturalean kokatu ahal izateko. Zer egoera soziolinguistikotan zeuden
|
euskara
erdarak 1970ean, 1975ean edota 1980an, euskararen normalkuntza legea indarrean sartu aurretik. Zenbatek (eta nork) zekien euskaraz hitz egiten, eta zenbatek irakurtzen edo idazten?
|
|
|
Zenbatek (eta nork) zekien euskaraz hitz egiten, eta zenbatek irakurtzen edo idazten? Nolakoak ziren hiritar batzuen eta besteen
|
euskara
erdarei buruzko iritziak eta jokabideak. Zer egoeratan zegoen hemengo hezkuntza sistema, euskarazko irakaskuntza martxan jarri ahal izateko?
|
|
|
Euskararen 1975 inguruko egoera soziolinguistikoa azaltzeko orduan hiru atal ditugu, batez ere, kontuan hartzekoak: batetik
|
euskara
erdaren erabilera gizarte bizitzan; bestetik EAEko hiritarren euskara erdarei buruzko iritziak eta jokabideak; azkenik, bertako hiztunen konfigurazio linguistikoa.
|
|
|
Euskararen 1975 inguruko egoera soziolinguistikoa azaltzeko orduan hiru atal ditugu, batez ere, kontuan hartzekoak: batetik euskara erdaren erabilera gizarte bizitzan; bestetik EAEko hiritarren
|
euskara
erdarei buruzko iritziak eta jokabideak; azkenik, bertako hiztunen konfigurazio linguistikoa.
|
|
|
I.1.1
|
Euskara
erdarak gizarte bizitzan
|
|
|
Halaxe egin zuen euskaldun jendeak 1900etik 1975 ingurura oro har, eta 1955etik 1975era artean bereziki.
|
Euskara
erdaren aski konfigurazio soziokultural berezia eratu zen, horrela, euskaldun jendearen bizileku eta bizimodu berrian.
|
|
|
ez zuten beharrik izan32 Ondorio nabarmena izan zuen horrek, batzuen eta besteen gizarte bizitzan:
|
euskara
erdaren mendez mendeko konpartimentazio soziofuntzional tradizionala ahuldu egin zen nabarmen, eta hainbat lekutan erabat apurtu. Euskarak ordura arte berebereak izandako funtzio esparruak erdarak bereganatu zituen, partez edo osoz.
|
|
|
kale giroko, euskaltasun harrobia? osatzen zuten horiek guztiek, hainbatean39 Donostiako Bretxa, esate baterako,
|
euskara
erdaren parez pareko jardungune aparta zen, astean sei egun. Euskaraz egiten zuten tratuan baserritar saltzaileek eta kaletar euskaldunek, eta erdaraz egiten zen euskararik ez zekiten, señorekin?. Antzera, baina ahulxeago, gertatzen zen arrandegian.
|
|
|
c) Kaleko
|
euskara
erdaren kontua ez zen jardun gune horietara mugatu. Euskara erdaren gizarte moldaera tradizionalean, bereak ez zituen?
|
|
|
c) Kaleko euskara erdaren kontua ez zen jardun gune horietara mugatu.
|
Euskara
erdaren gizarte moldaera tradizionalean, bereak ez zituen, esparruetan ere burua jasotzen hasi zen euskara, une batetik aurrera.
|
|
|
Ez zen batere lan erraza, eskuartean zuena.
|
Euskara
erdarei buruzko iritziak gogor polarizaturik zeuden oro har. Euskaldun jende horrek bere lan-leku eta garapen gune aukeratu zuen kale giroan, bereziki, erro zabalak zituen euskal detraktoreen ikuspegiak.
|
|
|
Erdararen erreinu zen kale giroa, oro har. Aldaketa handiak gertatu izanik ere azken hamarkadetan, tarte edo eten handia zegoen
|
euskara
erdaren erabileran mendi zokondoetako baserrietatik hasi eta hiriburuetara. Etendura hori bat zetorren, gorago azaldu dugunez, kale baserri dikotomiak berekin zuen oinarri demolinguistikoarekin, euskaldun jendearen kontzentrazio edo dispertsio mailarekin eta urbanizazio berriak eragindako pauta soziokulturalekin.
|
|
|
zelako. Ezinbesteko edo berezko izate horretan,
|
euskara
erdarei buruzko iritziak, jarrera nagusiak eta gizarte bizitzan luze zabal onarturiko jokabideak ere kontuan hartzekoak ziren.
|
|
|
I.1.2
|
Euskara
erdarei buruzko jarrerak
|
|
|
Euskararen aldeko herritar guztiak ez ziren hain ikuspegi zorrotzekoak. Continuum zabala zegoen euskaltzaleen artean ere,
|
euskara
erdarei buruzko jarreretan60 Euskaltzale guztiak ez ziren hizkuntza bakarraren aldeko. Hiritar askok ez zuen euskararen defentsa erdararen galerarekin lotzen.
|
|
|
Hori ere plus a zuen, ez nolanahikoa gainera, eta plus hori hipotekatzeko ez zegoen prest. Euskara indartu egin behar zen, konforme; baina
|
euskara
erdaren modus vivendi berria eratzea zen helburu, ez euskara hutsezko Euskal herria (berr) eraikitzea. Baterabilduzko euskaltzaletasun elebiduna zen berea, ez euskal elebakartasun territorial zorrotza.
|
|
|
60 Zabalero horretaz jabetzeko aukera paregabea eman dute hurrengo urteek eta hamarkadek.
|
Euskara
erdarei buruzko jarrerak aldeko/ kontrako dikotomietara biltzen dituzten galdeketa gehienak ahul gertatu ziren (eta orain ere ahul gertatzen dira), EAEko hizkuntza jarreren eta commitment mailen benetako errealitatea artez jasotzeko.
|
|
|
Eta eskoletan? Zer trataera zuten
|
euskara
erdarek eskola munduan. Esana dugu, labur labur bada ere, giza arteko moldaera nagusiaren errainu zela eskola munduko mintza eta idatz jarduna.
|
|
|
Ikasle guztientzako elebitasun maila bereko azken xedea ezartzen du, batetik.
|
Euskara
erdarei ikasle bakoitzaren eskola bidean enfasi diferentea eskaintzeko aukera ematen du, bestetik: eskola hizkuntza aukeratzeko orduan, gurasoei edo ikasleei beraiei ematen zaie azken hitza.
|
|
|
Pausoz pauso garatzeko legea da EEN.
|
Euskara
erdaren elkar-bizitzako hainbat esparrutan bihar etzi nora iritsi behar dugun esaten du legeak, eta hartarako hartu behar den zenbait neurri adierazten. Are gehiago:
|
|
|
Jakin badakigu, euskara maila apaleko elebidunek erdaraz egitera jotzen dutela sarri. Erdal elebidun makurtua (eguneroko mintzajardun arruntean erdarara oso makurtua) eta euskal elebiduna(
|
euskaraz
erdaraz bezain erraz edo errazago moldatzen dena) bi gauza dira oso. Gaitasun mailaren ikuspegi kualitatibo hori nahi eta nahi ez erantsi behar diogu, hortaz, hiztun kopuruaren ikuspegi kuantitatibo jeneralari.
|