|
2000
|
|
|
Azkenean
|
euskara
bera da kontua. Euskara eta euskalkiak euskara dira biak eta perspektiba hori ez da galdu behar.
|
|
|
Ez, barkatu, erronkariera ez da desagertu, Erronkarin euskaraz egiten dutenak desagertu dira. Euskaraz hitz egiten jarraitzen badugu eta Zuberoan ez badu inork hitz egiten, euskaldunak desagertu dira eta
|
euskara
bera.
|
|
|
Euskara erakusteko lanez gainera,
|
euskara
bera aztertu asmoz lan asko egin zuen. Horren ondorioz, 1975ean euskaltzain urgazle izendatu zuten, bere sarrera ekitaldian «Azentu diakronikoa Eibarko euskaran» lana irakurri zuelarik.
|
|
|
Orokorrean lortu dugu. Beste arazo bat, teknikoki,
|
euskara
bera izan da. Lan teknikoa euskaraz egin ahal izateko arauak, izen zerrendak, eta abar ez daude euskaraturik eta horrek eguneroko lanean hainbat duda eta arazo sortu dizkigu(...).
|
|
|
Adostasun erabatekorik ez da egongo, baina bien bitartean berbakera mota guztiak zehaztu eta zein bere lekuan erabiliz gero ez da gutxi izango.
|
Euskararen
beraren aberastasunaren seinale, euskara bera osasuntsu dagoenaren ondorio.
|
|
|
Adostasun erabatekorik ez da egongo, baina bien bitartean berbakera mota guztiak zehaztu eta zein bere lekuan erabiliz gero ez da gutxi izango. Euskararen beraren aberastasunaren seinale,
|
euskara
bera osasuntsu dagoenaren ondorio.
|
|
|
Gure herrialdean euskarak aurrera egin du milaka euskaltzaleren ahalegin izugarriari esker, horretaz inork ez du dudarik. Baina, euskararen etsaiek ederki dakite heroismoak ezin duela betiko iraun eta ondorioz, ez digute erraztasunik emango
|
euskarak
bere bidea egin dezan amore emango dugunaren esperantzaz. Jai dute.
|
|
|
Pentsatu eta sentitzen zuena suharki defendatzen jakin zuen pertsona dugu Gabriel Aresti, kosta ahala kosta barruan zeramana besteoi islatzen saiatu zen gizona, eta bere izateko era horrengatik, lagun handiak lortu zituen bizitza honetan... baina baita arbuiatu, zokoratu eta iraindu zuenik ere, Angel Zelaietak berridatzi duen biografia honetan garbiki ikus daitekeen bezala. Gabriel Arestiren zenbait poema ikur bihurtu da denontzat, haren hizkuntza ereduak hurrengo belaunaldiak eta
|
euskara
bera markatu zituen, bere adimen kementsuak obra mugarri eta zabala utzi digu. Esatea dago, ahoberokerietan erortzeko arrisku handirik gabe, literaturari eskaini ziola bere bizia," Harri eta Herri" zela.
|
|
|
Benetan jakingarriak kulturaz arduratzen diren arabarrentzat. Eta, nik neuk ere, Arabako Billerlen (Legutio)
|
euskarak
bere gogoa lehen aldiz piztu zion F. Krutwig adiskideari eskaini nizkion. Gure amagandiko Gabon kantak?, 299 orrialdeetan.
|
|
|
Baina ez zen hala izan eta SIVUk bere laguntzakendu eta Euskal Telebistari, edo zehatzago esanda,. Iparraldearen Orenaren? albistegiko taldeari dirulaguntza emateko asmoa izan zuen, egunero zazpi minutuko
|
euskarazko
bertako saioa bultzatzeko, 1992an sortu eta lau pertsonak bakarrik antolatzendutena29 Diogun France 3 Euskal Herriko eta. Iparraldearen Orena, emanaldikotaldeek harreman onak mantentzen dituztela eta batzuetan irudiak zein informazioatrukatzen dituztela elkarrekin.
|
|
|
Baina, eta horietan, medio elebidun horietan?,
|
euskarari
berari eta euskalduneioso bigarren mailako rol mediatikoa aitortzen zaie.
|
|
|
Gutxi darabil egunkari honek
|
euskara
bere orrialdeetan. Sud Ouestek atal bateanbiltzen ditu, batez ere, euskarazko artikuluak:
|
|
|
Egia da, haren ustez, euskararen inguruan, berrikeriarik? eta interes politiko alderdikoirikere ezagutu izan zuela, baina, itxura guztiz, Lauzurikarentzat azaleko eta pasaerakogorrina besterik ez zen hori;
|
euskara
bera, ostera, asmaziorik gabeko herritarrenjatorrizko izan modua. Hortaz, behar izanik, Altxamendu Nazionalaren ideia etaasmoak berak ere zabaltzeko balio zezakeen lanabesa, eta, zer esanik ez, elizkizun etakatekesian erabil zitekeena.
|
|
|
A. Mitxelena iritsi aurretik ere,
|
euskarak
bere status eliztarra antolatu samarturikzeukan etxe horretan, auzotarrekiko harremanetarako. Hasteko, komentuak, berehormak jasotzeko ere, donostiarrekin mota eta maila ezberdineko harremanak izanzituen, eta lan pastoralean ere bai:
|
|
|
Fenomeno komunikatibo hau ez da soilik musikan gertatzen. Euskal komunitateari lotutako historia, arkitektura, pilota, kirola, giza balio,
|
euskara
bera edo bestelako adierazpenekin fenomeno bera gertatzen da. Euskaldunon alderdi kultural batjartzen da zalantzan publikoki, baina sakonean euskal gizakia eta gizartea bera dabenetako ukapenaren subjektua.
|
|
|
nolako hizkuntza, halako mundu ikuskera. Hizkuntzaren barne eragin hori estrukturalismoarenitzalean bereganatu zuen Txillardegik,
|
euskararen aldeko
bere tesiak funtsatzeko; baina, oso oker ez banago, gaur egun ez luke hori dagoen dagoenean onetsiko gureeuskaltzale sutsuak. Nago ñabardura bat baino gehiago egingo lizkiokeela ordukoplanteamenduari:
|
|
|
Alderantziz baizik: hiztunaren subjektibitatea hizkuntzazko sozializazioaren bidean eraikita dagoela, eta, horrenbestez, naziotasunaren sentimenik errotuena
|
euskaran
bertan datzala.
|
|
|
Txillardegiren planteamendua ez baita irizpide kulturalistetanoinarrituriko pentsamendua. Are gutxiago, jakina,
|
euskara
bere bakar gorrian harturik, honen bizi iraupenaren funtsean dauden kariak alde batera lagata, mamitutako burutazio arina. Ez horixe!
|
|
|
N Hara biltzen ziren kea, burdina, erreka eta itsasoa.
|
Euskara
bera ere, aspaldikoa, bertakoen aho zein idatzietan. sHasi dira hangoak, bat batean, euren buruari Mendebaldekoak esaten, mendebaldetik sarri sarri datorren erreka haize hori eragile bizia nahi dutelako. Mendebaldea bera, hortaz, mugalde luzea.
|
|
|
Bi horien izenean maiz eskaintzen zaigun euskal" kultura" horren aurrean, zerbait egiteko premia larria inon bada, Euskaltzaindian da. Hor izan luke zinezko —eta ez itxurazko— habia eta egonlekua euskal kultura anitz eta zabalak, aukera bakarrekoa baino,
|
euskarari
berari bide desberdinak eskain diezazkiokeena. Horretarako, alabaina, Euskaltzaindiak bereganatu behar ditu hizkeraren neurria emateko ardura eta kezka, historiatik, tradiziotik eta lanetik datorkionari eutsita.
|
|
2001
|
|
|
|
Euskarak
bere lekua izan du joan den astean Parisen egin zen Expolangues azokan. Eusko Jaurlaritzak erakusmahai bat paratu zuen eta helduentzako euskararen irakaskuntzari leku berezia eskaini zion.
|
|
|
Lehenago ere euskaraz berba egiten zelako konderrian. " Euskarak bai Argantzunen eta bai Trebiño osoan onarpen handia dauka eta bai euskaraz ikasteko edota
|
euskara
bera ikasteko eskaria Arabako beste edozein lurraldetako bestekoa edo handiagoa da", azaldu zuen Argantzuneko alkateak. Konderriko ia 2.000 biztanleek euskaraz bizitzeko aukerak izateko bidean, pauso bat izango da beraz, aurtengo ikastolen jaia.
|
|
|
Badihardugu, Deba bailarako euskara elkartea da, eta inguruko euskalkia sustatzea du helburu. Bertako herri hizkera aztertu eta indartzeak,
|
euskara
bera aberastuko duela dio elkarteak.
|
|
|
Ezer baino lehen aitortu behar dugu ezen euskararen irakaste hutsa normalizazioaren atal bat dugula; ezinbesteko atala dela esango genuke, ezinbestekoa baitagure hizkuntzaren normalizaziorako, gutxienez,
|
euskara
bera ezagutu eta menperatzea.
|
|
|
Arestian esandakoaren haritik tira egiten badugu, berehalaxe ohartuko garaikasgelaren mugak hautsi egin behar direla, eta ikastaldea txertaturik dagoeningurunearekin harreman estuetan lan egin behar dela. Etorkizuneko euskaldunaden gure ikaslea bertan biziko delako, ingurune horretan bertan bizi direnekin komunikatuko delako eta
|
euskara
bera komunitate horretan dagoelako. Ikastaldeareningurune hurbiletik taldera eta taldetik ingurune hurbilera, zubiak luzatu behardira, ikas prozesuaren hastapenetatik ohitura komunikatiboak sortzen hasteko.Jarduera honek ikaslea eta euskal hiztuna harremanetan jartzea du helburu, batetikikasleak hiztunak ezagut ditzan eta haiekin ohitura komunikatiboak sortzenhasteko, eta bestetik euskal hiztuna ikaslearen ikas prozesuaz jabe dadin eta lagundiezaion.
|
|
|
Errealismoa iristea ez legoke euskal idazlearen esku euskararen baliotasunsoziala segurtaturik ez dagoen bitartean, alegia,
|
euskara
bera erreala ez deno.Lasagabasterren tesi bakhtiniarrari jarraikitzen bagatzaizkio, eleberriaren ezaugarrinagusia, bere berezitasuna egiten duena, errealitatearen aniztasun sozial, linguistiko nahiz ideologikoa islatzeko gaitasun polifonikoan datza. Horrexegatik esandaiteke ohiturazko eleberria, zeinen arketipoa Txomin Agirreri zor baitiogu, errealitatean aurkitzen diren osagaiez harilkatuta egonagatik ez dela errealista.Kresalaren egileak hauxe diosku hitzaurrean:
|
|
|
Hortik XX. mendekoeuskal eleberrigintzaren arazo nagusia: nola idatzi euskaraz
|
euskara
bera euskalerrealitatearen zati gutxitu bat baizik ez denean?
|
|
|
Elustondo, M. A. (1998): . Nazionalista ez denak
|
euskara
bere egin behar du?, Argia 1673,, 20 (Elkarrizketa).
|
|
|
Egia esan, berdin dik zer aldarrikatzen den," Basta ya"," Presoak kalera"," Autopistan peajerik ez" edo" Gora San Fermin", kontua eslogan bat edukitzea duk, bestela herri honetan jai daukak. Uste diat alde horretatik
|
euskara
bera euskaldunak baino askoz argiagoa dela, ze eslogana esateko berezko hitza, badakik, leloa duk. Eta begiak ireki besterik ez zegok zeharo lelotu garela konturatzeko.
|
|
|
Hona oraindik beste bat. Badirudi gure gramatikariek,
|
euskara
bere berean aztertu beharrean âeta zenbat eta erdalkeriaren etsaiago, orduan eta areagoâ, ez dutela beste kezkarik erdal kategoriak euskaraz nola adieraz daitezkeen azaltzea baizik. Oraindik orain idazten zuen, esate baterako, Umandik6, Aita Omaetxebarriaren7 iritziak zuzenduaz:
|
|
|
euskarazko hitz elkartuak eta erakarriak" ziodunak" izatean (motivés), alemanez gertatu ohi den bezalatsu. Horrelako hitz bakoitzaren elementuek eta elementu horien antolabideek
|
euskaran
bertan dute oinarri eta gaurko euskaldun batek uler ditzake horrexegatik, nahiz sortu berriak izan. Inguruko erdarek, berriz, bestetandik harturikako gaiez, antzinako hizkuntza batetik edo bestetik?
|
|
|
Hori euskaraz baino erdaraz hobeki adieraz daiteke, guk erabiltzen dugun euskaraz hitz jokoak âHiribarrenek erabiltzen zuenean, bai, O mihi ederrena, hasteric gabea! ...ene lengua", hizkuntza bera ezin mintza daiteke, hizkuntza hori darabilten hiztunak mintzatzen dira, eta hiz  kuntzak ez du bere buruari laguntzeko eskurik eta hizkuntzak horrexegatik beragatik ez du inoren premiarik, premia dutenek hizkuntza hori dakitenak dira edota hizkuntza hori erabiltzen dutenak; beraz, beti hizkuntza diogunean hiztuna sartu nahi dugu; ez, esate baterako, gure kasuan,
|
euskara
bera, euskalduna baizik.
|
|
|
|
Euskarak
bere tamaina hori dela medio ez du gehiegizko hedadurarik izan, ez lurrez ez hiztunez eta ez literatura obrez ere. Nolabait esan, gure artean paperera pasatzen garenean, esan nahi dut (badakizue, orain  tsu arte, joan den mende arte, gizonak ez du biderik izan papera edo tinta edo antzeko zerbait ez baldin bada, esaten zituenak edo esan nahi zituenak gordetzeko, tomateak potoan sartuta gordetzen diren bezala gorde  tzeko), joan den mendeetatik datozkigun lekukotasunak gehienbat lekukotasun idatziak dira, paperetan daudenak; eta paperetan âhori garai horietako paperak erabili behar izan dituenak ongi baino ongiago daki eta gehienetan damuz ikasten duâ euskara ez dela gehiegi ausartzen, ez dela gehiegi aurreratzen, euskara beti atzera samar gelditzen dela.
|
|
|
Lurreko lohiez gatzatuak eta mamituak daude lurreko gauzak oro.
|
Euskarak
bere garbitasun hartan iraun zezakeen Paradisuko hizkuntza zeino, baina Lur paradisua utzi genuenez gero, han nonbait, Phison, Gehon, Tigris eta Euphrates ibaien inguruan?, maiztu, zarpaildu eta lohitu beharrean aurkitu da, dirua eta janzkiak bezalaxe. Horrela izango da aurrera ere, biziko baldin bada.
|
|
|
Beraz, euskara batzaile da, alde batetik, eta bereizgarri, bestetik. Nik ez dut uste, egia esan, Lizardik hor, hitzak bortxatu gabe, Zelaietak dioena bete betean esan nahi duenik, honena("
|
euskara
berak lotzen du euskal gizarteko unidade bakoitza") zuzen hartu badut: " unidade bakoitz" horrek, alegia," bat izateko duten lotura bakarra" edo adierazten baldin badu.
|
|
|
Larramendik, adibidez, besteek baino gorago zeuzkala jarriak begiak:
|
euskararen
beraren ongia eta hobekuntza nahi zituen, jakinaren gainean nahi ere, euskararen bidez egin behar zen erlijio irakaskuntzaz kanpo, zein ere ardura handikoa zen irakaskuntza hau.
|
|
|
Lan hori, orain,
|
euskarari
berari zor dio. Bidea hain ederki dakienak ez du noski gidari beharrik.
|
|
|
Ez zeukan, noski, gipuzkera gogoan, edo ez zeukan gogoan soil soilik, Larramendik,
|
euskara
bera baitzuen begiz joa: ez zegoen, ordea, euskalkirik gabeko euskararik eta dialektoak, bestalde, ez dira noraezean (ikus Grezia) hizkuntzarentzat kaltegarri.
|
|
|
18 Hor sartzen dira harako izan, izaera, izate, den dena dena da haiek eta horien gisakoak. Poesian
|
euskarak
berak ez ezik, erdarak ere izan dezakeen eskuaz bestetan mintzatua naiz," Gabriel Arestiri" izena zeramaten lerro batzuetan: Egan 1964, 157 Lizardiren poemak eta gero aipatuko dudan Axularren pasarte bat (Lk.
|
|
|
Elkarlan honen atari gisa behar zirela eta, orrialde batzuk eskatu dizkidate gaiaren,
|
euskara
bera hain zuzen ere, aurkezpenerako. Ongi baino hobeki antzematen nion egitekoaren arriskuari, alferlana zedin beldurraz gainera:
|
|
|
Eraginok, jakina, ez zuten beti nondik norako berdina izango: babesle gotorrak dituen iritzi zabalak dioenez,
|
euskarak
bere kutsua utzi du gaztelaniaren eta gaskoiaren fonetika bilakaeran, hizkuntza erromanikoen familian duten berezitasunean9.
|
|
|
Azken azkena, Nafarroako Gobernuak Durangoko Euskal liburu eta Diskoaren Azokan parte ez hartzeko harturiko erabakia da. Nafarroako administrazioaren langile hautaketetarako prozesuetan alemanak
|
euskarak
berak baino puntuazio gehiago merezi izatea, edo gero eta administrazio gutxiagotan lanpostuaren profilean euskalduna ere izatea ez eskatzea, harritu eta tristetzeko moduko berri txarrak dira.
|
|
|
Gogoz menderatua izan den herri batean, agintea eta agintarien errespetua dogma gisara irentsi behar izan duen herri batean, boterearen eta boteredunen eskutik datorrena onetsi egiten da. Zuberoako Herri Elkarteak
|
euskarari
bere lekua ematea erabaki duenez, zuberotarrek ontzat jotzen dute. Hori bezain sinple da... eta hori bezain korapilatsu ere aldi berean.
|
|
|
Gehienen iritziak, ordea, sakabanaturik ageri dira: euskara batua euskarari egin zaion atentatua da, euskalkien heriotza ekarri du, euskararen pobretzea; euskara batuarekin
|
euskarak
bere balioa, berezitasuna, genioa eta aberastasuna galtzen ditu. Komunikaziorako ere ez du balio, ulertezina denez.
|
|
|
euskararen aldeko apustu garbia eginez, adibidez, euskaltzale berdin abertzale ekuazioaren ordez euskaltzale berdin euskara zale ekuazioa kontrajarriz. Erosoagoa zaie, ordea, ustez kontra dutenen jokoari segitzea,
|
euskararen
beraren eta euskara denon bizitoki egin nahirik gabiltzanon kaltean. Gauzak horrela, ez naiz batere harritzen euskararen aurkako eraso horiek azken bi urteotako kontua izatea, beren agerpenik gordinenean behintzat.
|
|
|
Ahalegin berezia egin behar dugu alderdi ez abertzaleen artean
|
euskarak
bere onarpena eta lekua izan dezan aukera guztiak bilatzen eta bultzatzen. Nahiz eta hasieran oso emaitza txikiak lortu, ezinbestekotzat daukat bide hori urratzen saiatzea.°
|
|
|
Hau areagotu egiten da gainera
|
euskara
bera hainbat eta hainbat esparrutan, hezkuntzan, lan munduan... urratsak ematen ari dela ikusten duenean. Baina batez ere, gizartearen gehiengoak euskararen aldeko eta euskararen normalizazioaren aldeko apustu garbia egiten duela jabetu direnean.
|
|
|
Erasook badute halaber zeharkako beste eragin kezkagarri bat. Bigarren ondorioa, beraz,
|
euskara
bera eta euskararen alde diharduten talde eta elkarteak kriminalizatuz, euskararen aldekoak diren edo behar luketen hainbat jarrera, zer gertatuko beldurrez, epeltzea eta neutralizatzea da. Alegia, jadanik mehatxutan soilik ez, baizik eta zigor neurri konkretutan bilakatzen ari diren adierazpenen bidez, erakunde publiko, pribatu zein norbanako askoren ekimenak apaldu edota moteltzeko joera eman liteke, beren jarduerak izan ditzakeen irakurketa politiko etajudizialaren beldur.
|
|
|
Bistan da egin beharrekoak direla, baina bistan da, halaber, estrategikoki Espainiako Estatuaren irabazia dela:
|
euskara
bere txokoan; aurrerapiderik ez; normalkuntzarik ez.
|
|
|
Aldiz, euskara, egun ere, gizarte honen sektore batzuentzat arrotz eta ezezaguna da, borroka eta iraultzaren eramaile soila. Arroztasun hori hurhurrekotasun bihurtzen ez dugu jakin,
|
euskara
bera erakargarri egiten asmatu ez dugun ber. Euskara abertzaletasunaren aldetik lerratua bizi ohi da oraindik ere. Bistan da, bestalde, abertzaletasun hori garaitzeko eta gainditzeko tenorea agerikoa izan denean, aurkakoek erakutsi duten nahia, abertzaletasun horrek beretzat hartu dituen euskal nortasun zantzuak —besteak beste, euskara bera— erro errotik deuseztatzeko.
|
|
|
Besterik da, ordea,
|
euskara
bera, inorena ez dena, gizartearen barnean zalantzan jartzea, ustez euskara ez delagiza rte honen nortasun zeinua. Horretan dihardutenak, nire aburuz, legearen kontra ari dira eta gizarte honek behar duen barneo reka hausten dute.
|
|
|
Azal dezadan puntu hau, inork uler ez dezan ulertu behar ez duena. Euskalgintzak esparru erkideak behar ditu, abertzaleek zein ez abertzaleek lantzeko modukoak,
|
euskara
bera izan dadin euskalgintzaren eustarria, horretan diharduenaren ideologia zeinahi ere izanda. Abertzale direnek euskalgintzan jardun ahal izango dute, Euskal Herria osatzen dutelakoan.
|
|
|
Dinamika hauen bidez, orain arte bateratzailea izan den
|
euskara
bera ere konfrontazio tresnatzat hartuta, gizarte sektore inportante bat euskararen kontra jarritakoan, urteetako lanaren emaitza den berreuskalduntze prozesuagelditu eta atzera eginaraztea da helburua.
|
|
2002
|
|
|
Irurok euskalzale be, baiña ostera, neurri ezbardiñetan. Lenengoa zaarregi egin barik il zan, baiña euskera ao miñetan eta bere luma zorrotzean erabillela; bigarrena asi bai egin zan asi, joranez atan be, baiña beste arlo batzukaitik utzi egin eban
|
euskerea
bertan beera, geienbat. Azkue gurea, Jaungoikoak emondako urte luzeetan egundo etenik egin baga langille ta euskera maite sutsu agertu izan zan beti.
|
|
|
Bai, Lauaxetak garbizale izan guran joran lar erabili ebala esan izan da. Horraitino, haren lana literaturako eder maila goragokoan jarri izan ez bada, zertu gura eban lana burututeko
|
euskerea
bere menpe ez eukalako izan zan; erreminteagaz egokiro baliauterik ez
|
|
|
Gipuzkoako hegoaldean egoteak unibertsitaterik euskaldunena bilakatzen lagundu du, bai ikasleen aldetik? %70k zerbait ikasten zuteneuskaraz 2000 urtean?, baita irakasleen artean ere?% 67k klaseren bat euskarazematen zuten eta kredituen %46 eskaintzen dira euskaraz47?. Ikastetxeen aniztasunak, ordea, eragin nabarmena eduki du
|
euskarak
bertan duen tokian. Bestalde, enpresen eskaerek ere baldintzatu du euskararen garapena erakunde horretan.
|
|
|
Lehenmailako irakaskuntza euskaraz azaldu behar zelakoan ere bazeuden. Baina gutxiizan ziren unibertsitateko lan hizkuntzetako bat
|
euskara
bera izan zitekeelapentsatu edo defenditu zutenak. Halñ, 1932 urtean Madrilgo euskal ikasleekargitaratutako liburuan, Pedro Laskibar eta Telesforo Uribe Etxebarria izan zirenideia horren defendatzaile sutsuenak eta kasik bakarrak (Ikasbatza, 1932:
|
|
|
izango den unibertsitatea bilatzen ari garela, kultura unibertsala etaikerkuntza ere bultzatuko duena. Argi dagoenez, Santamariak aldarrikatutako bidehorretatik abiatu nahi dugu, are indar handiagoz, gainera,
|
euskarak
berak bideluzea egin baitu ordutik hona, praktikan eta benetan unibertsitate premietaraegokituz. Hortaz, gaur egun, euskararen gaitasunarena ez da zalantzan jartzen dengaia; eztabaidatzekotan, euskararen erabilera normala beste hizkuntzen erabilerarekin nola konbina daitekeen zehaztea da eztabaidagai, beti ere pentsatuz egunerokojardunean euskaraz buruturiko ekintzei beste hizkuntzen bidez kanporako proiekzioa nola eman diezaiekegun, edota inguruko unibertsitateetako irakasleekin etaikertzaileekin esperientziak nola truka ditzakegun eta zer nolako harremanak izanditzakegun.
|
|
|
Isolatuak ikuspuntu linguistikotik begiraturik, eta erabiltzaileen kokapen geografikoagatik.
|
Euskara
bera da talde honetako lehen azpitaldekoa, bere hizkun tza familia non duen ezagutzen ez duen horietakoa baita. Bigarren azpitaldekoak dira Alpe mendikatearen hegoaldean gelditutako aleman hiztunak, Tirol hegoal dean, edo Aostako haraneko walser hiztunak.
|
|
|
Besterik da etxekoak euskaldunak izaki, etxean normalean euskara erabiltzen baldin badute eta erabiltzen duten
|
euskara
bera ere landua baldin bada. Umearen sortzeari eman zaio euskara eredugarria.
|
|
|
Zer gertatzen zaio orduan ume euskaldun horri? Eskolan erdara ikasteaz gain,
|
euskara
bera ere toki berean ahultzeko arriskua duela. Hasteko, ez du aparteko ahaleginik egin hizkuntza ikasteko.
|
|
|
Joera hau baldin bada, zuen belaunaldia nagusitzen denean, ez dakit gai izango zareten guk zuei transmititu nahi izan dizueguna zuek zuen ondokoei pasarazteko. Eta kezka hori desagertzen baldin bada,
|
euskara
bera arrisku handian dago. Honen erakusgarri da Sarako herrian ere, Axular handiaren herrian, euskal mezarik ez izatea egungo aste bukaeretan.
|
|
|
Honen erakusgarri da Sarako herrian ere, Axular handiaren herrian, euskal mezarik ez izatea egungo aste bukaeretan. Nik hor ikusten dut benetan euskararen arriskurik handiena, alegia, euskarari orain arte eutsi baldin badiogu gure nahi berezi horri esker eutsi diogula neurri handi batean, baina nahikari hori desegiten bada,
|
euskara
bera ere desegingo dela. Kontua larriago izango da, gainera, jendea euskararen kontrako jarrerak hartzen hasten baldin bada.
|
|
|
Bai, urrunago joan gaitezke: kontua da zaila dela zehaztea noiz, euskarari aurpegia garbitu nahirik,
|
euskara
bera garbitzen dugun baina" garbitu" ren bigarren adierarekin, zeren bide horretatik ere etor baitaiteke hizkuntzaren hiltzea. Komunikazioa baldin bada gure ardura, egin dezagun denek ingelesez.
|
|
|
Harritzekoa egin zait, bide batez esango dut, euskal aditzaren morfologia konplikatuaz hitz erdirik ez esatea, hori bai baita benetan ematen den informazio alferra gehienetan, lekua hartu, mingaina trabatu, burmuina berotu eta komunikazio mailan deus ere gaineratzen ez duena, baina bakean utziko dut kontu hori. Badakizu, aitaren egin gabe eta arnasa sakoneraino hartu gabe esan ezin diren horietakoak," bazeniezazkigukete"," geniezazkinakeen" edo" zentxezkidakete" bezalakoak, aski kuttunak
|
euskara
bere maneran adindurik ikasi dutenentzat, eta" artezki eta zuzenki gauzak deklaratzen dituztenak hain manera ederrean, euskara abila, antzatsua eta zuhurra baita aditzaren propietateetan", holako zerbait esaten zuen Etxeberrik, gauza hauek ezin sinetsizkotzat direla euskaraz ez dakitenentzat.
|
|
|
Nola adierazi bazka gauza bat dela eta janaria beste zerbait? Horiek, ikusten denez, ez dira Euskaltzaindiaren arauak,
|
euskararen
beraren arauak baizik. Eskuko itzulgailua esatea arruntegi eta baldar egiten zaio baten bati eta horregatik itzultzaile mugikorrak jarriko du hitzaldietan esaten dena ulertzeko ematen dizuten tresnatxo horren azpian.
|
|
|
Halako jarrerek zerbait erakusten badute hau da: euskararen alde omen dauden batzuk ez daudela euskararen alde, baizik zinez eta benetan euskararen sinboloa modu batera erabiltzearen alde, eta hortaz, euskararekin zuzenean zerikusirik ez duen beste zerbaiten alde edo kontra, halako gisaz non
|
euskara
bera bigarren mailan uztea nahiago baitute. Beraz, batzuentzat euskara bigarren mailan gelditzen da, itxurak egiten lasterka baldin badabiltza ere, beste interes arrotz batzuek menderaturik baitabiltza korrika.
|
|
|
ematen direnean ere Koldo Zuazok berak salatzen duen hizkera horretan ematen dira, euskarri ortopedikoan oinarritzen den hizkeran, eta hola ez da modurik hizkuntzaren pasarazte naturalik egiteko. Horregatik ez dugu zuzentzen neurri handi batean, kontu horietan
|
euskara
bera egiten ari garelako gure eguneroko jardueran oraingoz, erabileraren erabileraz eta nekea dela neke. Lana izango dugu hor zuzenketak bideratzeko orduan, guk geuk ez badugu argi zer esan behar dugun eta idazle bakoitzak, hiztegi bakoitzak edo itzultzaile bakoitzak, nork bere proposamena egiten badu norberaren iritziak agintzen baitu beti holakoetan.
|
|
|
|
Euskararen
beraren batasunaren hauste sinbolikoaonartu da bertan. Pegenaute eta enparauak Frantzia eta Congoko, edo Frantzia eta Quebeceko adibideekin ausartu dira euskararen mapa ezberdinak egin behar direla justifikatzeko.
|
|
|
Eta hori onartu du Euskaltzaindiak. Ezkerreko eskua behar dela esango dute euskaltzainek, zubiak ezin direla hautsi, baina oinarrizko arauetako bat,
|
euskara
bera ez politizatzea, hori bai hautsi egin delakoan nago.°ausa rta. Ausardia eta jakituria behar baita era horretako lan kritikoa egitearren.
|
|
|
Erronka handia da hizkuntz eskubideena, Euskal Herrian nola Euskal Herritik kanpo ere.
|
Euskarak
bere lurralde historikorik gehienean ez du aitorpen ofizialik, eta duenean ere egoera aski nahasia du.°
|
|
|
Gure gizarteak bereziki irakaskuntzan euskara erabiltzearen alde ahalegin izugarria egin ondoren, nekez uler eta onar liteke irakasteko eskaintza goreneko mailan etetea. Bestalde,
|
euskarak
berak kaltea hartuko luke unibertsitatean ere erabilia izatera iritsi ezean, bai bere ospean, bai komunikazio tresna gisa.
|
|
|
Soilik egindako lanagatik UEUk luke administrazio publikoaren babes eta bultzada handiagoa. UEUk hautsi du K. Mitxelenak aipatzen zuen ghettoa eta erakutsi du
|
euskaratik
bertatik ere unibertsitatea egin daitekeela. Unibertsitateetako euskararen normalkuntza politiketan sakondu beharra dago, irakaskuntza telematikoaren eremu hasi berrian berezko antolakuntza posible ote den aztertu beharra dago, titulazio propioetan euskarazko eskaintza bateratua eraiki behar da, baina, batez ere, orain artean egindako lana metatu, ditugun baliabideak banatu eta bilgunea sortu.
|
|
|
Atzera begira guztiz bestelakoa da orduko eta oraingo unibertsitate egoera, bai unibertsitatearen beraren egoeragatik baita
|
euskarak
berak bertan duen estatusagatik ere. Sei unibertsitate ditugu orain Euskal Herrian, bertan errotuak eta gizarte ospe adierazgarrikoak.
|
|
|
Bestetik, aurreko egoerarekiko aurrerapausoa izanik ere, elebitasunaren planteamendu ofizialaren mugak epe ertainera argi dira, ezinezkoa baita gaztelania edo frantsesa bezalako estatus internazionaleko hizkuntzak egoera minorizatuan dagoen euskararekin batera, bata bestearen ondoan egoera orekatuan bizitzea. Euskarak iraungo badu, bere hizkuntza eremuan hizkuntza nagusi izatera iritsi behar du, baina argi dago era berean euskaldunok euskaraz aparte beste hizkuntzak erabiltzeko gauza izan behar dugula, bestela
|
euskara
bera ere arriskuan bailegoke. Lortu nahi duguna, beraz, bi elementu hauek uztartzea da, hots:
|
|
|
Lortu nahi duguna, beraz, bi elementu hauek uztartzea da, hots: alde batetik,
|
euskarak
bere hizkuntza eremuan behar duen garapen osoa lortzeaeta, bestetik, beste hizkuntzen ezagutza eta erabilera beharrezkoak erdiestea. Hori lortzeko era bakarra eleaniztasunaren eskutik dator.
|
|
|
2. AEK ren iritziz, euskal unibertsitatea guztiz onuragarria izango litzateke euskal irakaskuntzaren eta
|
euskararen
beraren normalizazioa lortze aldera. Goian aipatzen direnabantaila guztiez gain, AEKren ikuspegi espezifikotik begiratuta, bestelako onurak ere topatzen dizkiogu:
|
|
|
Egia da arlo juridikoan arazoak egon daitezkeela, baina
|
euskarak
bere premiak ase behar ditu eta horretarako beharrezko egokitzapenak egin dira.
|
|
|
Zein puntutan dira euskal unibertsitatea eraikitze bidean talde eta ekimen hauen guztien ahalegin eta aurrerapenak? Euskaraz arituko den unibertsitate bezala definituz gero euskal unibertsitatea,
|
euskarak
berak pairatzen dituen ezintasun eta trabekin gehi euskal unibertsitateaeraikitzeak dituen oztopo eta zailtasun guztiekin egiten dute topo aipatutako ekimen hauek. Bizpahiru besterik ez ditugu aipatuko.
|
|
2003
|
|
|
Beti izaten omen da norbait buruan zer edo zer idazten dugunean, eta nahiz hori ukatzen duenik ere ezagutzen dudan, «Basarri»k behintzat ordukoan bazuelakoan nago, zeren jarraian honakoa zioen: «Arrazoi du gure izkuntzalari jakintsuenak,' Xenpelar' en'
|
euskerak
beretzat eztuela balio dionean. ' Xenpelar' en' euskerak, ordea, millaka eta millaka euskaldunentzat balio izan zuen, eta ala balio du oraindik ere.
|
|
|
Pentsa nolako arazoan sartzen garen gu! Hasteko, ofizialki Gobernuak hiru kategoriatan dauka eredututa irakaskuntza, eta A motakoak
|
euskara
bera ere ez du ia kontuan hartzen... Elkarrizketetan oso garbi ikusten da An, Bn edo Dn dabiltzanek nola oso desberdin arnasten duten.
|
|
|
Astearen hasieran ustez etakide izatera hel zitezkeen pertsona batzuk harrapatu eta astearen erdian «Egunkaria» itxi eta jende gehiago atxilotu zituztelako. Esan beharrik ez dago Madrileko esatariak asmatu egin zuela izenburuarekin, astea beltza izango baitzen ETArentzat, harrapaketengatik, batetik; eta, bestetik, «Egunkaria»rekin batera
|
euskara
bera irteten zelako kalteturik, eta ETAren ikurretako bat euskara da, jakina denez. Euskarari erasotzea, beraz, ETAri erasotzea da.
|
|
|
Euskaldunei zerbitzu publiko elebiduna eskaintzea, alegia». Demoek SNCFa hartu dute aldarrikapen eremurako, baina erronka SNCFetik haratago doa, euskararen erabilpena zerbitzu guztietan zabaltzea dute helburu: «Ez gara geldituko
|
euskarak
bere tokia izan arte, eta xede horretan oso inportantea da SNCFaren aurkako borroka irabaztea. Erronka hau irabazi ezean euskarari lekua itxiko zaio leku publikoetan.
|
|
|
Euskarazko produkzioa ez da, bistan denez, merkatuko legeak adierazten duen konpetentziatik aparteko burbuila. Manera batean ez bada bertzean, bizi dugun mundu honetan konpetentziak baldintzatu egiten du kasik den dena, eta euskarazko kultur produkzioa zein
|
euskara
bera ere, ez dira fenomeno horretatik aparte gelditzen.
|
|
|
Egileak, bestalde, Filosofia irakasten du EHUn, eta orain arte gai horren inguruko saioak idatzi izan ditu batik bat. Baina azken lan honetan poesia aukeratu du barruan bueltaka dabilzkion kezka kontraesankorrak azaltzeko, ama hizkuntza gaztelania eta amaordea ingelesa izan arren,
|
euskara
bere maitalea duen gizon honek. Eta ezer baino lehen" munstro" hitzak hiztegian dauzkan adiera guztiz bestelakoak jasotzen ditu zehatz mehatz, bere burua aurkezterakoan xehetasun hauek agerian uzten dituen Ignazio Aiestaran Urizek:
|
|
|
Bizkaiera hotsegin gogor lau haizeta...
|
Euskaran
bere pare gaur askorik ezta."
|
|
|
Ez sarritan, lantzean behin baino ez. Egia da, bai, gure Bilbo Herri Irratian
|
euskerea
bere leku estu laburra lortzen hasi zanean gorago esan dodanez, Julián Olazabalaga izan zan honetan aurrelari eta bultzegile, neuri be laguntza apurren bat eskatu eusten.
|
|
|
Ondasunon artean, jakina,
|
euskerea
bera ederrena, gorengoa, baina ez bakarra. Lora bikain hori baratze jori baten erne, hazi ta bizi da, euskal gogoaren frutu gozoa izanik.
|
|
|
Don Karmelori eskatu jakon, bere idatziei osotasuna emoteko biografia antzeko bat idazteko:
|
euskerea
bere bizitzan zer izan dan azaltzea. Bildu diran ganerako lanak bitarikoak dira:
|
|
|
Irakaslea beti da ikasle, eta nik neuk be ikasi neban, halakoren baten,
|
euskerea
bera be bazala gai euskal gaiak aurkeztu, aztertu eta irakasteko. Gainera, Orixeren lan bat irakurri neban, euskal literaturearen kondairari buruz egina:
|
|
|
Esan beharreko gehiena esanda dagoala uste dot. Apurkaapurka
|
euskereak
bere lekua egin eban Derioko Seminarioan:
|
|
|
Eta gero, euskera ikasten hasten bada, bere burua ezjakin eta motel ikusten dau, erdi lotsatuta. Euskaltzale sutsua bada, ahaleginduko da, harenbaten, zulo hori ahal danik eta bizkorren beteten; baina badaezpadako zaletasuna badauka, bere ezjakinaren errua
|
euskereari
berari egotziko deutso eta ez dau aurrerapide handirik egingo. Horixe da, behintzat, nik Seminarioan ikusia.
|
|
|
Kili Kili aldizkariak bere" osaba" handitzat izan dau beti Don Klaudio. Beste eleiza batzuetan be
|
euskereak
bere burua agertzen eban, lantzean behin, ez neke ta eragozpen gitxigaz, euskaltzale batzuen eraginari ta ekinari eskerrak: katekesia, lehenengo jaunartzeak, hiletak, lehenengo barikuak, eta abar.
|
|
|
Hori ondorioztatzen da Bakaikoak Monrealen ahalegin pertsonalaren inguruan egindako goraipamenetik, «Nik Goio Monreal salbatu egiten diat. Unibertsitatearen mugak bere gainetik baizeudek»100 Mitxelena bera izan zitekeen haietako bat; gogora dezagun, 1982ko urtarrilaren 15ean, hots, negoziazio prozesu horren hasieran, UEUren kontra idatzitakoak Deia n101 Mitxelenaren ustez, UEU Ezker Abertzalearen adarra zen; baina baziren beste asko, unibertsitatean bertan, alderdi politikoetan eta Madrileko gobernuan, ez bakarrik hori,
|
euskara
bera irakaskuntzarako baliagarria ote zen zalantzan jartzen zutenak eta euskara eta politikaren nahasketa Monrealen aurkako salaketa moduan erabili nahi zutenak. Dena den, harrigarria da Monrealek erakutsitako zurruntasuna, EHUk ezin ziola beste erakunde bati ordaindu defendatzean.
|
|
|
lehenengoan UEUk egindako lana goraipatu zuen:
|
euskarari
bere lizuna kendu, irakasleak eta testuak prestatu eta euskal munduko beste erakunde batzuk izan ez zuten irekitasuna erakutsi, edonori ireki baitzizkion bere ateak. Bigarrenean, aldiz, etorkizuna izan zuen abiapuntu.
|
|
|
Bandresek (UEUkide historikoa eta antolaketa lanetan ari zena) Donostiako eta Iruñeko ikastaroen arteko desberdintasunak azpimarratu zituen. Haren ustez, UEUren helburua
|
euskara
bera zen, «euskara gaitzea hizkuntza moderno bat izan dadin», eta bide horretan «UEUk badu zereginik oraindik»; Donostian, aldiz, hizkuntza tresna zen, ezagutza zientifikoa zabaltzeko, beste hizkuntzen parean91.
|
|
|
Orain arte aipatu ez ditugun unibertsitateetan ez zegoen urrats handirik eginda, euskararen arloan. Deustuko Unibertsitateari dagokionez, Euskal Filologiaren eta Teologiaren zati bat egin zitezkeen euskaraz (nahiz eta klase guztiak ez izan euskaraz); eta Soziologian eta Zuzenbidean ere ematen ziren zenbait klase euskaraz94;
|
euskara
bera ere irakasten zen Deustun95 Nafarroako Unibertsitatean ere irakasten zen euskara, kasu honetan Diputazioak lagundutako katedrari esker?. Ipar Euskal Herrian, 1980 urtean eratu zen Euskal Ikasketen Unibertsitateen arteko Departamendua, Baionan.
|
|
|
Berezitasun ugari izan zituen 1981eko UEUk: Bertsolaritza ikastaroa (lehen aldiz jasotzen zuen bertsolaritzak horrelako trataera, bertso eskola eta azterketa unibertsitarioa uztartuz); Zuzenbidearen itzulera UEUra; euskarazko irakaskuntza finkatzeko kezka diziplina desberdinetan (Filosofia, Matematika eta Historia);
|
euskara
bera hobetzeko ahalegina (B titulua, Glotodidaktika, Alfabetatzea); ikastaroen izaera praktikoa indartzea (irteerak eta laborategiko lana) eta diziplinartekortasuna bultzatzeko ahalegina, (Zuzenbidearen eta Ekonomiaren artean, Filosofiaren eta Linguistikaren artean eta Fisikaren eta ingeniaritzaren artean). Hurbildutakoen artean zenbait kritika egin ziren gehiegizko espezializazioaren aurka, UEUk unibertsitate klasikoaren eredua estuegi jarraitzen zuelako.
|
|
|
Espresuki aipatzen zen deialdian gerra-aurreko Euskaltzale Bazkuna, Eusko Ikaskuntzaren eta elkarte berrien artean lor zitekeen lankidetzaren adibide moduan, Bazkunak askatasun osoa izan baitzuen nahi zituen lanak egiteko106 Horrez gainera, behin behineko buruzagitzan Martin Orbe bera eta Euskaltzaindiko eta Arantzadi elkarteko ordezkariak egongo zirela proposatu zen. UEUren zuzendaritzak, ordea, ez zuen onartu gonbitea, Eusko Ikaskuntzak ez zuelako
|
euskara
bere lan hizkuntza bilakatu107.
|
|
|
Lehenengo mailako irakaskuntza euskaraz azaldu behar zelakoan ere bazeuden. Baina, gutxik defendatu zuten unibertsitateko lan hizkuntzetako bat
|
euskara
bera izan zitekeela. Euskal Esnalea elkarteak, Donostian, euskarazko zenbait hitzaldi antolatu zuen, 1920ko hamarkadaren hasierako urteetan, eta horrela frogatu zuen euskara goi kulturaren hizkuntza izan zitekeela.
|