|
2000
|
|
|
"
|
EUSKARA
ERE PRESO"
|
|
|
aldatzea. Gazte ikusle horiek dira beraz, orain ohitura hartzean presioa egingo dutenak noizbait zinema
|
euskaraz
ere eskain dezaten.
|
|
|
" Ez da hain erraza" baina, momentuan gozatu ez ezik, gogoeta ere piztea lortzen duen horietakoa dugu. Komertziala (zentzu onean) izango da
|
euskaraz
ere. Amodioa zabu batean kulunkan egotea bezalakoa dela dio Kike protagonistak, hasierako zirrara gehiegi luzatuz gero, zorabioa eta goragalea sortzen duela; hiru hilabeteko liluraldia baino ez dela, eta munduan laranja erdi asko dagoela.
|
|
|
Baina itzulpenak dira.
|
Euskaraz
ere gero eta klasiko gehiago itzultzen ari da. Horien eragina gehiago nabari da idazleengan irakurleengan baino.
|
|
|
Lehendakaritza Departamentuak sindikatuei aurkeztu dien foru dekretuaren zirriborroak aurrera egiten badu, murrizketak egingo dira administrazioaren euskararen erabileran. Besteak beste, argitalpenetan
|
euskara
ere erabiltzeko dagoen araudia eta euskara erabiltzeko derrigortasuna kendu egingo lirateke. Era berean, euskarak" ofizial" titulua galdu eta" koofiziala" litzateke aurrerantzean.
|
|
|
Franco hil ostean herri honetan ilusio berrien garai bat bizi izan zen eta bertsolaritzan ere bai. Baita
|
euskaran
ere, eta euskararen biziberritze nahi horrek bertsolaritza prestigio maila oso handira eraman zuen, halako mitifikazio moduko zerbait ematen da. Bertsogintzako ekarpenaz aparte, Amurizaren ekarpen garrantzitsuetako bat, mugimendu sozial bat artikulatzen hasteko ekarpenak egitea izan zen:
|
|
|
Ez nekien. " Carla" n muturreraino eramanda daude bai gaia eta baita
|
euskara
ere. Muturreraino eramanda, nik neuk esperimentatzen dut gauza asko.
|
|
|
Orain 10 eta 11 urtekoen txanda da. Batzuk gazteleraz ari dira, baina
|
euskara
ere entzuten da. Bihar Euskal Herriko beste erpinera joan behar dugu, Iparraldera, eta gaurkoz gureak egin ditugu Basaurin.
|
|
|
Azkenik, aditzera eman beharra dut, giza eskubideen alde oso erabilgarria den liburu bat badela, 1981ean Unescok argitaratua eta geroztik hamasei hizkuntzatara itzulia;
|
euskaraz
ere 1999an Bilboko Unesco Etxeak emana digu Leah Levin andere idazle ingelesak prestaturiko Giza eskubideak: galde erantzunak deritzana.
|
|
|
Badira bestelako alderdi batzuk, pluralismoaz maiz mintzatzen direnak, eta aldi berean
|
euskararen aurka
ere bai. Beraz, hizkuntzari buruzkoan, zer da horientzat, pluralismoa??
|
|
|
|
Euskararekin
ere gauza bera gertatu izan da, zeren Erronkarin erabili dena Zuberokoagandik hurbilago zegoen ondoko Zaraitzu haranekoa baino. Eta gauza bera aurki genezake handik mendebaldera begiratzen badugu, zeren Zaraitzutik Erro ibarrean zehar Baxenabarreko euskara erabili baita, eta Baztandik Bidasoara arte Lapurdikoa.
|
|
|
Arartekotzan nengoela, UAkoengandik (Unidad Alavesa) entzuten nituenak kontuan harturik, arabarren jakinerako argitara eman nuen Eguberrietako txartel batean 1695 urtean Gasteizen Gabon gauean kantatzeko Burgosen inprimatu zen Villancico bat, euskaraz eta gazteleraz zegoena. Gazteleraz gainera
|
euskara
ere bertakotzat har zezaten, bertako hizkuntza jatorra hain zuzen.
|
|
|
1991tik aurrera, irratiak, eguerdian (13: 30tik 14: 15ra), magazin bat eskaintzen du eta ondoren euskarazko albistegi bat.. Radio sans frontiere? (Mugarik gabeko irratia) irrati saioak kirol eta kultura agendabat aurkezten du gaztelaniaz (Iparraldeko gaurkotasunezko berriak) eta frantsesezDonostiatik (EAEko gaurkotasunezko berriak),
|
euskaraz
ere aurkezten dena.
|
|
|
besteak beste, hilabete haietan Zegama, Altza, Oiartzun, Beasain, Soraluze, Usurbil, Leitza, Arroa, Arrazola edo Aizarnazabal-era, adibidez.Euskaraz egin zirela hauetako asko, uste izan dugu, baina ez da hori batere segurua, zeren jakin izan baitugu gaztelania sekula entzungabeko zenbait herrixkatandenboraldi batez erdaraz bakarrik egin zirela, nonbait, elizkizunak (Bizkaiko Zeanurin, adibidez). Baina, okerrenean ere, laster hasi ziren salbuespenak agertu eta ugaritzen: 1938ko urrian A. Mitxelenak zazpi sermoi hizkuntza bitan eskaini zituen DonostiakoPobreen Ahizpatxoen Zaharren Babesetxean, beraz
|
euskaraz
ere bai (Cronica: I, 399).
|
|
|
...aren arauak jasota, badirudi noraezeanaurkitu zirela herri eta hirietako elizgizonak (eta Egia Atotxako fraideak); baina esandaiteke, hilabeteen harian, beren gain zuten ardura pastoralari (nahitaez komunikazioerosoa eskatzen zuen zeregin horri) aurre eginez, herri euskaldunak euskaldun izanzirela elizetan ere, baina elebidunetan zailago gertatu zela lehengo euskal maila bereraitzultzea, nahiz eta
|
euskarari
ere lekuren bat (edo gehiago) berriro eman zitzaion.Horretan ez zuten gutxi lagunduko aldekoagoak ziren inguru soziolinguistikoek, elizgizon euskaltzaleek eta eliz erakundeen irekitasun hobeak.
|
|
|
Egia Atotxako kasuan, iraganeko ohiturei berriz helduz eta bertara bildutakofraide gazte berrien indarrez, etxean bertan, Donostian eta herrietan komentu horretakosermolaritzaren loraldia(
|
euskarazkoarena
ere) urteetan ezar daiteke, hainzuzen hemen deskribatu diren gertakarietatik urte gutxitara.
|
|
|
Euskara beste edozein hizkuntzaren antzera teknologiatik hurbil egon daiteke, etateknologia
|
euskaraz
ere helduko zaie euskal hiztunei. Ahoskerari buruzko gomendioargien multzo batek aparatu teknologikoen hizkuntza kalitatearen hobekuntza baino ezdu ekarriko.
|
|
|
Aristoteles-ek oraindik bizirik dirauen tradizio filosofiko beneragarri baten ikuspuntuaadierazi zuen, esanez gizakiak egia bilatzeko berezko joera duela, egia hutsa, joeradesinteresatua; halatan, ikusmena lehenesten du zentzumenen artean, nahiz ezin betimozkin praktikorik lortu begiak erakusten dionetik.
|
Euskarak
ere, bide batez esanik, euskara sortu zuen herri poetak alegia, begiarekin lotu zuen egia.
|
|
|
Emisore edo igorgailua Txubillo jarri zuten (Igeldo) eta estudioa hiri barnean. Igorgailuak 500 watteko potentzia zeukan eta prentsa idatziko euskaltzale batzuen ekimenaz hobetuz joan zen,
|
euskara
ere komunikazio hizkuntza modura zerabiltela. Programazio gehiena musikari zegozkion atalek osatua zen eta erlijioak garrantzi handia zuen lehenbiziko emanaldi haietan (Díaz Noci, 1992, 369).
|
|
|
...dan, erran nizunean baietz, baina ez nuela artean haren liburu famatua zatika baizen irakurri, hura Urbiaingo etxean banuen ere, ene prezeptore jaun Mar cel Dibarsoro zenak present gisa emanik; eta erran nizun, halaber, ezen zure mintzamolde pausatuak jaun Marcelena oroitarazten zidala, hain zuzen ere; eta erran nizun, finean, ezen jaun Mar celek Gero ko pasarteak diktatzen zizkigula aldian behin,
|
euskaraz
ere zerbait jakin genezan, baina ez nuela oroitzen Demostenesen konturik kontatu zigunik...
|
|
|
Orai badirudi Euskara ahalke dela, arrotz dela, ez dela jendartean ausart, entregu, bitore eta ez trebe; zeren, are bere herrikoen artean ez baitakite batzuek nola skriba eta ez nola irakur. Baldin egin balitz euskaraz hainbat liburu nola egin baita latinez, frantsesez edo bertze erdaraz eta hizkuntzaz, haiek bezain aberats eta konplitu izanen zen
|
Euskara
ere; eta baldin hala ez bada, euskaldunek berek dute falta eta ez Euskarak.
|
|
|
Izan ere, hauek, Asiako, Amerikako eta Afrikako herri jatorren gaineko zapalketa eta lapurreta lotsagarria justifikatzeko, haiek behe mailako arrazatzat jotzen zituzten, psikikoki eta hizkuntzaz ere atzeratutzat, horrela haien nortasuna, kultura eta hizkuntza desegiteko eta asimilatzeko ahalegina, ezjakintasunaren eta basakeriaren aurkako gurutzada berria balitz bezala aurkeztuz. ...ile bihurtzen zuten beren burua, beren kultura industrialetik beren hizkuntza propioak gehiegi goretsiz, munduko gainerako herrien kultur emaitza nabarmenak eta hizkuntz aberastasunak itsuki gutxiesten zituzten bitartean, zaku ilun horretan txinera, japoniera, arabiera, persiera, hindia, swahilia, kitxua, nawatla, tagaloga, suomiera, bretoiera, galesera, katalana, galegoa8, eta zer esanik ez, gure
|
euskara
ere sarturik.
|
|
|
Bistan da Unamunok aldez aurretik pentsatuak zituela bere hitzaldi mergatzaren ondorioak, baina horretarako izan zitzakeen arrazoien azterketa geroagoko utzirik, gatozen euskararen aurkako esaldien mamira. ...arena berarena zela, hau da, ez zetorkiola kanpoko laguntzarik edo ofizialtasunik ez izatetik, artzain, baserritar, olagizon, marinel eta apaiz ilustraturen batzuen ahoetan oraindik kontserbatzen zen mintzaira zahar horri bere baitako egiturazko akatsek premia historiko berrietara egokitzen uzten ez ziotelako baizik, eta biziaren aldeko borrokak dinosauroak lurraren gainetik ezabatu zituen bezala,
|
euskarak
ere modu berean iraungi zuela.
|
|
|
|
Euskara
ere horizta da, zeruko lizardian Eta erdarak oro urdin, lurreko izardian.
|
|
2001
|
|
|
pil pilean dauden horietako batzuk Espainiako Estatuko gorakada horrek bultzatuta daudela eta gehiago kezkatzen nau euskaraz hip hopa egiten duten taldeak sortzea beste taldeak sortzea baino. Besteak sortzea ere nahi dut, horrek hip hop kultura ere indartuko duelako eta erdaraz dagoen neurrian,
|
euskaraz
ere hori izanen delako. Baina niri gustatuko litzaidakeena da beste euskal taldeak ateratzea.
|
|
|
Lau aktoreen ahots goxoek josten dituzte letrekin nota horiek. Boleroek
|
euskaraz
ere indar handia izan dezaketela frogatu du Tanttakak lan honetan. Izan ere, nahiko buruhauste izan zituzten boleroak euskaratzeko orduan:
|
|
|
Garai hartan erabaki zen, antza, euskarari dagokionez Nafarroan zonifikazioaren planteamendua, gero 1982an onartutako Foru Hobekuntzaren Legearen 9 artikuluan zehaztuta geratuko zena: Nafarroako hizkuntz ofiziala gaztelania da; lurralde" vascoparlanteetan"
|
euskara
ere ofiziala izango da; eta eremu" vascoparlanteak" zehaztu eta euskararen erabilera arautzeko, aurrerago lege bat egingo da (artikuluaren aipamena ez da hitzez hitzekoa, baina edukia hori da).
|
|
|
Marta Martinez Araba Euskarazeko koordinatzailearen esanetan," Trebiño Araba dela erakusteko modu bat izango da Araba Euskaraz Argantzunen egitea. Trebiñok Arabarekiko dituen loturetako bat,
|
euskara
ere badelako". Aldarrikapen bikoitza izango du beraz, aurtengo Arabako ikastolen jaialdiak.
|
|
|
Abuztutik Donibane Lohizunen dagoen Ekomuseoak euskarazko zerbitzua eskaintzen du. Izan ere, Euskal Herriko ohituren museoko azalpenak
|
euskaraz
ere ematen hasi dira. Museo honetan hilabetero erakusketa ezberdinak izaten dira.
|
|
|
Ala asi ziñen euskal egunkarietan erderaz idazten.
|
Euskeraz
ere noizean bein agertzen ziran zure lanak. Gero etorri zan gerrateko gau beltza.
|
|
|
Gero, betiko kontuak izan ziren: zatiketak, bakoitzak bere pentsamoldea,
|
euskarak
ere bereizi zuen jendea... Gauza guztiak dute bere momentua.
|
|
|
Dirudienez, probetxugarria da orientazio instrumentala elebitasunak balioinstrumental handia duen egoeretan: hau da, bigarren hizkuntza menderatzeaketekinik ematen duenean eta hizkuntza hori askotan erabili behar den lekuetan, orientazio instrumentala izan daiteke ikaskuntzan arrakasta izango delako bermea,
|
euskararekiko
ere esan den bezala (Bergara, 1986).
|
|
|
Gorago aipatu den bezala, lan honetako azpiaztergaiak etengabe aztertuak izan dira, teorikoki ere etengabe prozesu portaera horiek berrikusiz. Bai orokorrean eta baita
|
euskararekiko
ere, ikerketen bilakaera luzeagoa eta sendoagoa izan da bigarren menpekohizkuntzaren ikaskuntza/ ezagutza aztertzerakoan, erabilera aztertzerakoanbaino. Baina bi kasuetan, aurrekariekin konparatuz gero, bi tesiak ildo berriemankorrak ekarri dituztela esan daiteke:
|
|
|
Gutxiagotan eta indar gutxiagorekin funtzionatzen duena, bizitasun etnolinguistiko subjektibo izeneko teoria da, ezhautemate moduan eta ezta uste sistema moduan ulertuta erabili deneanere.
|
Euskarari buruz
ere horrela gertatzen delako, esan daiteke motibazioeta identitate etnolinguistikoan oinarrituriko teoriak direla garrantzitsuenakhelduen euskararen ikaskuntza/ ezagutza eta erabilera aztergaiak azaltzeko, honako ikusmira honi jarraituz behintzat.
|
|
|
Eta
|
euskaraz
ere ahaleginduko zara:
|
|
|
Beldurrik gabe eta erdi egiak, erdi gezurrak bazter batean utzita mintzatzen hasi behar dugu
|
euskarari buruz
ere. Euskararen etorkizunaz ditugun itxaropenak argi eta garbi azaldu behar dizkiogu elkarri.
|
|
|
Beldurrik gabe aitortu eta onartu dugu euskal gizartea ez dela guztiz elebiduna izatera iritsiko hurrengo 10 edo 20 urtetan. Beldurrik gabe aitortu eta onartu dugu kontua ez dela gazteleraz edo frantsesez egiten den guztia
|
euskaraz
ere egitea" horretarako eskubidea" dugulako. Beldurrik gabe aitortu eta onartu dugu litekeena dela hizkuntza bakoitzak bere erabilera esparruak izatea, desberdinak ziur asko pertsona, lurralde edo egoera bakoitzean.
|
|
|
bere buruari aurrenik, jakintzari gero, munduko eri guztiei sendagairen bat asmatu badu, eta abar. Onik ez lioke inori egingo, ezta
|
euskarari
ere. Ez  bailuke inork euskaraz ikasiko bere lanak irakurtzearren.
|
|
|
Zergatikoaren galde dabilenari arrazoi franko eman dakizkioke. " Euskera zaitzeko biderik ederrena erderaz idaztea dela" uste duten" zenbait" horiek, hona bat,
|
euskaraz
ere idazten baitute: " zenbait" horietatik hiruren idazlanak orrialde hauexetan irakur ditzake U. jaunak eta horietatik baten lan luze bat Euzko  Gogoan bertan, bere purrustalditik ez oso urruti.
|
|
|
Hasi berrian nolanahiko politika paperak sorrarazi zituen Iraultzak, uste eta asmo berrien mandatari, inguruetako hizkuntzetan. Horiekin eta erantzunekin idazki mordoxka metatu zen
|
euskaraz
ere. Orduko berritsukeriari isilaldi luzea etorri zitzaion ondotik, eta orobatsu gertatu zen Espainian iraultzaren etsaiekin:
|
|
|
Larramendik ongi ikasia zuen, iparraldetik hegoaldera zetozen Akademien garaian bizi zelarik,
|
euskarak
ere, hizkuntza landuen sailean sar  tzeko, neurri, lege eta erregela jakinak behar zituela, idazle eta hizlarien artean (predikarien artean, gurean) onarturik zabalduko zirenak. Honelaxe neurtuko nuke nik Aita Manuelen ekarria lanbide honetan:
|
|
|
Latina eta antzekoez gainera,
|
euskara
ere irakatsi du, bai horixe, luzaroan eta etengabe. Laudorio truk, lekuko bakarra aipatuko dut orain:
|
|
|
Eta gizona gizon da, eta gizalegea gizalege, erdaraz ala euskaraz ari. Erdaraz barregarri dena, beraz, ez da apika hagitz goragarri izango
|
euskaraz
ere.
|
|
|
Ez, egia esan, ez ziren beti eta erabat erdaraz mintzatzen.
|
Euskaraz
ere mintzatzen ziren, ongi zegokien orduan. Euskaraz jakin, berriz, ongi baino hobeki zekiten, Azkoitia edo Bergara aldekoek batik bat.
|
|
|
Artea utzi zuen5, inoiz" Ezina egina" itzuli izan ohi dutena, Diccionario trilingüe deritzan euskal hiztegia (euskara baita ezbairik gabe nagusi hiru hizkuntzetan), beste zenbait liburu, hil ondoan argitara zen CorografÃa de Guipúzcoa ospetsua, eta ezin konta ahala paper, orain Telletxea Idigorasi eskerrak irakur ditzakegunak, irakurriko ditugunak ez baldin badira.  Berrien artean badira
|
euskarazkoak
ere, lehengo pusketa haiei eranstekoak: ez dira, ordea, ez luze, ez ugari6.
|
|
|
1876 ez zen guretzat hil hotsa izan, soil soilik, nolabait ere pizkunde dei bihurtu zitzaigulako, kultur arloan batez ere. Erdaraz bai, baina baita
|
euskaraz
ere, lehen gertatu ez zena gertatu zen geroago. Larregi opa baikenion politikari (edo politika gisako zerbaiti) eta gutxiegi horri zuzenean ez zegokionari.
|
|
|
Eta euskara eragiten eta ia desegiten duen edozerk
|
euskarazkoak
ere astindu behar, noraezean. Euskarazkoak letra bidez berriz agertzen hasi ahala, poliki poliki dakigunez, izan zen aldaketa hemen ere, aski isila lehenbizi, aski zaratatsua gero.
|
|
|
Euskarazko (baina baita erdarazko) unibertsitate munduan zabor dezente egoteak ez du esan nahi ahalegin itzelaz metatutako esperientzia guztia zakarrontzira bota daitekeenik, besterik gabe. Gure euskarazko irakaslegoak zientifikoki (baina baita, neurri batean behintzat,
|
euskararen aldetik
ere) gutxienez" zalantzagarria" kontsidera daitekeen Euskal zibilizazioa bezalako liburu bat ekoitz dezake (Donostia, 1998), baina baita hari kritika zorrotza egiten dion Joseba Lakarraren iruzkina ere (Uztaro 31, 15, euskaraz gauzatutako zientzia onarenadibide eskergarria) edo, beste maila batean, unibertsitateko irakasle zabar horiekin Historia ikasi duen Jurgi Kintanak gai berberaz a... Ez dut uste salbuespenak direnik:
|
|
|
Haietako bat Asteasuko Bautista Ondartza zela uste dut.
|
Euskara
ere, Adunakoa gehiago dudala uste dut, Tolosakoa baino. Tolosan, izan ere, gure gurasoen gizaldiak dena euskaraz egiten zuen.
|
|
|
Hots, bestelako kontuak aipatuko nituzke erdaraz ari banintz, baina lerroon irakurlea euskaraduna ez ezikJaki nekoir akurle dela jakinik, ez dut gogorik kanpoko etsaiaren gaiztakeria salatuz autokonplazentziazko jarduna osatzeko. Aurreko galderan azaldu dudanaren ildotik, uste dut etxe barruan ere(
|
euskararen barruan
ere, alegia), badugula zer zaindu eta zer zuzendua aski. Alde horretatik, azken aspaldiko erasooi ikusten diedan arriskurik handiena zera da:
|
|
|
Egun estatu espainiarrean boterean dagoen alderdiak ez du euskararen kontra disimuluekin aritzeko beharrik ikusten. Euskara herri baten izaeraren ikur nagusiulertzen duen momentutik, eta herri izate horri inolako lekurik ematen ez dion momentutik,
|
euskarari
ere mugak jartzea premiazko zeregintzat ulertzen du eta horren arabera ari da jokatzen.
|
|
|
–Anaiak gara –zioen– Konfiantza ematen baldin badiguzue, salbatuko zaituztegu eta futxo, harri berdinarekin kolpeka aldi berean
|
euskara
ere salbatuko dizuegu. Euskal nazio bat duinki eraikitzea lortuko dugunean klase borrokaz axolatuko gara; bizkitartean goazen eskuz esku langileak, laborariak, nagusiak eta gure herriak kudeatzen dituzten euskaldun zintzoak.
|
|
|
Amak ez zekiena hauxe zen: gauez autoz hara eta hona zainetan bidaiatzean, istripu desiraren eta desiraren istripu artean, sortzetik sehi eta mutil hezi kanoi haragiak ginatekeela
|
euskaraz
ere Jainkoa Lagun zutenentzat, iragan mendetik ekidinezina zirudien zartatze linguistiko baten ume mutuak ginelako, ekintza aditzak grekatuz ahoskatzeko orduan aldi berean erabiliak, eta baztertuak. Bi estatuen errepresioaren aurkako afixen kolatzera igortzen gintuztenetan, beti beren familia bizitzaren oreka aurrean jartzen ziguten eta egia zen ez genuela familiarik.
|
|
|
Egia da, bestalde, hiztegigintzan dauden joera berriagoak saiatu direla Landucchiren hiztegiari duen dudagabeko garrantzia aitortzen, purismo antzuak alde batera utzirik, Gasteiz aldean orduan hitz egingo zen euskararen lekukotasuna ematen digunez, eta beraz, inoizko euskara bizi baten lekukotasuna ematen digunez. Puntu honetara iritsirik gogorarazi behar da azken gogoetek eta espekulazioek aitortzen dutela Gasteizko XVI. mendeko euskara hagitz kutsatua izango zela bai tratulari kastillanoek erabilitako hainbat hitzekin, nola mandazain eta bidaiari errioxarren erromantzearekin, eta are Bizkai aldeko kostaldetik etorririko marinel eta menturazaleen
|
euskararekin
ere. Horietatik ez gutxi –beharrezkoa da hau nabarmentzea–, hirurogeita hamar urte lehenago aurkitu zen kontinente berritik –hots, Ameriketatik– pasatuak izango ziren.
|
|
2002
|
|
|
Egun gogorrak bainan argiak ere datozkio gure izkerari. Ez izan hontaz kezkarik; gure artean zentzua garaitzen baldin bada (eta garaituko da)
|
euskera
ere garaituko da, indartuko da, gure herri izatearen tresna indartsu bihurtuko da. Nahizta ez izan orain gure esku, guziok dakizkigun zenbait baldintza.
|
|
|
Eta nolakoak diren gauzak,
|
euskaraz
ere ez dira gutxitxo saldu. Lehenengo liburuaren 15.000ren bat ale badituzte salduak, bigarrengoaren 7.000 inguru, hirugarrenaren 4.000… Horiek dira, horiek, euskal argitaletxeek beren liburu guztientzat amestuko lituzketen salmentak!
|
|
|
" Euzkeldun errietan, itzaldiak euzkeraz bear dira; antzerkiak
|
euzkeraz
ere; euzkeldunetan euzkeraz bakarrik. Ala balitz, etzen gertatuko oi dena; abertzaletasunaren aitzakiarekin sartzen dela euzkeldun errietan, iri andietikako gazterien eta mintzalarien erdera."(" Irular").
|
|
|
UPV/EHUn 2000/ 01 ikasturtean Unibertsitate birtualean 30 gai irakatsidira. Gai horiek hautazkoak, aukera askekoak eta doktoregokoak izan dira.Horietako batzuk
|
euskaraz
ere eskaini dira.
|
|
|
Esate baterako, dueladozena bat urte, maiz gaztelaniaz egindako ikerketak euskarazko tesi edo tesinamodura aurkezten ziren. Orduan ikertzaileek
|
euskaraz
ere gai horri buruzko goi mailako testuak idaztea posible zela frogatu nahi izaten zuten. Gaur egun agiangehiago gertatzen da kontrakoa, alegia, lana euskaraz egin, baina tesia gaztelaniazedo ingelesez aldeztea edo defenditzea.
|
|
|
1986aneuskal errektoreordetza sortu zen, baina 2000 urtera arte ez da egon euskararenplan osorik. Hiru urteko planak egiten ziren, orokorrak unibertsitatearentzat, etahorretan sartzen ziren
|
euskarari buruzkoak
ere. Beraz, hiru urteko planak egitenziren, bai, baina hizkuntzaren normalizazio plana 2000 urteko otsailean onartuzen, estamentu guztietatik pasatu ondoren.
|
|
|
Ikasleak, irakasleak, irakasgaiak eta çkintzak arloka aztertzen baditugu, berriz, helburu orokorrak kontuan hartuta, eta ikasleengan mugatuz, esango genukelanbide gaikuntza sendo bat ematea hartu genuela helburu nagusitzat. Gizarteankokatuta egonik, gaikuntza hori emateaz gain, ikasleak euskaran trebeki prestatzeanahi dugu, hau da, bi hizkuntzetan prestakuntza berdina lortzea, ez gaztelaniazbakarrik, baizik eta
|
euskaraz
ere maila berean. Eta ez hizkuntzan bakarrik, gaietanere euskara erabiltzeko trebakuntza berbera edukitzea baizik.
|
|
|
3 Ikerkuntza berrien emaitzak, giza edo gizartc bizitzarako eragingarri direnneurri eta hein berean,
|
euskaraz
ere, edota ezagutzagai horretan internazionalki hizkuntza nagusiena den erdaraz ere, eztabaidatuko dituena. (Ondorioz, euskaraz ikertuko genukeena nazioartean nagusi diren iker hizkuntzetan ere eskaintzeko eta, orobat, ikerkuntzan nagusi diren erdaretansortzen denaren emaitzarik nabarienak euskarazko gizarte sarean txertatzeko gauza dena).
|
|
|
Ikerkuntza berrien emaitzak, giza edo gizarte bizitzarako eragingarri diren neurri etahein berean,
|
euskaraz
ere, edota ezagutzagai horretan intemazionalki hizkuntzanagusiena den erdaraz ere, eztabaidatuko dituena.
|
|
|
Gaur egun, teknologia berriak direla-eta, ingelesa, esaterako, oso eskuradugu: Interneten sartu baino ez daukagu ingelesarekin harremanetan jartzeko, etahori gure ordenagailutik egin daitekeen gauza da, nor bere etxetik mugitu gabe.Baina ingelesarekiko lor daitekeen hurbiltasun hori
|
euskararekiko
ere lor daiteke, horretara jarriko bagina, betiere. Beraz, giro hizkuntzaren kontzeptua bera erealdatzen ari zaigu, kontzeptu dinamikoa da.
|
|
|
Bronckart (1989) autoreak Abdou ren eskemaz baliatuz hizkuntzaren didaktikara egokitzen dusailkapen hau. Gogoan izan behar dugu frantsesari buruz ari dela, baina, ustez,
|
euskararako
ere baliodu.
|
|
|
Ahulezia hori gogoan,
|
euskaraz
ere historia arloko azken ikerketen eta joerenberri ematea pentsatu genuen. Izatez, urte asko dira UEUren Historia Saila goi mailako ikerketak euskaraz lantzen ari dela.
|
|
|
Kontzertuek eta diskoek programazioaren tarte handia bete zuten arren, beste ekitaldi kultural batzuk ere eskaintzen ziren: hala nola, antzerkiari edo zinemari buruzko kritikak, eta, ahal zenean, protagonistei egindako elkarrizketak; gaztelania ez beste hizkuntzei buruzko eskolak, baita
|
euskarari buruzkoak
ere, batzuetan, eta ipuinen edo eleberrien irakurketa.
|
|
|
Gauean ere informazio saio berezia eskaintzen zuten uhin ertainean eta estralaburrean, azkenengo hori herri frantsesari eta ingelesari zuzendua. Díaz Noci k dioenaren arabera, eguerdiko eta gaueko albistegiak
|
euskaraz
ere eskaintzen ziren 1936ko urriaren 28tik aurrera, Estatutuaren onarpenarekin batera euskararen ofizialtasuna onartzearen ondorioz (Díaz Noci, 1991: 374).
|
|
|
Alegia, en ek able en erabilera baldintzatzen du, edo, beste era batera esanda, en eta able ren artean urruneko mendekotasuna dago.
|
Euskaraz
ere antzera gertatzen da bait aurrizkia, aditz jokatua eta lako atzizkiaren artean. Aurrizkiaren atzean aditz jokatua joan daiteke (baikara), eta aditz jokatuaren atzetik atzizkia (garelako), baina inola ere ez hirurak batera(* baikarelako).
|
|
|
Gizartean gerta ote zitekeen mirari baten antzeko zerbaiten pare. Euskara nahi genuen gureganatu, denonganatu hobeki esan, guk bai baikenuen dagoeneko gureganatua, eta ehiztariak xoria saretan atzematen duen gisa, uste genuen
|
euskarak
ere halako batean erdara bere sareetan harrapatuko zuela behin hegoak mozturik. Indartsu sentitzen genuen gure burua, gogoz betea, adoretsu eta kementsu, eta gai ginen beroaldi batean horretan sinesten ez zuena ezpatarat deitzeko ere harresi baten gibeleko aldean ezkututako lorategian.
|
|
|
Gaztelaniaren aurrekoa, ahalke eta herabe ere ematen dit denok dakizuen hau letretan jartzea, latina zen. Hala ere, pentsatzekoa da
|
euskarak
ere izango zuela zerbait aurretik, ez zutela trikuharrietan etzanda daudenek guk bezala hitz egiten garai hartan eta, gutxienez, Kristoren gorpua gaubeilatzen zuten soldadu erromatarren mintzoaren eta Gran Vian goiti eta beheiti ibiltzen diren banketxeetako langileen erdararen artean dagoen desberdintasunaren pareko zerbait izango dela Gernikan piperrak saltzen dabiltzanen eta Santimamiñeko gibe... Ez dugu dokumenturik jakiteko nolako itxura zuen erromatarrekin trukean aritzen ziren euskaldun haien mintzairak, nahiz latinaren eta gaztelaniaren artean holako gorabeherak baldin badira, oraingo euskararen eta orduko euskararen artean ere gorabehera aski handiak izango diren.
|
|
|
Hala ere, pentsatzekoa da euskarak ere izango zuela zerbait aurretik, ez zutela trikuharrietan etzanda daudenek guk bezala hitz egiten garai hartan eta, gutxienez, Kristoren gorpua gaubeilatzen zuten soldadu erromatarren mintzoaren eta Gran Vian goiti eta beheiti ibiltzen diren banketxeetako langileen erdararen artean dagoen desberdintasunaren pareko zerbait izango dela Gernikan piperrak saltzen dabiltzanen eta Santimamiñeko gibel hartan margoak egin zituztenek erabiltzen zuten euskararen artean. Ez dugu dokumenturik jakiteko nolako itxura zuen erromatarrekin trukean aritzen ziren euskaldun haien mintzairak, nahiz latinaren eta gaztelaniaren artean holako gorabeherak baldin badira, oraingo euskararen eta orduko
|
euskararen artean
ere gorabehera aski handiak izango diren. Ez dakit nik hain erraz ulertuko ote zuten elkar piper saltzaileek eta Picasso aitzinatu haiek.
|
|
|
Eta hori errespetu handiko kontua da, adiskide. Gure harremanak biderkatu egiten dira erdaraz gain
|
euskaraz
ere mintzatzeko gai garenean, eta harreman horiek ez dira modu berera gertatzen, nire ustez behintzat, hizkuntza bat edo bestea erabiltzen baldin baduzu. Ez harreman pertsonaletan, ez beste gisako harremanetan:
|
|
|
gehitu nahi ditut, ez dut kenketarik nahi kontu hauetan, eta saiatuko naiz jendeak hau pentsa dezan. Hola pentsatzeak bakarrik ziurtatuko diolako etorkizuna
|
euskarari
ere. Euskara, zerbait izatekotan, gizarte elebidun batean izango da edo ez da deus ere izango.
|
|
|
Antza, horrek ematen zien gero edukin sendoa, eta batez ere landua, jasoa, goratua eta zaindua, hizkuntzaren inguruko eduki guztiei. Ustez, nonbait,
|
euskara
ere gai izango zela konpontzeko erdaren ñabardura guztiak. Barka, gaztelaniaren ñabardurak esan nahi dut.
|
|
|
Eta zuek daramazkizuen elefante hanken itxurako galtza horiek ez dira batere berriak, jakizu, orain dela hogeita hamar bat urteko kontuak direlako. Jendeak pentsatu zuen orduan, euskararen egoeraz arduratzen hasi ginen hartan
|
euskarari
ere gaztelaniaz" euskara" deitzen hasi ginen hartan ordura arte" vascuence" edo" vasco", apaingarririk gabe, deitzen baikenion, baserritarrak hizkuntza honetan, eta holako erraztasunarekin gainera, batere nekatu gabe, mintzatzeko gai baziren, gainerako gazteak ere, orain unibertsitatean uholdeka sartuak, horrenbesterako adina bederen izango zirela, eta Euskalduntzen ... Hiztegi modernoak ere jarri genituen mahai gainean.
|
|
|
Ez zen holakorik deus. Eta nola gaztelaniaz" diferente" eta"" desberdinak eta desigualak diren, biak diferenteak, ezberdinak eta bestelakoak,
|
euskaraz
ere biak hartu behar dira kontuan, omen: " Baina berehala esan beharra dago, Espainiako Konstituzioan plasmatu den bikameralismoa ez dela bikameralismo perfektua; eta bai aitzitik, bikameralismo asimetriko eta desiguala", hala dio testuak.
|
|
|
Ez dut deusik ere hauen kontra, eta badakit baloratzen hizkuntza bat ikasteko egin behar den ahalegina, baina hemen beldur naiz ez ote ditugun lezioak alderantziz eman. Hizkuntza kontuetan, batek bere sakoneko iturriko uretik edan behar du, ur hori gustatuko litzaigukeen bezain garbia ez bada ere(
|
euskarak
ere baditu orban zikin batzuk gero!), eta ez etiketa inguruan duen botilako ur gardenetik, munduko edozein hizkuntzalarik aski ongi dakien gisa, hori baita hizkuntzalaritzan erakusten den lehenbiziko gauza, ez baita ez kopiarik ez aldakirik jatorrizkoa baino seguruagorik eta fidelagorik, nola baita sehaskako mintzotikakoa, Sarako medikuak zioena niretako bilduz orain. Baina hori ere euskararen berezitasuna da, nonbait, menturaz salatzen ari naizen euskararen ahuleziarekin zerikusirik baduena.
|
|
|
Eta egun horietan beretan" carpeteria" bat irekiko zutela ari ziren iragartzen irratian(" lurreko tapizak" edo" alfonbrak" dira, noski)," carpet" ak saltzeko. Lana du batek gero hor esaten dena esan nahi denarekin lotzeko,
|
euskaraz
ere batzuetan gertatzen den gisa. Horietan ere, jatorrizko hizkuntzari begiratu behar zaio, ongi ulertu nahi bada kontua behintzat:
|
|
|
Ez da gauza ona, euskararen etorkizunerako ez da gauza ona, esan nahi dut, nahiz batzuen orainerako ezin aproposagoa izan. Euskarak normalizazio bidetik sartu behar baldin badu noizbait, eta sartuko ahal da egunen batean!, gizartean normalean erabiltzen ditugun prozedura berberak erabili behar ditugu
|
euskararekin
ere. Bizitzan aurkituko duzu maizki prozedurak ilunak izaten direla, orekarik gabekoak, eta horrek sulfuratuko zaitu, eta norabaiteratu.
|
|
|
Ez da, zoritxarrez, holakorik gertatzen, eta abertzale ez direnen artean euskaltzaleak ikusten ditugunean, euskaraz mintzo telebistan adibidez, orduan nabarmenago gelditzen da kontua, dagoen eskasia horretan norbaitek bere buruko kukulina ateratzen duenean. Zeren gutxi horiek bai esan dezakete
|
euskara
ere dutela" bere" hizkuntza, nola dugun guk, euskaltzale guztiok, erdara ere" gurea".
|
|
|
Logika sinplea du gure konfiantzak. Aurreko hogeita bost urteotan euskaldunok zenbait unibertsitate abiarazteko —nagusiki gaztelaniaz funtzionatu dutenun ibertsitateak izanik ere— gai izan bagara, egindako gauza guztiak
|
euskaraz
ere egin daitezkeenez, zergatik ez gara, bada, gai izango nagusiki euskaraz funtzionatuko duen unibertsitate bat sortzeko. Non da arazoa?
|
|
|
Ghettoa edo ghettizazioa aipatzeak ematen du EuskalHe rria
|
euskararik gabe
ere izan daitekeela edo erdal hizkuntzek Euskal Herrian duten nagusigoa Euskal Herria euskaldun izatea bezain bidezkoa dela, eta, beraz, euskaraz ari diren hiztun eta eremuak direla egoera normalizatutik at ala legitimatutako egoeraren kontra, korrontearen gora, ari direnak.
|
|
2003
|
|
|
Berez minoritarioa den genero bat kaleratzeak arrisku handiak dituela dio eta dirua galtzen omen du argitalpen horietako askorekin. " nuke nik
|
euskarara
ere kanpoko produkzioak moldatzea, baina hori ia diru gehiegitxo galtzea litzateke", dio Taranconek.
|
|
|
Bizpahiru aldiz irakurri dut, baita «The Hobbit» bere liburu ezaguna.
|
Euskarara
ere itzulia dago eta berriz ere irakurtzeko parada edo aitzakia ona da. Tolkienek mundu bat asmatu zuen eta, historian zehar, belaunaldiak eta belaunaldiak liluratuko dituen liburua sortu zuen, nire ustez.
|
|
|
Egun, euskararen transmisioa gero eta ahulagoa den arren, haurrak eta gazteak euskaraz aritzen dira. Eskola pribatua nahiz Ikastola ere badaude, bakoitzak badu bere tokia eta
|
euskarak
ere bai. Saran giro goxoa dago, familian eta etxeetan euskaraz egiten da.
|
|
|
|
Euskara
ere Oteizaren kezka nagusietako bat izan da. Gazteleraz halako maila altua zuen pertsonari, bere hizkuntzan mutu izatea egokitu zitzaion, ordea.
|
|
|
Batzuetan hitz batzuk kaloan lardaskatzen ditugu. Orain umeek
|
euskaraz
ere egiten dute. Denbora asko eman dute gure haurrek A ereduan, eta borroka asko egiten ari gara gure umeek ereduan ikas dezaten.
|
|
|
Eskerrak batzuk behintzat beren burua estimatzen duten. Nire galdera da
|
euskaraz
ere badakigunok bakarrik ote garen pertsona erabat normalak ez garenak. Erantzuna baiezkoa bada, belarriak makurtu eta EGA egitera.
|
|
|
Garbi ez daukadana da zein den lan hori. Izan daiteke demostratzea ea pertsona normalak garen eta ea
|
euskaraz
ere badakigunok hizkuntza menderatzeko gauza izan garen geure bizitza osoan euskaraz ikasi eta formatu izanda. Baina, EGAren benetako arrazoia ez bada ez geure burua umiliatzea, eta dirua ere ez bada, non gelditzen da Euskarazko Hezkuntza sistemak ematen digun hizkuntza gaitasuna?
|
|
|
Ikuskizun harrigarri guti dago Pettarreko mendixkan, salbuespen bikainena delarik Ospitalepeko eliza mozarabe zoragarria, bisitatzekoa: azalpen grabatuak entzun daitezke hor,
|
euskaraz
ere. Baina denetan paisaje maitagarria, emea, bere lau bular nagusiekin:
|
|
|
Ez al liguke lagunduko, denoi (ikasi nahi duenari, ingurukoek jakitea nahi duenari, hizkuntza zabaltzea nahi duenari, egoera lasaitzearekin amets egiten duenari)" euskara a la carte" moduko batek? Esan nahi dut, ingelesari bezalaxe,
|
euskarari
ere helburu, ahalmen eta gogo desberdinekin ekin dakiokeela. Batek aski izan dezake ulertzearekin.
|
|
|
Jakina da, kanpotiko hitzak behar diren guztian hartzeko erreparu gutxi duela, nasai jokatzen duela horretan, garaiko eta aurretiko purismo joeren kontra. Baina jatorrizko grafia
|
euskaraz
ere mantentzea bere garaian ere kritikatu zioten.36 Erregulartasun handiz, kanpotiko hitzetan jatorrizko grafia jagotera egiten du. Hala:
|
|
|
Inglesezko literaturaa munduko literaturarik aberatsena eta ederrena da, eta hizlarien hizkera modu bereziak ematen dion bizitasuna ta egiaren kutsua izugarria da.
|
Euskaraz
ere berdinberdin egin diteke, nik eleberri hontan egin dudan bezela.
|
|
|
ez frantsesa eta ingelesa bakarrik; maila apalagoan, irakurteko lain gutxienez, italianoa eta alemana ere ezagunak zituen.
|
Euskara
ere bere kontura landu zuelako dudarik ez dugu aldi hartan bestetara ezin zitekeen, komentuetan edo ez bazen, eta nora ginoko maila jaritsiaz, gainera! Igeri egiten ikasteko ere ikas metodo bat irakurri omen zuen lehenengo eta ondoren inoren laguntza barik praktikaratu, eta halaxe ikasi igerian.
|
|
|
Oskillasok Gernikan emango ditu umetako eta mutikotako urteak, harik eta hamazazpi urte bete arte. Han ikasiko du
|
euskara
ere, baina etxean barik, kalean, mutiko lagunekin batez ere. Beraren arrebek, ostera, ez dute euskara askorik ikasiko.
|
|
|
" Baldin egin baliz euskaraz hanbat liburu, nola egin baita latinez, franzesez, edo bertze erdaraz eta hizkuntzaz, hek bezain [hareek baizen] aberats eta konplitu izanen zen [izango zan]
|
euskara
ere, eta baldin hala ez bada, euskaldunak berek dute falta eta ez euskarak." (Gero, hitzaurrea, Juan Flors, 55 or.). Cfr. LM, 16 or.
|
|
|
Mugak erori egin dira, mendien babesak itzaldu gaurko gizartearen estruktura berrien aurrean. Orregatik,
|
euskera
ere il egingo da aiekin, euspen berri ta positibuetara eltzen ez bada...
|
|
|
Esan al daiteke, beraz, tradiziozaleak gehien beldurtzen zituena bete zela? Hau da, baserriaren gainbeherarekin elizkoitasunak eta
|
euskarak
ere behea jo al zuten. Ezin uka daiteke urbanizazioaren, industrializazioaren eta fede galtzearen artean lotura dagoenik.
|
|
|
Fededun guztiek dotrina ondo ezagutzea komeni zela ohartu zirenetik, Trentoko garaitik, eta batez ere XVII. mendetik aurrera, ezin konta ahal katixima bertsio argitaratu ziren Europa katolikoan, tokian tokiko hizkuntzetan, eta baita
|
euskaraz
ere. Mende horren bigarren erdialdean hasi zen orokortzen umeei zuzendutako kristau ikasbidearen irakaskuntza igande arratsaldetan, edo horretarako sortzen ziren eskoletan.
|