|
2000
|
|
|
Baina ilusio handia genuen: askatasuna zegoen eskatzeko, bilerak egiteko, Diputaziora joanda
|
euskaraz
egin zitekeen... Gainera Diputazio eta Eusko Jaurlaritzan lagunarteko tratua izan genuen bertako jendearekin eta horrek gerora asko laguntzen du.
|
|
|
Baina horren atzean, bizi kalitate eta herri giro aparta izan ditu betidanik, nahiz eta etengabe hazten ari den. Bertaratzen den edonork, ume, gazte, heldu eta adinekoen artean euskara hitz eta pitz entzungo du, bizitza erabat
|
euskaraz
egitea posible dela ikusiz. Ez da harritzekoa beraz, mota honetako ekimena aurrera atera izana:
|
|
|
Idatzizko eta ahozko hizkuntzak diferenteak direla. Gaur egun, edozein neska mutiko gai da eskolako azterketak, lanak, edozeren gainean
|
euskaraz
egiteko arazo barik. Baina neska mutiko horiek kalera ateratzen direnean erdaraz egiten dute.
|
|
|
Ez, barkatu, erronkariera ez da desagertu, Erronkarin
|
euskaraz
egiten dutenak desagertu dira. Euskaraz hitz egiten jarraitzen badugu eta Zuberoan ez badu inork hitz egiten, euskaldunak desagertu dira eta euskara bera.
|
|
|
Imanol Laspiur eibartarra" Eibarko euskeriaren deklinabidia eta entonaziñua" idazten ari zen, 1998ko Gabon egunez zendu zenean.
|
Euskarari
egingo zion ekarpen ugarietako bat gehiago. Serafin Basaurik eman zizkion azken ukituak liburu honi eta orain gutxi argitaratu.
|
|
|
Beste arazo bat, teknikoki, euskara bera izan da. Lan teknikoa
|
euskaraz
egin ahal izateko arauak, izen zerrendak, eta abar ez daude euskaraturik eta horrek eguneroko lanean hainbat duda eta arazo sortu dizkigu(...).
|
|
|
Gerra Zibila aurretik txotxongilo emanaldiak egiten ziren, hori da behinik behin Fernando Amezketarraren liburuska batean ageri dena. Antza, Jose Egileor eta Gregorio Beorlegi plazaz plaza ibiltzen ziren txotxongiloak
|
euskaraz
egiten.
|
|
|
Tresna hura Inozenzio Aierbek berak gorde zuen, San Migeleko Santutegiaren barrenean eta bere zaintzapean egon zen urte askotan.
|
Euskararen alde
eginikoaren truk euskal makila bat jasoko du ekainaren 9an.
|
|
|
informatika, ingelesa, txistua, gitarra, mekanografia nahiz euskara ikasteko klaseak. Aurten ikastolako berrogeita hamabost gurasok dihardute euskara ikasten ikastolan, beraien seme alabekin
|
euskaraz
egiteko asmoz.
|
|
|
Baina hori beste kontu bat da. Eta Saizarbitoriak esaten duena hala izango da, baina garai batean
|
euskaraz
egiteko erabakia hartuta, konturatu gabe hizkuntza horretan trebatzen zara. Gogoan dut, nire ikasle garaietan," Oh, Euzkadi" literatur aldizkaria ezagutu eta harrituta geratu nintzela guztia euskaraz ikustean.
|
|
|
Euskararen aldeko mugimenduari leporatzen diote politizazioa, beraiek direnean euskararen berezko garapena eragotzi nahi dutenak eta prest daudenak gure izaeraren adierazlerik garrantzitsuena den euskara behin betiko desagertarazteko arrazoi politiko hutsengatik. Hil ala bizikoa da euskararentzat normalizazioa lortzea, euskaldunok gure bizitza
|
euskaraz
egiteko eskubidea dugu, hizkuntzaren balio komunikatiboa murrizten duten neurrian, hilzorian egongo baitira bai gure hizkuntza baita gure izaera ere.
|
|
|
XVII. eta XVIII. mendeko dokumentuetan tarteka aipatzen da mezak euskaraz emateko beharra herritarrez ulerdezaten. Hortaz, mende horietan Pasaian
|
euskaraz
egiten zela ondoriozta daiteke.
|
|
|
Saizarbitoriarena, berriz, eskarmentu pertsonalari lotuago dago, eta intuizio aberasgarriz (gauzak ikusteko modua aldarazten diguten intuizioak dira, nire hiztegian, aberasgarri). Zein bere aldetik, ordea, azken aspaldion
|
euskararen inguruan
egin den ekarpenik aipagarriena osatzen dute bi liburutxook. Are gehiago biak batera hartuz gero.
|
|
|
Zenbat etxekoandre jator, euskaldun, kementsu! Euren seme alaba ta illobei
|
euskeraz
egiten, zuzentasunean jokatzen erakusten dietenak".
|
|
|
27.700 profesional euskaldunen datuak eskaintzen dizkigu Artez Euskara Zerbitzuak kaleratu berri duen" Euskaldunon Gida eta Posta Kodeak" izenburua duen zerrendak. Beraz, dagoeneko badugu nora jo profesional baten beharra izan eta harekin ere
|
euskaraz
egitea nahi dugunok! Alde ederra dago 1990 urtean lehen alea kaleratu zutenetik, orduan 6.000 profesional ingururen datuak baino ez baitzituen eskaintzen.
|
|
|
Pott bandakoak," Oh Euzkadi!" ateratzen zutenak... Ikusi genuen literatura
|
euskaraz
egitea bazegoela, ordura arte ez dakit pentsatzen genuenik ere! Eredu horri begira sartu nintzen euskaraz idazte kontuetan.
|
|
|
Orain arteko pausoa euskalduntzea izan da, baina orain gogorrena trebatze lana da. Gauza bat euskaraz jakitea da eta beste bat txosten juridiko bat
|
euskaraz
egiteko gai izatea, jasotako prestakuntza guztia erdarazkoa izan baldin bada. Euskara lan hizkuntza ere bihurtzea, poliki poliki irabazi beharreko esparrua da.
|
|
|
|
EUSKARAZ
eginiko lehenengo grabaketak 1900 urtean burutu ziren Parisko Erakusketa Unibertsalean. Hori da dakiguna behintzat.
|
|
|
Miren Etxeberria Urola Kostako Hizkuntz Normalkuntza Teknikaria da. Berak azaldu digunez herri horietako eskoletan
|
euskaraz
egiten da. " Pentsa, guraso batzuek seme alabek erdaraz gaizki egiten dutelako kezkatzen dira" (kezka hauek ikasleak gaztelerarekin zailtasunik ez duela ikustean berehala desagertzen diren arren).
|
|
|
Laberintoaren oroimena (Baroja, Donostia, 1989) izenburuaz argitaraturiko saio bilduman Sarrionandiaren lehen poema liburu honetaz eta hiri horietako bakoitzean omenduriko olerkarien izenak eman ondoren, zera dio Jon Kortazarrek: " Zentzu honetan Sarrionandiaren poesia metaliteratura da, literaturari buruzko literatura,
|
euskaraz
egindako collagea. Sarrionandiarentzat dena esanda dago, geratzen dena beste era batetan esatea da eta horrela bere poesia zertxobait manierista da.
|
|
|
Egia da Nafarroako erresuman, Lingua Navarrorum aipatua gorabehera, bertako administrazioko erabileran, hizkuntza ofizial gisa, latina, okzitanoa eta nafar erromantzea izan zirela nagusi. Florencio Idoatek, bi funtzionariok 1415 urtean elkarri
|
euskaraz
egiten zioten gutunetariko bat azaltzean erakusten zuenez, gogozkoa eta ziurrenik ulerterrazagoa zitzaielako. Ikus,. Una carta del siglo XV en vascuence?, Fontes Linguae Vasconum studia et documenta, 2 zenbakia (1969), 287 orrialdeak.
|
|
|
Aipaturiko gertakariok gorabehera, Trentoko Kontzilioaren eraginez, dotrinak herriaren hizkuntzan jartzea gomendatzen zen, eta Iruñeko Apezpikutegiaren bisitetatik ikus dezakegunez, gaztelerarik ulertzen ez zuten herrietan
|
euskaraz
egitea gomendatzen zen. Hala dakar José Goñi Gaztambidek Historia de los Obispos de Pamplona (1985) deritzan obraren IV. liburukiko 390 orrialdean.
|
|
|
Garai hartan euskaraz ezagutzen den dotrina bakarra Sancius de Elso zenak Iruñean 1561ean argitara emandako Doctrina Christiana zen, gazteleraz eta
|
euskaraz
egina. Eta 1621ean Utergako (Izarbeibarra) erretore zen Joan Beriainen mezatarako eskuliburua argitaratu zuten Iruñean bertan.
|
|
|
Hori baino lehenagotik ere, eskola maisuek,
|
euskaraz
egitea debekatzeko kontsigna gisako erregelak zituzten, eta gurasoen hizkuntzan mintzatzen zirenak eraztunez zigortuak izaten ziren. Seme alabak eskolatu nahi zituzten gurasoek ordea, ezin ba kexatu, beren haurrak ikasketarik gabe geldituko ziren beldurrez.
|
|
|
Nafarroan
|
euskararekin
egiten ari direnari, bidegabekeria deritzat. Bereziki giza eskubideen aurka doalako.
|
|
|
Liburuak, fitxak... izan zituen baliabide. Ilazki euskaltegian ere aritu zen, eta maisu izateko ikasketak
|
euskaraz
egin zituenez, asko hobetu zuen bere euskara. Euskara ikasteko ze estrategia erabiltzen zituen jakite aldera, edo euskaraz ari denean, hobetzeko zer egiten duen ezagutu asmoz, honako galdera hauek egin dizkiogu.
|
|
|
Gaiei gagozkielarik, hemen ere,
|
euskararekin
egiten dugu topo: euskara euskarariburuz hitz egiteko erabiltzen da, gehienbat.
|
|
|
Neurri baten, behintzat, euskararen higaduraren azterketa legez ere plantea daiteke. . Euskaldunok
|
euskaraz
egitean zenbatetan ahaztu edo baztertu ditugu jatorrizkoeuskal berbak haizeak deitzeko?, izango litzateke azterketatxo honen jatorrizko itauna.
|
|
|
ardura hauetan labur daiteke,: ea euskara dakizun, ea bilerak
|
euskaraz
egiten dituzun, ea eguneko 24orduak euskaraz egiten dituzun, prentsa euskalduna, literatura euskalduna... kontsumitzen dituzun. Eta eta abar.
|
|
|
ardura hauetan labur daiteke,: ea euskara dakizun, ea bilerak euskaraz egiten dituzun, ea eguneko 24orduak
|
euskaraz
egiten dituzun, prentsa euskalduna, literatura euskalduna... kontsumitzen dituzun. Eta eta abar.
|
|
|
– Hala ere, euskararekiko ikerketa gehienak
|
euskaraz
egiten dira azkeneko urteetan, eta horrela egingo dira datozen urteetan, espero daitekeen bezala gertatzen badabehintzat. Alde honetatik, aipagarriak dira euskararekiko eta euskaraz doktoregotesiak egiteko 1992 eta 1993 urteetan Eusko Jaurlaritzako Hizkuntz PolitikarakoIdazkariak sorturiko bekak, horien laguntzaz zenbait tesi interesgarri egin direlakoeta egiten ari direlako; baina, zoritxarrez, bi urtetan zehar bakarrik iraun zueniniziatiba izan zen hori.
|
|
|
– Euskararekiko ikerkuntza gauza bat da eta
|
euskaraz
egiten den ikerkuntza bestebat. Euskararen bizitasun etnolinguistiko erlatiboa neurtzeko erabil daitezkeenezaugarrien artean, bat da beraren presentzia unibertsitateko ikerkuntzan; honenarabera, berriz ere esan beharra dago egoera oso ahula dela.
|
|
|
Momentuz, Gobernuaren agindua nagusitu zen, eta goizetako Maiatzeko Loreetako hizkuntzarena papereratzean(
|
euskaraz
egin ohi ziren goizeko hauek), kronikariberria (Amundarain), bere isil misilean, kexu da gertatzen ari denaz, eta ez du nahiutzi debekua aipatu gabe (Cronica: I, 367):
|
|
|
Protagonistak ezagututa, badirudi Ondarroan Aranguren eta Lasak emandakoMisioa (Arakama parroko zegamar karlistaren gidaritzapean) euskaraz eman zela (1941eko azaroan); eta are segurtasun osoagoarekin gauza bera esan daiteke D.Garmendiak San Ignazioko Parrokian emandako Sortzez Garbiaren bederatziurrenaz.Egia Atotxan ere bederatziurren bera goizeko elizkizunean
|
euskaraz
egin zen, databerean (1941eko abenduan) (Cronica: I, 558).
|
|
|
Saltoki handiek bitarteko indartsuak dituzte beren produktuak saltzeko, etaeuskara salmenta handitzeko tresna garrantzitsua dela nabarituz gero, berehala hartukolituzkete euskararen aldeko neurriak. Saltokietan
|
euskaraz
egiteko, ez digu Madrilekedo Parisek inolako eskumenik eman behar; guri dagokigun auzia da. Euskalduneidagokie, hein handi batez, gure hizkuntzarekiko begirunea bermatzea.
|
|
|
arteangailentzen ziren uste funsgabe eta itxuragabeak salatu zituen gartsuki. Izan ere, horientzat
|
euskararen
egitekoa ez baitzen, oinarri oinarrian eta funtsean, hutsarenhurrengo kontua baizik: aberriaren soineko apaina alegia, geroago ikusi ahal izangodugun moduan.
|
|
|
Kritika gutxi eta eskasa izan arren, guztion buruan dago
|
euskaraz
egindako literaturak gero eta gehiago merezi duela, eta kanporatu beharra dagoela. Aurreko urteetako zurrumurrua oihu bihurtzen ari da:
|
|
|
Kultura Sailak, katalogazioaren hizkuntz politikari dagokionez, sareko bibliotekei hizkuntza hautatzeko aukera eskainiko die. Horrela, euskaraz katalogatu nahi duen liburutegiak
|
euskaraz
egin ahal izango du eta gaztelaniaz nahi duenak gaztelaniaz. Horretarako, behar diren tresna tekniko egokiak eta katalogatzeko arauak eskainiko dira.
|
|
|
– Esaidazu gauza bat, Julen... Erdaraz ala
|
euskaraz
egin dot berba ametsetan?
|
|
|
–egin zuen deiadar– Berpiztu egin naz, jaun andreok! Eta
|
euskararen alde
egin beharreko guztia egiteko gertu nozue, neure hatsaren eta ahalaren azkeneko hondarreraino, aurreko bizian izan nintzan legez! Gora Euzkadi!
|
|
|
Batek entsalada fuentekada bi zeramatzalarik hara, beste neska, gazteagoa zena, ile gaztain kolorekoa, gaixto aurpegia zuena, etxekoandreari kontu batzuk esanda, suaren aurrean ziren bi mutilengana heldu, sofako besoan jarri, haien kuadernoan zer zen ikusi nahian bezala barrezka hasi zen. Xan pixka bat harritu zen, bi mutilek
|
euskaraz
egin zutelako: lehen, ikusi batera, atzerrikoak zirela begitandu zitzaion; ez zielako ondo aditzen, alde batetik, eta baita, beren izaera nolabait diferente, lotsakoiagatik, eta beren ile oso rubioak ikusirik ere.
|
|
2001
|
|
|
Anormala da euskal irakurle gehienak abertzaleak izatea, zorionez, bestelakoak ere badaude, baina oso gutxi oraindik. Esaten digute politizatzen dugula, baina zenbat euskaltzale ez abertzale daude
|
euskararen alde
egiteko prest. Esku batez konta daitezke".
|
|
|
Euskal Herrian lehen aldiz 1991n izan zen lana zela-eta, eta IXA taldekoek ingelesarekin laguntzeko eskatu zioten. Haiei entzun zien lehen aldiz
|
euskaraz
egiten. " Herria eta euskara gustatu egin zitzaizkidan, horregatik hasi nintzen euskara ikasten", azaldu digu.
|
|
|
Ez da aski haurrak ikastolara" botatzea", eta hau gurasoei doakie. Ezta ere aski andereñoek ikastolan
|
euskeraz
egitea, gero kalean adiskideekin edo ta beren etxetan erderaz ari izaten baldin badira. Eta, lantokietan toki bat betetzeko pertsona bila ari garenean, edo ta egunkarietan egiten ditugun dei horien bidez euskeraz jakin behar denik esaten ez badugu, eta telefono hotsari euskeraz" nor da" edo" esan" edo" bai" edo horrela erantzuten ez badiogu, lantegi barrutan, etxean, kalean, kafeterietan eta non nahi eta beti euskeraz egiten ez badugu...
|
|
|
Ezta ere aski andereñoek ikastolan euskeraz egitea, gero kalean adiskideekin edo ta beren etxetan erderaz ari izaten baldin badira. Eta, lantokietan toki bat betetzeko pertsona bila ari garenean, edo ta egunkarietan egiten ditugun dei horien bidez euskeraz jakin behar denik esaten ez badugu, eta telefono hotsari euskeraz" nor da" edo" esan" edo" bai" edo horrela erantzuten ez badiogu, lantegi barrutan, etxean, kalean, kafeterietan eta non nahi eta beti
|
euskeraz
egiten ez badugu... UTIKAN automobiletan eta jartzen ditugun" Euskeraz" letrerotxoak.
|
|
|
" Askotan izan dut eztabaida bera: euskal kultura Euskal Herrian egiten dena edo
|
euskaraz
egiten dena ote den. (...) Ikus dezagun, hasteko, zertan oinarritzen diren zorioneko bigarren iritzi horren aldekoak direnak.
|
|
|
" Euskarak etsai asko du gaur egun", azaltzen zuen deplauki, baina okerrena, kaltegarriena, zuzenean seinalatzeko: " Zerbait
|
euskeraren alde
egin ahal izan eta egiten ez duena. Hori da gaur, guk dadukagun etsairik txarrenetakoa".
|
|
|
Eta nola daude gurasoak? Eta nola ote daude zerbait
|
euskeraren alde
egin lezaketen gizon eta emakumezkoak. Zer nolatan ote daude ere euskeraren alde egin behar eta lezaketen bertako apaizak?
|
|
|
Eta nola ote daude zerbait euskeraren alde egin lezaketen gizon eta emakumezkoak? Zer nolatan ote daude ere
|
euskeraren alde
egin behar eta lezaketen bertako apaizak. Itxura danez, ez bide dago herrian kontzientzia askorik.
|
|
|
Lehenago euskararen mapa Logroñoraino zabaltzen zenean, euskaldunak ziren Arabako lautadak. Geroetan ere
|
euskaraz
egin zen Araban. Hala ere, inguru askotan eta Trebiñon batez ere, euskara galduz joan da.
|
|
|
Ekainaren 17an Araba
|
Euskaraz
egingo da Argantzunen, Zadorra ibaiaren ertzean. Egun horretan arabarrek eta bertara hurbiltzen diren guztiek hazia ereingo dute Trebiñoko konderria euskalduntzeko.
|
|
|
Nik izen euskaldunak jarri nizkien eta gainera betitik
|
euskaraz
egin izan diet, ez zait beste modu batera ateratzen. Umeok nahasketa baten ondorio dira, eta bi kulturak mantendu behar dituzte.
|
|
|
Nire zakurrek Txiki eta Txoko izena dute eta euskara bakarrik dakite, ez dute ingelesezko hitz bat ere ulertzen. Gainera baditut bi anaia inguruan bizi direnak, eta haiekin ere beti
|
euskaraz
egiten dut. Eta Amerikan bizi garen euskaldunok elkarrekin harremana gordetzen dugu, esaterako, urtean behin euskal festa eginaz.
|
|
|
Bi urtez ibili nintzen bertan.
|
Euskaraz
egiten nuen ikuskizuna, eta ingelesez eta italianoz pixka bat. Hor hasi nintzen, eta hizkuntza ulertu gabe barrez lehertzen zirela ikusita, animatu egin nintzen.
|
|
|
Ikastola alegala da, euskaldunek ez dute eskubiderik, hizkuntza politikarekin nahasten dute,... Lege aldaketa behar da normalizazioa lortzeko, eta aldaketa soziala, bideak ireki behar dira euskaldunek bertan
|
euskaraz
egin ahal izateko. Eskolan ere ezin da euskaraz ikasi, bakarrik ikasgaia moduan, behintzat pixka bat ikasi eta ez dute hain arraroa ikusiko.
|
|
|
Santa Agedan eskolakoek ere parte hartu izan dute batzuetan. Lodosako ikastolakoak, dena den, euskaldunagoak dira Sartagudakoak baino, Lodosa handiagoa da eta koadrila egiten dute,
|
euskaraz
egiten jarraitzen dute. Sartaguda, berriz, txikiagoa da eta bertze haurrekin harreman estuagoa dute.
|
|
|
Bi ikastolakoak eta bat eskolakoa. Bada, batzuetan, hizketan ari direnean, ikastolakoek
|
euskaraz
egiten dute haien artean, eta erdaraz bertze lagunari. Harrigarria benetan.
|
|
|
Lehendabiziko urtetik Olentzero ospatu dugu, baita" Lodosako Euskararen Eguna" ere. Haurrek
|
euskaraz
egiten dute karriketan, duela zortzi urte pentsaezina zena. Santa Ageda ere egiten dugu.
|
|
|
Eskuartean erabiltzen ohiturik gauden agenda horietako bat, baina berezko ezaugarriak dituena: elektronikoa, publikoa,
|
euskaraz
egina, doakoa eta egunerokoa, bilaketa sistema erosoarekin eta Euskal Herri osora ezezik mundu osora ere zabalduko dena, Interneten egongo baita.
|
|
|
a) Ja, jo, ju bezala era gogorrean oguztekoan beti je ta ji erabiltzea, ge eta gi' ren ordez. (
|
Euskaraz
egin izan dugun bezala, noski). B) C izkiaren ordez, beti z erabiltzea(...) Auxe zan Arana Goiri' ren oiñarria, ain ospe andiko esaunda burutsu artan ageri danez:
|
|
|
Guri, estatura zabaltzea ahalbidetu diguna, hain zuzen gaztelera erabiltzea da eta beraz, ulermena ez da oztopo estatura irteteko. Musika
|
euskaraz
egiten duen jendeak horixe du, etxean gelditzen dela. Badira salbuespenak, izar ospetsuak, esate baterako, Kepa Junkera.
|
|
|
Pasa den astean Bai Euskarari Akordioaren Jarraipen Batzordeak bilera egin zuen Bilbon eta Bai Euskarari Ziurtagiriak datorren urtetik aurrera hiru maila izango dituela erabaki zuen. Lehena, «Bidean», euskararen aldeko neurriak aplikatzen dituzten eragileentzat izango da; bigarrena, «Guk zerbitzua euskaraz», aipatu neurriak aplikatzeaz gaiz zerbitzua euskaraz ematen duten eragileentzat; eta hirugarrena, «Guk lana eta zerbitzua euskaraz», lana ere
|
euskaraz
egiten dutenentzat. Bestalde, Sakanako Plan Estrategikoa aurkeztu zuten joan den astean.
|
|
|
Beste garaiak dira hauek, dudarik gabe: euskaraz esna gaitezke irratiari esker, euskal prentsa irakurriz gosal dezakegu, ikasketa asko
|
euskaraz
egin ditzakegu, Honekin batera, gure artean argitara ematen diren liburu askoren tiradek gora egin dute.
|
|
|
Euskal hizkuntza komunitatean: komunitatearen bizitza
|
euskaraz
egitea garatubehar da norabide guztietan.
|
|
|
Beheko mailan, klaseko jarduera
|
euskaraz
egin ahal izateko behar bezalakojakintza, gaitasuna eta jarrera eskuratua duten ikasleak kokatuko ditugu; eta mailahorretan, ingurukoekin egoera arruntenetan euskaraz komunikatzen lehenengourratsak emateko gaitasuna lortu dute.
|
|
|
– Koadrilako lagun euskaldunekin (gehienak ikasleak hauek ere) txikiteoan eta
|
euskaraz
egiten hastea.
|
|
|
Bariantzaren %6.1a azaltzen duen 4 FAKTOREAn euskararen transmisio orientazioari loturiko itemak taldekatzen dira (u= 0.69): guraso seme transmisioaren garrantzia, seme alabak euskaldunak izateko nahia eta seme alabek euskaraz ikas dezaten gurasoek haiekin
|
euskaraz
egitea.
|
|
|
Azkenik bariantzaren %5.6a azaltzen duen 5 FAKTOREAn orientazio motaguztiei dagozkien itemak sailkatzen dira, eta mistoa deituko diogu (u= 0.62). Subjektu horiek euskara ikasten dute seme alabei beren ikasketetan laguntzeko, euskaldunekin komunikatu ahal izateko, euskaldunen artean erosoago sentitzekoeta seme alabek
|
euskaraz
egiteko beraiek ere euskaraz egitea beharrezkoa dela ustedutelako.
|
|
|
Azkenik bariantzaren %5.6a azaltzen duen 5 FAKTOREAn orientazio motaguztiei dagozkien itemak sailkatzen dira, eta mistoa deituko diogu (u= 0.62). Subjektu horiek euskara ikasten dute seme alabei beren ikasketetan laguntzeko, euskaldunekin komunikatu ahal izateko, euskaldunen artean erosoago sentitzekoeta seme alabek euskaraz egiteko beraiek ere
|
euskaraz
egitea beharrezkoa dela ustedutelako.
|
|
|
Laginaren %18.2k euskara du lehenhizkuntza (N= 128), %69.6k gaztelania (N= 489) eta %11.2k euskara eta gaztelania (N= 79). Subjektuen %80.4k gaztelaniaz egiten ditu ikasketak (N= 565), %6.7keuskaraz partzialki (N= 47) eta %12.7k erabat
|
euskaraz
egiten ditu (N= 89).
|
|
|
Eredu hori frogatzeko, lagin osoa (euskaraz dakitenak eta ez dakitenak) erabili da; eta, 1 irudian ikusten den bezala, aldagai garrantzitsuena subjektuen euskararen ezagutza maila dela agertu da. Aldagaien arteko harremanetan gehiago sakontzeko, hurrengo ereduan (2 irudia)
|
euskaraz
egiteko gai diren subjektuak bakarrik erabiliko dira.
|
|
|
Lan honen emaitzetan ikusten den bezala, testuinguru objektiboak eta testuinguru horrekiko jarrerak, hautemateak, usteak eta gehienbat identitateak eragina duteeuskararen erabileran. Areago joanez,
|
euskaraz
egiteko gai direnen artean, aldagisoziodemografiko eta soziolinguistikoek, edo testuinguruak aldagai psikosozialekbaino eragin gehiago dute, pertsona horien euskararen erabilera azaltzeko lortu deneredu psikosoziolinguistikoak adierazten duen bezala. Azken emaitza hori bat dator orain arte euskarari buruz egin diren ikerketa gehienetan lortutako emaitzekin.
|
|
|
Areago joanez, euskaraz egiteko gai direnen artean, aldagisoziodemografiko eta soziolinguistikoek, edo testuinguruak aldagai psikosozialekbaino eragin gehiago dute, pertsona horien euskararen erabilera azaltzeko lortu deneredu psikosoziolinguistikoak adierazten duen bezala. Azken emaitza hori bat dator orain arte
|
euskarari buruz
egin diren ikerketa gehienetan lortutako emaitzekin.
|
|
|
Ikerketan proposatutako eredua biazpilagin hauetan aztertu da: lagin osoan (Hego Euskal Herriko unibertsitateetakotitulazio ezberdinetako lehen kurtsoko edo kurtsoetako ikasleak) (1 irudia), aldebatetik, eta lagineko
|
euskaraz
egiteko gai diren subjektuekiko azpilaginean (2.irudia), bestetik. Bi azpilaginekiko emaitzetan oro har eredu bera lortzen da, esperozitekeen bezala.
|
|
|
aldagai hori boteretsuena balitzbezala agertzen delako euskararen erabileran, lagin osoko kasuan (1 irudia); errazada hori ulertzea, nekez erabili daitekeelako nahiko ezagutzen ez den hizkuntza.Horrez gain, ezberdintasun nagusia jarreren aldagaiekin gertatzen dena da: laginosoko ereduan agertzen ez delako, baina bai
|
euskaraz
egiteko gai diren subjektuekin lortutako azpilagineko ereduan; beraz, identitatearen aldagaiekin batera, aldagai estari psikosoziala osatzen duelako, euskararen erabilera horrela baldintzatuz.Identitatearen eta jarreren arteko konparazioa eginez, identitatea da eragin handienez aldagai estari psikosoziala baldintzatzen duena, espero zen bezala.
|
|
|
Horrela, biztanleriaren bi bederatziren horrek euskararen kalekoerabilera %13raino eramaten du. Hizkuntza egoera isotropiko batean, euskaldunek
|
euskaraz
egiteko aukera guztietan euskaraz egingo balute, zein erabilera maila espero zitekeen. Ondorengoa:
|
|
|
Horrela, biztanleriaren bi bederatziren horrek euskararen kalekoerabilera %13raino eramaten du. Hizkuntza egoera isotropiko batean, euskaldunek euskaraz egiteko aukera guztietan
|
euskaraz
egingo balute, zein erabilera maila espero zitekeen. Ondorengoa:
|
|
|
Firebird irakurri zuen pistoletarik baten alboan. Guardia zibilen pistola, metraileta eta fusilak besterik ez zituen ordura arte Goiok ikusi, eta haiek ez zuten
|
euskaraz
egiten.
|
|
|
‘Baloia! ’ oihua
|
euskaraz
egin duelako ezagutu dut, bere koloretako baloia muinoan behera panp punp panp eskapatu zaionean.
|
|
|
‘Zurekin ausartzen naiz, ’ zioen Arianek, ‘baina hemen hegoaldean jende anitzekin espainolez behar dut egin, zeren eta
|
euskaraz
egiten dudanean zomorro arraro bati bezala so egiten didate, konprenituko ez balute bezala... ’
|
|
|
Zuri lausoa jarriko zaizu laster begietan,
|
euskaraz
egiteraino edan eta edanda:
|
|
|
Euskarazko izkribu hark halako irrealtasun bat ematen zien armen jabeei. Kalaportun jendeak
|
euskaraz
egin arren eta Goiok ere etxean eta kalean, Ikastetxean izan ezik, euskaraz egin arren, ez zen euskaraz ez idatzi ez irakurtzen. Armen erabilerari buruzko apunteena izan zen Goiok euskaraz leitu zuen lehenengo koadernoa, eta enbarkaziora behin baino gehiagotan itzuli zen paper koadrikulatu haietako eskuizkribua ulertu nahian:
|
|
|
Euskarazko izkribu hark halako irrealtasun bat ematen zien armen jabeei. Kalaportun jendeak euskaraz egin arren eta Goiok ere etxean eta kalean, Ikastetxean izan ezik,
|
euskaraz
egin arren, ez zen euskaraz ez idatzi ez irakurtzen. Armen erabilerari buruzko apunteena izan zen Goiok euskaraz leitu zuen lehenengo koadernoa, eta enbarkaziora behin baino gehiagotan itzuli zen paper koadrikulatu haietako eskuizkribua ulertu nahian:
|
|
|
‘Atsegin hartzen dut berori hemen ikusteaz! ’ esango diozu itsaselefante horri euskaraz, egokia irudituko baitzaizu itsaselefanteari
|
euskaraz
egitea.
|
|
|
euskararen aldamenean bazegoen beste hizkuntzaren bat. Beraz, guk besteren aurrean esaten dugunean Nafarroako Erriberak, Cascantek esate baterako, euskara galdu zuela eta berreuskaldundu egin behar dugula, ez gara egiaz ari; guk dakigunez eta guk ezagutzen dugun garaian Cascanten ez da
|
euskaraz
egin; hori da egia, egia huts hutsa eta Cascanten bezala hori bera gertatzen zen gutxi gorabehera Bizkaiko Enkartazioetan, Arabako zenbait zatitan eta beste franko lekutan. Halaz ere, lehen esan bezala, egia da Pirinioetan alde batera eta bestera euskara edo euskararen antzeko zerbait Araneraino egiten zela; egia ere da beste aldetik Burgos ingururaino euskara egiten zela eta Ebroren hego aldera, noski.
|
|
|
Beraz, guk besteren aurrean esaten dugunean Nafarroako Erriberak, Cascantek esate baterako, euskara galdu zuela eta berreuskaldundu egin behar dugula, ez gara egiaz ari; guk dakigunez eta guk ezagutzen dugun garaian Cascanten ez da euskaraz egin; hori da egia, egia huts hutsa eta Cascanten bezala hori bera gertatzen zen gutxi gorabehera Bizkaiko Enkartazioetan, Arabako zenbait zatitan eta beste franko lekutan. Halaz ere, lehen esan bezala, egia da Pirinioetan alde batera eta bestera euskara edo euskararen antzeko zerbait Araneraino egiten zela; egia ere da beste aldetik Burgos ingururaino
|
euskara
egiten zela eta Ebroren hego aldera, noski. Baina, halaz guztiz ere, gero Euskal Herri edo Euskadi bezala gelditu den hori ez da osorik euskalduna izan azken bi mila urteotan.
|
|
|
Nik esango nuke aita Aranak norbaiten historiaren bukaeran, oker ez banago Labayruren Historia del SeñorÃo de Vizcaya liburuaren azken aldean, sartu zuela zenbait berri euskal literaturaz, baina ezin esan daiteke, eta Aita Aranak ere ez zuen hori pentsatzen noski, hori euskal literaturaren historia denik. Lehenbizikoa dirudienez Orixerena da, Orixek
|
euskaraz
egin zuena8 Nik ez diot Orixerenari deus kenduko, baina esate baterako hau esan daiteke: teatrorik ez du aipatzen, Barrutia izan bazen ala ez zen ez da agertzen.
|
|
|
oso zorrotza zen Mitxelena, agian gurea bezalako hizkuntza batek ezin duelako egin inguruko hizkuntzek aise eraman eta irents dezaketen hanka sartzerik. Garbi zeukan lan bat
|
euskaraz
egin izanak ez zuela ondorioa zuritzen, asmorik ederrenak, euskararenganako maitasunak, ez zuela emaitza edertzen:
|
|
|
Puntu honetan arlotekeriarik larriena aski hurbil dugu. Halaz guztiz ere euskal liburuak ez dira egin Euskal Herri osorako (eta hemen Euskal Herri osoak esan nahi du
|
euskaraz
egiten ziren eskualdeak), baizik zati edo herrialde baterako. Eta alde batean gauzak goraka zebiltzanean, beste aldean beheraka zebiltzan.
|
|
|
Oker nengoen beharbada eta artikulutxo horren berria, gutxi axola badu ere, gehiago barreiatuko zen
|
euskaraz
egin baldin banu. Zorioneko zenbaki horretan, adibidez, bada Tovar jaunaren erantzun bat; Corominas  jaunari zuzendua dago.
|
|
|
Hark ez du ontzat hartzen honek abarka euskal hitzari ematen dion jatorria. Gauzak behar bezala balira,
|
euskaraz
egingo zukeen agian bere lantxoa. Errazago zitzaiolako eta, batez ere, euskaraz  koa izanez gero Corominas jaunak bere arrazoiak aiseago eta argiroago adituko zituelako.
|
|
|
Baina egin beharrik ez, aspaldidanik egin egina baitago.
|
Euskara
egiten âedo egin ustez desegitenâ hasi baino hobe genuke euskaldunok euskara ongi ikasten hasi.
|
|
|
Larramendik, adibidez, besteek baino gorago zeuzkala jarriak begiak: euskararen beraren ongia eta hobekuntza nahi zituen, jakinaren gainean nahi ere,
|
euskararen bidez
egin behar zen erlijio irakaskuntzaz kanpo, zein ere ardura handikoa zen irakaskuntza hau.
|
|
|
Erdaraz, zergatik?, galda dezake norbaitek. Ba, besteak beste,
|
euskaraz
egiteko gai ez nintzelako, itzulpen huts bati ekin nionean laster aski konturatu nintzenez. Gaitasun bidean bi lagunek ipini ninduten, batez ere8 Han, Errenterian  bertan, Martin Lekuona zenak (G. b.), don Manuelen anaiak; gero, Burgosen, Ander Artzelus" Luzear" ek:
|
|
|
Oraingo iritziei bagagozkie, Humboldtek ez zuen ondore onik atera
|
euskararen bitartez
egin zuen saio nagusian. Argitasunak bildu zituen, haatik, baita Astarloarengandik ere, eta euskararen izaeraz eta egituraz zabalkunde eskerga, zena zelako, egin zuen munduan barrena.
|
|
|
Ez dirudi Frantzia aldean hizkuntza zedarriek aldaketarik izan zutenik, herrixka edo etxe multzoren batean ez bada. Ez dago argibide zuzenik ere, nire ustetan, XVI. mendetik aurrera Erronkaritik haranzko ibarren batean, Nafarroatik kanpora,
|
euskaraz
egiten zenik uste izateko.
|
|
|
Bide politikoarenak ere bai. UPN PPko politikariek ez baitute kontuan hartzen nagusigoa duten lekuetako —Nafarroa eta Gasteiz, batez ere— biztanleen nahia, eskola matrikulazioan, kulturaren kontsumoan eta
|
euskaraz
egiteko erabakian argi eta garbi erakutsia. Kasu honetan are larriagoa da, UPNk parlamentuan erabateko nagusitasuna ez izanik, isilik geratu diren beste alderdi batzuen onespena izan duelako.
|
|
|
Zabaletak ez zuen datu zehatzik eskaini, ez bere artikuluan, ez zerrendaelektronikoan zabaldutako mezuetan, eta liburukiek ez dute informazio argirik ematen); Historia arloan argitaratu dituen hiru liburukiak osorik itzuliak direla baino ez dakit (horietako bat —Euskal Herriko Atlas Historikoa— aurretik gaztelaniaz argitaraturik zegoen, eta beste bien gaztelaniazko bertsio originalak ez dira, oraindik behintzat, kaleratu —Euskal Herriaren Historia eta Historia Unibertsalalibu rukienak—). Nahiz eta, esan bezala, egileetarik zenbait euskaldunak izan eta beren jarduera profesionalaren zati bat
|
euskaraz
egiten duten. Are gehiago:
|
|
|
Euskara ere, Adunakoa gehiago dudala uste dut, Tolosakoa baino. Tolosan, izan ere, gure gurasoen gizaldiak dena
|
euskaraz
egiten zuen. Guk, berriz, dena erdaraz.
|
|
|
Gehienen iritziak, ordea, sakabanaturik ageri dira: euskara batua
|
euskarari
egin zaion atentatua da, euskalkien heriotza ekarri du, euskararen pobretzea; euskara batuarekin euskarak bere balioa, berezitasuna, genioa eta aberastasuna galtzen ditu. Komunikaziorako ere ez du balio, ulertezina denez.
|