|
2002
|
|
|
" Hamar urte ziren euskera batua sortuta zegoela. Eta nik beti euskera batu hori alboratu egiten nuen, ez ikasi eta ez ikusi, ez nuelako ontzat hartzen, arrazoi batzuengatik,
|
euskera
batu bat egitea bera ere", adierazten zigun Euskerazaintzako buru den Olazar' tar Martinek.
|
|
2003
|
|
|
Azken 20 urteotan ikusi eta ikusten doguna, noren gau ameseta gozoetan agertu zan urte ilun eta garratz hareetan? Horregaitik, ni ez naz egon sekulan
|
euskera
batu baten aurka, baina bidea astiro, patxadaz eta kontuz egin behar zala uste izan dot beti. Pierre Lafittek Arantzazuko batzar haretan esan eban legez:
|
|
2005
|
|
|
J.J. Arrizabalaga Markiña4, Domingo Agirre Landatxu dira ipuin horien atzean agertzen diren izenetako batzuk. 70eko hamarkadan,
|
euskara
batuarekin batera, literatura berria eta zaharraren arteko behin betiko haustura gauzatu zen. Harrezkero batuaz egindako literaturaren adarrak ugalduz joan ziren, bestearenak, berriz, idortuz.
|
|
2006
|
|
|
Oso ederra baita gorengo erakunde eta akademietatik euskera batua aldarrikatzea, baina euskera horrek ez baitu zerikusi haundirik trenean egunero entzuten ditudan euskerekin. Telebistak, adibidez, goizaldetako pastoral xiberutarrak
|
euskera
batuago batera, itzuli, behar izaten ditu.
|
|
2008
|
|
|
ortografia komun bat finkatzea euskalki guztientzat, eta ortografia horren arabera osaturiko hiztegia nagusi bat sortzea. Ohargarria da proiektuak ez zuela aipatzen
|
euskara
batu bat sortzeko helbururik. Edozein kasutan, euskalki aniztasuna errespetatu arren, ortografiak batasun joera izan behar zuen («un sistema ortografico común á todas las variedades del euskera»).
|
|
|
Zalantzarik gabe, euskal irakurle komunitatea, inperfektuena izanik ere, Azkuerentzat funtsezkoa zen. Bere esperantza, hezkuntzarekin, aldizkariekin, nobelekin,
|
euskara
batu batekin, eta bestelako bitartekoekin, euskal irakurle kopurua ugaltzen joatea zen, trinkotzen, komunitate dialektal desberdinetatik euskal komunitate kultural bakarrera igaroz.
|
|
|
Hala ere, hiztun batzuek, noizean behin eta okerretara, baztertuta ikusten dute euren burua, bizi duten euskalkia euskara batutik urrun dagoelako; baina ez dute bazterturik sentitu behar. Euskaltzaindiak, behintzat, ez du horrelako bazterkeriarik nahi; baizik eta nahi du euskaldun bakoitzak bere euskararekin bat egitea eta, era berean,
|
euskara
batuarekin bat egitea, batua harturik goi mailako erregistrotzat gainerako euskaldun guztiekin harremanak izateko.
|
|
2009
|
|
|
Agian ez gara behar bezainbeste konturatzen, euskara bere osotasunean salbatzeko borroka gogorrean gabiltzalako, gure benetako altxorra ez dela euskara batua, euskalki biziak baizik.
|
Euskara
batua batez ere idazteko sortu zen, batzuetan ahozko komunikabideetan eta, oso beharrezkoa bada ere, baina telebistaren eraginagatik agian euskalkien lehengo prestigioa eta duintasuna galarazten ari da. Euskararen iraupena ezinezkoa da euskara batua gabe, baina ezta euskalkiak gabe ere ziur aski.
|
|
|
Hala nahi izan ez arren, Eneco k rekin erregistratu nuen, uste bainuen
|
euskara
batuarekin batera ezin zitekeela bestela egin; baina beti nahi izan nuen Henrike Knorrek biok gara Herriaren Lagunak lagun ziezadan. Denborak aurrera egin ahala, bikiek 3 urte bete zituzten, eta ikastetxean hizkiak irakasten hasi zitzaizkien; beraz, iritsi zen aldaketarako garaia.
|
|
2010
|
|
|
Beraz, prosari ekin baino lehenago, esperientzia oso handia du predikari gisa, 23 urtekin apaiztu zela gogoan izanik (Misioetan predikari ibili ote zen ez dakigu). Agirre Asteasukoa, gainera, euskaltzalea da eta estudiatu du euskara sermoiak idatzi aurretik; ildo horretatik dio Fidel Altunak badagoela saiakera bat Agirrerengan
|
euskara
batu bat egitekoa bere sermoiak hedatzeko asmoz egina. Horregatik, gure aburuz, Agirre Asteasukoa ezbairik gabe dago Mogelen pentsamenduan Peru> liburuaren hitzaurrean ondoko hitzak idazten dituenean:
|
|
|
Edozein modutan, Biblia hau laster izan zen baztertua, katolizismoa nagusitu zelako. Ondorioz,
|
Euskara
batu bat sortzeko saio goiztiar honek ez zuen eraginik izan.
|
|
|
Herritarrei ere Heuscalduney eskaintzen die sar hitz bat, irakurtzeko moldea eta
|
Euskara
batu baten beharra aipatzen dituelarik:
|
|
2011
|
|
|
Aditzari buruz, gramatikari buruz, zer erran? Ez da
|
euskara
batu bat oraindik, baturantz goaz. Behar da hori behar bezala ikusi, eta ez dut uste hertsiki ari garen.
|
|
|
Akademiak euskara testuinguru akademiko batean kokatu zuen eta hizkuntza estandarra sortzeko lehen pausoak eman zituen. Gerraurrean Euskaltzaindiak ez zuen lortu ez
|
euskara
batu bat finkatzea, ezta jarduera akademiko osoa euskaraz egitea ere, hainbat kasutan bere kideek erdara erabiltzen baitzuten. Nolanahi ere, Akademiaren inguruan aditu euskaldun talde bat bildu zen, euskarazko ekoizpen jaso bat sortu zuten (artikuluak, hitzaldiak, ikerketak?) eta hizkuntza normatibizatzeko lehen saioak egin ziren.
|
|
2012
|
|
|
gisa definitzen du Jon Juaristik. Izan ere, 1969an Joannes Leizarragaren lanak ikertzen hasi zen Aresti, eta hil arte, hugonotearen hizkuntza defenditu zuen, ez soilik hizkuntza poetiko baten oinarria bezala, baizik eta
|
euskara
batu baterako irtenbide posible bat bezala? (Juaristi 1983:
|
|
2013
|
|
|
Aipatu ditugun hamasei horiek ez dira bakarrak, jakina. Jose Luis Alvarez Enparantza, ezaguna denez, linguista bikaina zen; Txillardegi izan zen, beste batzuen artean,
|
euskara
batuaren bat eta Bat soziolinguistika aldizkariaren sortzaileetariko bat. Txillardegik ondo baino hobeto ezagutzen zuen XX. mendeko soziolinguistika, ezagutzen zituen teoriak eta teoriagileak, harreman zuzenak izan zituen horietako askorekin.
|
|
2014
|
|
|
Gero bakoitzak badugu gure euskara batua eramateko molde bat. Nirea entzuten da, Iparraldeko
|
euskara
batu bat da, bada bat hemen Gipuzkoan, Bizkaian ez da arras berdina ere, Nafarroan ere ez, eta abar. Nahiz eta euskara batua izan.
|
|
2015
|
|
|
Esan nahi baita, arestian aipatu bezala, 1999ko Enaz banaz bizkaieraz plazaratu zigun Berrizko idazleak, baina" elebiduna" da Olatu bat kuartelen gainetik (2009), erdia inguru bizkaieraz zati introspektiboagoetan eta elkarrizketetaneta gainerakoa batuaz narrazioa urruntxoagotik egiteko edo. 4x4 operazioa (2013) irakurtzean, ehungarren orrialdean jabetu nintzen bizkaiera absente zenaz, bat batean konturatu nintzen Amurizak mila koloretako
|
euskara
batu batean osotu duela zikloko laugarren nobela hau.
|
|
2017
|
|
|
Baina
|
euskara
batu bat sortzeko motibazioek euskararen estatusarekin ikus teko bazuten. Euskaltzaindia, bere 50 urtebetetzea ospatzeko, 1968ko urria ren 3an, 4an eta 5ean bildu zen Arantzazun (Gipuzkoa) eta orduan euskara batua behar zela sortu erabaki zen.
|
|
|
Adibidez, orain berean, ez dut idazten ikasi dudan zubereraz baina
|
euskara
batu baten bidez, nire euskara batuaren bidez, erranen nuke.
|
|
|
Tresnak eskaintzen ditu Euskaltzaindiak eta eskainiko ditu16, baina azkenean hiztunek, euskararen erabiltzaileek erabakitzen dute. Horri buruz uste dut, Koldo Zuazo dialektologoak erraten duen bezala, emeki emeki Lapurdin eta Nafarroa Beherean euskalkiak bat egiten ari direla eta, era batez, Iparraldeko
|
euskara
batu bat sortzen ari dela, zuberotarrek ere erabiltzen dutena zuberotar ez direnekin mintzatzen ari direnean17 Orain berean egiten dudan bezala, artikulu hau idatziz. Pierre Lafitte-k «navarro labourdin» (nafar lapurtera) deitzen zuenaren oraingo idatzizko eta ahozko ondorioa, Hegoaldeko euskara batuaren eraginarengatik, besteak beste.
|
|
2018
|
|
|
Oro har, garaiko euskaltzale gehienak zeuden
|
euskara
batu baten beharra zegoenaren ideiarekin ados, EAJ eta ETA barne. Aldiz, eztabaida eta iskanbila gehien eragin zuena euskal hiztegiko hizkirik isilena izan zen, h a.
|
|
|
Baliteke hortik ondorioztatzea Kresala bizkaieraz eta Garoa gipuzkeraz idaztea. Agirrek ez zuen, Azkuek bezala,
|
euskara
batu baten proiekturik burutu («Gipuzkera osotua», Euskera, 1934), baina berrogei urte lehenago, 1891n, euskara osoagotu baterako ezinbesteko oinarriak markatu zituen modu ezin hobean: a) Lehen lehenik, norberak bere lurraldeko euskara menperatu behar du, baina ez beste euskalkietatik urrunduz, haietara hurbiltzen saiatuz baizik:
|
|
|
Baina, hain ezkor ez segitzeko agian, bestelako ekarpentxo bat egin nahiko nuke. Nire Baiona txokotik, gazteen artean
|
euskara
batu bat izan daitekeen zerbait ari dela garatzen iruditzen zait. Hain euskaldun gutxiren artean, txokokeriak ezinezkoak bihurtu dira.
|
|
|
|
Euskara
batua batez ere hizkuntza idatzian egin bazen ere, gaurko hiztun gehienak euskara batuaren euskalkikoak dira: euskara karrikan edo etxean ikasi ez dutenak, ikastetxeetan ikasi dutenak, haurtzaroan edo heldutakoan.
|
|
|
Alegia, kapitainaren eta printzearen arteko harremana azaltzean aipatuko digu egileak, Luis Jaizquibelek, printzeak burututako azterketa bat, zeri eta Buenos Aireseko euskarari buruzkoa. Dirudienez, Buenos Aireseko euskaldunek euskara hibrido bat garatu zuten,
|
euskara
batu bat," elcualcorfundiay entremezclaba[...] terminos del vascuence alaves, guipuzcoano, navarro de ambas vertientes pirenaicas, suletino, vizcaino y labortano". Luis Jaizquibel delako horren arabera, printzeak Argentinatik bueltaturiko indiano aldudar baten ahoan entzun zuen euskara batu hori, eta, egileak azaltzen digunez, berak umetan zuen irakurri Baionako aldizkari elebidun batean printzearen artikulu bat euskara supradialektal horretaz, gerora berriro eskuratzea ezinezko suertatu zitzaiona.
|
|
|
Koldo Zuazok dio gezurra dela" gaur egungo euskalkiak zaharrak" direla. Euskalkiak Erdi Aroan sortu zirela uste du.374 Are gehiago, euskalkiak baino lehenago
|
euskara
batu bat bazela dio. Euskara batu haren" ardatza" Iruñean kokatu du.
|
|
2019
|
|
|
Batzuk aipatzearren: lehen aldiz gure historian ez dago euskaldun elebakarrik, lehen aldiz dugu elkarren artean komunikatu ahal izateko
|
euskara
batu bat, lehen aldiz haurrek eta gazteek, helduek eta zaharrek baino euskara maila hobea dute eta gehiago hitz egiten dute; lehen aldiz gure historian, eta Europako hizkuntza gutxituen historian, seguruenik, gazte euskaldunen artean gehienak jatorriz erdaldunak dira, euskaldunon multzo handi bat hobeto moldatzen da erabilera formaletan informaletan baino, eta hobeto idazten du hitz egin baino, eta, aitzitik, lehen aldiz gure historian, unibertsitatetik pasa eta gero, hala alor formalean nola informalean euskaraz erdaraz baino hobeto moldatzen den gazte multzo esanguratsu bat dugu, eta euskalkirik ez duen euskaldun asko, etab., etab. Ez Europan eta ez munduan, ez dira asko biziberritze prozesu bati ekin eta 50 urteko epean halako aldaketak bizi izan dituzten komunitateak.
|
|
|
Baina konturatuta edo konturatu barik, herriko hizkuntza bizi koloretsutik alde egin dugu gehienetan. Eta zahar kutsuzko edo laboratorio kutsuzko
|
euskara
batu bat egin dugu gure herriaren eta gure hizkuntzaren kaltetan. Bilbon 1958 urteko batzarrean L. Villasantek esan zuenez," literaturak eztu euskera bizia menderatuko eta bere bidera ekarriko.
|
|
|
Gure jokabidea nondik nora joan dan? Ahozko hizketatik hizkuntza landu batera eta euskera landu batetik
|
euskera
batu batera, euskera batua ez dalako guretzat beste hizkuntza bat, alde askotan batuta dagoanetik batuago batera jotzea baino.
|
|
|
Hasieratik hona, egia esateko, geroago eta argiago ikusi izan dogu
|
euskera
batu baten preminea, eta aukera hori egiteak eskatzen dituan ikasbideak antolatzea ere geroago eta ezinbestekoagotzat jo izan dogu. Gure lehenengo aukerea, ezjakintasuna kentzea izan zan.
|
|
|
Euskera/
|
Euskara
batu bat behar beharrezkoa da, ezinbestezkoa da Mikelen eretxiz. Poztu egiten zan bera Deustura joan etorrietan.
|
|
|
Izan bere," euskara batuaren modak indar erakarle ikaragarria izan dau hainbat gazterengan, gazte talde batzuen buru bihotzetan, euskaldun analfabeto, euskaldun ikasi eta euskaldun barriengan. Eta kontzientzia barri horren eraginez, gaurko gazteek etxeko, herriko eta herrialdetako" euskaratxoa" gainditu eta
|
euskara
batu bat egin nahirik ari dira elkarrizketetan, kantuetan, idazkietan, hormetako pintadetan Kontzientzia berri horren eraginez, abeslari eta ameslari, gaurko gazteek euskaraz egiten dute gure hiri zapaltzaileetako kaleetan, erdal unibertsitateetako auletan, ezina egina bihurtu gurarik".
|
|
|
Euskalkiak lehenago dira euskara batua baino, oraingoz, bizirik, euskalkiak bakarrik ditugu ta. Hala ere, euskalkiak elkarganatu ta batu egiten ez baditugu,
|
euskara
batu bat euskalkien bitartez egiten ez badugu, euskalkiak eurak ere, gaurko bideetatik badoaz, behintzat, hondatu egingo dira ta Euskal Herria Erdal Herri bihurtuko da.
|
|
|
Goitik behera
|
euskara
batu bat jartzea oso erraza da, esperantoa bezalako euskara batu bat egitea oso erraza da, baina komunikabide izateko euskara batu bat egitea ez. Behetik gora joatea, euskalkiak euskara batu baterantz bultzatzea dugu, ba, lehenbiziko eginbeharra.
|
|
|
Goitik behera euskara batu bat jartzea oso erraza da, esperantoa bezalako
|
euskara
batu bat egitea oso erraza da, baina komunikabide izateko euskara batu bat egitea ez. Behetik gora joatea, euskalkiak euskara batu baterantz bultzatzea dugu, ba, lehenbiziko eginbeharra.
|
|
|
Goitik behera euskara batu bat jartzea oso erraza da, esperantoa bezalako euskara batu bat egitea oso erraza da, baina komunikabide izateko
|
euskara
batu bat egitea ez. Behetik gora joatea, euskalkiak euskara batu baterantz bultzatzea dugu, ba, lehenbiziko eginbeharra.
|
|
|
Goitik behera euskara batu bat jartzea oso erraza da, esperantoa bezalako euskara batu bat egitea oso erraza da, baina komunikabide izateko euskara batu bat egitea ez. Behetik gora joatea, euskalkiak
|
euskara
batu baterantz bultzatzea dugu, ba, lehenbiziko eginbeharra. Ta horretarako, nahi ta nahi ezkoa dugu, alfabetatzea, alfabetatu egitea.
|
|
|
Gure herria analfabetoa da ta alfabetatu egin behar da lehenengo ta behin,
|
euskara
batu bat egiteko; alfabetatu euskaldunak berek dakitenetik, beren euskalkietatik ez dakitenera joanez, euskara baturantz joanez, pedagoga eta irakasbide zuzen baten arauera. Euskaldun berriekin zabalkiago jokatuko nuke, noski; baina, hala ta guztiz ere, lekuan lekuko izanik, euskalkiak kontutan hartuta.
|
|
|
Hau da mugimendu orokorra Ipar Euskal Herrian ere, euskaldunek gero eta gehiago euskara batua zer den badakite eta gero eta gehiagok menperatzen dute ere.
|
Euskara
batu bat bederen, Euskaltzaindiarena stricto sensu ez bada ere.
|
|
|
Berrogei inkestaturekin erantzun fidagarria atera zitekeen, horietarik lauk(% 10) euskalkirik familian edo haurtzaroan ikasi ez zutela kontuan hartuz. Azken horiek euskara batua edo hobe
|
euskara
batu bat baizik ez dute ezagutzen eta baliatzen.
|
|
|
Aldiz, Ipar Euskal Herrian euskara batu berezi bat badela idatzi dute. Beraz, hamargarren galderari erantzuten diotenean aipatzen ez baldin badute ere, lurralde horretan ere batzuetan
|
euskara
batu bat erabiltzen dutela susma dezakegu. Berriz, euskara batu erramoldearen definizioaren aniztasuna agertzen zaigu, nahiz gizarte mailan, hizkuntza komunitatearen mailan, nahiz norbanakoaren mailan.
|
|
2020
|
|
|
Euskaltzaindiaren Batzarraren aurretik, Euskara idatziaren batasuna monografia argitaratu zuen JAKINek. Literatur
|
euskara
batu baten aldeko aldarria egin zuen eta Ermuan Euskal Idazleen Lehen Jardunaldietan hartutako erabakien berri eman. Bestetik, Euskaltzaindiaren agiri eta erabakien zabalkundea:
|
|
|
Ba dirudi lapurtera modernoak euskerari kontuan eduki beharreko posibilitateak eskeintzen dizkiola, gipuzkerarenak ukatu gabe, euskera aberasten dutenak, aditzari buruz,. Zergatik ez ditu
|
euskera
batu batek lapurteraren posibilitate horiek jaso behar, gipuzkeraren osatzaile bezala? Ñabardurak ñabardura, Villasantek ere (1988) nabarmendu zuen gipuzkeraren sendotasuna, baina lapurtera ere ezin utzizko zela euskara batua eratzean.
|
|
|
Herri bakoitzean, komediak bertako euskeran eman behar dira, baina eskribitzaileak ezin eskribi dezake komedia bat mila euskera diferentetan. Euskal komediak
|
euskera
batu batean eskribitu behar dira. (Aresti 1986:
|
|
|
Euskaltzaindiaren Batzarraren aurretik, Euskara idatziaren batasuna monografia argitaratu zuen Jakinek. Literatur
|
euskara
batu baten aldeko aldarria egin zuen eta Ermuan Euskal Idazleen Lehen Jardunaldietan hartutako erabakien berri eman. Bestetik, Euskaltzaindiaren agiri eta erabakien zabalkundea:
|
|
|
Ba dirudi lapurtera modernoak euskerari kontuan eduki beharreko posibilitateak eskeintzen dizkiola, gipuzkerarenak ukatu gabe, euskera aberasten dutenak, aditzari buruz,. Zergatik ez ditu
|
euskera
batu batek lapurteraren posibilitate horiek jaso behar, gipuzkeraren osatzaile bezala? Ñabardurak ñabardura, Villasantek ere (1988) nabarmendu zuen gipuzkeraren sendotasuna, baina lapurtera ere ezin utzizko zela euskara batua eratzean.
|
|
|
Euskararen kasuan ere ahozkorako proposamenak idatzirakoak baino geroago etorri ziren.
|
Euskara
batu bat eratzeko zenbait urrats eman ondoren, 1968an euskara batuaren oinarriak finkatu ziren; idatzirako ezarri ziren oinarri horiek.2 Mitxelenak 1968ko Arantzazuko batzarrean aurkeztu zuen txostenean bertan adierazi zuen idatziak izango zuela lehentasuna estandarizazioaren lehen garaietan: " Nahi eta behar dugun batasun hori, lehen urratsetan behintzat, euskera idatziarena, izkribuzkoarena, da" (Mitxelena 1968:
|
|
2021
|
|
|
Aldi huntan, zer ikasten dugu? Duvoisin kapitainari ezinbestekoa zitzaiola" prosa supradialektal" baten garatzea, hots, euskalkien gainetik
|
euskara
batu baten moldatzea. Baina Bonaparte printzeak nahikari hortan bridatu zuen, haren" literatur ezpataren ahalmena kamustu".
|
|
|
63 Honetan ere aitzindaritzat jotzen du Iglesiasek: "[...] alde batetik damu zen
|
euskara
batu baten ez existitzeaz[...] eta beste alde batetik pentsatzen zuen euskara Euskal Herriko hizkuntza ofiziala izan behar zela[...] euskararen irakaskuntza euskal lurralde historiko guzian zehar orokortua izan behar zela" (2010: 131).
|
|
|
Hegoaldeari gagozkiola ezin esan dezakegu gauza bera. Ehun urtez edo literaturan ia batere erabiltzen ez zelarik,
|
euskara
batuarekin batera hasi zen berriz indarra hartzen. Berriz diogu, zeren Gipuzkoan eta Bizkaian bederen XVIII. eta XIX. mendeetan bizi bizirik egon baitzen, ia idazle guztiek zerren forma erabiltzen zutela.
|
|
|
Magia hori badauka, zalantzarik gabe. Koine bat sortu behar izan dugu,
|
euskara
batu bat, hizkuntza guztiek dutelako zabaldu beharra. Guk ere zabaldu beharra genuen.
|
|
2022
|
|
|
«Gure literatura garaikidea sortzen da gure koinearekin batera,
|
euskara
batuarekin batera. Horrek badauzka zurruntasunerako aukera batzuk, baina zabaltzen ditu esperimentalismorako aukera guztiak.
|
|
|
Beren gisako
|
euskara
batu bat eraiki zuten, latinetik hitz kulto anitz hartuz, hala nola ibai edo uhaitzen ordez" fluvio". Arkaismo batzuk ere baditu aditzan, hala nola" zezan" forma indikatiboko orainaldian, guk" zuen" (bazuen edo ez zuen) diogularik.
|