|
2000
|
|
|
Ezin ahaztu «Zuku Festa»,
|
euskarazko
lehen aldizkari pornografikoa. 1991z geroztik Bixen Gil de Paules ek zuzendurik, 20tik gora zenbaki kaleratu dira dagoeneko.
|
|
|
Coloradoko Boulder hirian jaioa duela 43 urte, hizkuntzalari gisa egin du bere ibilbidea. Umetan Angolan bizitakoa, Francoren azken urtean Iruñeara gaztelera ikastera etorri eta orduan entzun zuen
|
euskara
lehen aldikotz. Liluratua, bere kasa ikasteari ekin zion.
|
|
|
Iruñean nengoela, egun batean, Lekunberrira joan eta han entzun nuen
|
euskara
lehen aldiz. Zein bitxia!
|
|
|
Aitor Arana
|
euskarazko
lehen ipuin liburu erotikoaren (Ipuin Lizunak, 1994) egilea dugu. Haur eta gazte literatura idatzi du batez ere; oraingoan, aldiz, nerabe bati buruzko helduentzako liburu batekin datorkigu
|
|
|
17 urte nituen Dublingo pub batean lehenengoz sartu nintzenean. Ingelesa ikastera joan eta, bueltan,
|
euskaraz
lehen baino hobeto mintzatzen nintzela ikusi nuen, hara joaten diren beste gaztetxo guztiak bezala. Ez dakit zein izan ote zen lehenengo pub hura, baina gogoan ditut Dublingo O' Donogues' s edota Dun Laoghaireko The Purty Kitchen.
|
|
|
|
Euskarak
lehen aldiz izan zuen ofizialtasuna, epaitegiak barne, Nafarroako erresuman izan zen, bertako historiak hala erakusten duenez. Uste hori nuen nire irakurketen arabera, eta horren lekukotasuna agertzen digu Jimeno Juríok ere bere Navarra.
|
|
|
Hizkuntzaren ofizialtasunari buruzkoan ordea, kon tuan hartu eta ezagutarazi beharrekoa iruditzen zait,
|
euskarak
lehen aldiz izan zuen ofizialtasuna, Nafarroako erresumaz gainera, Iparraldean gertatu zela, Frantziako Estatuaren barnean XVI. mende hasieran. Bazirudien bide egokia hartu zutela, baina laster aldatu ziren irizpideak eta, gerorantz, hango hertsitasuna na bar menagoa izan da.
|
|
|
Gainera, besteak beste, nafarra genuen Bernat Etxepare, 1545 urtean Linguae Vasconum Primitiae (Euskaldunen Hizkuntzaren Hastapenak) zeritzan
|
euskarazko
lehen liburu inprimatuaren egilea. Gogoangarria baita ere Juana Albretekoa Nafarroako erreginaren aginduz Joannes Leizarragak itzulirik argitaratu zen Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria, 1571.
|
|
|
|
Euskarazko
lehen programazioa sartu zuen irratia, Radio Adour Navarre izan zen.Baionatik gertu zegoen estudio batetik, 1978ko uztailaren 3an emankizunekin hasitakoirrati honi,, irrati periferikoa, deitzen zitzaion orduan.
|
|
|
" Txistu",
|
euskarazko
lehen komiki aldizkaria. 60 zk. (1990), 55
|
|
|
DIAZ NOCI, Javier" Txistu",
|
euskarazko
lehen komiki aldizkaria. 60 zk. (1990), 55
|
|
|
Eta ni baino askoz ere okerrago hago hi inori ezer azaltzeko. Zer uste duk egingo dutela guardia zibilek hik gerra aurreko euskal olerkaria haizela esaten badiek, gerra garaian
|
euskarazko
lehen egunkariaren bultzatzaile suharra eta Euzko Gudarosteko intendentzia komandantea, 1937ko ekainean faxistek fusilatua eta 60 urte geroago bat batean Jaungoikoaren graziaz berpiztua. Barre egingo dutela uste duk?
|
|
2001
|
|
|
Zihur ez duela deus ulertzen euskaraz baina bertan geratzen da zelatan, espioi filmetako espioiaren moduan. Dena dela, guk ez diogu
|
euskarazko
lehen ikasgaia ere ematen eta, gutako batek oharkabean bezala dio: emukatup tab kogaid erug naedlakezta ae neztidnufnok nugud..." (GP, 20)
|
|
2002
|
|
|
Erraztasunari dagokionez, hau erabakigarria da.
|
Euskara
lehen hizkuntzatzat dutenak eta euskaraz errazago moldatzen diren hiztunak hiltzen ari dira, eta datozen euskaldunak, euskaldun berriak dira, hots, erdara da haien lehen hizkuntza eta harreman sare ia guztiz erdalduna dute. Horrek ere ez dio mesederik egiten erabilerari.
|
|
|
Lourdes Otaegiren«' Asaba zaharren baratza' z orainik Ramon Saizarbitoriaren' Gorde nazazu lurpean' irakurtzeko modu bat», Luis Mari Mujikaren«' Egipcios, bereberes, guanches y vascos', intuizio filologikoaren bidea?», Inaxio Lopez de Aranaren «Leon Azoulay:
|
euskarazko
lehen soinuak (1900)», eta Patziku Perurenaren «Orixe: Maitemin ezin haragitua».
|
|
|
183) liburuan erakutsitako datuak nahiko esanguratsuak dira: 1545(
|
euskarazko
lehen liburua argitaratu zen urtea) eta 1879 bitartean argitaratutako euskarazko 101 liburuen artean, lau bakarrik har daitezke benetan literariotzat. Argitalpen produkzio hark benetan bilatzen zituen helburuak ez ziren estetikoak, erlijiosoak baizik, gehienetan.
|
|
|
Euskaraz idatzitakolehen tesina, Jazinto Iturbe kimikariarena, 1973an aurkeztu zen Zientzia Fakultatean. Donostiako Kimika Fakultateko Luis Mari Bandres eta Antxon Santamariaizan ziren 1976/ 77eko ikasturtean
|
euskaraz
lehen klase ofizialak eman zituztenak.Bi urte beranduago Leioako Zientzia Fakultateko irakasle talde bat (Jazinto Iturbe, Jose Ramon Etxebarria, Itziar Urretxa, Jesus Mari Txurruka, Jesus Mari Arregi, Mari Jose Zarate eta Iñaki Garcia Gurtubai) bide beretik abiatu zen, eta 1979/ 80ekoikasturtean posible zen Biologiako lehen ikasmaila euskaraz ikastea26 Kasubietan, artean unibertsitateko irakasle... Bi elementu horiek funtsezkoak izan ziren 1985 urtera arte, hots, EHUko Estatutuak onartu eta indarrean jarri ziren arte.
|
|
|
Kredituei dagokienez, 520 dira guztira, eta horietatik 220 kreditu eman daitezke euskaraz (gehi hautazko 38 kreditu). Medikuntzan eskaintzen diren irakasgaietatik %32, 58 dira euskaraz eskaintzen direnak.Kontuan hartu behar da ezen ikasketa plan berria bere osotasunera heldu zela oraindela urte bi, eta, goian aipatu bezala, plangintza berri horrek asko atzeratu zituenEHU/ UPVko
|
euskarako
lehen plangintzaren asmoak eta helburuak.
|
|
|
horregatik hitz egiten ote du Koldo Zuazok" Marteko" euskaraz? Ez, beste planeta batekoak direnak alde batera utzirik, horiek beren burutazioak planeta hartaz egin behar baitituzte nik ez dakidanez ongi zein den, uste dut sen ona duen edonork onartuko duela
|
euskarak
lehen baino anitzez ere presentzia handiagoa duela gure artean.
|
|
2003
|
|
|
Leizarragak euskalduntasunaren, kalbinismoaren eta nafartasunaren inguruan abiatu nahi zuen narratiba, kontraerreforma katolikoak, erregeren zerbitzuko historiografia nafar biarnesak eta frantses kultur ereduen hegemoniak desegin zuten. Hortaz
|
euskarazko
lehen narratiba saio horrek porrot egin zuen.20
|
|
|
Euskararen mundua letren arloarekin lotu bada ere, zientzia eta teknikak izan ziren Unibertsitatean sartu zutena. Aurreko atalean aipatutako tesi, tesina eta libu ruez gain, arlo horretako ikastetxe bat, Donostiako Kimika Fakultatea, izan zen lehena
|
euskaraz
lehen klase ofizialak ematen, Luis Mari Bandres eta Antxon San tamariaren eskutik 1977/ 78ko ikasturtean83 Urte horretan Leioako Zientzia Fakultateko irakasle talde bat (Jazinto Iturbe, Jose Ramon Etxebarria, Itziar Urretxa, Jesus Mari Txurruka, Jesus Mari Arregi, Mari Jose Zarate eta Iñaki Garcia Gurtubai) bide beretik abiatu zen eta 1979/ 80ko ikasturtean posible izan zen Biologiako Lehen Mail... Euskarari bidea irekitzeko, unibertsitatean, funtsezkoak izan ziren bi ele mentu horiek 1985 urtera arte, hots, EHUko Estatutuak onartu eta indarrean jarri ziren bitartean.
|
|
|
Munduarekiko nire eskemetan Australopitekoa Aitalehena zen, Patriarka,
|
euskararen
lehen hiztuna, eta berarekin gu denok zilbor
|
|
|
Gaztelerazko" castigar" ek edo guztien iturri den latinezko" castigare" k, ordea, ez dute abisua ematearen zentzua.
|
Euskarazko
lehen liburuan (Linguae vasconum primitiae), 1545ean, jada bi adiera horiekin agertzen da (I. Sarasola, Hauta Lanerako hiztegia).
|
|
|
Egia esan, Elizak eta gizarteak emakumeari ezarritako bide estutik ateratzen den izen goraipagarri bakarra ezagutzen dugu garai hartan, bera ere biziki elizkoia: Bizenta Antonia Mogel (Azkoitia, 1782 Abando, 1854),
|
euskarazko
lehen emakume idazlea. Bete betean bizi izan zuen garai gatazka  tsu hori, eta gogotik hartu zuen parte euskara literatur  hizkuntza gisa goratzeko kontzientziatze lanean eta foruen aldeko aldarrikapen politikoetan.
|
|
|
nabigazioa, arrantza edo merkataritzaren berririk ez dago.
|
Euskarazko
lehen" protonobela" hau formalki eta estilistikoki neoklasikotzat jo izan da, baina edukiari dagokionez oso bestelakoa da: " la pedagogÃa de Peru Abarca es una pedagogÃa contrailustrada, antineoclà ¡ sica y plenamente romà ¡ ntica" (J.
|
|
|
Nafarren ondare eta nortasunari dagokion galera nagusia XX. menderaino euskararen atzerakada etengabea izan da. Aspaldiko denboretara joan gabe, Joakin Lizarraga Elkanokoaren Egues ibarretik hasi eta Erroibar, Aezkoa, Zaraitzu, Erronkari eta Arakil bera, euskararentzat basamortu hilotz bihurtzen ari ziren ordurako, eta erromantikoen eskutik etorri zen
|
euskararen aldeko
lehen ahots etaelka rte legeztatua. Iturralde Suit historialari entzutetsuaren etxean bildu ziren 1877ko urria ren 23an Florencio Ansoleaga, Arturo Campion, Estanislao Aranzadi, Hermilio Oloriz barne, izen oneko hamahiru hirunsheme, eta Nafarroco Euscarazco Elcargoa sortu zuten, hizkuntza, euskal kultura eta lege zaharra Nafarroan sustatzeko asmoz.
|
|
2004
|
|
|
|
Euskarazko
lehen lan literarioa
|
|
|
|
Euskarazko
lehen eskola haiek une berezi samarrean agertu ziren. Pauli Davila EHUko irakasle eta euskarazko testu-liburuetan adituak dioenez," XX. mende hasieran, Kuba galtzeaz geroztik, espainiar nazionalismoa ahul zegoen.
|
|
|
Hortik aurrera, makina bat film egin ziren, horietako asko euskaraz: besteak beste, Hamaseigarrenean aidanez, Ander eta Yul edo Kalabaza tripontzia, marrazki bizidunen
|
euskarazko
lehen film luzea. Zinemari atxikitako era guztietako profesional franko ere, garai honetakoak dira:
|
|
|
1970ean sortu zen, Bianako Printzea Erakundeko, Euskaltzaindiko, San Fermin Ikastolako eta Lizarrako Udal ordezkariek lagunduta. Urte horretan, 25 ikasle bildu ziren Lizarra Pilotalekuaren gela batean,
|
euskarazko
lehen eskolak jasotzeko. Hurrengo urtean, ikasle kopurua bikoitza izan zen eta 1972an sartu zen bertan O.H.O hezkuntza zikloa, San Fermin Ikastolaren babesean.
|
|
|
Horregatik beharbada, berrogeita sei urteko sasoiko gizon hil zen Mikel Zaratek, idatzizko bere produkzio ia osoa bizitzaren azken hamarretan argitu zuen. Hogei urte zituela sentitu ei zuen
|
euskararen aldeko
lehen bihotz eztenkada zuzena," Laukarizen, 1953.ko uztailaren 25an, arratsaldeko zazpiretan, gutxi gora behera", Eutiki Zulueta apaiz bermeotarrarekin izaniko elkarrizketa bati esker. Horregatik eskaini zion Eutikiri Euskal Literatura saiakera liburua.
|
|
|
Batez besteko euskal hiztunaren baitan euskararen egitekoa bigarren hizkuntzaren bazter eginkizunetara zokoratu den neurrian, euskararen funtsezkotasuna kolokan jarri zaigu gure artean bertan. Sinetsi nahi genukeen baino euskaldun gutxiagorentzat da, damurik, gaur eta hemen,
|
euskara
lehen hizkuntza nagusia, eta gure sozializazio jardunean sortzen eta berritzen ditugun osagai kognitiboak eta afektiboak erdararen bidez taxutuak ditugu gehienbat. Hizkuntzak bizi eta egiten gaituela, gure nortasunaren oinarriak bere bidez finkatzen ditugula, esaten ari bagara, ez gara ari, jakina, hizkuntzaren zeregin sinboliko mitikoaz soil soilik; aitzitik, geure gizatasunaren zimentarriak ditugu gogoan.
|
|
|
Jose Felix Diaz de Tuesta ez dabil oker, inondik ere, begia jarri duen lekuan jarri duenean: . Alabaina, atentzioa ematekoa da, datu horien arabera, oso txikia dela kale erabilera eta
|
euskara
lehen hizkuntza dutenen arteko portzentajearen arteko aldea. Kale erabilera gehienbat euskara lehen hizkuntza dutenen baitan dagoela egiaztatuko balitz, ondorio hau aterako litzateke:
|
|
|
–Alabaina, atentzioa ematekoa da, datu horien arabera, oso txikia dela kale erabilera eta euskara lehen hizkuntza dutenen arteko portzentajearen arteko aldea. Kale erabilera gehienbat
|
euskara
lehen hizkuntza dutenen baitan dagoela egiaztatuko balitz, ondorio hau aterako litzateke: lehen hizkuntza euskara dutenen proportzioak gora egitea lortu beharra dugu, euskararen kale erabilerak ere gora egitea nahi badugu.
|
|
|
Ikastolak sortu baino lehen ere ezagutu ahal izan nuen nik andereño bezala, Donostiako Artzai Onaren eliza eta gaur egungo Koldo Mitxelena izeneko Kulturune edo Liburutegi izkinan. Lehen solairuan, etxeko bi gela atondu eta neska mutilez beteta, denak lurrean eserita,
|
euskararekiko
lehen pausoak ematen, horrelaxe gogoratzen dut. Beti Gobernu Zibileko begiraleen zain egon ohi zen, beldurrak airean askotan.
|
|
|
Nemesio Etxanizen Irulearen negarra eta Lizardiren Ezkon du ezin zitekeen mutila antzezlanen
|
euskarazko
lehen irakurketak Gipuzkoako Aldundi Nagusian.
|
|
2005
|
|
|
Oraindik ere ez da sortu hiztegi hoberik. Nobiziatua igaro eta 21 urterekin (1955) junioratua egiten hasi nintzenean Loiolan, Plazido izan nuen neure bizitzako
|
euskarazko
lehen maisua. Ordura arte nire euskara etxean, Elgoibarren, ikasitakoa zen.
|
|
|
Euskarak, gure kulturak, gure herriak, badute leku bat mundu digital berri honetan. Gutxi batzuen lanari esker,
|
euskara
lehen 40 hizkuntzen artean da Interneten. Eta hori ez da mauka, lagunok.
|
|
2006
|
|
|
Ez da harritzekoa abertzalegoak bere sinesteak horrelako giro nahasianfikziora pasatuak ikustean txokatua gelditzea. Liburu garrantzitsua da Gizona berebakardadean eta orduko irakurleria orokorra ez zen engainatu, festa egin baitzion:
|
euskarazko
lehen fenomeno literario bilakatu zen, salmenta kopuruen aldetik, gureliteratura normalizatze prozesuan sartua zela ederki frogatuz.
|
|
|
Hego Euskal Herrian ezagututako
|
euskarazko
lehen antzerki obra taularatuko du Arrasateko Doke antzerki taldeak Arrasaten eta Aramaion. Pedro Ignacio de Barrutia aramaioarrak XVIII. mendean idatzitako' Actto para la Noche Buena', hain justu ere.
|
|
|
–Bilbotik ekarri didate,
|
euskarazko
lehen egunkaria: Eguna.
|
|
|
Euskararen historia ezagutu, jaso eta kontatu duten guztiek edo gehienek zenbait une garrantzitsu azpimarratu dituzte: erromatarren etorrera, Erromako inperioaren galera, Erdi Aroko mende ilunak,
|
euskarazko
lehen liburua, frankismoa, ikastolen sorrera... Kontaketa kronologikoan zenbait gertakizunek izugarrizko zama berenganatu dute, eta historiografia orokorraren iturritik edan ohi du, askotan, euskararen historia berezituak.
|
|
2007
|
|
|
Dinux ez da GNU/ Linux en oinarritutako
|
euskarazko
lehen sistema eragilea. Lehenagotik badira beste batzuk:
|
|
|
Nahi nuke nire lana euskaraz burutu eskolan euskara ikasten duten nire haurrak lagundu nahi ditut
|
euskara
lehen hizkuntza bezala transmititu nahi diet nire haurrei esaldi sinple batzuk ulertu nahi ditut euskarari esker lan bat atzeman nahi dut
|
|
|
• Euskal elebidunak (euskaraz erdaraz baino errazago hitz egiten dutenak) eta elebidun orekatuak (bi hizkuntzetan erraztasun berarekin hitz egiten dutenak) izatera heltzen diren guztiak
|
euskara
lehen hizkuntza –euskara edo euskara eta gaztelania– dutenak direla, hau da, euskara familia bidez jaso dutenak.
|
|
|
Errealitatea konplexuagoa da. Izan ere, jakin badakigu
|
euskara
lehen hizkuntza duten guzti guztiek ez dutela hitz egiten euskaraz erdaraz baino errazago eta, aldiz, hainbat euskaldun berrik bai. Eskuartean dauzkagun datuekin, ordea, errazagoa da azterketa hipotesi horiekin egitea.
|
|
|
Hori oso positiboa bada ere, zaila da euskaldun berri horiek euskararen kale erabileran nola eta zenbateraino eragiten duten jakitea. Eragin eragiten dutela badakigu eta, batez ere,
|
euskara
lehen hizkuntza dutenek euskaraz egitea
|
|
|
Orain ere horrela da, baina orduan gehiago. Geroztik asko hazi da
|
euskara
lehen hizkuntza duten haurren ehunekoa (aldian %40tik %49ra pasatu zen) eta are gehiago euskara bigarren hizkuntza duten haurrena (aldian %48tik %76ra pasatu zen), bai eta haurren kale erabilera ere (2001ean %44 zen). Hortaz, bada, 1989tik 2001era bitartean gehiago hazi zen haurren hizkuntza gaitasuna kale erabilera baino; haurren gaitasun erlatiboa, berriz, gutxiago hazi zen haurren kale erabilera baino.
|
|
|
Eskuliburu honen lehen liburukia gaztelaniaz eta euskaraz sortu da aldi berean, eta ni egilea naizen arren, bi pertsonarekin elkarlanean aritu naiz, eta egindako lanarengatik modu berezian eskerrak eman nahi dizkiet: batetik, Arantza Etxebarria Iturrate gure terminologoa, testuaren
|
euskarazko
lehen bertsioan, elkarrekin zuzendu dugun horretan, modu zoragarrian lan egin duena, eta bestetik, Andrés M.ª Urrutia Badiola Deustuko Unibertsitatearen barruan eta kanpoan euskara juridikoarekin zerikusia duen guztiaren benetako suspertzailea, euskarazko testua gainbegiratu duena. Eskerrak eman nahi dizkiet era berean Deustuko Unibertsitateko Zuzenbide Fakultateko eta Euskal Gaien Institutuko lankide eta lagunei, iruzkinak, iradokizunak eta, une zailetan, bultzada ere eman baitidate eta, nola ez, Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundeari, euskarazko terminologia juridikoaren inguruko lanaren babesaren barruan liburu hau egiteko diru-laguntza eman baitu.
|
|
|
1956tik lanean zen Arantzazun Jorge Oteiza, Quousque tandem 1962an argitaratuko duena, beste zeinu kolpe ozen bat. 1957an argitaratu zen Txillargediren Leturia,
|
euskarazko
lehen eleberri modernoa aldarrikatua izan dena... Urte haietan ere lehen ikastola, euskararen idazketarako oinarria Arantzazuko Biltzarrean, Auñamendi argitaletxea, edota Lan Kide Aurrezkia.
|
|
|
Astero saiotxo bat, Internet bidez emititzeko. Gogoan du, 2000 urteko azaroan
|
euskara
lehen aldiz entzun zela uhinetatik. Eta lortu egin genuen.
|
|
|
XX. mendearen bigarren erdialdean, euskararen batasun prozesuarekin batera, euskaltzale gazteak, segida izango zuen euskara kultur hizkuntza bilakatzeko saiotan hasi ziren. Paradoxikoki, arinago prestatu eta kaleratu zen Natur Zientziak hiztegia,
|
euskararen
lehen hiztegi gaurkotua baino: Hiztegi modernoa.
|
|
2008
|
|
|
Bestelako esperientziak badaude ere: titulu baten inguruan hasten dira eta pixkanaka ikusten dute ikuspegia zabaltzen zaiela eta
|
euskararekin
lehen gozatzen ez zituen gauzekin orain gozatzen dutela, antzerki ikusi eta ulertzen dutela, adibidez. Dinamikan hasiz gero, nahastu egiten dira motibazioak.Zein da ikasleen profila. Gehienak %70 eta %80 bitartean emakumezkoak dira.
|
|
|
Ingelesen Hilerria da zure bloga. Deliberatuta zaude
|
euskara
lehen hizkuntza bilakatzera Interneten?
|
|
|
Ñoñostiako bazter erromantikoa da hilerri hori, Urgull mendian.
|
Euskara
lehen hizkuntza da Interneten. Niretzat, alegia, halaxe da.
|
|
|
Corpusen argitaratze datei erreparatuz, nabarmentzekoa da
|
euskarazko
lehen corpusa, OEHTC), 1984an amaitu zela, eta handik gutxira hasi zela prestatzen EEBS (Egungo Euskararen Bilketa lan Sistematikoa), gerora XXMECE izango zena. XXI. mendearen hasieran, ZTC, KG eta EPG argitaratu dira.
|
|
|
Ahots sintesiaren arloan, AhoLab ikerketa taldeak urte askoan dihardu ikerketan.
|
Euskararako
lehen sintetizagailua 1993an egina da (Hernaez, 1993); sintesirako prosodiari buruzko tesia ere egin da taldean (Navas, 2003). Gaur egun, edonork erabiltzeko prototipo bat ere badu sarean:
|
|
|
gurasoen" adinean behera egin ahala lehen hizkuntza euskara duten seme alaben portzentaia handitu egiten da";" hazkunde ikusgarrienak euskaraz egiten duen bikotekidea edo bikotekideak euskaldun berriak direnean izaten da", edo" gurasoetako batek ere ez duenean euskaraz ondo hitz egiten, balio handienek adin talde gazteenean bakarrik gainditzen dute %10" nahiz eta horrek hazkunde erritmo handia dakarren. Familia bidezko
|
euskararen
lehen transmisioa ezagutzea oso garrantzitsua da, izan ere, soziolinguistika arloko adituen artean —bertako zein kanpokoen artean— adostasun maila nahikoa dago gai honen inguruan, hau da, hizkuntza gutxiengo, gutxiagotu edo menderatu baten errekuperazioa, normalizazioa eta iraupen itxaropena neurtzeko adierazle nagusienetakoa familia bidezko hizkuntza transmisioa dela esaterako orduan....
|
|
|
Azkenik, biek euskaraz ondo hitz egiten dutenean, baina bietako inork ez duenean
|
euskara
lehen hizkuntza esan dezakegu euskarazko hizkuntza gaitasun egoki batek ez duela besterik gabe hizkuntza transmisioa bermatzen. Alegia, bi gurasoak euskaldun berriak direnean (B), ehunekoak askoz txikiagoak dira, lehen hizkuntza gisa euskara jasotzen duten seme alaben ehuneko osoak (bakarrik nahiz gaztelaniarekin batera) ez baitu %50 gainditzen (%32, 2k euskara eta %18, 9k euskara eta gaztelania).
|
|
|
Bikote mistoetatik datozen seme alaben %27 dira.
|
Euskara
lehen hizkuntza gisa transmititzen zaien semealaben portzentajea nahiko handia da: %74, 4 euskaraz ondo hitz egiten duena aita bada eta %81, 6 ondo hitz egiten duena ama bada.
|
|
|
Bikote mistoetatik datozen seme alaben %27 dira9 (30.788).
|
Euskara
lehen hizkuntza gisa transmititzen zaien seme alaben portzentajea nahiko handia da: %74, 4 euskaraz ondo hitz egiten duena aita bada eta %81, 6 ondo hitz egiten duena ama bada.
|
|
|
Bigarren taldean, kide batek euskaraz ondo hitz egiten du eta besteak ez du batere hitz egiten. 31.654 lagunek osatzen dute, aztertzen ari garen seme alaben %27, 7
|
Euskarak
lehen hizkuntza gisa duen transmisioa asko gutxitzen da, eta gainera talde honetan dago alderik handiena transmisioaren ehunekoetan, euskara hitz egiten duena aita ala ama den kontuan hartuta. Alde hori 10 puntukoa baino handiagoa da (11,6 puntu).
|
|
|
4 Hau da,
|
euskara
lehen hizkuntza dutenak, bakarrik nahiz gaztelaniarekin batera.
|
|
|
8 Gurasoen tipologia lantzean" euskara" eta" euskara eta gaztelania" lehen hizkuntzak elkartu dira eta, beraz, gurasoak aipatzean,
|
euskara
lehen hizkuntza izan ala ez izateaz bakarrik hitz egingo dugu.
|
|
|
Ikus dezakegunez, adin talde bakoitzean
|
euskara
lehen hizkuntza izatea, bakarka nahiz gaztelaniarekin batera, arruntagoa da adinean behera egin ahala. Portzentajeak nabarmen aldatzen dira banaketa adintaldeen arabera aztertzen badugu.
|
|
|
Lehen hizkuntza ere kontuan hartzen dugunean, biek ondo hitz egiteaz gain lehen hizkuntza euskara badute8 (D motako bikoteak), lehen hizkuntza euskara duten seme alaben portzentajea %98, 6ra igotzen da (%93, 9k bakarrik eta %4, 7k gaztelaniarekin batera). Baina, bikotekideetako batek lehen hizkuntza euskara ez badu (B+), biek euskaraz ondo hitz egin arren,
|
euskara
lehen hizkuntza duten seme alaben ehunekoa %92, 4ra jaisten da.
|
|
|
Oro har aldea handia ez bada ere, handia da
|
euskara
lehen hizkuntza bakar gisa hartzen dutenak %76, 2 direla kontuan hartzen badugu eta, aldiz, euskara gaztelaniarekin batera hartzen dutenak %16, 2 direla. Beraz, transmisioaren portzentajea %90etik gorakoa izan dadin, bi bikotekideek euskaraz ondo hitz egin behar dute, eta gutxienez bietako batek lehen hizkuntza euskara izan behar du.
|
|
|
Benetako iraultza gertatu zen XX. mendearen erdialdean, eta hiru ardatz nagusi izan zituen iraultza hark. Ikastola> izan zen lehen ardatza, eta ikastolari esker,
|
euskara
lehen aldiz sartu zen irakaskuntzan. Gau eskola izan zen bigarren ardatza, eta gau eskolari esker, hainbat lagun sartu zen Euskararen Herrian, eta Euskara Batua izan zen hirugarren ardatza.
|
|
|
1) Sinonimoen hiztegiak(
|
euskarazko
lehenak):
|
|
|
Nekez horrelako argumentuetan oinarri daiteke halako sola sa zerabilen XVI. mendeko autore batek oraino ahozkotasunari zegokion ikuspegi bat atxiki zuela ondorioztatzeko. Are gutiago kasu honetan, ezen Echepare
|
euskarazko
lehen liburu inprimatuaren egile izanik, bidezkoa eta pentsatzekoa zen topos hartaz baliatzea, liburuaren azken hitz gisa ekarri zuen Ovidioren latinezko aipuak ere erakutsi bezala.14 Deus ikustekorik horretan testuen aldagarritasuna eta irekidura> lekarkeen ahozko tradizioaren eragin batekin, dudarik ez baita Echeparek geroko autoreei eskatzen ziena zela berak ireki ildoa urrunago eta bar...
|
|
|
Era berean, interpretazio bortxatua iduritzen zait Echeparek euskara inprimaturik ikusirik erakutsi baikortasunean mentalitate> baten marka ikustea.16 Alderantziz, eskaintza hitzeko erranek erakustera ema ten dute Echeparek inprenta franko barna gizarteratua zen garai bateko ikus moldea zuela, ez inprenta asmatu berri berri zenekoa, are gutiago asmatu aurrekoa. Horregatik, hain zuzen, berantetsia zuen
|
euskarazko
lehen liburua ren argitaratzea:
|
|
|
Réveil> da euskaldunen lehen astekari politiko elebiduna. Hura sortu arte Donibane Lohitzuneko Le> Vrai> kazeta xuri erregetiarrak baizik ez zuen euskarazko artikuluren bat edo beste argitaratzen noizean behin, barne aldeko orrialdeetan; Réveil> agertu ondoan, ordea, 1887ko bozak hurbiltzeare kin, kazeta xuriak
|
euskara
lehen orrialdera ekarri zuen propaganda egiteko.
|
|
|
441 Arana Goirien
|
euskarazko
lehen artikulu hau in (1965: 162).
|
|
|
II.10.5 Azkueren
|
euskarazko
lehen astekaria: Euskalzale (18971899)
|
|
|
Eredu eta eskola sabindar horretakoak ziren, hain zuzen, Bilbon, II. Errepublika garaian, euskara hutsez atera ziren bi kazetal produktuak: Euzko astekaria(), eta Eguna
|
euskarazko
lehen egunkaria (1937) 515 Azken hau sabindar euskaltzaleek, Bustintza eta. Lauaxetaren, bidetik, garaturiko ereduaren fruitu gailentzat jo daiteke.
|
|
|
Azkuek bada boteregune garrantzitsua eskuratu zuen Euskaldun Biltokiaren inguruan: Ikastetxe bateko zuzendaria zen (Bilboko
|
euskarazko
lehen ikastetxekoa, langile batekin bere kargupean), antzerki saioen idazle eta animatzaile nagusia, aldizkari baten burua eta erredaktorea, eta laster hiztegi eredugarri bat ere atera zuen Euskaldun Biltokiak ahalbidetu zion azpiegiturari esker. Erakunde pribatu bat izan arren, hizkuntzaren normatibizazioa, eredu idatziaren hedapena, euskal kutsuko arteaisialdi ekitaldiak eta hezkuntza zentro pilotu bat babesten zituen Euskaldun Biltokiak.
|
|
|
Xaho, Michel eta Dasconaguerre aipa litezke frantsesez aritu zirenen artean, eta Goizueta, Arakistain, Trueba, Navarro Villoslada, eta gisakoak gaztelaniaz. Erdaraz ziharduten euskal autore horien eragina izango zuen
|
euskarazko
lehen ekoizpenak.
|
|
|
Arana Martijaren ustez sigla horien atzean Aurora Maria Azkue, Resurreccionen arreba, ezkutatzen da. Senidetasun horrek azalduko luke izena isilpean gordetzea (entxufe salaketarik ez sortzeko), eta hipotesi horren alde dago halaber testuliburuko lexikoa eta euskara mota Resurreccionek zerabilen mota berekoa izatea236 Beraz
|
euskarazko
lehen testuliburuetako bat Azkueren ekimenez idatzi eta argitaratu zen, eta seguru asko emakume batek idatzita237.
|
|
|
Ikasleen emaitzei dagokionez, aipatu da, katedrak, berez, ez zuela euskal letren historian nabarmendu zen pertsonarik ekarri. Hala ere, ehundaka erdalduni
|
euskarara
lehen gerturapen bat egiteko bidea eskaini zien, eta euskaldun zahar ziren ikasleei beren hizkuntza lantzeko abiapuntu bat eman zien. Katedrako ikasle euskaldun zaharren artean, adibidez, Isaac Lopez Mendizabal aurki daiteke353 Ikasle erdaldunen artean, gutxi batzuk hiru lau kurtsotan egon ziren Azkuerekin, eta ez da dudarik horiek euskara maila aipagarria lortu zutela.
|
|
|
Bilbon, Betibat aldizkari karlistak, Peru Abarca euskarazko eleberria argitaratzeari ekin zion atalka 1880an, mende bat lehenago Mogelek idatzitako obra hau publiko eginez. Hori izan zen Bilbon, dakidala behintzat, aldizkari batean atera zen
|
euskarazko
lehen testu luzea. Nolanahi ere, oker ez banago, Betibat aldizkarian ez zen sorkuntzazko euskal testu berririk agertu, bere ohiko edukia gaztelaniaz idatzita egonik.
|
|
|
Izan ere estatuek, mugaren alde batean frantsesa eta bestean gaztelania irakastean, hizkuntza ofizialen inguruan irakurle komunitate nazionalak ari ziren eraikitzen, euskara diglosiak eraginda marjinatuz zihoan bitartean. Azkuek 1890 urtean bertan adierazi zuen euskal ikastetxeak sortzeko guraria, 1895ean errepikatu eta 1896an sortu zuen Bilbon
|
euskarazko
lehen ikastetxea, arrakasta urriz. 1903an beste saio bat egin zuen, oraingoan ikastetxe elebidun bat abiatuz hiri berean.
|
|
|
oro har, akats larriagoak eta ugariagoak egin dituzte (IDAZ 1, IDAZ 2, MINTZA 1). Gaztelaniaz egindako ariketetan alderantzizkoa daukagu,
|
euskara
lehen hizkuntza dutenek zer hobetu gehiago dute (IDAZ 1, IDAZ 2, MINTZA 1, MINTZA 2).
|
|
|
|
Euskarazko
lehen blog sare komertziala sortu dute: Sareblog
|
|
|
Kontsumo gizartea sortzen ari zen testuinguru hartan,
|
euskarazko
lehen iragarkiak agertu ziren idatzizko komunikabideetan. Egia esan, urte bitartean, 903.217 euskal herritarretatik erdiak baino gehiago, 471.000 inguru, euskal eledunak ziren, eta, ondorioz, ulertzekoa da zergatik hasi ziren euskal enpresak euskarazko publizitatea egiten almanaketan edo garaiko euskal aldizkarietan (Ibaizabal, Euskalzale aldizkarietan, adibidez).
|
|
|
Gerra osteko garai latzen ostean, 60ko hamarkadaren bukaeran, euskararen eta euskal kulturaren nolabaiteko berpizkundea ezagutu zen.
|
Euskarazko
lehen iragarkiak agertu ziren euskal irratietan (Herri Irratia, Arrate Irratia, Segura Irratia...) eta aldizkarietan (Zeruko Argia n, adibidez). 70eko hamarkadaren hasieran, bestalde, Lan Kide Aurrezkia publizitate kanpaina elebidunak egiten hasi zen, eta Oreretako Fanderia Pentsuak enpresak ezaguna egin zuen eslogan hau:
|
|
|
Pausoka ekoiztetxea Go! azen
|
euskarazko
lehen film musikala ari da grabatzen egunotan Esklabetan, ETB1 en emateko. Hori dela eta, behin eta berriro, kanpoko eszenak grabatzeko, Loiolabideko Azpeitia eta Azkoiti arteko errepidea moztu behar izaten dute, eta auto ilarak ere sortu dira, astelehen eguerdian esaterako.
|
|
|
Orduan bezalaxe, euskarak egun duen espazio geografikoa eta linguistikoa ikertzeko parada ematen digu biltzar honek eta, aldi berean, historian zehar inguru horretan auzo izan dituen hizkuntzen egoera ere ezagutzeko, ikuspegi akademikotik abiatuta. Horra izan dira deituak hizkuntza horien akademiak, unibertsitateak eta ikerketa erakundeak, horiekin batera landu nahi dituelako Euskaltzaindiak, ez bakarrik
|
euskararen
lehena eta oraina, ezpada euskararen geroa ere, eremu zabal baten bidez, Pirinioen bi aldeetako errealitateak aintzat hartuta.
|
|
2009
|
|
|
2004rako 10 milioi bitakora zeuden munduan barrena. Urte bat lehenago, Jabi Zabala kazetariak sarean.com izeneko
|
euskarazko
lehen blog pertsonala ireki zuen.
|
|
|
anisotropia eredua erabiliz, nola ebaluatuko genuke euskararen egoera? non kokatuko litzateke
|
euskara
lehen aipatutako bilakaera ereduan, elebitasun sozialerantz, modu argian ala ez?
|
|
|
Halere euskararen ondorengoratzean bi akats nagusi agertzen dira. Alde batetik adin multzo gazteenean,
|
euskara
lehen hizkuntza dutenen ehunekoa biziki apala dela %14, beren gurasoek haurrean ukan dutenaren erdia.
|
|
|
Donostian entzun zen
|
euskara
lehen aldiz eskenatoki batean. 1878an izan zen, Marcelino Soroari esker.
|
|
|
Donostian entzun zen
|
euskara
lehen aldiz eskenatoki batean. 1878an.
|
|
|
Barriola, San Adriango azeria da 2009an zinema aretoetan estreinatuko den
|
euskarazko
lehen filma. Juanba Berasategi zinegilea Aizkorriko ikazkinen eta Barriola azeriaren istorioa kontatzera dator proposamen berri honetan.
|
|
|
Gaztetan Jon Mirande ezagutu zuen Parisen eta, horrek lagunduta, bere
|
euskarazko
lehen artikulu eta poesiak argitaratzen hasi zen hainbat aldizkaritan. Miranderekin sortu zuen gero Igela aldizkaria.
|
|
|
Hara zer dioten Sustatukoek euren gunean euren buruaz (aurrerago ikusiko dugunez, Joxe Aranzabalen arabera? 2007? berau izan zen
|
euskarazko
lehen bloga) 100:
|
|
|
2001eko azaroan sortu zen:
|
euskarazko
lehen blogetakoa izan zen, eta orain ere webloga izaten jarraitzen du nagusiki. Weblog kolektiboa, non artikulu nagusiak idazteko aukera irakurleen esku ere badagoen.
|
|
|
Hara zer irakur daitekeen bere webgunean: «Elebila
|
euskarazko
lehen Internet bilatzailea da. Interneteko bilatzaile ezagunenen funtzioak eskaintzen ditu baina kalitatezko euskarazko emaitzak lortzeko bermearekin.
|
|
|
Hara nola pasatu zen irratitik telebistara. Molde jarraikian izan diren
|
euskarazko
lehen telebista emankizunak. Gure mintzairaren historiako gertakari nagusi bat eta Maite istorioko lehen telebista emankizun egilea euskaraz.
|
|
|
Kontuak kontu,
|
euskarazko
lehen filma apirilaren 21ean bota zuten. Apirila izan zen, halaber, lehen programazio finkoa aurkezteko hautaturiko hilabetea:
|
|
|
Hitzak hitz, saiakera edo nahi hark ez zuen fruiturik eman eta 1930era arte itxaron behar izan zen
|
euskara
lehen aldiz pantaila handian entzun ahal izateko: M. Champreux jaunak eginiko Au Pays des Basques dokumentalean, hain zuzen ere (Hego Euskal Herrian Alma Vasca izenburupean banatua).
|