|
2001
|
|
|
adina, sexua, jaioterria, bizilekua, eta abar; 2) Beste batzuk berezikieuskarari dagozkionak dira; adibidez: lehen hizkuntza,
|
euskarazko
gaitasun maila, jaioterriaren euskararen dentsitatea, bizilekuaren euskararen dentsitatea, gurasoekiko antzeko ezaugarriak, eta abar; 3) Azkenik, euskararen erabilerari dagozkionaldagai bereziak daude, hala nola erabilerarako bereizi ohi diren eremu sozialak: familia, lagunartea, lan mundua, hezkuntza mundua, administrazio guneak, etaabar. Horrela, euskararen arloan, batez ere ezaugarri edo aldagai soziodemografikoen egoerari buruzko informazioa dago, bai egungo egoera ezagutzerakoan, etabaita euskararen historia edo egoera historikoa ezagutzerakoan ere.
|
|
|
3 Soziodemografikoak ez diren aldagaiek ere eragina dute euskararen erabileran, indar gutxiagorekin bada ere. Horien artean, eragin handienekoakaldagai psikolinguistikoak lirateke,
|
euskararen
gaitasun maila erlatiboarenaraberakoak. Horiek ere modu anitzean ulertu lirateke:
|
|
|
Horiek ere modu anitzean ulertu lirateke: 1) Norbanakoaren
|
euskararen
gaitasun maila erlatiboa, euskaraz aritzeko erdarazaritzeko baino erraztasun handiagoa, edo gutxienez parekoa, behar delako; 2) Mintzakidearen euskararen gaitasun maila erlatiboa, komunikazio ekintzabakoitzean euskara aukeratu eta/ edo mantendu ahal izateko gutxienekoa.
|
|
|
Horiek ere modu anitzean ulertu lirateke: 1) Norbanakoaren euskararen gaitasun maila erlatiboa, euskaraz aritzeko erdarazaritzeko baino erraztasun handiagoa, edo gutxienez parekoa, behar delako; 2) Mintzakidearen
|
euskararen
gaitasun maila erlatiboa, komunikazio ekintzabakoitzean euskara aukeratu eta/ edo mantendu ahal izateko gutxienekoa.
|
|
|
8 Gorago aipatu da euskararen normalkuntza lortzea eta bertan irautea ziurtatzea direla lan honen azken helburuak. Esan da, halaber, normalkuntzakadierazten duela euskararen erabilera arrunta, orokorra, espontaneoa, nahikotasunezkoa, aberatsa, eta abar, horretarako
|
euskararen
gaitasun edokonpetentzia konplexua (gramatikala, soziolinguistikoa, pragmatikoa, komunikatiboa, eta abar) eta osoa beharrezkoak direla, euskal egoeran oraindik gertatzen ez direnak. Horrela, bada, azken helburua erabileran jarrita, etaorain artekoak kontuan izanik, badirudi euskal testuinguruan identitateetnolinguistikoaren teoriari eman zitzaiola prioritatea, ez bakarrikikerketetan, baita plangintza eta aplikazio enpirikoetan ere.
|
|
|
Betiko leloa aipa  beharrean naiz, berriz ere. Hauxe da norinahi
|
euskararen
gaitasunak adierazteko biderik zuzenena: euskal ederlanak sortzea, eta batez ere liburutxo hau bezala euskaraz hain aise, erdaraz hain nekez eta kaltez eman daitezkeenak.
|
|
|
Are gehiago, eder hori gaurko zahar gazteek, prestaera berezirik gabe, dasta eta goza dezaketela badakit.
|
Euskararen
gaitasunaz ez diot ezer. Ez ote zuen Orixek berberak esan ez zuela hizkuntza egokiagorik ezagutzen poema hau itzultzeko?
|
|
2002
|
|
|
Argi dagoenez, Santamariak aldarrikatutako bidehorretatik abiatu nahi dugu, are indar handiagoz, gainera, euskarak berak bideluzea egin baitu ordutik hona, praktikan eta benetan unibertsitate premietaraegokituz. Hortaz, gaur egun,
|
euskararen
gaitasunarena ez da zalantzan jartzen dengaia; eztabaidatzekotan, euskararen erabilera normala beste hizkuntzen erabilerarekin nola konbina daitekeen zehaztea da eztabaidagai, beti ere pentsatuz egunerokojardunean euskaraz buruturiko ekintzei beste hizkuntzen bidez kanporako proiekzioa nola eman diezaiekegun, edota inguruko unibertsitateetako irakasleekin etaikertzaileekin esperientziak nola truk...
|
|
|
|
EUSKARAREN
GAITASUN MAILA:
|
|
|
Nork ez du izan esperientzia hau administrazioan? Alegia, nor ez da konturatu bulego batera hurbildu eta hangoak erdaraz ari direla elkarren artean, eta zuri ere hasieran erdaraz egingo dizutela, nahiz eta eskatu bezain laster fierki
|
euskararen
gaitasun agiria aterako dizuten, batez ere oposizio batzuetan aurkezteko behar baldin badute. Gure burua engainatzen segi dezakegu, eta bulego publikoetan denek bere titulua besapean dutelako bulego hura euskaldundu dugula esan, baina ez dakit horrekin euskarak zinez aurrera egiten duen.
|
|
|
Prestakuntza zernol akoa zen ez du axola gehiegi izan, paperak balio du, aitorpen ofizialak alegia. Jakina denez, Madrilgo irakasle eskola batean lortutako tituluak —gaztelaniaz jakina—, Bilboko irakasle eskolan lortutako tituluaren adinako balioa du —euskaraz bada ere—; nahikoa da, horregatik hain zuzen, Madrilgo tituludunak bere
|
euskara
gaitasuna egiaztatzeaDe reduko lanpostu publikoa eskuratu ahal izateko; euskaraz ikasi duenak horren aurrean, berriz, dena euskaraz ikasiagatik, ez du inolako balio erantsirik bere tituluan. Hausnarketa honen harian, galdera bat baino gehiago datozkigu gogora; jarduera profesionalean —euskaraz— berdinak dira erdaraz eta euskaraz prestaturiko irakasleak?
|
|
2003
|
|
|
Hala ere, badira ereduan ikasitako ikasleak oso erraz eta aise euskaraz hitz egiten eta idazten dutenak eta, D edo ereduan ibili arren, idazmenerako zein, bereziki, mintzamenerako zailtasun handiak ere dituztenak. Bada, orain arteko emaitzen arabera, irakaskuntza denborak ez ezik etxeko hizkuntzak, ingurune soziolinguistikoak, hizkuntzen arteko interferentziak, metodologia didaktikoak, irakasleen formazioak eta abarrek badute
|
euskararen
gaitasuna eskuratze horretan eragina.
|
|
|
Ordura arte bakoitzak bere erara, ahal zuen moduan, osatutako euskalduntze mugimendua molde arautu batera ekartzea zuen helburu HABEk. Mailaka banatu zuen irakaskuntza, gelako ikasle kopuruak finkatu zituen, irakasleen titulazioak zehaztu zituen eta Euskaltzaindiak eskaintzen zuen D tituluaren ordez,
|
Euskararen
Gaitasun Agiria sortu zuen. HABE ren planteamendu arau-emaileen aurrean, gogo onez edota halabeharrez, euskaltegi askok amore eman zuen, baina ez AEK k, ordurako, euskalduntze lanetan talde eta ikasle gehien biltzen zuen erakunde nagusiak.
|
|
|
Ikasten ari den hizkuntza erabiltzea da hizkuntz komunitateantxertatzeko modu bakarra. Halakorik ez da egin, eta
|
euskaraz
gaitasun polita lortu arren ikasle gehienek ez dute harreman sare edo giza talde egokirik izan hitz egiten hasteko. Eta, jakina denez, erabilerarik ezean ikasitakoa erraz eta azkar galtzen da; ondorioz, euskara ikastearekin ikasleek jasan zuten frustrazioa ulergarria da.
|
|
|
Garbiago ikusten dut, ordea, hezkuntza ez formaleko erakundeek, eta horien artean kokatu behar dira hain zuzenere helduen euskalduntze alfabetatzekoak, duten ahalmena hizkuntzazko erabilera informaleko eremuak lantzeko eta hezkuntza formalak iristerik ez duen tokietara iristeko. Ho rtaz, baldin eskolak bere emaitzarik hoberena
|
euskarazko
gaitasunaren alorrean ematen badu, helduen (eta gazteen) euskalduntze alfabatetatze erakundeek bere onenaerabileraren sustapenean eman lukete.
|
|
|
Baieztapen hori ondoko datuetan oinarritzen dugu: a) Hego Euskal Herrian
|
euskarazko
gaitasunak zonalde (ia) guztietan gora egin duen bitartean, erabilerak batzuetan baino ez du aurrera egin; b) are zehatzago, 1989tik 2001erabita rtean, erabilerak gora egin du Gipuzkoa eta Bizkaian, baina ez Araba edo Nafarroan. Eta kontuan izanda neurketa unitateen dimentsioak eta laginak zenbat eta zabalago eta dibertsifikatuagoak izan, datu horien egonkortasunahandiagoa dela, aipaturiko esparruetan antzemandako joera horiek nahikoa fidagarriak direlakoan gaude.
|
|
|
Irun herrinahikoa erdalduna den aldetik, 1989tik 2001era bitarteko emaitzak bat datoz gorago aipatu den joerarekin:
|
euskarazko
gaitasunaren aurrerakada rekin batera, erabilera are agotzeko ezintasuna agertzen da Irunen.
|
|
|
Ideia hori aztergai dugun euskararen erabilerara ekarriz, honako hau bururatzen zaigu: " berezko nahiz kulturazko transmisioaren" bidez (Txepetxen hitzetan)
|
euskarazko
gaitasun nahikoa lortu duten ume, gazte edo helduak euren gizatalde etnokulturalaren hizkuntza gutxitua (euskara gurean) indartzera datoz, baldin eta" soziokulturazko muga hesi" horiek oraindik existitzen badira. Hau da, euskaldundu diren horiek euskaraz jarduteko baldintza egokiak dituen hiztun komunitaterik aurkituz gero, euskararen erabilera areagotuko dute, seguru aski.
|
|
|
Baina hori, euskalgintzaren esku daudeneremuetan soilik, ez guztietan. Horregatik, etorkizunean
|
euskarazko
gaitasunak gora egiten jarraituz gero, erabilerak bi joera nagusi izan ditzake:
|
|
2004
|
|
|
minorizazioak jotako hizkuntzaren hiztunak halako eskakizun ideologiko baten soslaia bete ezean, alferalferrikakoa izango da bere aho lumetan erakusten duen gaitasuna. Hala, udazkeneko hego haizeak orbela daraman modutsuan eramango baitu bere
|
euskara
gaitasuna alferrik galtzera.
|
|
|
Txepetxek, duela zenbait urte,
|
euskarazko
gaitasunaren halakoxe txirotze orokor bat nabaritu zuen batez besteko euskaldunen artean. Fenomeno hori argitu nahirik, Basil Bernsteinen teoriaz baliatu nahi izan zuen ondorio hau ateratzeko:
|
|
|
Aldeak alde eta aldiak aldi, gure egoerari so jarrita Txepetxek atera duen ondorioa ez da batere kamutsa ene ustez. Hain zuzen, euskaldunaren
|
euskara
gaitasuna hurbilago dabil harako kode murritz hartatik, honako kode jasotik baino: nolabait ere, mintzabide darabilen elearen garapen ezak erdi mutu bihurtu du euskalduna bere premia komunikatiboak asetzeko jardunean.
|
|
|
|
Euskarazko
gaitasun komunikatiboaren irizpide zorrotzek euskaldun berriaren irudia errukirik gabe astindu digute. Baina hizkuntzaren auzia hil edo biziko auzia denez, hizkuntzarik gabe ez baikara deus, bidezko da kritikaren zorrotzak bere lekua izatea.
|
|
|
Hauek maiz jaso duten esker gaiztoko jarrera horrek ez du, antza denez, gertatuaren ezaguera zuzenik: hain zuzen,
|
euskarazko
gaitasun eskasaren azken arrazoia ez baita euskara ikasten jo eta su aritu den euskaldun berriaren bizkar dagoen erantzukizuna, baizik eta euskaldun berri horri sarritan euskara erabiltzeko ukatu zaion aukera. Erabilera aukera urria duen hizkuntza bat ikasi izana larrutik ordaindu behar izan dute euskaldun berri anitzek.
|
|
|
Horratx, ordea: mindurak mindura, darabilgun
|
euskararen
gaitasun mailak geure munduaren berri jasotzeko eta emateko balio ez baldin badigu, ez du ezer askorik balioko. Zer egin, beraz?
|
|
|
Helburuaren zertzeladak xehatuta, goazen orain zergatikoaren arrazoiak jakitera Garziaren eskutik.
|
Euskarazko
gaitasun komunikatiboaren bilakaera, belaunaldiz belaunaldi, atzeraka dabilen karramarroaren pareko omen da: –Zaharragoen belaunalditik gurera beherakada handia dago, eta are handiagoa gure belaunalditik gazteenera.
|
|
|
Hala ere, euskara bezalako mintzaira minorizatuaren garapen ezaugarriak gogoan dituenak ez luke zalantzan jarri behar Garziaren burubidea: kantitatearen eta kalitatearen arteko dialektika ez da norabide bakarreko elkarrekintza hutsa, eta
|
euskarazko
gaitasun komunikatiboa ez da hobetuko gaur egungo dinamika soziolinguistikoari jarraiki. Horretan gauzak dauzkagun baino garbiago eduki behar genituzke euskaltzaleen artean bederen, gai horren gainean aditzen diren iritzi batzuk harrimenez eta espantuz hartzekoak baitira.
|
|
|
Bertsolaritzaren eta
|
euskara
gaitasunaren arteko lotura aitzakiatzat hartuta, bertsolari batzuen iritzi usteak hona ekartzeko gogoa sartu zait. Ahozkotasunean maisu ditugunek nola ikusten dute belaunaldi berrien hitz jarioa?
|
|
|
|
Euskararen
gaitasun auziak jasan duen higadurak ez bide du harresirik eta bertsolarien munduan bertan errotzen hasia omen dago.543 Xabier Euzkitze behinik behin iritzi horretakoa dugu, bertsolari gazte batzuen aho mihietan dabilen euskarak ez bide du eredu baliorik: –Bertsolari artean darabilgun euskararen maila arras jaisten ari da, euskara degradatzen, zabartzen, erosionatzen ari da eta erremedio bat jarri behar zaiola pentsatzen dut?. 544 Ahozkotasunaren iturri joriena agortzen hasita baldin badago, zer ez da gertatuko alde guztietatik erdal munduaz itota bizi den hiztunaren kasuan?
|
|
|
Hori horrela izanda ere, ordea, diglosia horren berorren ondorioa izan daiteke egungo euskararen egoera larria, eta larritasuna ahotan hartu dudanean, euskararen corpusa baino areago bere estatusa nuen gogoan. Ondo ulertu badut behintzat,
|
euskararen
gaitasun kontuak zituen hizpide Mitxelenak hor idatzi zuena paperean ezarri zuenean, eta, jakina, diglosiak erakarri digun hondamendia ez da corpusaren sailean kabitzen. Azken batean, euskaren barne diglosia ez al da bada estatusaren dinamika sozialak eta kulturalak hizkuntzaren baitan eragindako zauria?
|
|
|
–Ikastoletako ikasleek, oraingoan Xabier Garagorri dugu gurekin? Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza bukatzerakoan (16 urte), Dekretu ofizialetan
|
euskarari buruzko
gaitasunak gainditzeaz gainera, ahozko eta idatzizko harremanak ingelesez mantentzeko gai izan behar dute elkarren arteko komunikazio arrunt batean, baita ingelesa transmisio hizkuntza bezala aldez aurretik seinalatutako eskola gaiak jorratzeko ere. Atzerriko bigarren hizkuntzari dagokionez, hau da, frantsesari eta kasu batzuetan alemanari dagokionez, hizkuntza horrekiko lehen hurbilpena egiten da egun. Euskaraz, gaztelaniaz ala frantsesez ondo dakien eta ingelesez ondo moldatzen den belaunaldi berria datorkigu, beraz?. 689
|
|
|
543 Josu Zabaletak idazleen arteko
|
euskara
gaitasunaz ohar kritiko bertsua egiten du: –Ez naiz gramatikaz ari, euskaraz ari naiz, besterik gabe.
|
|
|
Erran nahi baita, erdaldunen aldetik nagusi diren jarrera eta jokabideak diren bezalakoak izanda, oro har, ez dagoela modurik hizkuntza erabilerari buruzko jarraibideak aldatzeko. Eta hori gertatzen ez den bitartean, euskararen erabilera trabatua dagoen neurrian,
|
euskara
gaitasunik ezin da garatu erdararen pare, eta gauza aski jakina da bigarren hizkuntzarik ez duela erabiliko urliak, lehen hizkuntzan gauzak esateko daukan trebetasunik ez baldin badauka. Hizkuntza kamustea, herdoiltzea, bizitza kimatzea da izatez.
|
|
|
Eusko Legebiltzarreko indarrak tarteko, maila politikoan jasotako adostasun zabalak ez du sekula aho beteko onarpenik izan euskaltzaleen artean, hauen arteko askok eta askok, gehienak beharbada, ez baitira bat etorri ereduen plangintzaren errapeari atera zekiokeen elebitasun motarekin. Hizkuntza errape horrek hazi zezakeen ikaslearen
|
euskara
gaitasunaren inguruko susmo gaiztoak, denboraren joanean, tamalez, egia bihurtu dira, hemendik aurrera ikusteko moduan izango garen legez.
|
|
|
Mundu guztiaren ahotan dabil auzia, mundu guztiak gauza berbera dio. Hau da, eskolarekikoak egin dituen gaztetxoaren ahozko
|
euskara
gaitasun komunikatiboa hutsaren hurrengoa da, ez du inondik ere erdararen pareko erraztasun jariorik bereganatzen. Guztiarekin ere, ordea, funtsezko neurririk ez da hartu gaur arte.
|
|
|
Heziera elebidunaren ezaugarriak ereduak bakarrik bilduko balitu, eta iritzi horretan euskaltzale guztiok bat gatoz, honek berak ere nahi genukeen fruiturik emango ote liguke ahozko
|
euskara
gaitasunari bagagozkio. Eredurik euskaldunenak nolako hiztun mota taxutzen du eskolaldiaren hondarrean?
|
|
|
Daukaguna galdera hau da: unibertsitatean sartzen diren euskal ikasle elebidunen
|
euskarazko
gaitasuna nolakoa da. Horri bai, horri erantzuteko prest daukagu Kepa Altonaga:
|
|
|
Beraz, uste izatekoa zen bezala, euskararen erabilera ezak sortarazten dion mina du gogoeta gai Altonagak. Belaunaldi berrien
|
euskara
gaitasuna eta jarrera leialtasuna, dirudienez, gero eta okerrago doazkigu: –Hainbat azalpen egon daitezke euskararekiko atxikimendu falta horretarako, soziologikoak eta, baina, unibertsitatea ez da ikastola, edo ez luke izan behintzat.
|
|
2006
|
|
|
Hau da, HABEren gaitasun orokorreko lau mailak ez daude ofizialki homologatuta gainerako erakundeen egiaztagiriekin. Zenbait erakundek euren hizkuntza eskakizunak dituzte, eta
|
euskara
gaitasuna neurtzeko sistema eta mailaketa jakin bat erabiltzen dute: Hezkuntza Sailak (irakasleen 1 eta 2 hizkuntza eskakizunak), IVAPek, (lau hizkuntza eskakizun), Hizkuntza Eskola Ofizialak (oinarrizko zikloa, 4 kurtsoa eta goi zikloa edota gaitasun agiria), Ertzaintzak (1 eta 2 hizkuntza eskakizunak), Osakidetzak (lau hizkuntza eskakizun) eta Justiziak (lau hizkuntza eskakizun).
|
|
|
Joseba Erkizia HABEko zuzendariak aipatu digunez, joan den uztailaren 11n Eusko Jaurlaritzak eta bertako sailen batzordeak arazoa konpontzeko asmoz hainbat erabaki hartu zituzten.
|
Euskara
gaitasuna egiaztatzeko dauden sistema guztien arteko homologazioa lortzeko, Europako Kontseiluak onartutako Hizkuntzen ikaskuntzarako, irakaskuntza eta ebaluaziorako Europako Erreferentzia Markoa baliagarria zela erabaki zuten. Hizkuntzak ikasteko prozesuan beharrezkoak diren egitarauak, kurrikuluak eta ikas-mailak definitzeko oinarri bateratua eskaintzen duela gaineratu digu Erkiziak.
|
|
|
Baina, zenbat dira denera
|
euskara
gaitasuna lortzen ez duten ikasleak. Hori jakiteko ereduen banaketa eta testaren emaitzak uztartu behar dira.
|
|
2007
|
|
|
Elebidunen hazkundea Nafarroan eta, batez ere, EAEn gertatu da. Iparraldean, aldiz, oraindik ere galerak daude, baina gazte elebidunen kopurua hasi da dagoeneko gora egiten." Aurrera pauso hori garrantzitsua izanik ere, jakina da muga nabarmenak daudela hainbat euskal hiztunengan,
|
euskararen
gaitasun erlatiboari dagokionez. Asko eta asko dira erdaraz gaituago daudenak euskaraz baino eta, horregatik, azken hizkuntza horretan erosoago sentitzen dira.
|
|
|
Horregatik, lege estasusaren baldintzak zein V. Inkesta Soziolinguistikoak
|
euskarazko
gaitasunaren eta jarreren inguruan eskaintzen dituen datuak
|
|
|
Euskal identitatearen izaera arras bestelakoa da
|
euskara
gaitasunaren arabera.Eta datu horrek esan nahi lukeen guztia zorrotz atzemateko, honako hipotesi hauonetsi behar genukeela begitantzen zait: euskaraz bizi ez den hiztun subjektuaknekez gara lezakeela, alegia, taxuzko euskal nortasunik, hizkuntzazko eta kulturazko identitatearen neurria eta izaera hizkuntza nagusiaren arragoan moldatua etaegituratua daukanez gero.
|
|
|
Eta, jakina, itxura batean eskolari eskererdietsitako euskarazko alfabetatze gaitasuna aski eta gehiegi izan lukekultura idatzian aise jarduteko. Alabaina, ahozko
|
euskararen
gaitasun eskasari, orain, ikusiak ikusita, testu idatzien gaineko gaitasun mugatua erantsi beharkogenioke: bestela, izan ere, euskaldun gazte elebidun, edo hiru eledun?
|
|
2008
|
|
|
Batetik, euskararen legitimazioa, presentzia soziala eta erabilgarritasuna bultzatuz. Bestetik
|
euskararen
gaitasun eskasagoa dutenei ulermena erraztuz, familia mistoen egoerari aurre egiteko, edota erdaldunak erakartzeko. Hori, jakina, ezin daiteke gaur egun dagoen euskara hutsezko kanalaren lepora egin (euskaraz ari diren irratiak kasu berean daude), aurretik aipatu dugun lehen helburua (euskaldunei euskarazko irrati telebista eta sareko zerbitzuak ematea) zapuztu egingo litzatekeelako.
|
|
|
XIX. mende amaieran jadanik Azkue kazetaria ere bihurtu zen, sermolari legez ere garaian garaiko eztabaida publikoan sartu zen eta azken batean
|
euskararen
gaitasuna komunikaziorako trebatu zuen. Intelektual berrien ildotik jotzen ari zen eta Bilboko euskaltzaletasunean katebegi garrantzitsua izan zen.
|
|
|
|
Euskarazko
gaitasun pasiboetan trebeagoak dira... Aurrera egin da erregistro jaso formal espositiboetan(...) eta atzera, berriz, mintzajardunaren esparru informal, barrenkoi intimuetan...
|
|
|
Perpaus barruko kode aldaketa [gaztelania tartekatzea] elebidunen arteko komunikazioan oso maiz gertatzen den fenomenoa da(...) erabilera horren zergatia hiztunen
|
euskarazko
gaitasun urria baino sakonagoa izango litzateke (konnotazioak, umorea edo ironia, egoera kontestualizatuak azpimarratzeko... (I. Muñoa).
|
|
|
Derrigorrezko Eskolaldiaren amaieran hizkuntzaren jakite maila neurtzeko, bai Euskal Curriculumean, bai EAEko ISEI erakundearen ebaluazio txostenean, bai Europako Erreferentzia Markoan proposatzen da ikasleek B2 mailako gaitasuna lor dezaten euskaraz. EGA
|
Euskarazko
Gaitasun Agiri ofiziala, esaterako, sailkapen horretan C1 mailakoa da.
|
|
|
|
Euskararen
gaitasun egiaztagiriak elkarrekin baliokidetuko dituen Dekretua onartu du Eusko Jaurlaritzak
|
|
|
Beste iturri oso garrantzitsua dugu Eustatek ematen duena bere zentsuaren eta etxebizitzen inkestaren bitartez. Kasu honetan informazioa EAEri buruzkoa bakarrik da, eta
|
euskararen
gaitasuna eta erabilera kontuan hartzen dira. Datuak ez dira Inkesta Soziolinguistikoarenak bezain xehatuak.
|
|
2009
|
|
|
Baina, 15 eta 24 urteko gazteen hizkuntza gaitasuna eremuka aztertzen badugu ikus dezakegu 2003an eremu euskalduneko gazteen %86, 4k ongi egiten zuela euskaraz eta 2008an, aldiz, %78, 3k baino ez. Hau da, bost urtetan 8,1 puntu galdu du eremu euskalduneko gazteen
|
euskararen
gaitasunak. Bertze modu batez erratea legoke, Nafarroako eremu euskalduneko 15 eta 24 urteko gazteak bost urtetan 8,1 puntutan erdaldunago dira.
|
|
|
— 2) Eta identitatea, berriz, euskararekiko identitate etnolinguistikoa, zenbait bestelako prozesu psiko sozialak (hautemateak, motibazioak, jarrerak, emozioak,... baita
|
euskararen
gaitasun altua edo osoa ere (Txepetxek dion bezala, Un futuro para nuestro pasado (1987) argitalpenean11)), eta portaera psiko sozialak ere (euskararen aldeko aukerak, parte hartzeak,..., erabilera bera ere) azaltzeko.
|
|
|
1 Donostiarren euskalduntzea bultzatzea. Hau da, batetik, belaunaldi berrien euskalduntze praktikoa mailaka lortzea eta euskarazko kulturara osotasunean atxiki daitezen lortzea eta, bestetik, helduen artean
|
euskararen
gaitasuna hobetzea eta euskara dakitenen kopurua areagotzea.
|
|
|
Pedagogia eremuan, eskolari etekin handiagoa ateratzeko, Europako Erreferentzi Markoa hartzeaz gain, metodologiak barne hartu beharra du hizkuntzaren ikaskuntza elkarrekintzan oinarritzea honek erabilpena bultzatzen duelako bai ekintza bidean eta bai harremanetan. Eskolak ezin du bete hizkuntzaren lekua sozializazio prozesuetan beharrezkoa da
|
euskara
gaitasuna lortzeaz gain euskara gizarte bizitzarekin lotzea.
|
|
|
Eskolak ezin du bete hizkuntzaren lekua sozializazio prozesuetan beharrezkoa da
|
euskara
gaitasuna lortzeaz gain euskara gizarte bizitzarekin lotzea.
|
|
|
— 1.Berreskuratu: bikote hauetan
|
euskarazko
gaitasuna hasieratik zuten bi kideek, eta horrek bereizi egiten ditu bikote hauek beste bi motetatik. Bikote hauek beren arteko harremana gaztelaniaz finkatu zuten hasieran, baina gero uneren batean erabaki egin zuten aldatzea, eta hortik aurrera euskaraz egitea.
|
|
|
Eta erabaki hori praktikara eramaten dute. Aurrez
|
euskarazko
gaitasuna izanik, euskarazko ohitura finkatzeko deskribatzen den prozesua beste bietan baino laburragoa da mota honetako bikoteetan, eta beste biekiko ezberdina aspektu askotan.
|
|
|
— 3.Euskaratu: mota honetako bikoteetan, harremanaren hasieran nolabaiteko nahia badago euskararekin, baina aldiz, ez dago ez bi bikotekideen
|
euskarazko
gaitasunik ez eta" aurrez egindako hausnarketarik" ere. Bikote hauek ez zuten irudikatzen harremanaren hasieran beren bizitza edo harremana gerora begira euskaraz izango zenik, nahiz eta euskara ikasteko interesa izan edo euskara gustukoa izan.
|
|
|
Eta hain zuzen, bietako batek edo biek euskara gutxi zekiten bikoteen prozesuetan, ikerketan atera dugun ondorio bat da bikotekideen artean ez dela gertatu lehenik
|
euskaraz
gaitasun" on" bat eskuratzea eta gero bikotean hitz egiten —erabiltzen— hastea. Beraien arteko erabilera ez da etorri, nolabait, gaitasun on bat eskuratzearen ondoren, erabileratik bertatik baizik.
|
|
|
Bikotekideen artean ez dela gertatu lehenik
|
euskaraz
gaitasun" on" bat eskuratzea eta gero bikotean hitz egiten.
|
|
|
Bikote harremana hasterako
|
euskarazko
gaitasuna biek zuten, beraz, kasu hauetan. Baina harremana erdaraz finkatu zen beren artean.
|
|
|
Gaur egun
|
euskarazko
gaitasuna eta gaztelaniazko harremana duten bikote askorentzat interesgarria izan daiteke aztertutako bikote hauen esperientzia hurbilagotik ezagutzea.
|
|
|
Euskal Irakasle Titulua, gero EGA(
|
Euskararen
Gaitasun Agiria) ematen
|
|
|
1972an sortu zen Irakaslego batzordea, irakasleentzako
|
euskara
gaitasun azterketak egiteko. Etsaminen batzordea izena ere hartu zuen, gerora.
|
|
|
Etsaminen batzordea izena ere hartu zuen, gerora. 1981ean Eusko Jaurlaritzak hartu zuen bere gain
|
Euskararen
Gaitasun Agirirako azterketak egitea eta 1985ean Nafarroako Gobernuak ere bai. Beste bi urte iraun zuen batzordeak, Administrazioko hainbat azterketatarako epaimahaikideak eskatzen zizkiotelako.
|
|
|
Googlek enpresa mailako zerbitzu hauek eskaintzen dituenean, izaten da bere oinarrizko teknologian dauden aukerak aplikatzen dituela bezero baten mesedetan. Hortaz, produktu hauetarako
|
euskarazko
gaitasunak garatzen badira, pentsatzekoa da Google orokor eta doakoan ikusiko ditugula gaitasunik horiek (euskaraz bilaketa egiteko aukera, Gmail eta Docs euskaraz...)».
|
|
|
Eskolak gehiago egin dezakeenez eta zer hobetua baduenez, baina aldi berean bere esku ez dauden beste faktore batzuk ere modu erabakigarrian baldintzatzen dutenez ikasleen
|
euskara
gaitasuna, komeni da hizkuntza ikastereduen eragingarritasunari erreparatzea eta eskolarengan jar ditzakegun itxaropenak zehaztea, anbizioz baina ameskerien liluraz erdi gezurretan ibili gabe. Komeni da anbiziodunak izatea, baina ezin gara itsutu.
|
|
|
ISEI IVEI erakundeak, 2005 urtean, ezagutzera eman zuen Euskal Autonomia Erkidegoko ikastetxeetan derrigorrezko irakaskuntzaren amaieran ikasleen
|
euskara
gaitasuna Hizkuntzen Europako Erreferentzia Markoko B2 mailaren arabera neurtzeko egindako azterlana [64]. Proba osoa [65] gainditu zuten ikasleak honakoak izan ziren:
|
|
|
Ikastereduarekin batera badira gutxienez beste bi faktore ikastereduak adina, edo zenbait kasutan, agian, gehiago? eragiten dutenak ikaslearen
|
euskara
gaitasunean: etxeko hizkuntza eta norbanakoaren harreman sareetako kontzentrazio demolinguistikoa, ingurune soziolinguistikoaren araberakoa izan ohi dena.
|
|
|
Beraz, ikerketa horien argitan, garbi dago ikaslearen
|
euskara
gaitasunean zuzenean eta neurri guztiz erabakigarrian eragiten duten faktoreak direla, eskola eta euskarazko ikastorduak ez ezik, etxeko hizkuntza eta eguneroko gizarte bizitzako hizkuntza, eta hutsegite galantetarako bidea baino ez luke irekiko faktore horiek gutxiesteak. Ez da zalantzarik eskolako euskarazko ikastorduen faktorea oso erabakigarria dela; ez da, ordea, askietsi behar horrekin.
|
|
|
Esandakoaren karietara, inork okerreko interpretaziorik egin ez dezan, utz dezagun garbi esanda asko dela hizkuntza ikastereduek egin ahal dutena ikasleek neurri bateko edo besteko
|
euskara
gaitasuna eskuratzeko. Ez beza, beraz, inork gutxietsi ereduen eragina, handia baita.
|
|
|
Kontua da, ikasteredu berean jardun arren, maila ezberdinetako
|
euskara
gaitasunak eskuratzen direla. Eskolari esker, hogeita lau urtez behetiko gazteen gehiengoa elebiduna da:
|
|
|
Horrek esan nahi du ereduaren emaitzak B edo A ereduenak baino hobeak direla esatea egiaren zati bat besterik ez esatea dela, eta beste zati esanguratsu bat ezkutuan gordetzea. Izan ere, eredukoek eta A eredukoek baino
|
euskara
gaitasun hobea baldin badute eredukoek, ez baita bakarrik ereduari esker [67]. Faktore gehiago ere badira ikasleen euskara gaitasunaren egokitasuna bete betean baldintzatzen dutenak, eta ikastereduarekin batera neurri bateko edo besteko euskara gaitasuna ahalbidetzen dutenak.
|
|
|
Izan ere, eredukoek eta A eredukoek baino euskara gaitasun hobea baldin badute eredukoek, ez baita bakarrik ereduari esker [67]. Faktore gehiago ere badira ikasleen
|
euskara
gaitasunaren egokitasuna bete betean baldintzatzen dutenak, eta ikastereduarekin batera neurri bateko edo besteko euskara gaitasuna ahalbidetzen dutenak.
|
|
|
Izan ere, eredukoek eta A eredukoek baino euskara gaitasun hobea baldin badute eredukoek, ez baita bakarrik ereduari esker [67]. Faktore gehiago ere badira ikasleen euskara gaitasunaren egokitasuna bete betean baldintzatzen dutenak, eta ikastereduarekin batera neurri bateko edo besteko
|
euskara
gaitasuna ahalbidetzen dutenak.
|
|
|
|
Euskara
gaitasunean eragiten duten faktoreak horiek guztiak izanik, kontua ez ote da geure buruari galdetzea, gaur egungo errealitate soziolinguistikoan, ahaleginak eta bi eginda ere, zein neurritaraino euskaldundu daitezkeen belaunaldi gazteak, edo zer egin behar den eta egiazki zer egin daitekeen etxeko hizkuntza gaztelania duten haur eta gazteak euskalduntzeko edo elebidun orekatu funtzionalak [68] iz... Hori da eskolaren bidez bakarrik lortu ezin litekeena, eta hain zuzen ere horregatik ezin zaio zama hori eskolari egotzi, eta horrexegatik ezin dira ikastereduak gaitz guztien sendabelar edo petrikilo mirarigiletzat hartu.
|
|
|
Eskolak elebidundu dezake ingurune erdaldunean bizi den ikaslea, baina ezin zaio eskolari eskatu ikasle horren
|
euskara
gaitasuna ingurune edota familia elebidunean bizi den baten mailakoa izatea. Ahalegin berezia egin da gune erdaldunetan, nolanahi ere, eskolaz kanpoko jardueretan euskararen erabilera bermatzeko.
|
|
|
Hobetzea nahitaezkoa da, besterik ez bada ere, arrazoi honengatik beragatik: A irakasteredua eskubide osoz aukeratu duten ikasleek eskubidea dutelako, hezkuntza sistemaren eskutik gaur egun eskuratzen duten
|
euskara
gaitasun zimelaren ordez askoz gaitasun bikainagoa lortzeko, eta hezkuntza sistema legeriaren arabera behartuta dagoelako A irakastereduko ikasleei ere euskaraz komunikatzeko adinako gaitasuna bermatzera. Obligazio horri bizkarra erakusteak, hezkuntza sistemak berak legeriari berari gibela ematea ekarriko luke, eta, okerragoa dena, ikasle guztiei, baita eskubide osoz A eredua aukeratzen dutenei ere?
|
|
|
Ez litzateke horrela izango, ezta gutxiagorik ere. Kontuan izan behar dugu, ahantzi gabe, D ikastereduan ibilita
|
euskara
gaitasun bikaina eskuratzen duten ikasleek ez diotela gaitasun hori zor ereduari bakarrik. Etxean jasotako lehen hizkuntza eta/ edo ingurune hurbileko harreman hizkuntza nagusia euskara izateari ere zor diote, zenbait kasutan ikastereduari baino neurri handiagoan gainera.
|
|
|
Gurasoen aukeretariko bat denez, babestu egin behar da, eta hezkuntza sistemako bideragarritasun parametroen barruan bermatu. Baina ikasteredu horren alde egiten duten guraso elebakarrek jakin behar dute beste ikastereduetan baino emaitza mugatuagoak espero behar dituztela euren seme alaben
|
euskara
gaitasunari dagokionez.
|
|
|
Etxetik elebidun ez direnetako gehienak B edo D ikastereduetako murgiltze sisteman ari dira. Egoera honetan,
|
euskara
gaitasunaren emaitzak hobetzeko tarterik badago. Adibidez, eta A ikastereduari buruz esandakoaz gain, irakasleen euskara gaitasunean badago oraindik zereginik (urrutira gabe gogora dezagun sare publikoan irakasleen %20k ez daukala egiaztaturik euskaraz irakasteko hizkuntza gaitasuna; eta sare pribatuan, %37k), eta seguruenera badago zereginik franko euskararen transmisiorako estrategiak hobetzen, estrategia horiek ezin baitira ikasteredu bakoitzean kasu guztietarako bat eta bera izan; aitzitik, kontuan hartuz zonalde soziolinguistikoa, batetik, eta B eta ereduetako ikasleen etxeko hizkuntza bestetik, hainbat beharrizani modu eraginkorrean erantzuteko estrategiak behar dira.
|
|
|
Egoera honetan, euskara gaitasunaren emaitzak hobetzeko tarterik badago. Adibidez, eta A ikastereduari buruz esandakoaz gain, irakasleen
|
euskara
gaitasunean badago oraindik zereginik (urrutira gabe gogora dezagun sare publikoan irakasleen %20k ez daukala egiaztaturik euskaraz irakasteko hizkuntza gaitasuna; eta sare pribatuan, %37k), eta seguruenera badago zereginik franko euskararen transmisiorako estrategiak hobetzen, estrategia horiek ezin baitira ikasteredu bakoitzean kasu guztietarako bat eta bera izan; aitzitik, kontuan hartuz zonal...
|
|
|
Nolanahi ere, datu hauek islatzen dutena argazki orokorra da, aldeak baitaude sareen artean ere. Esate baterako, bataz beste, ikastolen sareko emaitzak hobeak dira sare publikokoak baino, irakasleen
|
euskara
gaitasunari dagokionez.
|
|
|
Lehenik, ikasleen garapen kognitiboa ahalik eta neurririk aberatsenean ahalbidetzea eta aukera berdintasuna bermatzea dira hezkuntzaren helburu oinarrizkoak, horiei uztarri berean hertsiki lotzen zaielarik ikasleei
|
euskara
gaitasun behar bestekoa eskuratzearen helburua ere, hain zuzen ere aukera berdintasunaren exijentzia delako eta elebidun izatea erabaki duen gizartearen kohesiorako beharrezkoa delako herritarrei euskararen ezagutza ziurtatzea. Oker dabil, beraz, helburu horiek elkarrengandik aparte edo bata besteari kontrajarrita kontsideratzen dituena, zeren eta egia bada ere eskola ez dela euskaltegia, ez da egia txikiagoa eskola badela gizarte hau elebidun izan dadin egin beharreko bidean eragile nagusietariko bat.
|
|
|
Horrela, bada, arreta berezia eskatzen dute familian, lagunartean edo lan munduan euskararen erabilera bultzatzeko ekimenek; arreta berezia eskatzen dute eskolaren bidez erabilera jasoetarako
|
euskara
gaitasuna duten gazteei euskara lagunarterako aizkora zorrotza izan dezaten laguntzea helburu duten saioek ere. Era berean, elebidunen proportzioa %20 behetikoa den hiriguneetan eta %70etik gorakoa denetan nahitaez egiteko ezberdinak lehenetsi behar dira.
|
|
|
Legeak eta arauak beharrezkoak dira, bidezkoak, lagungarriak beti, baina ez dira ahalguztidunak. Lege eta arauek, edo hizkuntza plangintzek, ezin alda ditzakete, esate baterako, elebidunen
|
euskara
gaitasun ezberdinak, edo etxeko hizkuntza euskara ez izateak eta euskara gizarte bizitzan gaztelaniaren ondoan ahula izateak euskara ikasi berriari euskara erabiltzerakoan ekartzen dizkion mugak eta zailtasunak, edo euskararen estimu soziala, edo elebidun berrien soslai berria. Faktore horiek guztiek zuzen zuzenean eragiten dute erabileran, baina ameskerian erortzea da uste izatea faktore horiek lege eta arau bidez alda daitezkeela.
|
|
|
Begien bistakoa da. Badakigu, ordea, gehiago direla gutxi asko euskaraz badakitenak erabiltzen dutenak baino; badakigu, halaber, asko direla
|
euskara
gaitasun jasoa edukita ere, ikas eta lan hizkuntza euskara izanda ere, naturalki gaztelaniara jotzen dutenak; eta, azkenik, badakigu etxetik euskal hiztun direnetatik ere ugari direla ez dutenak ohikotasunez erabiltzen euskara. Gertakari horietan jartzen ditugu begi niniak, egiazkoak baitira gertakari horiek.
|
|
|
Inkestak lau ikerketa eremu jasotzen ditu:
|
euskara
gaitasuna, euskararen transmisioa, erabilera eta euskararekiko jarrera. Euskal Herri osoko hamabost urtetik gorako biztanleria hartzen du kontuan.
|
|
|
[57] 2005etik aurrera, Eusko Legebiltzarrak hainbat adierazpen onartu ditu hizkuntza ikastereduen sistema gainditzearen alde, ikasleen
|
euskara
gaitasuna hobetzeko helburuarekin.
|
|
|
Euskarak hezkuntza sisteman lekurik ez izatetik euskara irakastera pasatu nahi izan dugu aurrena; eta, ondoren, euskara irakastetik euskaraz irakastera pasatu nahi izan dugu oso urte gutxian, behar bezala prestaturiko irakasle nahikorik ez zegoenean, eta azkar, oso azkar, zenbaitetan azkarregi, prestatu behar izan dira irakasleak. Horrek berealdiko ahalegina eskatu die irakasleei, eta
|
euskara
gaitasun ezberdinetako irakasleria osatu da, ezinbestez.
|
|
|
Herritarrek aitortua dute Euskadi osoko edozein tokitan euskarazko irakaskuntza jasotzeko eskubidea, eta, eskubide horren babesean, gizartean euskarazko irakaskuntzaren alde zorionez piztu eta zabaldu den eskaera gero eta handiagoari erantzun nahi eta behar izan zaio; askotan, ordea, behar adina baliabide osatzeko behar beste denborarik gabe. Horren guztiorren ondorioz, irakasle askok berealdiko ahalegin txalogarria egin behar izan dute oso denbora laburrean, baina zenbait irakasleri, batez ere adinean aurreratuen zeudenei, kontrako eztarrira joan zaie euskara, eta, normala denez,
|
euskara
gaitasun maila mugatua bereganatu ahal izan dute. Horrek eragina izan du ikasleen euskara gaitasunean, hain elebidunak ez diren eta kale giro erdalduna duten inguruneetan batez ere.
|
|
|
Horren guztiorren ondorioz, irakasle askok berealdiko ahalegin txalogarria egin behar izan dute oso denbora laburrean, baina zenbait irakasleri, batez ere adinean aurreratuen zeudenei, kontrako eztarrira joan zaie euskara, eta, normala denez, euskara gaitasun maila mugatua bereganatu ahal izan dute. Horrek eragina izan du ikasleen
|
euskara
gaitasunean, hain elebidunak ez diren eta kale giro erdalduna duten inguruneetan batez ere. Izan ere, irakasleen euskara maila nolako, ikasleen euskara gaitasuna halako.
|
|
|
Horrek eragina izan du ikasleen euskara gaitasunean, hain elebidunak ez diren eta kale giro erdalduna duten inguruneetan batez ere. Izan ere, irakasleen euskara maila nolako, ikasleen
|
euskara
gaitasuna halako. Gehiago, ordea, segur aski, ez zen egingarri.
|
|
|
ikasgelako lau hormez kanpo eskolako jolastokian edo jantokian egiten den euskararen erabileran, gizarte bizitzako alor ugarietako erabileran, jarduera ez formaletako erabileran. Erabilera sozialak beste ezerk ezin du balioetsi eta indartu eskolaren bidez eskuratutako
|
euskara
gaitasuna. Erabilerarik gabeko ezagutzak zimentarri ahulak ditu.
|
|
|
Erabilerarik gabeko ezagutzak zimentarri ahulak ditu. Horregatik ez da ahantzi behar, hizkuntza ikasteredurik eraginkorrenak ere muga nabarmenak dituela
|
euskara
gaitasuna eskuratzerakoan. Mugak eskolari gizartetik datozkio, gizartean eta euskararen errealitate sozial anizkoitzean baitaude euskalduntze beteagoa eragozten duten mugak, ez eskolan.
|
|
|
Euskararen erabilera bultzatu nahi badugu, ezinbestekoa izango da neurri laguntzaileak hartzea euskal hiztun peto petoen
|
euskara
gaitasuna, adierazkortasuna, azken finean euskararen komunikazio baliagarritasuna eta naturaltasuna indartzeko. Baina, era berean, ezinbestekoa izango dugu gerorako utzi gabe elebidun pasiboaren figurari aitormen sozial positiboa ematea eta gizarteratzea.
|
|
|
Urte hauetan asko aurreratu da, ez da zalantzarik horretan; zenbait herri administraziotan aurrerapauso bikain eta eredugarriak eman dituzte, euskaraz ere lan egitea guztiz normala eta helburu lorgarria dela erakutsiz. Baina ez da behar besteko neurrian asmatu gero eta langile gehiagoren
|
euskara
gaitasuna beren eguneroko lanean baliatzerakoan. Erabiltzeko ezinbestez beharrezkoa den bitartekoa da ezagutza, ez da ordea helburu.
|
|
|
Lanpostu publikoak eta
|
euskararen
gaitasuna legez uztartzeko modua eskaini du sistema honek, eta euskararen presentzia eta erabilera administrazioan normalizatzeko bidean emaitza positibo asko izan ditu urte hauetan guztietan.
|