|
2003
|
|
|
Bi multzo horiek, neurri handian, bizi bizi zeuden euskal autonomiaren eskakizunen aurkako taldean kokatu behar dira. Gogora dezagun bide honetan, gero Bilboko Unibertsitateko errektorea eta autonomista sutsua izango zen Echevarria Gangoiti 1968 urtean
|
euskararen
katedra sortzearen alde azaldu zela, baina Santanderren jartzea proposatuz, Bilboko alkatearen babesarekin, Bizkaia eta Gipuzkoa elkartzeko aitzakiak ekidin nahian3 Dena den, batzuek Euskal Barrutia eta Euskal Unibertsitatea bereizten zituzten eta barruti bakarra defendatzen zuten; baina, baziren unibertsitate bat baino gehiago egon behar zela esaten zutenak, Deustuko zenbait irakasle esaterako, ...
|
|
2007
|
|
|
Pirinio peko Euskal Herrian, XIX. mendearen azken hamarkadetatik hasi ziren Foru Aldundiak euskara bultzatzen:
|
euskara
katedrak sortu, argitalpenak diruz lagundu, funtzionarioen hizkuntza gaitasuna bermatu eta beste neurri batzuk bultzatuz.
|
|
2008
|
|
|
Gerora ere, adibidez 1897ko Euskalzale aldizkarian, Gasteizko seminarioan
|
euskara
katedra sortu beharra justifikatzeko, besteak beste argudio adierazgarri hau aipatzen zuen: «Berari [euskarari] zor dautsagu oraindino (oso osorik ezarren) oitura onak, mendu maitagarriak eta Elizarakoitasuna geure artean eukitea»210 Euskara fedearen eta moralaren harresi gisa ikustea ohikoa zen garaiko elizjende eta tradizionalisten artean.
|
|
|
Horretaz gehiago esango da hurrengo puntuan. Edozein kasutan inoiz Elizako kide beraiei esaten zizkien gauzak aurpegira, adibidez 1921ean Iruñeko seminarioko buru bati
|
euskara
katedra sortzeko eskatzean: «rendiría V. un buen servicio a esta Corporacion [Euskaltzaindiari] y sobre todo al pueblo dueño de su lengua, de sus Obispos y Seminarios, sabiendo del Sr.
|
|
|
Kritikok gora behera, Gasteizko seminarioak ez zuen urtetan
|
euskara
katedrarik sortu (ezta beste ezein seminariok ere), eta hori Diputazioarentzat baino erabilgarriagoa zitekeela beretzat. Azkuek antza apezpiku guztiei errepikatzen zien eskari hau, baina alferrik.
|
|
|
Nolanahi ere, emaitzarik gabe. Hola, Oñatiko festa haietatik hamarkada t, erdi igaro eta Gasteizen hiru apezpiku txandatu ondoren, 1914an,
|
euskara
katedra sortzeko eskaria egiten segitzen zuen Azkuek, oraingoan Prudencio Melo apezpiku berriari. Baina honek ere, Azkueren hitzetatik deduzitzen denez oztopoak jartzen segitzen zuen:
|
|
|
Bestalde, 1920ko azarotik gestioak hasi zituen Iruñeko seminarioan euskara katedra bat sor zedin, irakaslearen soldata, 1.500 pezeta urtean, Euskaltzaindiak ordainduko zuelarik. Azkuek apezpikutzara idatzi eta guzti egin zuen helburu horrekin335 Apezpikuak ustez harrera ona egin bazion ere proposamenari («cariñosa acogida y favorable despacho») 336, bi urte behar izan ziren katedra sor zedin337 Hola 1922an
|
euskara
katedra sortu zen Iruñeko seminarioan, Miguel Intxaurrondo irakasle izanik (gerora katedra berean E. Irañeta eta B. Fagoagak ordezkatu zuten), eta Euskaltzaindiak ordaintzen zuela338 Zelangura ere, seminarioko katedrak eta euskara klaseak, araua baino salbuespena ziren Elizan. Manuel Lekuonak oso argi adierazi zuen bere memorietan ze giro bizi zuen Gasteizko seminarioan berak:
|
|
|
Bizkaiko Diputazioaren sustapen batzordeak, handik egun batzuetara aztertu zuen auzia. Interesgarria da
|
euskara
katedra sortzeko orduan zeuden kontzepzioak ikusteko, batzordean sortu zen eztabaidetako bat aipatzea. Hola diputatu batek azaldu zuenez:
|
|
|
Halaber, Azkue, Bilbotik kanpo beste euskara katedra batzuk bultzatzen ahalegindu zen. Batetik, aurreko puntuan aipatu denez, Gasteizko seminarioan
|
euskara
katedra sortzeko saiotan zebilen. Bestalde, Bizkaiko eta Gipuzkoako Diputazioek bezala Nafarroako Diputazioak ere institutu probintzialean (Iruñean) euskara katedra bat sortzeko asmoa agertu zuenean, Azkue tarteko izan zen.
|
|
|
Ekimena Carlos Esain eskolako nafar irakasle euskaldunak, Diputazioko adiskide batzuen laguntzaz, abiarazi zuen, 1897 urtean, lanpostua printzipioz beretzat izango zen ustean357 Klaseak prestatzen hasteko Azkueri Bilboko katedrako apunteak eskatu ere egin zizkion358 Baina Diputazioak katedra lehiaketa publikora aurkeztea erabaki zuen, hain zuzen epaimahakide gisa Azkue, Campion eta Damoso Legaz jarriz359 Hauen ebazpenak, itxuraz katedraren sorrera arriskuan jarri zuen, hautagaiek nahikoa mailarik ez zutela erabaki baitzuten. Alta, badirudi edonola ere
|
euskarazko
katedra sortuko zela ulerterazi zitzaiela, eta uste horretan hartu zutela beren erabakia360 Tartean, argi ikusten ez diren adiskidekeria kontuak egon bide ziren. Nolanahi ere, azkenean Nafarroako katedra sortu gabe geratu zen.
|
|
|
Eta katedra horiek, funtzionatu eta zerbitzu bat eskaini arren, ez ziren goren mailako ikastetxe bateko ikerguneak. Mugapen hori gainditzera begira eta euskalaritza ikasketei gune akademiko sendoagoa eskaintzeko asmoz, Azkue unibertsitateren batean
|
euskara
katedra sortzeko aukerak aztertzen aritu zen. Euskal Herrian unibertsitaterik ez bazegoen eta momentuz ez bazen posible lortzea, atzerriko unibertsitateetan bila zitekeen babesa.
|
|
|
Hola 1900 urtean Azkue Berlingo Unibertsitateko Emil Hübner filologoarkeologoarekin jarri zen kontaktuan. Hübner ek baina,
|
euskara
katedra sortzeko zeuden oztopo ugarien berri eman zion377 Hala ere, Azkuek bere 1905eko hiztegian etsi gabe segitzen zuen: « ¿ No habrá en Oxford, Berlín ó Washington, ya que no dan señales de vida en este punto la Sorbona y la Universidad de Madrid, que son las más llamadas; no habrá en aquellos focos de lingüística quien acoja esta hermosa lengua[...]? »378 Dudarik gabe Azkuek gehiago espero zuen atzerritar unibertsitateengandik Espainiakoengandik eta Frantziakoengandik baino.
|
|
|
Hola 1921ean, Okzitaniako Tolosako unibertsitatean Henri Gavel irakasleak eman zituen euskal ikastaro batzuen haritik, bertan euskara katedra iraunkor bat sortzeko aukera azaldu zen384 Euskaltzaindiak aukera horren alde egin eta katedra sortu zenean diruz lagundu zuen. Hanburgoko unibertsitatean 1923an H. Urtel ek sortutako euskara katedra ere lagundu zuen Euskaltzaindiak385 Beraz, azkenean, atzerriko bi unibertsitatetan
|
euskara
katedrak sortu ziren.
|
|
|
Bizkaiko Aldundiaren orduko asmoa [1888an
|
euskara
katedra sortzea] gora andikoa izan zan euskera zarrari indar berriak zainetaratzeko. Orduan asi ginan Arana Goiri ta ni, ateko aldeari bizkarra emanez, barrura begira, nola edo ala lanari ekin eta ekin76.
|
|
|
Horretaz gehiago esango da hurrengo puntuan. Edozein kasutan inoiz Elizako kideei beraiei esaten zizkien gauzak aurpegira, adibidez 1921ean Iruñeko seminarioko buru bati
|
euskara
katedra sortzeko eskatzean:
|
|
2011
|
|
|
Unibertsitateko giroa ere nahasia zen, irakasle ez numerarioak (PNN) mobilizatzen ziren, ikasleak ere (itxialdiak egiten zituzten, grebak eta abar), unibertsitatea bera egonkortu gabe zegoen, estatutuak berritu behar zituen (Bilboko Unibertsitatearenak, hau da, 1970ekoak), ez zegoen argi euskararen ofizialtasuna unibertsitatera helduko zen... Hala, 1979tik aurrera institutuetan
|
euskara
katedrak sortu zirenean, unibertsitatean euskara irakasle gisa ari ziren askok eta euskara/ euskaraz irakasten jarraitu nahi zutenek, institutuetara jo zuten. Bertan segurtatuta zegoen, unibertsitatean ez bezala, bai lanpostua bai euskararen irakaskuntza.
|
|
2015
|
|
|
Gero aipatuko dugun Opus Dei koaren eredura, jesuiten Deustuko Unibertsitatean
|
euskara
katedra sortzeko saioa egin zen 1966tik aurrera, Bizkaiko Probintzia Diputazioaren babesarekin, baina azkenean ez zuten 1974ko ikasturtera arte ezarriko, A. Irigoien irakaslea zela (Euskaltzaindia, 1968b: 324; La Voz de España,; Irigoyen, 1976:
|
|
2018
|
|
|
–Uste ustekabean. Garai hartan Bizkaiko Foru Aldundiak deialdia egin zuen
|
euskarazko
katedra sortzeko Bilboko institutuan. Ni apaiza izateko puntuan nengoen eta nire arrebek berehala idatzi zidaten esanez katedra horretara aurkeztu behar nuela.
|
|
|
Bestalde, Nafarroako Unibertsitatean, Filosofia eta Letretako Fakultatean,
|
euskara
katedra sortu zen 1963an, eta hurrengo urteko otsailean eskola ematen hasi zen. Diputazioko Principe de Viana Erakundeak jada eginak zituen Unibertsitatearekin euskal katedra sortzeko elkarrizketak; horrek ekarriko zuen kostua Diputazioak bere gain hartuko zuen.
|
|
2019
|
|
|
Kargu horrek erantzukizun handia zuen, batez ere herri hizkuntzen sustapenak Espainian izan zezakeen inplikazio politikoengatik. Euskaltzaindia sortu eta berehala, A. Campión eta D. de Inza Iruñeko apezpikuarekin bildu zirenean, J. López Mendozak seminarioan
|
euskarazko
katedra sortzeko zailtasunak aipatu zituen.45 Mateo Múgica apezpikuak, ordea, artean euskararen erabilera areagotzea lortu zuen, eta Iruñeko apezpikuaren aginduz D. de Inzak prestatu zuen Kristau ikasbidea (1927). Baina geroztik Tomás Muñiz apezpikuaren jarrera euskararen aurkakoa omen zen.
|
|
|
Alde batetik, A. Tovar errektore berriak aspaldiko nahia bete zuen, euskal ikasketak Espainia frankistan erakundetzeaz den bezainbatean. 1947 ikasturtetik ematen zituen hautazko euskarazko eskolen garapen gisa, A. Tovarrek 1951ko azaroan 21ean
|
euskara
katedra sortzeko proposamena bidali zuen Enseñanza Universitaria ko zuzendaritza nagusira (Ramos Ruiz 2007: 218; 2009:
|
|
2023
|
|
|
Beraz,
|
euskararen
katedra sortu zeneko mendeurrena betetzean egiaztatzen ahal da hasierako loraldi hura zimeldu ez ezik, ihartu ere egin dela, Euskara apezgai guziendako derrigorrezko ikasgaia izatetik, orain dela hogeiren bat urte hautazkoa izatera pasatu eta hondarreko hamazazpietan erabat desagertu baita ikasketetako plangintzetan.
|
|
|
Eta lorpen horretarako abian jarri zituzten ekimenen artean aipagarrienetako bat honako hau izan zen: Foru Diputazioari euskararen irakaskuntza bultzatzeko eskaera egitea eta, bereziki, maisu maistrak lan horretarako ongi prestatzeko baliabide gisa,
|
Euskara
katedrak sortzea Irakasle Eskolan eta Institutuan (Erize 1997: 480).
|
|
|
Eskaera iritsi ondotik, 1886an Foru Diputazioak onartu zuen
|
Euskara
katedra sortzea zegokion baliabide ekonomikoaz hornitua. Onartu bai, baina zoritxarrez, gauzatu ez, ez baitzen katedraren deialdia bera ere egin.
|
|
|
239). Zenbait urte geroago, 1913an, Diputazioak, berriz ere, onartu zuen Maisu Maistren Eskolarako
|
Euskara
katedra sortu eta 2.000 pezetaz hornitzea, baina abian jartzeko falta zen urratsa ez zuen gauzatu, ez baitzen deialdirik egin. Zer zela eta ez zen gauzatu hiru saiakera horietatik bakarrik ere?
|
|
|
Nafarroako Foru Diputazioak orain dela mende bat, 1922an, Iruñean bi
|
euskara
katedra sortu zituen. Horietako bat Institutuan eta Maisu Maistren Eskolan ezarri zena eta bertzea Iruñeko Seminarioan.
|