|
2000
|
|
|
Euskal Herriko informazio eta zerbitzuak eskaintzen ditu gaztelaniaz. Sareko Argiak
|
euskaraz
dituen zenbait atalen gaztelaniazko bertsioetatik abiatu da Vasconia.net, munduko euskaldunei komunikazio tresna eskaintzeko.
|
|
|
Liburu honetan ziharduen lanean gogotsu eibartarrak gaixotu zenean; hala ere, Serafin Basaurik, Imanolen lagun mina zenak, testuak egokitu eta azken ukituak eman ostean, Eibarko Udalaren Euskara Batzordearen eskutik kaleratu da. Liburu hau, Laspiurrek aurretik argitaratuak zituen zenbait lanen osagarri dela esan liteke, eta autore honek Eibarko
|
euskararekiko
zuen arduraren erakusgarri da. Liburua neurri batean berezi egiten duen ezaugarrietariko bat, azalpenak eta ematerakoan eibarrera erabili izana da.
|
|
|
Frantzisko Jatsu Azpilikueta Xabier koak
|
euskara
zuen ama hizkuntza, baina beste zazpi ere bazekizkien. Hizkuntzez gain, bere bizitzako hainbat atal bildu du Iñigo Indartek" Xabierko Frantzisko, Erresuma zaharreko jesuita euskalduna" liburuan.
|
|
|
ARABA ez da Euskadi berdearen paradigma; aranistek asmatu modelo berde eta estua baino zabalagoa da, mendietako bi isurialdeetan zabaltzen den Euskal Herriaren osakin historiko eta naturala. Amaren altzoan euskara ikastearekin identifikatzen den multzoan ez bezala, kasteilanoa du hizkuntza herrikoia eta
|
euskara
dugu jatorria, presentzia eta aukera. Hautu politikoetan, Nafarroako erresumaren mendebaldeko aitzinaldea izan zen jatorrian, eta, gero, kasteilanoen aurkako ala aldeko borroketan, euskaldunen arteko gerla zibil haietan, Gipuzkoa eta Bizkaia baino gehiagotan egon zen nafartarren alde.
|
|
|
Ez zekien nola baina," Printze txikia" ren kaseta bere etxera iritsi zen. Bere familiaz aparte, hori zen
|
euskararekin
zuen lotura bakarra. Egunero entzuten zuen eta buruz zekien goitik behera.
|
|
|
Besteetan, etiketa bat diseinatzeak, euskaraz edo gaztelaniaz, berdin balio du". Gainera etiketen leku mugatuari eta euskaraz irakurtzeko ohitura eskasari egotzi dio etiketetan
|
euskarak
duen presentzia txikia.
|
|
|
UPN alderdiko boto emaleen artean %40, 2ak nahiko luke bietan berdin eta %0, 3ak euskaraz gehiago. Nolanahi ere,
|
euskarak
duen sostengu zabalaren adierazle garbiak dira datuok. Beraz, UPNren botoak Oinarriak taldeak lortutako sinadurekin alderatzeko ezegokitasuna agerikoa da, alderdi honen botoemaleen artean ere euskararen aldeko apustua soma daitekeelako.
|
|
|
|
Euskarak
dituen zenbait gaitz euskalkiak baliatuz sendatu edo, behintzat, arindu daitezkelakoan nago. Hori bai, sendagarri onenekin ere, ez da izango samurra euskararen etorkizuna.
|
|
|
Hori bai, sendagarri onenekin ere, ez da izango samurra euskararen etorkizuna. Dena den, esanak esan,
|
euskarak
badu gauza bat ona: ibili luzea egin duela.
|
|
|
Euskara alde batetik zein bestetik egurtzen ari diren une hauetan, unibertsitateak apustu sendoa burutu lukeela iruditzen zaigu arlo honetan, azken finean goi mailako ikasketak euskaraz aurrera eramateko gaur egun dugun tresna bakarrenetarikoa baita.
|
Euskarak
duen garrantzia izanik, jakintza gisa bederen, EHUk bere gain hartu luke Euskara sendo mantentzeko ardura, beste zenbait elkarte edo erakundek hartzen duten gisara.
|
|
|
Lehenik euskararen jatortasunez, zeren, esan dudan bezala, euskarak, preindoeuroparra izatez, Europako hizkuntza jatorra eta zaharrena edo zaharrenetakoa izanik, Europaren batasunean bere baitarik du, inoren baimen beharrik gabe, bizitzaz irauteko eskubide osoa. Aurten bertan Espainiako Auzitegi Gorenak UEMA erakundeari
|
euskararen alde
zituen asmoak debekatzea ere ez da lotzen ONU eta Unesco ren arauekin. Zertarako dira orduan erakunde nagusi horiek bakebiderako onartu zituzten gomendioak?
|
|
|
Txillardegi bere idazlanen bitartez usnatzen dugu halere. Euskaltzale abertzalea(
|
euskara
baitu eta baita lehen) naski... Oroz gainetik gizon kezkati eta librea daniretzat:
|
|
|
Euskaldun hitza bera ere.Esanahi bikoitzekoak zaizkigu askotan, eta jendea animatzeko zilegi bedi erabilpen osotaxutua ez izatea, baina utz dezagun argi kultura eta kulturgintzaren onerako, erabilpenzuzena zein den: euskalduna=
|
euskara
duena; Euskadirik oraindik ez dagoela; PaisVasco, Pays Basque, Basque Country eta abar, gauza bera direla hizkuntzaezberdinetan adierazita. Kultura komuna behar dugu, ez alderdikoia.
|
|
|
Atxikimendu honen erakarmen indarreansumatuko du gainera nazio identitatearen gailurrik garaiena: hots, herrikidetasun sentimenduaren sortzaile nagusia
|
euskara
dugu euskaldunok, eta horri zor gatzaizkio.Nongotasun sentimena, mintzairari dario, hortaz. Gutasunaren izaera berezian ez duguez, horregatik, estekamendu sentikorragorik idoroko.
|
|
|
Baina Euskal Herrira so jarrita, bestezeinu horien gainetik, hizkuntzaren baitan dakusa gailentasuna:
|
euskara
dugu, beraz, gutasunaren ezaugarri hegemonikoa. Gainerakoek ez duten kohesio eta elkartasunindarra daramatza euskarak euskaltasunaren mundu sinboliko kulturalera.
|
|
|
Bestalde, oraindik,
|
euskaran
baditugu zenbait akronimo ospetsu baina gutxitan entzuten eta ikusten ditugunak, hala nola NBE (Nazio Batuen Erakundea), NATO etab. Kazetariak erronka handia du praktikan, laburkin hauek emekiro ezagutarazteko.
|
|
|
Kepa Altonagak proiektu honen lehenengo urratsak bideratu zizkigun. Jon Larrañagak eta Iker Etxebestek arreta handiz arakatu dute gure testua,
|
euskararen aldetik
genituen ehundaka akats zuzentzen laguntzeko. Ezin ahantz dezakegu Anderrek emandako laguntza informatikoa, gure baldarkeria eta ezjakintasuna kexarik gabe jasan baititu.
|
|
|
euskalduna, mistoa eta ez euskalduna. Euskararen Legeaz egin daitezkeen balorazioak alde batera utzirik, Liburutegi Publikoen antolaketa berrirako egin diren dokumentuetan
|
euskarak
duen presentzia nabarmendu besterik ez dugu eginen. Zerbitzuen karteran hauxe aipatzen da espreski:
|
|
2001
|
|
|
Ez da hau izan, hala ere, zinean euskara sustatzea helburu duen ekimen bakarra. Iruñeko Karrikiri euskara elkarteak, adibidez," Zinema euskaraz" zikloa antolatu ohi du urtez urte, eta zinean
|
euskarak
dituen hutsuneak bete asmoz, Gasteizko Bagare Euskal Tokiak ere egiten du lan. Horren islada da pasa den abenduan eskaini zuen euskarazko zine zikloa.
|
|
|
" Liburutegi eta dokumentazio zentroetan euskaraz aritzeko beharra eta eskubidea daukagulako, euskara normalizatzea nahi duen talde bat gara". Alor honetan
|
euskarak
dituen gabeziei irtenbidea bilatu nahian, hainbat tresna eta egitura behar zutela ondorioztatu zuten eta horien artean funtsezko irizten diote Liburutegi Nazionalari.
|
|
|
Egun, eztaietako txartelak, jaunartzerako estanpatxo itxusiak, eskola garestietan" ibiltzen" diren neskatxen poltsetako izenak
|
euskeraz
ditugu. Lehen" Go home" edo" Peace, my love" txartelak ikusten genituen bezala.
|
|
|
Aisialdiko taldekoak inguruko herritarrei eskaintza atsegin eta euskalduna helarazten saiatzen dira. Azkenik, komunikazio taldekoek Deustualdeko
|
euskarak
dituen premiak eta bertako euskaldunen beharrizanak aztertzen dituzte.
|
|
|
Imanol Laspiurren" Etsaiak" idazlanean, hain zuzen ere.
|
Euskara
zuen Imanol Laspiurrek kezka nagusi. Euskara jasaten ari zen egoera, hobeto esanda.
|
|
|
Euskararen garapen osoa eta eutsigarria dute helburutzat. Bide horretatik, urtero unibertsitate bakoitzean
|
euskarak
duen egoera aztertzea izan dute lanetako bat. Baina etorkizunera begira gogoeta sakonagoaren beharra ikusi dute.
|
|
|
Azkenik, laugarren aldagai latentea (F4) eta menpeko bezala funtzionatzenduena, portaerari dagokiona da. Hori subjektuek lortutako euskara maila edo urratsak (X19) eta subjektuek
|
euskaran
dituzten trebetasunek (X20) osatzen dute (zenbaterainoko trebetasuna duen euskaraz irakurtzen, ulertzen, idazten eta hitz egiten).
|
|
|
Hamers eta Blanc (1983), Gardner (1985) eta Gardner eta Clement (1990) autoreenak; eta baitaSkehan (1989) autorearena ere. Lehenengo biak nahiko ezagunak dira etagure testuinguruan gehien erabili direnak, bai euskararekiko eta/ edo
|
euskaraz
dugun literaturan; adibidez, Valencia (1992) autorearen liburuan Gardnereta Clement (1990) autoreek ematen duten azterketa jasotzen duelako, baitapsikologia soziala sailean bertan zenbait doktorego tesitan (Espi, M. J., 1989; Cenoz, J., 1991) jarraitu direlako, edo baita kongresuren batean ereaurkeztu eta eztabaidatu direlako (Azurmendi, M J., 1988). Horiez gain, badago Euskal Herrian sortutako eta euskarari batez ere egokitutako proposamena ere, Sanchez Carrion. Txepetx?
|
|
|
Lagin orokorrari dagokionez, gurasoen jaioterriak bakarrik eragiten dusubjektuen orientazio motibazionalean; horrela, bi gurasoak Euskal Herritik kanpojaioak dituzten subjektuak dira orientazio instrumental indartsuena dutenak; 2) transmisio kanpainako populazioan ezaugarri horien eragina askozaz handiagoa daorientazio motibazionalean: a) lehen hizkuntzatzat
|
euskara
duten subjektuek irabazi pertsonal motako orientazio indartsuena dute, b) Euskal Herritik kanpo jaiotakosubjektuek eta elebidunen portzentaia %40 den guneetan jaiotakoek orientazio instrumental indartsuagoa dute, c) subjektuen bizilekuan elebidunen presentzia nabariagoa denean, orientazio instrumentala eta irabazi pertsonalekoa nabariagoak dituzte subjektu horiek, eta d) bi gurasoak Euskal Herria...
|
|
|
Lagin orokorrari dagokionez, gurasoen jaioterriak bakarrik eragiten dusubjektuen orientazio motibazionalean; horrela, bi gurasoak Euskal Herritik kanpojaioak dituzten subjektuak dira orientazio instrumental indartsuena dutenak; 2) transmisio kanpainako populazioan ezaugarri horien eragina askozaz handiagoa daorientazio motibazionalean: ...lebidunen portzentaia %40 den guneetan jaiotakoek orientazio instrumental indartsuagoa dute, c) subjektuen bizilekuan elebidunen presentzia nabariagoa denean, orientazio instrumentala eta irabazi pertsonalekoa nabariagoak dituzte subjektu horiek, eta d) bi gurasoak Euskal Herrian jaioak direnean, irabazi pertsonal motako orientazio indartsuagoa da, eta gurasoetako batek edo bieklehen hizkuntzatzat
|
euskara
dutenean, mota bereko orientazio indartsuagoa dutesubjektuek.
|
|
|
Emakumezkoek laginaren%58.6 osatzen dute, hau da 412 subjektu. Laginaren %18.2k
|
euskara
du lehenhizkuntza (N= 128), %69.6k gaztelania (N= 489) eta %11.2k euskara eta gaztelania (N= 79). Subjektuen %80.4k gaztelaniaz egiten ditu ikasketak (N= 565), %6.7keuskaraz partzialki (N= 47) eta %12.7k erabat euskaraz egiten ditu (N= 89).
|
|
|
Euskararen erabilera orokorrean aldagai ezberdinek duten eragina ikusita, euskara erabilera altua dutenen perfil soziodemografikoa, soziolinguistikoazein psikosoziala egin da. Subjektu horiek Gipuzkoan eta euskaldunen proportzioa%40 baino gehiagokoa den herrietan jaio eta bizi dira;
|
euskara
dute lehen hizkuntza beren gurasoek ere, edo gutxienez horietako batek; gurasoak Euskal Herrian jaioak dituzte; euskararen erabilera altua dutenen artean, emakumezko gehiago daude gizonezkoak baino; subjektu horiek euskararen ezagutza maila altua dute, baita beren inguruko pertsonek ere (gertuko eta urrutiko sarea); euskararekikoeta euskaldunekiko jarrera positiboa erakusten dute; horrez gain, eu...
|
|
|
prozesuaren metodologia ezagutu eta hartzea; erabakiak hartzeko irizpideak proposatzea; prozesuak dirauen bitartean behar den informazioa ematea; iritzi publikoaren aurrean Plangintzaren lidergoa eramatea; prozesuan zehar egiten diren pausoak aztertu eta balioztatzea; lan-taldeetan/ batzordeetan parte hartzea; giltzarrizko eragileekin hitzarmenaksinatzeko negoziatzea; c) Eskualdekako Sektore Batzordeek: sektorebakoitzean
|
euskarak
duen egoeraren azterketa eta diagnosia egitea; sektorebakoitzerako helburu estrategikoak definitzea; jardunbideak definitzea etaekimen proposamenak egitea. 2) Eta bigarren aldian:
|
|
|
a) Barrutiko Aholkularitza Batzordeak: diagnosian oinarrituta, dagokion lurralde barrutirakohizkuntz proiektua definitzea; dagokion lurralde barrutiko gogoeta prozesuaren emaitzak balioztatzea; herritarrei berri ematea; dinamizatzea etajarraipena egitea; sektore bakoitzean
|
euskarak
duen egoeraren azterketa etadiagnosia egitea; b) Barrutiko/ Udaleko/ Eskualdeko Sektore Batzordeek: sektore bakoitzerako helburu estrategikoak definitzea; jardunbideak definitzea eta ekimen proposamen zehatzak egitea. Hauek guztiak, egutegibatekin eta baliabide batzuekin lotzen dira.
|
|
|
1 1952an, L. Villasantek Euskaltzaindian sartu zen egunean, Krutwigek hitzaldi bat egin zuen Bizkaiko Foru Aldundian, Elizak
|
euskararekiko
zuen jarrera salatuz. Orduko aginpide frankistak haren hitzaldia separatistatzat jo, eta atzerrira joatera behartu zen.
|
|
|
Paregabea zen, nolabait esan, Piarres Adame Lafonentzat, euskal literaturan berdintzekorik ez zuena. Hizkuntzagatik zioela uste nuen, nabari baita beti Elizanburuk
|
euskararen gainean
zuen nagusitasuna. Eta iritzi horrek iraun zuen hartu eta irakurri, ez da lan luzea ez nekeza, nuen arte.
|
|
|
Etxaide gramatikariak jokatu dio jokaldi makurra Etxaide idazleari.
|
Euskarak
badu hori esateko modua, bestea ordea, eta modu horrek ez du aldatu beharrik. Gramatikak hizkuntzaren neurrira egina behar du izan, ez hizkuntzak gramatikaren.
|
|
|
Erraz igartzen da
|
euskarak
bazuela sarrera, noraezean, irakaskun  tzan, beheko mailan batik bat, eta hizkuntz mugatik urrutiago, gehiago eta zabalago. Ezin zitekeen, ordea, bitarteko baizik izan, eskualde bakoi  tzeko erdara batera eta bestera ikasi artekoa, erdara hori zela bide ikasten baitziren gainerakoak, hizkuntzak barne.
|
|
|
Euskal gaia zuenez gero, egoki datorkigu hemen adibide gisa.
|
Euskaraz
baditugu inurri eta inurriren ereduko hi  tzak, batetik, dakigun xomorroa izendatzeko; baita txindurri, txingurri, xin (h) aurri eta horien gisakoak ere, bestetik.
|
|
|
Fergusonek ez zekien ongi zer gerta zitekeen hedatu zuen" diglosia" hitzarekin eta hitzak azaltzen edo estal  tzen duen gogoetarekin: ezin asma zezakeen, leherrenak eginik ere, hortik sortuko zela
|
euskarak
dituen eta izan dituen nolanahiko gaitzen argibidea. Diglosiak joa dagoen egoeran, ez zaio orain beheko maila baizik aitortzen gure hizkuntzari.
|
|
|
Ez da hori ukatuko duenik, ezta ere euskarari orduko izatea aitortuko ez dionik. Eta orduan, gaur lagunez murrizturik gelditu bagara ere, elkarren aldameneko ziren gurea eta besteak, Gallia aldeko galoaz bestalde. Â Eta hori mesedegarri izan zaigu, kidetasun horren bidez
|
euskarak
badituelako auzokoekin harremanak, ahaide ez diren auzoak badira ere.  Kidetasun horren ezaugarri izan dira Coloquios sobre lenguas y culturas prerromanas de la PenÃnsula Ibérica, gero paleohispà ¡ nicas, direlakoak.
|
|
|
Horien artean aldarrikatu behar Euskal Idazleen Elkartekoa, euskarazko prosa zientifikoan aurreratzeko asmoarena. Horixe izan daiteke biderik egokiena,
|
euskaraz
dugun tradizioa berreskuratu eta premiaberrien aldetik egokitzea. Tradizioarekin etetea baino gehiago, egokitze hori zaigu gure egitekorik behinena.
|
|
|
Gaia nahikoa ezagutzen ez badut ere (epealdi horretako historialari adituei galdetu genieke) pe rtsonaia nagusiaren diskurtsoan anakronismotzat har daitekeen zantzurik badagoela esango nuke: adibidez,
|
euskararekiko
duen gehiegizko kezka (L.M. Mujikak are gehiago sakontzen du norabide horretan, eleberria ren" tesismoaren" arriskuak kritikatzean, lehen aipaturiko kritikan hain zuzen ere). Nobela historikoak, dudarik ez, gaur egungo gizartea ren pentsamolde eta iritziak eraman ohi ditu iraganera, baina hau kontu handiarekin egin beharreko zerbait da, nobela ren historikotasunabe rmatzeko; aitortzen dut, halaere, zaila iruditzen zaidala muga non egon daitekeen zehaztea.
|
|
|
Eta hori txalogarria da, salbuespenak salbuespen, eta euskalgintzan diharduten zaletu eta profesionalen ugaritasuna, kemena eta prestasuna miresgarriak dira. Horiek egindako lan eskerga da
|
euskarak
duen bermerik sendoena, eta berauek osatzen dute euskararen etorkizun oparorako atea. Izan ere, hizkuntza gutxituabe rreskuratzea ez da txantxetako lana, ez.
|
|
|
Epe luzera,
|
euskarak
badu oraingo astinaldi honi aurre egitea baino erronka handiagorik. Etorkizun hurbilean, In fo rmazio Gizartea deitu den horretan, nahi beste seinale, lotura eta kontu iritsiko zaigu euskararen kanpotik.
|
|
|
Eta horretarako, ezinbestekoa izango dugu indar guztiak norabide berean jartzea.
|
Euskarak
dituen bi zutabe nagusiak, gizarte ekimena eta erakundeen ahalmena, sendo uztartzeko modua aurkitzea presa zkoa da, egitura sendo horren gainean estrategia egokiak adostu eta bultzatzeko. Euskararen etxe barruan ere badugu lanik euskara borroka politikoaren morrontzetatik libratzeko.°
|
|
|
Bizirik nahi duen, desberdin nahi duen, espainol edo frantses nahi ez duen herri bateko saiakera erreal, praktiko eta ausarten kimatze lanetan dabiltza. Noiz eta
|
euskarak
duen egoera zail honetan, gizartea ren mugimendua eta erantzuna, astiro baina irmo, euskararen benetakono rmalkuntza ren aldekoa dela adierazten denean. Nafarroa Garaian haurren matrikulazioen datuak, Euskal Autonomi Erkidegokoak, Iparraldean kulturalki eta hezkuntzan dauden ezinak eta trabak tarteko, euskararen berreskuratze lanen presentzia, Oinarriak taldearen deiari jarraituta, ofizialtasunaren aldeko sinadura bilketa mugimendua.
|
|
|
Nafarro akogobernuak hartutako azken neurrien aurrean esaterako, hirita rrek erakutsitako euskararen aldekotasuna, karrikak betez, haurrak euskarazko ereduan matrikulatuz, Korrikajendetsu batean parte hartuz... Epe motzean eta sarritan espontaneoki ematen diren erreakzio hauek hiritarrek
|
euskaraganako
duten atxikimenduaren adierazle dira eta atxikimendu hau landu eta areagotzea izango da seguruenik erasoei erantzuteko modu natural eta iraunkorrena.
|
|
|
ETAk armak utzi arteko epealdi batean itxarotea proposatzen dutenak ere fatalismoan erortzen ari dira —nork daki noiz arte arituko den ETA? — eta azken batean, erasoaren atzean daudenek elikatzen duten ideia berbera mantentzea da emaitza: alegia indarkeriak eta
|
euskarak
badutela nolabaiteko harremanik. Eta ez nago ni behintzat ideia hori onartzeko prest:
|
|
|
Eta ez nago ni behintzat ideia hori onartzeko prest: euskarak indarkeriarekin duen harremana Espiritu Santuak eta
|
euskarak
duten berbera da; edota euskarak eta alkoholismoak, edo euskarak eta medikuntzak; edota euskarak eta informatikak. Ez gutxiago, baina ez gehiago.
|
|
2002
|
|
|
Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzan egindako azterketetan, erabilera tasarik altuenetarikoak ia beti Nafarroak ematen ditu, Nafarroako euskaldunak oso gune trinkoetan daudelako: lehen hizkuntza
|
euskara
dute, harreman sare euskaldunak etxean eta lagunartean... Gaur gaurkoz ere, Nafarroako gune euskaldunenak Bizkaia eta Gipuzkoako gune euskaldunenak baino euskaldunagoak dira.
|
|
|
Inkestak, besteak beste, euskal hiztunek
|
euskararekiko
duten leialtasuna utzi du berriro ere agerian. Izan ere, Euskal Herri osoan entzundako elkarrizketen %14 euskaraz izan direla nabarmen utzi da, beraz, Euskal Herrian den ezagutza kontuan laurogeiko hamarkadan eraiki eredu soziolinguistikoak aurreikusitakoa baino dezente gorago.
|
|
|
Nire iritziz, Araban biztanleriaren kokapena, non gehien gehiena euskaldun dentsitate urriko demografia eta kontzentrazio espazialari dagokionez udalerri handi eta ertainetan pilatzen den, mahai gaineratutako datuaren arrazoi izan daiteke, beraz, joera aldaketa baten atarian gauden esateko goiz da oraindik. Halaber, Nafarroa eta Iparraldeari dagokienez, administrazioek orobat
|
euskararen inguruan
dituzten jarrerak eta abian dituzten hizkuntza politikez gain, gizartearen barne joerak eta askatu ahal diren indarrak dirateke aztertu beharrekoak, ezen haietan baitago egon euskararen biziraupenaren eta garapenaren giltzarri nagusia.
|
|
|
Nahi hainbat atzera daiteke historian, baina funtsean aipatu estatu ereduek Erdi Aroaren hondarrean ezarri zituzten bi erderen oinarriak nazio hizkuntza gisa. Bertako hizkuntza, jatorrizko hizkuntza,
|
euskara
dugu ordea. Munduko beste edozein herri bezain elebakar izan da gurea bere jatorrian.
|
|
|
Euskara delako Euskal Herri osoko hizkuntza nazionala. Aurki ingelesa izango da, noski, baina oraingoz
|
euskara
dugu, eta euskaldunok erdaldun ere bagaren arren, noizbait euskalduntzeko pribilejioa aukeratu genuen, eta hori mantendu nahi izan dut.
|
|
|
Esanguratsua da, adibidez, 1986tik aurrera sozialistek zuzentzen zuten Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza Sailak argitaratutako zenbait lanetaneuskararen normalkuntzari buruzko aipamenik ez izatea edo, arazo? moduanaurkeztea36 Arazoak arazo, araudiari esker
|
euskarak
bazuen babes berria unibertsitatean, eta ordura arte irakaskuntzaren euskalduntzea hasi gabe zuten fakultateeta eskola askok bide horri ekin zioten.
|
|
|
Ez da hori, noski, gure iritzia, baina bidezkoairuditzen zaigu aukeratu dugun denbora epearen nondik norakoak azaltzea. EuskalUnibertsitatearen aldarrikapena luzeagoa bada ere,
|
euskararekin
duen lotura1975/ 76an azaldu zen. Jakin aldizkariak bere lehen zenbakia eskaini zion gai horri1977ko urtarrilean eta ehungarrena, 1997an.
|
|
|
Ikus dezagun zein den EHUko Zientzia Fakultatearen egoera, berau baitairakas eskaintza handiena duen zentroa. Derrigorrezko kredituei dagokienez, Biologia eta Kimika dira eskaintza osoa
|
euskaraz
duten lizentziatura bakarrak (1.taula). Fisikan eta Matematikan %80 inguru eskaintzen da, baina IngeniaritzaElektronikoan ez dago euskarazko eskaintzarik.
|
|
|
Askotantalde horien barruan azpitaldeak eratzen dira, lan orokorraren zatiketaren arabera, eta gerta daiteke taldearen eta azpitaldearen lan hizkuntzak desberdinak izatea.Beraz, talde euskalduna partaideen arteko, bereziki, erakunde horretakopartaideena? lan hizkuntza nagusia
|
euskara
duena litzateke.
|
|
|
Izan ere, 1998/ 99 eta 1999/ 00 ikasturteen arteko ezberdintasuna 6 puntukoa izan zen.1999/ 00 ikasturteko Selektibitatean 600 ikasle gutxiago matrikulatu baziren ere, euskararen kasuan galerarik ez zen gertatu; aitzitik, 50 ikasle gehiago matrikulatuziren. Horrek, noski, euskaldunen kopuruaren ehunekoa nabarmen igoarazi zuen, Nafarroako hezkuntza sisteman
|
euskarak
duen erregulartasuna eta egonkortasunaargi eta garbi erakutsiz. Unibertsitatean erabiltzen diren zenbakiak eta portzentajeak, berriz, irrigarriak edo, hobeki esanda, auhendagarriak dira.
|
|
|
– Beraz, irtenbidea ez da etorriko egitura bera euskalduntzetik,
|
euskarak
dituen ahalmenak (irakasleak, ikasleak, ezagutzametatua, etab.) eta euskal gizarteak dituen beharrak uztarturik, garapen bide propioan abiatzetik baizik. Hots, curriculum, ikasle kopuru, irakasleria eta baliabide material propioak garatuz.
|
|
|
Programazioa komertziala zen, Delegación Nacional de Prensa y Radio del Movimiento izeneko erakundearen kontrolpean. Irratsaioen artean
|
euskarak
bazuen bere tokia; eta oso ezaguna izan zen Enrike Zurutuza eta Manu Oñatibiaren. Jose Miguel eta Don Antonio, izeneko irratsaioa.
|
|
|
Kasuistika zabala da. Gure kasu hurbilean,
|
euskarak
badu bere espazio geolinguistiko eta kulturala, lurralde fisiko administratiboetatik at. Urrunera joan barik, euskarak badu espazio bat Espainian eta Frantzian: Nafarroako Foru Erkidegoan, Pirinio Atlantikoetan eta Euskal Autonomia Erkidegoan; baina urrunera ere jo dezake euskarak:
|
|
|
Kasuistika zabala da. Gure kasu hurbilean, euskarak badu bere espazio geolinguistiko eta kulturala, lurralde fisiko administratiboetatik at. Urrunera joan barik,
|
euskarak
badu espazio bat Espainian eta Frantzian: Nafarroako Foru Erkidegoan, Pirinio Atlantikoetan eta Euskal Autonomia Erkidegoan; baina urrunera ere jo dezake euskarak:
|
|
|
hedabideek ez diote erantzuten gaur gaurkoz gizarte kultura anitza osatzen duen Euskal Herriari. Tabuek, estereotipoek eta errezelo politikoek gidatzen dituzte hedabideek
|
euskararekin
dituzten harremanak, kasurik gehienetan.
|
|
|
Erdaldunak
|
euskarari buruz
duen ezezagutzaren arrazoi nagusia hedabide idatziek euskal kulturarenganako erakusten duten interes txikia da. Izan ere, gizarte honek euskaraz produzitzen duenaren berri, gutxitan, oso gutxitan?
|
|
|
Nire ustez, euskal gobernu guztiek euskararen alde egin duten apustu garbiagatik. Eusko Jaurlaritzari esker du
|
euskarak
duen presentzia, euskal gobernu guztiek, batak bestearen ondoren, egin duten ahaleginagatik. Eusko Jaurlaritzari eta Eusko Legebiltzarrari, bistan da, parlamentuei baitagokie legeak egitea, kasu honetan hizkuntzaren inguruko legeak egitea.
|
|
|
Ibon Sarasolak liburu bat idatzi zuen idorgiroan, Euskara batuaren ajeak (Albernadia, 1997) izenekoa, ez dakit irakasleren batek gomendatu dizun inoiz ere, baina hizkuntzen kontu hauek kezkatzen baldin bazaituzte irakurtzeko esango nizuke. Han agerian uzten zuen, adibide bat bestearen gainean jarririk,
|
euskarak
duen morrontza gaztelaniarekin, eta nola ari garen Bidasoaz alde honetakook hizkuntza proposamenak egiten gure eguneroko jardueran mugaz haraindiko euskaldunak bigarren mailan utziz, zeren politika kontuetan hainbeste aldiz esaten dugun horrek, alegia, euskaldunak Frantzian eta Espainian bizi direla, hizkuntza kontuetarako ere balio du, ez dakit nik inoiz ere galdetu diozun hau zure buruari, eusk... Gaztelaniak euskarari ekartzen dion zama salatzen zen Sarasolaren liburuan.
|
|
|
Abertzalearen ikuspuntutik diot hau, nahiz abertzale anitz, batez ere abertzale ofizial anitz, ez datozen bat honekin, praktikan ikusten da hori, ez baitute inoiz ere ahalegin txikienik egin ez haiek ez haien seme alabek hizkuntza hau ikasteko. Nekez esan dezakete, hortaz,
|
euskara
dutela haiek ere beren ideologiaren euskarri. Nekez mintza daitezke haiek" gure" hizkuntzaz, hizkuntza hori besterena baita, ez haiena.
|
|
|
Jesus Rubiok apailatu duen liburua zeharo desberdina da nahiz berak ere, Koldo Zuazok bezala,
|
euskarari buruz
duen kezka agertzen duen liburuaren orrialde bakoitzean. Desberdina da gaiagatik, berehala ikusiko dugunez; desberdina, idazteko moduagatik eta desberdina da euskararen kontua dela-eta, euskara bideratzeko egiten dituen proposamenengatik.
|
|
|
• Gizarteak ez du
|
euskarak
duen egoera larriaren kontzientziarik. Sektore batzuk, azken urteotako nola halako aurrerabidearen ondorioz, lasaitu egin dira eta beste batzuek kontrako jarrera gogortu dute.
|
|
|
Komunikabideen besoetan bizi den literatura merkatuho rren barruan, sari eta ohore nagusi, oinarrizko eta eitezko lanaren lekuan. Halakoetan sinestea, egun
|
euskarak
dituen arazoen aurrean, beldurgarri eta ikaragarri, nire ustez.
|
|
|
Euskara hizkuntza mosaiko baten erreferente funtzionala izango da. " Euskal" da EU2 erre flexibokietengabe problematizatzen duelako hizkuntzaren arazoa, unibertsitatean
|
euskarak
duen erreferentzialitatea, alegia. Baina sinetsita nago EU2 erakargarria izango dela baldin beste unibertsitate eredu horietara lerratzen bada, eta ez soilik euskaraz delako.
|
|
|
Eta zentzu honetan uste dugu badagoela gizartearen aldetik konpromiso ren bat, epe laburrera gero eta nabariagoa izango dena, azken urteetako unibertsitate aurreko irakaskuntzaren matrikula datuen eboluzioaren ondorioz, non garbi ikusten den gaztelania hutsezko ereduen atzerapena
|
euskara
duten ereduen aurrean. Honela adibidez, nabarmena da EAEren eremuanAereduaren ia 20 puntuko atzerapenaBetaDereduen aurrean, nahiz eta onartu egin behar den oraindik ere desberdintasun handiak daudela lurralde, sare eta hezkuntzaren aldien arabera.
|
|
|
|
Euskarak
duen egoeraren berri zehatza jasotzea bezain premiazkoa da adierazle sistema fidagarri eta baliagarria osatzea. Dena dela, behar honi aurre egitea ez da batere erraza, EAE, Nafarroa eta Iparraldeko errealitate ezberdinak era egokian bilduko lituzketen adierazle multzo bateratua eraikitzea eta dagokion informazioaz elikatzeabe rez korapilatsua delako.
|
|
2003
|
|
|
Guztira 30 ikasgaiz osatu du Aranak «Zaraitzuko Uskara» liburua, eta lehendik eginda zuen «Zaraitzuko Hiztegia»rekin, ondo jasota geratu da euskalki hori. Baina, orain, berpizte lana da geratzen dena, baldin eta XIX. mendean Nafarroako
|
euskarak
zuen aniztasuna berreskuratu nahi bada
|
|
|
Kezkak eraman du Pello Salaburu" Euskararen etxea" idaztera. Barnean duen halako mintsura batek, duela hogeita hamar bat urte euskaltzaleek
|
euskararekiko
zituzten ametsak uste bezain ongi atera ez izanak sortutako kezkak, belaunaldi berrietan jarritako itxaropenak desitxuratu samar gertatu direlako zenbaitetan. Eta kezka horrexek bultzatuta jarri ditu kolokan eredua, ikastoletan zein unibertsitatean hainbatek erabili ohi duen euskara batua, Durangoko Azoka, Ikastolen Egunak, ETB, «Euskaldunon Egunkaria», UEU eta beste zenbait" lorpen", egungo gazte euskaldun kezkatuari zuzendu dion mezu guztiz polemikoan.
|
|
|
Orain urtebete inguru, ordea, argitaratzeari utzi zioten. Nafarroako Gobernuak
|
euskararen aurrean
zuen jarrera makurra salatzeko asmoarekin sortu zen kultur mugimendua 1988an, eta komiki aldizkaria mugimendu horren espresio bat zen. Fanzineak, ordea, indar handia hartu zuen eta bertako, beti borondatez jardun dutenak, gehiegizko lana bihurtu zen aldizkotasun finkoz kalera ateratzea.
|
|
|
Dakigunetik ez dakigunera euskal diglosia irazian" da, eta hain zuzen ere euskalkia irakaskuntzan dauka gaitzat. Nolanahi ere, Juan Luis Goikoetxea Arrietaren tesian lehen hizkuntza
|
euskara
duten ikasleak hartzen dira kontuan, etxetik euskaradun izanik euskalkidun ere, beraz eskolaratzen diren neska mutikoen hitz egiteko era baitu ikertzaileak bere lanaren ardatz. Euskal Herri osoko ikasle euskaldunak hartu ditu aztergai, baina bereziki bizkaieran zein bizkaieradun ikaslean jarri du bere arreta.
|
|
|
Lan munduaz ari garenean, oraingoan enpresa munduaz ari gara batik bat. Izan ere, merkataritzak dendak eta beste, lan munduari loturik dagoen arren,
|
euskara
du zerbitzu hizkuntza, baina ez lan hizkuntza, fakturak eta abar gaztelaniaz egiten dituzte eta.
|
|
|
Azken oharra: dana dala, ezin ukatu
|
euskereak
badituala gaur hortik eta hemendik bereganatutako berba asko (batez be, latinetik, zuzen zuzenean, edo inguruko erromantze hizkuntzen bidez), ta baita gramatika arau edo lege batzuk be. Beste edozein hizkuntzak lez, euskereak be lapurretan eginaz gorde dau bere bizia, eta izan dau bere aldatzea edo eboluzinoa (agiri danez, euskerearen aldaketa honeek beste hizkuntza askotan baino astiroago egin dira; baina, bizirik dagoana, aldatuz doa, ta euskerea be bai!)
|
|
|
" ezta munduban gure Euskera bezaiñ izkuntza itsaskorrago, eztiago, gozoagorik... Oraindik eztazaute [ez dabe ezagutzen] euskaldunak
|
euskera
duela gauzarik onena ta onragarriena?... nastegabea, garbiena, piñena ta nobleena..." (Beste holango zerbait: Gipuzkerazko Lorategia, III, 1 or.)
|
|
|
Narratiba hartan,
|
euskarak
bazuen leku bat. Garibaik euskarazko zenbait kantu idatziz jaso zituen (bando gerretakoak, etab.), ahozko memoriari finkotasun historiografikoa emanez.
|
|
|
" Hau sinatzen dugunok,
|
euskararekiko
ditugun eskubideak defendatzearen garrantzia azpimarratu nahi dugu, euskara baita herri egiten gaituen elementu garrantzitsuenetarikoa66". Ondoren dozenatik gora intelektualen izenpea dakar dokumentuak.
|
|
2004
|
|
|
Guztiarekin, Campionen ekarpenik garrantzitsuena 1884ko Gramatica de los cuatro dialectos literarios de la lengua
|
euskara
dugu, Tolosan Eusebio Lopez lodosarrak inprimatu zuena. Aurretik ere, euskararen inguruko beste lanen bat publikatua zuen Campionek.
|
|
|
Nire azterketak bi atal ditu eta politena hasierakoa da, hizkuntzei buruzko datuak azaltzen dituena, eta aspergarriena bigarrena, baina hain zuzen horrexek erakarri ninduen ni: non aurkitzen den une honetan
|
euskarak
dituen harremanen eta ahaidetasunen azterketa jakiteak. Uste dut jende askori interesatzen zaiola gaia, makina bat liburu plazaratu dira euskara egiptoeraren lehengusua edo berberearen ez dakit zer dela dioten teoriei indar guztiz eutsiz.
|
|
|
Hori da, hain zuzen, aldizkari osoan bertako hizkeran idatzita dagoen bakarra, gainerakoa batuaz egiten dute eta. Ahoetan gero eta urriagoa dugun arren, Uribe Kostako
|
euskarak
badu lekutxorik idatzizkoan, beraz.
|
|
|
J. B. ETXEBERRI. Nik Iparraldean
|
euskarari buruz
badugula asmoa, badugula hatsa baina ez dugula indarrik erranen nuke. Badugu bi aldeen artean ezberdintasun bat, lehen lehenik onartu behar duguna.
|
|
|
Alfredo Alonso nekazaria da, Añanako bere herriko kontzejuko alkatea eta Añanako euskaltegiko zuzendaria. Bere eskualdean
|
euskarak
duen egoeraren berri labur labur baina oso argi eman du eta horretarako, bi puntu bereizi ditu; euskararen egoera eta euskaltegiaren sorrera. " Aurten 102 lagunek eman dute izena euskaltegian eta AEK k emandako datuen arabera, ehunekotan, Euskal Herriko kopuru handiena izan da", esan du aitzinean Alfredok.
|
|
|
|
Euskararen aldeko
zenuten etxeko giroa, abertzalea…
|
|
|
Dioskunez, logroñotar talde batek eratutakoa da Laminiturri. "
|
Euskara
dute aldarrikapenetako bat, euren ondarea ere badela diote eta. Hain zuzen ere, bertako toponimo batetik hartu dute elkartearen izena".
|
|
|
Bakarra da.
|
Euskara
dugu geure bereizgarritasunaren balioa aitortzen digun identitate zeinu nagusia beste guztien gainetik (lurraldea, politika, eskubide sistema, folklorea...). Munduko herri eta kultura guztien artean euskarak egiten gaitu bereizgarri.
|
|
|
Besterik dioenik eta pentsatzen duenik baldin bada ere, euskal mundu murriztua ez da monolitikoa:
|
euskara
dugu lokarri, baina lokarri horrek ez gaitu itotzen, ez gaitu artalde bereko bihurtzen. Euskalgintzaren sektorean ideologia zantzu batzuk nagusitu arren, ideologiak ez du itotzen mundu txiki horren ikuspegi zabaltasuna.
|
|
|
–Euskarak aniztasunaren irudia eskaini behar du. Aingeru Epaltza mintzo zaigu?, errealitatean izan horrela da-eta. Izateko, pentsatzeko eta bizitzeko modu batekin oso uniformatua eta lerratua ikusten da euskararen mundua eta hori ere
|
euskarak
duen arazoetako bat da. (...) Batasuna garrantzitsua da, baina une honetan gehiago kezkatzen nau euskararen inguruko aniztasunak batasunak baino.
|
|
|
Horrenbestez, oso txikia da euskararen inguruan dagoen inbertsio pribatua. Horrek zerbait adierazten du gizarte honetan
|
euskarak
duen egiazko balioaz...?. 367
|
|
|
Uztarripean dabilenak, euskararen gurdiari tiraka jardun nahi badu, euskal izatearen kontzientziari atxiki behar: . Identitateak eta hiztunak
|
euskararekiko
duen jarrerak azaltzen du euskararen erabilera. Euskararen erabilera sentimendu abertzalearekin loturik dagoela esan genezake?.
|
|
|
Kale erabilera gehienbat euskara lehen hizkuntza dutenen baitan dagoela egiaztatuko balitz, ondorio hau aterako litzateke: lehen hizkuntza
|
euskara
dutenen proportzioak gora egitea lortu beharra dugu, euskararen kale erabilerak ere gora egitea nahi badugu. Zaila da haur euskaldunek euskararekiko duten atxikimendua handitzea, haur euskaldunen erdiek lehen hizkuntza euskara ez izanda?. 642
|
|
|
lehen hizkuntza euskara dutenen proportzioak gora egitea lortu beharra dugu, euskararen kale erabilerak ere gora egitea nahi badugu. Zaila da haur euskaldunek
|
euskararekiko
duten atxikimendua handitzea, haur euskaldunen erdiek lehen hizkuntza euskara ez izanda?. 642
|
|
|
599 Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegi: Herri honek ez du inoiz izan egun
|
euskararekiko
duen kontzientzia, Euskaldunon Egunkaria, 2000/11/17.
|
|
|
Inguruko erdal eragin soziolinguistikoaren erauntsiak ez dio atsedenik hartzen uzten kimuari: . Izan ere. Fito Rodriguez mintzo zaigu?, jato rrizko hizkuntza
|
euskara
duten lagunekin egindako ikerketan zehar argi geratu bada horien elebitasun joerak gazteleranzkoak direla inguruneko presio soziolinguistikoaren eraginez, hori are argiago ikusi da jatorrizko hizkuntza gaztelera duten eta euskara bigarren mailako hizkuntza edo asignatura soil gisa irakasten duten hizkuntza ereduetan eskolarizatutako ikasleekin egindako ikerketekin alderatu denean.... Kasu horietan bi hizkuntzak menperatzea, Administrazioak elebitasunaren alde egindako aukeraren ondorioz helburu gisa planteatzen duena, ez da soilik lortu gabeko xedea, baizik eta bere plangintzaren porrotaren etengabeko oroitzapena?. 476
|
|
|
Oro har, historiarik eta herririk gabeko hizkuntza izan da euskara euskaltegietako zereginetan, hiru elementu horiek lotzeko dialektika kulturari eta ideologiari zor zaielako. Motibazioaren harra orduan bakarrik barneratzen da, euskaldun izatearen dimentsio beratuan
|
euskararekin
dituen harremanak sakonduz. Gainerakoan, azaleko geruzetan gelditzen da epeldurik, euskal izatearen gune sinbolikotik urrun.
|
|
|
Euskaldunaren gogo jarduna euskararen arragoan mamitu bide zen, euskaratik eraikitzen zuen jendeak hemen bere mundu ikuskeraren zerumuga.
|
Euskara
zuen, hori eta horrenbestez, bere bizitza sinbolikoaren eta kulturalaren iturri eta mugarri. Joxe Azurmendiren iritzira ari ginenez, betoz haren aburuak zuzen eta artez:
|