|
2000
|
|
|
|
Euskara
estandar indartsu batek, erabilera eta erregistro guztietan erabiltzeko balio gabe, aurrera egingo balu...
|
|
2001
|
|
|
Eta hain zuzen euskaraz idazten dugun gehien gehientsuenok dauzkagun zalantza horiei erremedio ematera datoz Xabier Alberdi EHUko Euskal Filologia Saileko irakasleak eta Ibon Sarasolak, unibertsitate bereko katedradun eta euskaltzainak, egun erabili ohi den
|
euskara
estandar idatziaren gainean egin dituzten gogoeta, kritika eta zuzenketa proposamenak.
|
|
2002
|
|
|
Ondoko kapituluetan aztertuko da euskararako egin den hiru urratsetako deskribapena:
|
euskara
estandarra lehen mailan, aldaera dialektalak eta desbiderapenak bigarrenean, eta gainontzeko fenomenoak hirugarrenean.
|
|
|
Estutu egin dugula eredua, eta estutze horrek kalte egin diola, zalantza gabe, hizkuntzaren berezko aberastasunari: bi aldaera, edo gehiago, zeuden tokian, biak zein baina zein egokiagoak bere testuinguruan edo bere euskalkian, bati eman zaio sistematikoki lehentasuna
|
euskara
estandarrean. Alde horretatik arrazoi osoa du Zuazok egungo euskara ahularen egoera batasunean erabili izan den ereduarekin lotzen denean.
|
|
2003
|
|
|
Eta eskuartean dugun
|
euskara
estandarra ez zaigu oraindik aski," euskara eztandarra" behar dugu.
|
|
2004
|
|
|
Horiek horrela, egileak berak lanaren hitzaurrean jaso duenez" hizkuntza egokitzen" jakin behar dugu, ez baita berdin testuinguru formal batean eta informal batean hitz egitea. Gaurko gazteek
|
euskara
estandarra baino ez dakite eta horren kariaz, zenbait esparrutan, euskaraz egokitzeko biderik ez dutelako, gaztelaniaz jarduten dute.
|
|
|
Orok bat egin dezan, bat oro tan banatu. Gainerakoan, bat ororena izan beharrean, batena bakarrik den euskara batua ez baitu orok etxekotzat joko, eta
|
euskara
estandarraren eta euskalkien arteko zubia egiteke egongo da. Nolanahi ere, zubigintza hori bere bidea zabaltzen ari dela uste duen euskaltzalerik badago.
|
|
2005
|
|
|
Bestalde, Euskal Herriko mendebaldean ez ezik, ekialdean ere susma dezakegu antzeko egoera.
|
Euskara
estandarraren ondoan euskalkian garatzen den literaturaz ari gara. Euskalkiaren, dialektoaren, erabilera hau, aurrera dezakegu, ez da hizkuntzak eskaintzen dizkigun baliabide guztien artean unean uneko hautapen soila.
|
|
|
Esanohida, gainera, tradiziozkohiztunek,
|
euskara
estandarra berandu ezagutudutenek, halakoxegutxiespenaedojasandutelaetaprestigioahizkera eredu berriek hartu dutela. Errealitatekoatalgehienek bezala, badu horrek egiatikzerbait, bainabaitamitotik ere.Betiegonda, are1968urtearen inguruanikasizuten euskaldunberrienarteanere, folkhizkera ikasteko etamenderatzeko borondate izugarria, izanerehorrexetan baitzetzan «benetako» euskaldunen arteanintegratzeko baitezpadagainditubeharrekolanga.Eta alderantziz, betiizandiraetaizanenere, oraingoz, herri euskara ezdenoro betertzezdakusateneuskaldunzahar analfabetohandiustekogogaikarriak, euskarabatua«españula»edo«gipuzkoanoa»baizikez deladiotenak.
|
|
|
Hizkera anitzekezdutekemenikindarorotariko, bertikaletaprestigiozkohoniaurreegiteko; hainzuzen ere, euskaraegunerokobizitzan errotuen dagoenherrietakohiztunakdira betikoeuskararihamarkadabatzuetangaindi bedereneustenahaldiotenbakarrak, bene benetako«hizkera erkidegobizia» osatzendutenak. Konparaziobaterako: ondarrutar gazteak, azpeitiarrak, aranztarrak... Horiexek dira, bestebatzuen artean, egunero eguneroetaia ia gai guztiengaineaneuskarazmintzatzendirenak, soilikmailaosojantziko gaietarako
|
euskara
estandarreko erdarazko, kera eta elebatzuk darabil
|
|
|
Mitxelenak Arantzazuko txostenean funtsezkotzat jotzen zuen euskalkiak hurbiltzeko helburua apur bat gertuago izatea3, esate baterako, beste euskalkietako esapideak eta idazteko ohiturak bereganatuz zihoazen idazleak. Bestetik, euskara ordura arte landu gabeko esparruetan erabiltzen zuten euskaldunak bereziki konprometiturik zeuden
|
euskara
estandarra finkatzeko eta hedatzeko beharrarekin eta berehala erabiltzen zituzten Euskaltzaindia hobetsiz zihoan aldaerak, hala nola, aditzaren (1973, 1977, 1979), eta erakusleen eta deklinabide atzizkien (1978) morfologia, ortografiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urratu beharrak, Euskaltzaindiak aztertu edota erabaki gabeko puntu asko denok antzera konpontzeko kezka eta ... Hiztun asko lan horietan proposa tutako eredua estandarra zela ulertzeraino heldu ziren5?
|
|
|
|
Euskara
estandarraren beharra eta sorrera kezka eta eztabaida iturri izan dira mendeetan zehar eta horren berri nahi duenak informazio paregabea aurki dezake Zuazoren (1988) lanean. Era berean, batez ere XX. mendearen bigarren erdialde honetan egin diren euskara ordura arte landu gabeko espa
|
|
|
Euskaldun erdien artean hainbat motatakoak aurki ditzakegu26: batetik, ama hizkuntza euskara izanik ere, irakaskuntza osoa erdaraz jaso dutelarik,
|
euskara
estandarra edota beren lan esparruko euskara menderatzen ez dutenak; bestetik, euskara bigarren hizkuntza modura ikasi dutenak eta lagunarteko esparruetan edota esparru komunetan edota beren lan esparruetan erabiltzeko gai ez direnak, edo bestela, esparru hauetan guztietan erabiltzen badute ere, jabekuntza erabat burutu ez izanagatik hutsuneak dituztenak. Euskara erabat normalizaturik ez egoteak posible egiten du irakaskuntzaren esparru guztietan eta baita testugileen artean ere mota hauetako guztietako hiztunak egotea.
|
|
2006
|
|
|
Hona hemen sarrera gisa idatzi zuena –gaurko
|
euskara
estandar edo batura nik neuk moldatua.
|
|
|
Kultur hizkuntzak zein eredu izan eztabaidatuz hasi behar izan zuen. Gaur,
|
euskara
estandar batu, normalizatu, kaletar bat, hau da, hedabidetar eta akademiko moderno bat badaukagula ospatzen dugu.
|
|
2007
|
|
|
Gauza segurua da Xuxen eta gainerako zuzentzaileek erabat gorrituko zutela zure testua. Gaurko
|
euskara
estandarra bestelakoa da.
|
|
|
Puntutto horretaz aparte, ez dut uste arauen kontra ezer topa daitekeenik. Beste aldetik, oraingo
|
euskara
estandarra eta. hori ez da nire kontua. Adibidez, oraingo gazteek telefonoz mezuak elkarri bidaltzean"... ke te klles" idazten dute.
|
|
|
Asko hitz egin da aisialdiaz eta aisialdiko jarduerek euskararen erabileraren sustapenerako izan dezaketen eraginaz, baina asko aipatzen den arren, aitorpen gutxi duen esparrua da. Orain arte,
|
euskara
estandarraren erabilera formala izan da irakaskuntza sistemaren bidez normaltasunez hedatu den bakarra, instituzioetatik jarraitasun eta irmotasunez
|
|
|
Euskaltzaindiaren betebehar nagusia
|
euskara
estandarra sortzea izan zen, Euskal Herriko tokian tokiko euskalkien batasuna zela medio. Horretarako euskal hizkuntzaren ortogra, a, nkatzea izan zen burutzear zegoen lan oinarrizkoetariko bat zen.
|
|
|
|
Euskara
estandarraren, nkatze prozedurarekin jarraituz, Jean Etcheparek proposatu zuen sortu berri zegoen euskara testuetan erabiltzen hastea, hala nola, Gure> Herria> aldizkarian eta erlijio liburuetan; hau da, irakurleria intelektualari zuzenduriko testuetan erabili, herritarrei eskaini baino lehen481 Ados agertu zen La, tte Etcheparerekin erlijiozko testuez baliatzeari zegokionez, azpima...
|
|
|
|
Euskara
estandarra, nkatzeari dagokionez, argi ikusi bazuten ere idatzizko testuek zeregin garrantzitsua zutela, arazoa sortu zen erabaki orduko nork moldatu behar zuen euskara berri hori.
|
|
2008
|
|
|
|
Euskara
estandarraren oinarria definitu zuen Euskaltzaindiak 1966an.
|
|
|
sugatx? Bestetik,
|
euskara
estandarraren definizioa berri xamarra denez, lexikoaren estandarizazioa oraindik bukatzear dagoenez, eta batzuetan estandarizazioan aldaketan sortzen direnez (esate baterako, hasieran eritzi, eta iharduera hitzak erabili behar ziren; gaur egun iritzi eta jarduera) beste hainbat duda sortzen dira.
|
|
|
• Euskalkiak eta bestelako aldaerak: etiketatzaile automatikoak
|
euskara
estandarrerako daude optimizatuta; euskalkian idatzitako testuak corpuseratuko dira. Nola prozesatuko dira, eskuz?
|
|
|
" XX. mendeko euskararen corpus estatitistikotik XXI: mendeko erreferentzia corpusera." In Espezialitateko hizkerak eta terminologia II.
|
Euskara
estandarra eta espezialitate hizkerak. EHU:
|
|
|
Elkarrizketa gidatuetarako baliatzen dira, batez ere; adibidez, telefono bidezko elkarrizketa automatikoak egiteko, edo ordenagailu batekin agindu bidez komunikatzeko. Halako aplikazioak egiteko teknologia badago euskararako, eta, baliabideei dagokienez, Basque FDB eta MDB datu baseak (telefono bidezko aplikazioetarako) eta ASR datu basea (mikrofono bidezko aplikazioetarako) erabil daitezke, betiere
|
euskara
estandarrean jarduteko. Dena dela, teknologia eta baliabideak prest
|
|
|
Makinek euskaraz hitz egingo badute, azentuazioari eta transkripzio fonetikoari dagozkien arau eta gomendioak eman behar dira
|
euskara
estandarrean. izan arren, oso urria da merkatuaren eskaria, eta horrek erabat baldintzatzen du halako sistemen aplikazioa.
|
|
|
Sistema horiek guztiak, batik bat,
|
euskara
estandarrerako ikertzen dira, baina euskalkiak ezagutzeko sistemak garatzeko lehen urratsak ere eman dira; AhoLab taldeak, esaterako, mendebaldeko euskarazko hitz isolatuak ezagutzeko sistema bat osatu du, Bizkaifon datu basea oinarri hartuta (Odriozola, 2007).
|
|
|
Dena dela, bada teknologiarekin bainoago hizkuntzarekin lotutako kontu bat, konpondu beharrekoa: makinek euskaraz hitz egingo badute, azentuazioari eta transkripzio fonetikoari dagozkien arau eta gomendioak eman behar dira
|
euskara
estandarrean, zeren, nahi eta nahi ez, prosodia batean txertatu behar baitira makinak ebaki beharreko hitzak. Horrenbestez, ezinbestekoa da euskararen ahoskerari eta doinuari buruzko gomendio argiak izatea, gailu teknologikoen hizketa kalitatea nabarmen hobetuko bailitzateke hala.
|
|
|
Datuek erakusten dutenez Bizkaia aldean (eta Gipuzkoan?) gazteria
|
euskara
estandarrera lerratu da. Aldaera dialektaletatik hain urrun diren formak eskoletan irakatsi eta erabilaraziz guraso eta aitita amonen belaunaldiarekin deserrotuz doa.
|
|
|
Hori egia bada ere, ezin ukatuzkoa, maiz sarri, euskalki bateko hitza gehitzean, beste hitz bat hobetsi beharra izan duela Euskaltzaindiak, hobetsitako hori Euskal Herri osoko
|
euskara
estandarrerako egokiagoa delakoan. Hori ezin da inondik ere kritikatu, Hiztegi Batuak zein helburu duen aintzakotzat hartuz gero.
|
|
|
erasoak aski eta sobera ez balitu bezala. Eta oso sintomatikoa da, gauzak ikusi eta ulertu nahi duenarentzat behintzat, atzora arte euskararen kontra jo eta ke ibilitakoek, orain,
|
euskara
estandarraren arrakasta ikustean, bat batean, herrixka eta famili giroko dialekto beneragarri eta, egiazkoen, aldeko porrokatu agertu nahi izatea6, baina jaki na, aldi berean orotarako erabili nahi den euskara batu artifizial horren kontra.
|
|
|
haietan oinarritu, aztertu eta erabakitzeko. Baina
|
euskara
estandar orokorraren (arauzko gramatika eta lexikoaren) oinarriak finkatuak ditugularik, beste testugintza eta lexikogintza horren azterketari gero eta indar handiagoz heldu beharra dago.
|
|
|
37 Arrazoi berberagatik, tamalgarria iruditzen zait, eta hizkuntzaren batasunerako erabat kaltegarria ere bai, herriko euskalkia edo lexiko berezia aspaldian galduak direnean, hor, euskara batu estandarra irakatsi beharrean, noizbaiteko euskalki zendua berpizten jardutea: Erronkarin erronkariera, Otsagabian bertako euskalki hila, Bizkaiko Enkarterriko museoko erakusgaiak espainiera batuan eta bizkaieraz(!) errotulatzea edota, Bilbo moduko hiri nagusi batean,
|
euskara
estandarreko Inauteriak> hitz amankomuna sendotzera lagundu barik, Udala oraindik aratusteak> moduko bitxikeriak bultzatzen ahalegintzea, bizkaitar gehienentzat ezezagunak, erdaraz, gisa bereko antruejo> edo carnestolendas en ordez, Carnaval> batua kontsakratuz. Besterik da, noski, tokian tokiko lexiko ezagun eta arruntari eustea.
|
|
|
Eta ez presezki Akademiak sustatu gura zuen eredua. Horregatik, Azkuek Euskaltzainditik
|
euskara
estandarra erdialdeko dialektoetan oinarritu nahi bazuen ere, eguneroko prentsan justu kontrako eredua izanik nagusi ezinezkoa zitzaion Akademiaren helburua gauzatzea.
|
|
|
Euskalzalen eta Ibaizabalen, bizkaiera ez eze, gipuzkera ere sartzen hasi zen. Eta hain zuzen ere azken euskalki horren inguruan garatuko zuen Azkuek hurrengo urteetan bere
|
euskara
estandar proposamena; lehenago Izkindeko bizkaierari aplikaturiko zenbait ideia orain euskalki honi zuzenduz. Antonio Tovar izan da, nik dakidala, Izkindeko euskaratik gipuzkera osotura dagoen hari xumea seinalatu duen lehena:
|
|
|
Eleizaldek seinalatu bezala, «iñoren laguntza barik, iñori begiratzeke, iñork egin ala esandakoaren ardurarik artzeke, norberak, bere notindasunaren erpiñetatik[...] gauza atsegiña, noski, baña utsikutsena ta antzurikantzuena da»312 Indibidualismo antiakademiko horrekin ez zegoen hizkuntza estandar bat sortzerik, ez sabindarra ez bestelakoa. Arana Goirik eskainitako arauetara mugatuz gero, onenean, Bizkairako balio zezakeen
|
euskara
estandar bat sor zitekeen(. Kirikiñok, zerabilen moldekoa), baina eredu horrek ez zuen balio gainerako herrialdeetarako, eta haietaz. Maisuak?
|
|
|
Hori guztia gogotan izanik, Eleizalde, beste jeltzale batzuekin batera, jabetu zen hizkuntza estandar bat lortu nahi izanez gero ez zela aski lau arau sabindar dogmatikoki defenditzea eta gainerakoan libre aritzea. Berak, jakina, kutsu sabindarreko
|
euskara
estandar bat nahi zuen, baina bat, ez idazle adina eredu sabindar. Eta hortaz argi ikusi zuen Akademia bat, idazle guztiek onartuko zutena, ezinbestekoa zela.
|
|
|
Arturo Campion nafar jakintsuaren 1884ko gramatika nagusiki deskriptiboa bazen, Azkuek zazpi urte geroago idatzi zuen Izkindea oroz gain normatiboa zen: Bizkaia osoan irakasteko eta idatziz erabiltzeko
|
euskara
estandar bat proposatzen zuen. Saio horrek gabezia handiak bazituen ere (bai proposamena aski fantasiosoa zelako, eta bai probintzia bakarrera mugatzen zelako), Azkuek, argiro, Hobsbawmek aipaturiko hizkuntza nazionalen sortzaile papera hartu zuen.
|
|
|
Bere guraria, modernitate saihestezinaren baitan euskaldunek eta beren kulturak segida izatea zen, haustura larririk gabe, oroz gain hizkuntza mantenduz. Horretarako ari zen euskal kultur nazio bat eraikitzen (operekin,
|
euskara
estandarrarekin, aldizkariekin, euskal hezkuntzarekin...), eta herritarrak proiektu horretarantz bideratzen. Hau da, nazioaren gida lanean.
|
|
|
Hori izan zen funtsean bere euskarazko aldizkarien asmoa, euskal irakurlego bat eratzea, euskal merkatu bat artikulatzea, euskal komunitate nazional bat sortzea. Hasierako proiektuetan (Euskalzale, Ibaizabal), bere irakurlegoaren esparrua probintzia gutxitara mugatzen bazen ere (Bizkaira eta Gipuzkoara), bere asmoa,
|
euskara
estandar batua eraiki ahala, Euskal Herri osora heda zitekeen egunkari proiektua zen. Azkue, bada, aldizkarietako iritzi artikuluekin (bereziki euskararen inguruko gogoetak plazaratuz, baina orobat Dreyfus bezalako aferak ukituz), garaiko frantses edo espainiar intelektualen antzera aritu zen.
|
|
|
Goiko irudia baliatuz, konturatzen gara neutrotik jasora bitarteko esparru hori
|
euskara
estandarrean betetzen dugula, batua izan edo euskalkiaren eredu estandarra izan. Hutsunea, ordea, irudiaren ezkerreko zatian azaltzen zaigu, hizkuntz eredu horrek edo hiztunak ez badauka erregistro familiarrik.
|
|
|
Nagusiki
|
euskara
estandarra (batua). Haur Hezkuntza osoan eta Lehen Hezkuntzako 1 eta 2 mailetan bizkaiera erabiltzen dugu, batez ere ahozko komunikazioan.
|
|
|
Ikerketan ageri den bigarren ondorioa hauxe da:
|
euskara
estandarra eta mailegutza izan dira bi hizkeretako bariazio arrazoi nagusia; batez beste,% 6,66koa da estandarraren eragina Etxebarrin eta% 4koa Bolibarren. Maileguak, aldiz,% 18,33ko eragina izan du Etxebarrin eta% 22,91koa Bolibarren.
|
|
|
euskararen barneko hizkuntza bariazioa. Azken 30 urteotan, iparraldean bereziki, euskara tradizionala deitzen dugun hori, harremanetan sartu dela bai frantsesarekin bai
|
euskara
estandarrarekin, eskolaren eta komunikabideen bidez. Horrek hainbat aldaketa ekarri ditu, eta euskal hizkuntza paisaia zertan aldatu den aztertu nahi dugu; hau da, horrek zertan ukitu duen egiten den euskara, gizartearen hainbat ataletan. Inor gutxi arduratzen da Euskal Herrian hizkuntza ukimenak ekarritako hizkera berriez, eta hori ez da horrela beste tokietan.
|
|
2009
|
|
|
Normala da: administrazioa sortzen eta
|
euskararen
estandar bat indartzen enplegatu ditugu azken urteotako indar nagusiak. Estandarizazioak erantzun bizkorrak eman behar zizkion administrazioaren hedapenari, eta geure buruak zoriontzeko moduko lorpenak irabazi ditugu bidaia horretan.
|
|
|
Eredua. Kode hori, erregistro hori da, jende askoren ustetan,
|
euskara
estandarra, ona, imitagarria.
|
|
|
|
Euskara
estandarra finkatzeko ortografi eta gramatika arauez gainera, hor dira Orotariko Euskal Hiztegia, Euskara Batuaren hiztegia, Euskal Herriko eta Munduko toponimia lanak, pertsona izenak eta deiturak euskaraz finkatzeko hiztegiak, (biek gure gizartean duten eraginagatik), Literatura hiztegia eta laster kaleratuko den Euskal Herriko Hizkeren Atlasa, besteak beste. Kataluniako edo Israelgo Hizkuntz Akademiako kideek Euskaltzaindira egin dizkiguten bisitetan, adibidez, geure eskuarteko lanak ikusita, argi esan digute berenak ere oso antzekoak direla.
|
|
|
Eredua. Kode hori, erregistro hori bihurtu da, neurri handi batean,
|
euskara
estandarra, ona, imitagarria. Eliteen erregistroa da, boterearena.
|
|
|
Bestalde, hizkuntzaren garapenean garrantzi handia izan zuen beste gertaera bat gertatu zen garai hartan. 1960ko hamarraldiaren bukaeran, Euskaltzaindiak
|
euskara
estandarra finkatu zuen. Eta euskara batua sortu zen, gipuzkeran eta lapurteran oinarri hartuta, haiek baitziren, zein bere lurraldean, euskalkirik irazkorrenak, hala kuantitaboki nola kualitatiboki.
|
|
|
Ikasi behar ditugu beste euskara mota batzuk. Ikasi behar dugu
|
euskara
estandarra. Hori ez dakigu.
|
|
2010
|
|
|
|
Euskara
estandarra beste maila gora batean igoa ageri da Basamortuan. Menturaz Koldo Izagirrek zure poesiari buruz ari eta tradizio kultuaren ezagutza, perpausen josketa eta berben hautu doia ditu oinarri zure idazteko manerak, dela zeuretik idazten ari zarenean, dela itzulpen lanean?
|
|
|
– Horregatik eta bestelako arrazoi batzuengatik helduen belaunaldiak harreman txikiagoa izan du
|
euskara
estandarrarekin, baina, umeen bidez eta hedabideen bidez batez ere, izan badute. Gazteek, aldiz, betidanik izan dute harreman estu eta etengabea, eskolatik hasita.
|
|
|
Bistan da hezkuntzak ekarri duela euskaldunen kopurua horrela haztea (hortaz,
|
euskara
estandarrak herriko hizkeran eragin duela pentsatzekoa da).
|
|
|
Horren zergatia arestian azaltzen saiatu gara, baina, berriz ere esango dugu labur labur: baliteke Tolosako hizkeraren aditz morfologia
|
euskara
estandarretik hurbilago egotea berez eta, kontraesana lirudikeen arren, horrexegatik gehiago aldatu izana; izan ere, hiztunek «arrisku» handiagoa lukete euren moldea batuarenarekin oharkabean nahasteko.
|
|
|
Nik, oñatiarra izanik, ba nuen nolabaiteko konplexu bat, ustez, nire Oñatiko euskara ez zela dotorea eta beste zenbait euskalki baino itsusiagoa, pobreagoa zela. Dena den, komunikabideen mundurako, ezinbestekoa zela
|
euskara
estandarra, hori garbi zegoen. Honetan eskertzekoa izan zen Liturgiako testuak eta abestiak euskaratu zituztenen lan aipagarria.
|
|
|
Eliz Ikastetxeetako ikasleen mahai gainean zegoen arazoa. Gerraosteko belaunaldiak orduan Jakinen inguruan hasi zuen
|
euskara
estandarrerako bidea ez ezik euskara
|
|
|
Gerraosteko belaunaldiak orduan Jakinen inguruan hasi zuen
|
euskara
estandarrerako bidea ez batu modernorakoa ere, 1958 eta 1963 artean. ezik euskara batu Artean, esan beharra dago, zientzia positibo eta modernorakoa ere teknikoetarako euskalgintza hamar urte geroagokoa izango zela. Asmoari bidea urratu zabalduz, Baionan egon nintzen 1964ko abuztuan, eta Ermua etorri zen gero, 1968ko ekainean, noski beste hainbat idazle batuzalerekin elkartuta.
|
|
|
Suarezena itzultzeko unean, haren testuak
|
euskara
estandar horretara moldatu dira, ustez, horrekin ere, jurista euskaldunari osterantzeko lanabesak ematen zaizkiola, sarritan aldizkari ofizialen prosa lehorretik aldentzeko aukera ematen diotenak, zuzenbidearen oinarriak non dauden jakiteko eta euskaraz ere horien jabe egiteko.
|
|
|
Gaur egun dauden ikerketa zehatzagoek eta sakonagoek Bonaparteren hutsegite batzuk azaleratu dituzte, hala nola Erronkariera Zubereraren barnean kokatzea edo Aezkera mendebaleko, Baztangoa Lapurteran. Horretaz gain, denbora honetan hedabideak eta
|
Euskara
estandarra Batuazabaldu dira, euskalkien bateratzerako lana bultzatuz neurri batean. Bestaldetik, erdarak sekulan ez bezala hedatu dira, hiztunengan duten eraginak mugaz bi aldeetako euskalkiak. urrundu dituelarik, Baztangoa eta Lapurdikoa lehen orain baino hurbilago egotea adibide.
|
|
2011
|
|
|
Duela gutxi Alondegia euskal hitz ahantzia berbizteko aukera ederra galdu genuen, espainolezko Alhóndiga ren mesedetan. Orain, izen berbera duten euskal ermita ugariak eta horrela deritzon haitzulo ospetsua gorabehera, gure hizkuntzaren batasuna hasi zenetik berrogei urte pasa eta gero,
|
euskara
estandarrean milaka haur eskolatu eta pertsona nagusi alfabetatu ugari lortu ondoan, Bilbon kiroldegi nagusi berri bat pairatu dugu, erdarazko izen ongi ozenaz hornitua, baina hori bai, deitura euskara dialektal dialektalean daramakeena. Tira, adiskideok, aski da, horrela ez goaz inora!
|
|
|
50 eta 60ko hamarkadan
|
euskara
estandarrik gabe, lexikoaren aldetik garaiko molde nagusiak bi ziren: batetik, euskara garbia, euskal jatorriko hitzak hobesten zituena, nahiz eta asmatuak izan, eta gerraurreko Azkue eta beste euskaltzain batzuek bultzatutakoaren ondorengo zuzena zena, hau da, gipuzkera osotutik hurbil zegoena; eta bestetik, euskara mordoiloa, erdal jatorriko hitzak mailegatzeko arazorik ez zuena, euskara errazte aldera.
|
|
|
Beraz, Euskal Idazkaritzaren esparrua kulturgintza bazen ere, azkenean bere egiteko nagusia euskararen batasunaren inguruan ardaztu zen, Txillardegiren gidaritzapean. Gerora, Euskara Batu gisa ezagutu den
|
euskara
estandarraren lehen oinarri sendoak Idazkaritzak Baionan 1964 urtean antolatutako biltzarrean jarri ziren.
|
|
|
Bigarrenean ebazten da aldizkariaren hizkuntza eredua, eta oinarrizko printzipio horiek gaur eguneko Jakinera arte iraun dute. Hasieran euskara erraz eta mordoiloaren alde eginez, eta geroago euskal kulturgintzako euskararen batasun ekimenekin bat eginez, esate baterako 1964ko Baionako biltzarrarekin,
|
euskara
estandarra edo Euskara Batua sortu arte. Hirugarrenak, aldiz, bat egiten du euskal gizartearen prozesu historiko eta soziologikoekin, eta aldizkari barruan hizkuntzaren gaineko auzi aipagarririk ez zen izan, Jakinek aspaldi ebatzita utzi zuelako bere norabidea.
|
|
|
Beraz, alde horretatik beste hiztegigintza biek, eskola mailakoak eta hiztegi batuarekin lotutakoak garrantzi handiagoa izan zuten. Eskola mailakoa, esate baterako, erakundearen barne kezka batetik eratorri zen, eta euskararen batasunarekin lotutako hiztegigintza, oinarrizko
|
euskara
estandarra finkatzeko beharretik.
|
|
2012
|
|
|
Gazte hauen hizkuntza ohituren atzean, hizkuntza gaitasuna eta autoritateengandik (guraso zein irakasle) bereizi nahia ere badaude. euskara erregistro formaletan soilik erabiltzeko ohitura daukate, guraso edo irakasleekin. horretaz gain, gazte askok ez dauka errekurtsorik, gaitasunik, euskarazko gazte hizkera batean aritzeko edo sortzeko. Barakaldoren eremu geografikoa kontuan hartuta, ez dago horren gertuko erreferentziarik, ez baitago euskalkiaren eraginik eta
|
euskara
estandarrak ez du lortu, oraindik, eremu guztietara zabaltzea. Gazteek edozein hizD ereduan ikasi zuten lehen belaunaldi horietako askok, egun izan dituztela, eta Barakaldoko kasuan, guraso gazte askok euren euskaraz egiten dietela.
|
|
|
Hiztun jantziak, osoak. Alegia, tokiko
|
euskara
estandarra menderatzen dutenak eta edozein diziplinatan ari direla ere, euskaraz trebe aritzeko gauza direnak, euskal literatura eta kultura ezagutzeaz gain, gozatzen dakitenak. Euskara jasoa, landua izango duten ikasleak lortzea.
|
|
|
puntuazio marken erabilerari? buruzko hausnarketa (Mitxelenaren euskarazko idazkeran oinarritutako hausnarketa)
|
euskara
estandarraren idazkera finkatzeko lagungarri gerta daitekeela, ikusirik, bereziki, bibliografian diskurtsoaren linealtasuna hausten duten egiturak enmarkatzeko puntuazio ikurren inguruko azterketetan dagoen hutsunea ia erabatekoa dela. Beraz, Mitxelenaren euskarazko idazkeran oinarritutako bigarren graduko puntuazio markei buruzko lan deskribatzaile honen bitartez gure aletxoa ekarri nahi izan diogu euskal bibliografiako komunikazioaren ikerketari, nahiz eta jakin hemendik atera duguna puntuazio legeak baino gehiago Mitxelenaren puntuazio joera nagusien ildo nabarmenenak izan direla.
|
|
|
d) Bigarren graduko puntuazio markak soilik izan ditugu azterkizun, baina ikusirik puntuazioaren alorrean euskaraz dugun hutsunea, uste dugu Mitxelenaren euskal testuetako puntuazioa aztertzea
|
euskara
estandarraren idazkera finkatzeko lagungarri gerta daitekeela.
|
|
|
puntuazio marken erabilerari buruzko?
|
euskara
estandarraren idazkera finkatzeko lagungarri gerta litekeela, ikusirik, bereziki, ia erabatekoa dela diskurtsoaren linealtasuna hausten duten egiturak enmarkatzeko puntuazio ikurren inguruko azterketetan dagoen hutsunea. Kopuruari dagokionez, izan ere, ezin esan daiteke literatura oparoegia dagoenik euskaraz puntuazioari buruz.
|
|
|
berri gehiago izateko? Pixkanaka eratzen goazen
|
euskara
estandarraren erabiltzaileok ere badugu zer baliatua lan honetatik.
|
|
|
Aldaketa hori, esaterako, bidezkoa da, Euskaltzaindiaren gramatikazko arauak errespetatzea bakarrik egiten baitute moldatzaileek; hau da,
|
euskara
estandarraren arabera paratuz zuzentzen dute. Beraz, orain arteko jokabideari jarraituz, Euskaltzaindiaren arauetara egokitzeko ahalegintzat jotzen dugunez, egokitzaileena hobetsiko dugu; hau da, argitaraldi gaurkotuak dakarrena.
|
|
|
Lege horren osteko Saioka proiektuak,
|
euskara
estandarrean, Hegoaldeko Lehen Hezkuntzako zortzi mailak beteko ditu. Lehenbiziko ikastolak lege horren babesean eratu zituzten, eta 1979an UZEIk burututako «ikastoletako textuliburuak» txostenean aipatzen zenez, «ia ezerezetik hasiriko lan bat da».
|
|
2013
|
|
|
Izan ere, bestalde,
|
euskararen
estandar literarioaren bilaketa etengabearen oinazeaz korobilkatuadago euskal poesiaren ibilbidea.Bertsolaritzaren hizkera eta eredu estilistikoetatik abiaturik, XIX. mendearen erdialdean gero eta hizkera landuago eta forma literario elaboratuagoen gailurrerantz egin zuen, Errepublikako belaunaldiak gaina eman ziolarik. Gudaosteko ordu ilunetan eredu bertsozaleak eta olerkarienak elkarren ondoan bizirik iraun zuten, hirurogeiko hamarkadara arte.
|
|
|
aurrenik eta behin euskaldunak behar ditugu, herritar guztiak, ahalik eta gehien. Horretarako, ahalik eta euskaldun gehien lortzeko,
|
euskara
estandarra behar dugu, eremu eta eginkizun guztietarako erabilgarria den hizkuntza: euskara batua.
|
|
|
Batez beste, euskaratik profesionalki bizi diren kazetari euskaldunek baino baliabide gramatikal gehiago, zuzenagoak eta zorroztuagoak.
|
Euskara
estandarraren ezagutza sendoa, eta pare bat euskalki mintzatzeko gaitasuna, horietako bat espresio sorta oso zabalarekin.
|
|
|
Jende askorengan,
|
euskara
estandar motel xamar batek nekez betetzen du funtzio motibatzailea. Euskalkietan nor ago sentzitzen dira gazteak, kolore apur bat behar dute.
|
|
2014
|
|
|
frankismoaren garaian emana, oso mesedegarria gertatu zen hizkuntzarentzat, eta Biblia osoa
|
euskara
estandarrera itzultzea ekarri zuen. Halere, hasierako neurri esperantzagarri haien on dotik, eta euskararen geroagoko ofizialtasun politiko eta admi nistratiboa gorabehera, Elizak euskararen lehenagoko erabilera dialektalari eusten segitu du, eliztarren alfabetizaziorako tresna egokia izan zitekeenaz baliatu gabe.
|
|
|
Baina egiaren alde, esan dezagun, batuak, zerbaitekin antzik baldin badauka behintzat, nafarroa Garaiko euskararekin daukala. Formaz ez dago alde handirik, kasu, Joan Amendux ek, iruñeko semeak, 1564an idatzi zuen hilartitzaren eta gaurko
|
euskara
estandarraren ar tean, testua, Jose Maria satrustegik ondo idatzi zuen bezala, es asequible para cualquier vasco medianamente informado de nuestros días?.
|
|
|
Birformulatzaile esplikatiboak (alegia, erran nahi baita, hau da, hots) egungo
|
euskara
estandarrean: erabat baliokide ote?
|
|
|
Azpimarragarria da, alde horretatik, egungo
|
euskara
estandarrean birformulatzaile batzuek eta besteek izan duten, zorte, desberdina.
|
|
|
Antzeko harrera ona egin zaio egungo
|
euskara
estandarrean jatorriz Iparraldekoa den hots birformulatzaileari. Hegoaldeko egungo testuetan, bereziki erregistro zainduan, barra barra erabiltzen da hots, aurrean esan dena argiagotu nahi dela adierazteko; hau da, atal birformulatzailearen hitz iragarle gisa.
|
|
|
Alegia birformulatzaileak ere antzeko zabalkundea edo, arrakasta? izan du egungo
|
euskara
estandarrean. Jatorriz erdialdeko euskalkietakoa bada ere, gaur egun ezin da jo euskalki jakin baten edo batzuen hitz bereizgarritzat.
|
|
|
Nolabait esateko,
|
euskara
estandarraren hiztegi ondare komuneko baliabide gisa bereganatu ditu hiztunak, maila zainduan behintzat, hiru birformulatzaile hauek: hau da, hots eta alegia.
|
|
|
Oso bestelakoa izan da, ostera, Iparraldeko tradizioko erran nahi baita birformulatzaileak lortu duen hedapena (Alberdi, 2011). Egia da pixka bat hedatu dela egungo
|
euskara
estandarrean, baina oraindik ere markatua da euskalkiaren aldetik: beren testuari ipar ekialdeko mintzairaren kolorea eman nahi dioten idazleek erabiltzen dute batik bat.
|
|
|
Beraz, egungo
|
euskara
estandarraren finkapenari bagagozkio, azpimarratzekoa da ipar ekialdeko hots eta erran nahi baita birformulatzaileek izan duten bilakaera desberdina: birformulatzaile gisa erraz eta erruz hedatu da euskara estandarrean hots partikula; erran/ esan nahi baita esapidea, aldiz, ipar ekialdeko kolorea duten testuetan baino ez da erabiltzen gaurko euskaran.
|
|
|
Beraz, egungo euskara estandarraren finkapenari bagagozkio, azpimarratzekoa da ipar ekialdeko hots eta erran nahi baita birformulatzaileek izan duten bilakaera desberdina: birformulatzaile gisa erraz eta erruz hedatu da
|
euskara
estandarrean hots partikula; erran/ esan nahi baita esapidea, aldiz, ipar ekialdeko kolorea duten testuetan baino ez da erabiltzen gaurko euskaran.
|
|
|
Gaurko
|
euskara
estandarrean, betetzen duen funtzioa betetzen duela (nahiz birformulazio partzialetan nahiz erabatekoetan), atal birformulatzailearen hasieran agertzen da beti hau da birformulatzailea.
|
|
|
Gaurko
|
euskara
estandarrean, betetzen duen funtzioa betetzen duela (hots, birformulazio partzialetan zein erabatekoetan), atal birformulatzailearen hasieran agertzen da ia beti hots birformulatzailea.
|
|
|
Posizioari dagokionez, beraz, birformulazio partzialetan ez dago erabateko baliokidetasunik alegiareneta beste hiru birformulatzaile esplikatiboen artean, alegia baita egungo
|
euskara
estandarrean halako mugikortasuna duen partikula nagusi bakarra.Hau da eta erran nahi baita birformulatzaileak, aldiz, ezinbestean birformulazioaren hasieran kokatzen dira; eta antzeko joera nabari da hots birformulatzailearen kasuan, atal birformulatzailearen hasieran kokatzen baita gehienetan egungo estandarrean.
|
|
|
Ez dut horrelako adibiderik, hots, birformulatzailearen beregaintasun diskurtsiboa erakusten duen adibiderik? aurkitu gaur egungo
|
euskara
estandarrean (EUDIMA corpusean, behintzat) hau da eta hots birformulatzaileen kasuan.
|
|
|
laurak kokatzen dira birformulazioaren hasieran. Baina birformulazio partzialetan, aldiz, ez dago erabateko baliokidetasunik alegiareneta beste hiru birformulatzaile esplikatiboen artean, alegia baita egungo
|
euskara
estandarrean halako mugikortasuna duen partikula nagusi bakarra.
|
|
|
Agindu edo eskatu aditzekin ez bezala, esan aditzarekin subjektu isilakirakurketa askea du. Hots, irudi luke
|
euskara
estandarrean produn TZEKO perpausakere posible direla, PROdunekin alternantzian. Zehazkiago, (25) ek iradokitzen duabsolutibozko edo datibozko TZE argumentuak bezala, TZEKO perpausak izaerabikoitzekoak direla berez.
|
|
|
Hala ere, itzul gaitezen orain «erdialdeko aldaera laxoa» deitu dugun horretara. (25) eta (28) ren arteko kontrasteak
|
euskara
estandarretik errotik urruntzen delairadokitzen zuen. Baina orain, esan aditzaren kasuak aldaera laxoa bestelaikusarazten digu.
|
|
|
|
Euskara
estandarrean: pro. Ekialdeko aldaera batzuetan:
|
|
|
A. agindu/ eskatu:
|
Euskara
estandarrean: PRO Erdialdeko aldaera laxoa:
|
|
|
PRO Erdialdeko aldaera laxoa: pro.B. esan:
|
Euskara
estandarrean: pro. Ekialdeko aldaera zorrotza:
|
|
2015
|
|
|
Gizarte kapitalistak ahozko hizkuntzaren garrantziaren beheititzea eta pobretzea ekarri zuela oinarri hartuz, euskararen kasuan hori areagotu zela azpimarratzen zuen; ahozko transmisioa senitartetik eskolara eta komunikabideetara igaro zela nagusiki, eta ondorioz, komeni zela hezkuntza eta medioetako euskara ahozkoa tentuz aintzat hartzea. Euskara batuaren prozesuak ere eraginik izan zuen auzian Egiaren ustez, idatzizko
|
euskara
estandarra ahozkoa moldatzen ari zelako. Ahozko hitz elkarketak eta galtzen ari zirela gaztigatzen zuen:
|
|
|
Hain zuzen ere, Miguel de Unamuno idazleak zioenean euskarak kulturazko hizkuntza izateko ezintasuna zuela, makur ari zela frogatu nahi zuen Ametzagak, nazioarteko literatur klasikoak euskaratuta.Ez zuen egiteko erraza izan, ordea. Garai hartan ez zegoen
|
euskara
estandarrik, eta gutxi ziren euskarazko literatur erreferenteak. Hego Euskal Herrian 1936ko gerra piztearekin batera, gainera, erbesteratu beharrak are gehiago urritu zituen itzultzaileen eta idazleen baliabideak.
|
|
|
Ipar Euskal Herriko egungo euskara transkribatzen denean, ekialdeko euskarak berak izan ditzakeen ñabardura bereziez landa, frantsesaren eragina ere aintzat hartu behar da,
|
euskara
estandarretik urruntzen diren ahoskerak entzuten ditu dialektologian dabilenak, horrelako eremuan lan egiten du eta bokalen eta kontsonanteen ñabardurak islatu behar ditu... Datu biltzea eta transkribatzea ez dira atzo goizeko fenomenoak Euskal Herrian, tradizio sendoa dute bi jardun hauek; hona euskal geografian gaindi ahozko datu bilduma eskerga bildu duten lau egitasmo:
|