|
2002
|
|
|
Ordea, Euskal Unibertsitatearen hazia ereinda zegoen jada ZaragozakoUnibertsitateak Nafarroan zuen Irakasletza Eskolan; izan ere, 1976an, diktaduraamaitzearekin batera, Nafarroako Oinarrizko Hezkuntza Orokorraren Unibertsitate Eskolako klaustroak euskara unibertsitatean sartzea erabaki zuen aho batez.Euskara irakasten hasi zen curriculumeko irakasgai modura Eskolako mailaguztietan. Ildo beretik eta ikastetxe horren klaustroko nahiaren ondorioz, Zaragozako Unibertsitateak
|
Euskara
Katedra bat sortu eta bultzatu zuen Eskolako ikasleguztiek euskara ikasteko aukera izan zezaten. 1986an, euskararen aldeko girohorretan erabat murgildurik, eskola hartako zuzendaritzak, Jose Ramon Pascualburu zelarik, Haur Hezkuntzako espezialitatean euskal lerro bat irekitzea lortu zuen.
|
|
2003
|
|
|
Biak kanpoko unibertsitateen menpe, Paue eta Bordele IIIren menpe hain zuzen. Bordeleko unibertsitateak, bazuen 1940ko hamarkadaren bukaeratik
|
euskarazko
katedra bat, René Lafon-en esku. Aurrerago ikusiko dugunez, katedra hori garrantzi handikoa izan zen UEUren sorrerarako.
|
|
2005
|
|
|
Ez da erraza zehaztea, baina seguru asko gauza biek, Revista euskaltzaletasun horren agerkari eta aldi berean eragile izaki. Aldizkari hau desagertu ostean Gasteizen gelditutako sustratu euskaroaren zantzuak 1882an hiri hartan sorturiko Revista Médica Vasco Navarra ren geografi esparruan soma litezke75 Propioki kultura arloan, ez bide da kasualitatea, 1883an Arabako Diputazioa eta Gasteizko Institutua
|
euskarazko
katedra bat sortzen saiatzea, Fermin Herranek lau urte lehenago bere aldizkaritik eskatu bezala76 Revista k sustatzen lagunduriko giroaren beste fruitu berant bat, 1888an arabar hiriburuan egindako lore jokoak izan ziren. Literatur sariketen sail gehienak gaztelerazkoak izan arren, euskal sail bat ere egin zuten.
|
|
|
Iritzi horietan ez zen arabar bakarra, bere adiskide Becerro de Bengoak antzeko ideiak baitzituen53 Bi hauek eta Sotero Mantelik, jada, 1877an hezkuntza elebidun baten proiektua aurkeztu zuten La Paz Madrilgo euskal egunkarian54 Revista ren orrietatik Herranek Arabarako neurri espezifikoak ere proposatu zituen. Hola, herrialdeko kultur bizitza suspertzeko proiektuen artean
|
euskarazko
katedra baten sorrera aipatzen zuen55 Iradokizun hau, garaiko Araba moduko herrialde erdaldundu batean egiten zela kontuan hartuz, nahiko nabarmena da. Euskararen defentsa artikulu gehiago ere aurki daitezke, Aragoiko Magisterioak lore jokoen kontra hitz egitearen salaketa kasu, e.a.
|
|
2008
|
|
|
Horri buruz aurkitu dizkiodan hiru aipuak behintzat zerbait eskatzeko egin zituen: seminarioan
|
euskara
katedra bat sor zedin eskatzeko (1897ko aipua), apezpikuak euskara bultza zezan (1914) eta parrokietan euskara erabil zedin (1924). Nola azaldu, bestalde, euskara erlijioaren hesi bazen, Azkueren Ardi galdua eleberriko indianoak (1918) Ameriketan euskara gorde baina fedea galtzea?
|
|
|
Hitzaldi, horretan, Akademiaz gain euskal ikastetxeen beharra eta Gasteizko seminarioan ere
|
euskara
katedra bat sortu beharra aipatu zituen152 Hitzaldi ostean, antza, Azkue Gipuzkoako Diputazioko kideren batzuekin mintzatu zen eta badirudi hitza eman ziotela Akademiaren kontuan laguntzeko153 Baina zernahi esan ziotela ere asmo horrek ez zuen segidarik izan. Hola Akademiarena, berriro ere asmo izoztu bihurtu zen.
|
|
|
Ikusten denez eskari apalak ziren, ezta katedra bat ere, baizik klase soil batzuk euskaraz. Izan ere, Azkueren hitzek salatzen dutenez apezpikuak ez zuen komenigarria ikusten
|
euskara
katedra bat sortzea. Elizak auzi honetan, hainbeste urtez agertutako borondate ezak, ezbaian jartzen du euskararen erakunde babesle tinkoena zela dioen topiko maizegi errepikatua.
|
|
|
1887an kokaturiko istorio honen arabera, bada, seminarioko buruek ez zieten uzten apaizgaiei eskutitzik euskaraz idazten, ezta beren senideei ere. Azkuek, salaketa 1918ko eleberrian egin bazuen, ziurrenik Gasteizko seminarioan, ordurako
|
euskara
katedra bat egon arren, internoen eskutitzak gaztelaniaz idazteko obligazioa mantentzen zelako egin zuen. Eta kontuan hartzekoa da ohar hau eleberrian Kaliforniara joan zen indiano euskaldunak egiten ziola apaizgai zebilen bere semeari.
|
|
|
Hola batetik Gasteizko seminarioan ziharduen Manuel Lekuonari laguntzen zion. Bestalde, 1920ko azarotik gestioak hasi zituen Iruñeko seminarioan
|
euskara
katedra bat sor zedin, irakaslearen soldata, 1.500 pezeta urtean, Euskaltzaindiak ordainduko zuelarik. Azkuek apezpikutzara idatzi eta guzti egin zuen helburu horrekin335 Apezpikuak ustez harrera ona egin bazion ere proposamenari («cariñosa acogida y favorable despacho») 336, bi urte behar izan ziren katedra sor zedin337 Hola 1922an euskara katedra sortu zen Iruñeko seminarioan, Miguel Intxaurrondo irakasle izanik (gerora katedra berean E. Irañeta eta B. Fagoagak ordezkatu zuten), eta Euskaltzaindiak ordaintzen zuela338 Zelangura ere, seminarioko katedrak eta euskara klaseak, araua baino salbuespena ziren Elizan.
|
|
|
Batetik, aurreko puntuan aipatu denez, Gasteizko seminarioan euskara katedra sortzeko saiotan zebilen. Bestalde, Bizkaiko eta Gipuzkoako Diputazioek bezala Nafarroako Diputazioak ere institutu probintzialean (Iruñean)
|
euskara
katedra bat sortzeko asmoa agertu zuenean, Azkue tarteko izan zen.
|
|
|
Aipatzekoa da Bilboko institutuko euskara katedraz gain, orain arte aipatu gabeko beste zenbait ere sortu zirela. Hola 1919an, EJBk Bizkaiko Diputazioa eskuratu zuelarik, Barakaldon
|
euskara
katedra bat sortu zuen, baita Bilboko irakasle eskolan beste bat ere. Izatez, jada adierazi denez, Azkue sarritan aritu zen irakasle eskoletan euskara sartzeko eskatuz:
|
|
|
El Ministro de Educación Nacional y el de Asuntos Exteriores son patronos de nuestra fundación»400 Halaber, Heras ek esana zen ekimenaren alde zeudela «D. Alfonso Sala Conde de Egara y[...] representantes de la Diputación, del Ayuntamineto, de la Universidad, de la nobleza y de los industriales y comerciantes de Barcelona»401 Baina Espainiara mundu osoko ikasleak erakartzeko asmoa zuen proiektu handiuste hura, bere aurreikuspenetan hasierako kapital gisa 11 milioi pezeta bildu nahi zituena eta katedra extrabagante sortzeko xedea zuena (indiar hizkuntza eta zibilizazio zaharrenak, egipziarrenak, hititenak, etruskoak, kanaandarrak, feniziarrak, sumeriarrak, etab.) ezerezean geratu zen. Askoz errazagoa izango zen ohiko unibertsitate baten baitan (Salamancan edo Madrilen adibidez)
|
euskara
katedra bat sortzea. Horren ordez, erretorika inperial frankista sinetsi zutenek proiektu megalomano hutsalak planteatu zituzten.
|
|
|
Edonola ere, Akademia ez zen propioki zentro unibertsitario bat. Azkue hil osteraino itxaron zen Tovarren ekimenez Salamancan
|
euskara
katedra bat sortzeko, Koldo Mitxelenak beteko zuena hain zuzen.
|
|
|
1888 urtean, Azkue eliz ikasketak amaitzear zegoen garaian, Bilboko institutu probintzialean
|
euskara
katedra bat sortzeko proiektua azaldu zen. Bizkaiko Diputazioa zen ekimenaren sustatzailea eta irakaslea hautatzeko deialdia ireki zuen.
|
|
|
Baita hein batez lortu ere: 1922an
|
euskara
katedra bat sortu zen Iruñeko seminarioan (Euskaltzaindiak diruz lagundutakoa), eta 1923an elebitako lehen pastoralak azaldu ziren Gasteizko diozesian. Baina hartara heldu aurretik beharrezkoa izan zen Euskal Herriko apezpikuekin hainbat batzar egitea, Eusko Ikaskuntzak ere bere laguntza eskaintzea, eta Azkuek 1921ean aita santuari berari bisita egitea, eskakizun haiek aurkezteko352 Eliza, erakunde gisa, zerbait mugitu zen euskararen alde, baina ez berenez, baizik Azkuek eta Euskaltzaindiak bultzatu ostean.
|
|
|
Garrantzia berezia izan zuen 1922an Eusko Ikaskuntzarekin batera Euskaltzaindiak Gernikan antolatu zuen kongresuak. Haren ondoren zerbait lortu zen, hala nola Iruñeko irakasleeskolan
|
euskara
katedra bat sortzea355 Dirulaguntza zenbait ere banatu zituen Akademiak euskara zerabilten ikastetxe partikularren artean eta euskarazko testuliburuak sortzeko saioak ere egin ziren. Euskaltzaindiaren bitartekoak, ordea, aski apalak izanik, ondorioak ere halakoak izan ziren356.
|
|
|
Noizbait lortu zen apezpiku euskaldunak ekartzea, baita pastoral elebidunak ateratzea ere, baina ez sistematikotasunez. Seminarioetan, halaber, asko kosta zen
|
euskara
katedra bat sortzea, eta arazo politikoak agertu bezain laster bertan behera geratu zen. Ondorioz sarritan euskararik ez zekiten edota euskaraz eskolatu gabeko apaizak bidaltzen zituzten herri euskaldunetara.
|
|
2009
|
|
|
ikastetxeetan euskarazko testuak sortzeko, esate baterako. Iruñeko irakaskuntza eskolan
|
euskara
katedra bat martxan jartzea lortu zuen. Seminarioak asko landu zituen.
|
|
2011
|
|
|
Bilbokoa martxan jarri zen urte berean abiatu ziren euskara ikasteko klaseak Donostiako Irakasle Eskolan, baina bertakoak Gipuzkoako Diputazioaren ekimenez abiatu ziren. Diputazioak Donostiako Irakasle Eskolan euskara eskolez arduratuko zen
|
euskara
katedra bat finantzatu zuen, eta Euskaltzaindiak bertako burua aukeratu zuen289 Juan Antonio Letamendia idazlea eta euskaltzain urgazlea izendatu zuen Akademiak. Baina diputazioak emandako diru partidarekin bigarren pertsona bat izendatzea posible izan zen, eta Euskaltzaindiak Jose Antonio Mujika Casares aukeratu zuen290 Euskaltzaindiarentzat gai hau ez zen berria, zeren jada urte batzuk lehenago, 1966an, Irakasle Eskoletan Euskal Filologia katedra bat sortzeko komenentzia aipatu zuen Xabier Gereñok291.
|
|
|
Hurrengo urterako, euskara klase orduetan jartzen eta, beste Euskal Herriko eskoletan bezala,
|
euskararen
katedra bat lortzen saiatuko gara (Hainbat egile, 1977: 133).
|
|
2016
|
|
|
Ondoko urtean, Etcheverry Aintchart diputatuak Biltzar sortzailean Parisen, 1946ko urtarrilean,
|
Euskarazko
katedra bat eskatu zuen. Bi urte berantago, Bordelen eta horren ardura P. Lafondek hartzen zuela katedra hori ireki zuten, abenduaren 7an. 1946ko uztailean Paueko apezpikutegiko aldizkarian apezpikutegia katixima euskaraz erakustearen alde agertu zen.
|
|
2017
|
|
|
trenbideak, zubiak, industria, hidrografia eskola? aldarrikatzen ditu Euskal Herriarentzat; kritikatzen du Frantziako hizkuntz politika eta eskatzen du
|
euskararen
katedra baten sortzea. XIX. mendeko aldaketetarako gizon egokia Euskal Herriarentzat.
|
|
2018
|
|
|
3 Azkue, Unamuno eta Arana Goiri
|
euskarazko
katedra baten inguruan. Nola gertatu zen hori? –Uste ustekabean.
|
|
2019
|
|
|
J. M. Azaolaren ustez, F. Krutwigek, agian gaizki aholkatu zutelako, arinegi hartu zuen erabaki hori.834 J. M. Azaola Donostian euskal filologiako mintegi bat abiatu nahian ari zen aurreko urte bukaeratik. 1952an Donostiako Udalari
|
euskara
katedra bat sortzea proposatu zioten. Nolanahi den, ekainaren 9an E. Calle JCVko idazkariarekin bildu zen Bilbon.
|
|
|
Hogeita hamaika urteko euskaltzainak erbesteko bizimodu gogorrari aurre egin behar zion, baina uste izatekoa da aita industrialariaren diru laguntza jasotzen zuela. Bestalde, L. Villasanteri Sorbonako Unibertsitatean
|
euskara
katedra bat lortzeko aukera aipatu zion, ameskeria hutsa zena unibertsitate lizentziarik ere ez zuela kontuan hartuta. EJ GEko kideek, halaber, sarrera ekitaldiko bi hitzaldiak argitaratzeko asmoa omen zuten.
|
|
|
A. Irigarayren bidez zekien agerkari ofiziala argitaratzeko asmoari eusten ziola Akademiak.678 Salamancako Unibertsitateko errektoreak horretaz hitz egiteko baliatu nahi zuen Bilboko bisita. Gainera, Salamancan
|
euskara
katedra bat abiatzeko aukera ikusten zuen, eta horretaz ere jardun nahi zuen euskaltzainekin.679 N. Oleagaren seme batek erantzun zion A. Tovarri. Aita aldi baterako ezinduta zegoen ebakuntza baten ondorioz, eta zuen urtarrileko omenaldian parte hartu, ezta A. Tovarrekin hitzordurik izan ere, baina aurrerago agerkariaren gaiari heltzeko nahia adierazi zion.680 Hain zuzen, E. Erquiagak Bilbotik 1952ko Urteberrian L. Villasante euskaltzain berriari lapurtera klasikoz idatzitako gutunean ageri da babes ofizialaren beharra:
|
|
|
e) Espainiako Ministerio de Instrucción Pública zeritzonari (Hezkuntza Publikoko Ministerioa) euskara eskoletan sartzeko eskaria egin zion Euskaltzaindiak. Horrez gain, ikastetxeetan erabiltzeko testuak sortzeko dirulaguntzak eman zituen, eta Iruñeko irakasle eskolan
|
euskara
katedra bat jarri zuen abian.
|
|
2021
|
|
|
Revista Eúskara() deitutako aldizkaria sortu zuen Elkarte honek; erakunde publikoek
|
euskararen
katedra bat martxan jartzea lortu zuen (1887), eta hizkuntzaren inguruan ardazten zen abertzaletasun baten oinarriak finkatu zituen:
|
|
|
Foruen galerak ekarritako erreakzio kulturalistan, ikusi den gisan, euskal erakundeek ere izango dute beren partea. Pixkanaka euskararen eta euskal kulturaren instituzionalizaziorako urratsak egiten hasiko dira, eta Gipuzkoako Foru Aldundiak Lore Jokoen antolaketan lagundu zuen bezala, Bizkaikoaren lehen urratsetako bat 1888an Bilboko Institutuan
|
euskarari buruzko
katedra bat sortzea izango zen. Katedra hori betetzeko lehiaketa deitu zen, eta Resurrección Maria Azkue gazte batek lortu zuen lanpostua, Unamunoren eta Sabino Aranaren aurretik geldituta.
|