2000
|
|
Baina, azken mendeotako politika ikusirik eta Konstituzioa aldatu ezik, arriskuak hor daude, makiavelokeriaz baliatzen badira. Dena dela, horretarako biderik aukerakoena, gurasoei aukera ematea dela deritzat, eskola libreetan jarraitu nahi
|
dutenei
horretan utziaz. Jarraian dio E. Lluch ek:
|
|
Hala behar luke. Eta, ordua
|
dugu
inora ez garamatzan indarkeria kaltegarriak alde batera utzirik arrazoi bidez aurrera joateko.
|
|
Baina, horiek guztiok bideratzeko asmoz, azkenik gazteleraz eta euskaraz aurkezten dut 1948an Nazio Batuen Erakundeak agerrarazi zuen. Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala?. Hori baitugu arrazoi biderako tresna egokia, eta horretan oinarriturik joan ezinik ez
|
dugu
.
|
|
Baina ez gaude ziur Gasteizen jaioa ote zen. Bere anaia gazteagoa, Diego, Burgosen jaioa baitzen eta zenbaitek uste
|
dute
han jaioko zela Frantzisko bera ere. Baina ez dugu horren lekukotasun zehatzik.
|
|
Aita merkataritzan aritu zen eta Gasteiz eta Burgos izan zituen bizileku. Baina gogoan izan behar
|
dugu
, hezkuntzaren aldetik, feudalismo garai hartan familiak eta jatorriak zerikusi handiagoa zutela jaioterriak baino. Horregatik, bi anaiok Dominikoen ordenan sartzean, Vitoria hautatu zuten deituratzat, jatorriaren lotura jarraitzeko asmoz, noski.
|
|
Aita merkataritzan aritu zen eta Gasteiz eta Burgos izan zituen bizileku. Baina gogoan izan behar dugu, hezkuntzaren aldetik, feudalismo garai hartan familiak eta jatorriak zerikusi handiagoa
|
zutela
jaioterriak baino. Horregatik, bi anaiok Dominikoen ordenan sartzean, Vitoria hautatu zuten deituratzat, jatorriaren lotura jarraitzeko asmoz, noski.
|
|
Bere gizatasun berezia Parisen erakutsi zuen, teologo bezala Elizaren goi mailetaraino ospe eta itzal eraginkorra lortuz eta ziurtatuz. Han zelarik hain zuzen, 1527 urtean, Rotterdam-eko Erasmok idatzi zion Luis Vivesi, honek Frantziskoren gizatasuna Inkisizioaren aurrean bitartekaritzat har zezan, zeren, haren anai Die gok ere heretikotzat joa
|
baitzuen
Erasmo.
|
|
Salamancako katedran irakaskuntza lan ona bete
|
zuen
, bereziki Ameriketan indioekin egiten ari ziren gehiegikeriak, Frai Bartolomé de Las Casas misiolariaren salakuntzetan oinarriturik, bere iritzien gogoetetan osatzean, Relectiones zirelakoak burutuz. Bere hitzaldi haietara joaten ziren Zuzenbidean aritzen ziren ikasleak ez ezik zenbait irakasle ere, hauen artean Martin Azpilkueta nafarra.
|
|
Egia esan, Gaio Erromako juristaren Instituta liburutik jaso zuen. Ius Gentium?
|
zuen
lehen oinarritzat. Gaiok berak esaten zuenez,. Zuzenbidea, legez eta usadioz hornituriko herri guztietan, alde batetik berena delarik, aldiz gizaki ororena da.
|
|
Baina, Aita Frantzisko Vitoriakoak, haruntzago joanaz zioen: . Legeak betearazlea izan dadin behar
|
du
zuzen, bidezko, onartua, guztientzat berdina eta errepublikarentzat baliagarria, coeteris paribus, ez batarentzat zorrotz eta bestearentzat lasai?. (Ad hoc quod lex obliget, oportet quod sit justa, honesta, tolerabilis, aequa et utilis republicae, quod non gravet unum magis quam alium, coeteris paribus).
|
|
Ideia horiek, gaur egungo gizartearen egoeraz gogoeta egiteko bidea bederen emango ahal digute. Hala nahi
|
genuke
eta hala bedi.
|
|
Martin Azpilkueta(), Doktor Nabarro bezala ezagutzen dena
|
dugu
beste gizon gogoangarri bat. Aurrekoarekin lotuz, Salamancan Aita Vitoriaren hitzaldietara joaten zen eta bere ekintza eta lanetan haren eragina nabari du.
|
|
Martin Azpilkueta(), Doktor Nabarro bezala ezagutzen dena dugu beste gizon gogoangarri bat. Aurrekoarekin lotuz, Salamancan Aita Vitoriaren hitzaldietara joaten zen eta bere ekintza eta lanetan haren eragina nabari
|
du
.
|
|
Frantziako Tolosan egin zituen lehen ikastaroak. Batez ere Zuzenbide Kanonikoan burutu zuen lana
|
du
aipagarriena. Orreagako Priorea zelarik hango administraritza ahalik egokien antolatuz bideratu zuen.
|
|
Bere lanik aipatuenak honako hauek
|
ditugu
: Comentario resolutorio de usuras (Lizarra, 1565), Manual de confesores y penitentes (Salamanca, 1556) eta De Redilibus eclesiasticis...
|
|
Manual de confesores y penitentes liburu horretako tesi nagusian zioen: . Erresuma ez da erregerena, baizik komunitatearena, eta erregetzaren ahalmena komunitatearen eskubide naturala denez eta ez erregerena, horregatik ezin
|
du
botere hori komunitateak guztiz utzi?.
|
|
Bere jaioterri
|
zuen
Barasoain herrian ospitalea eraiki zuen, Nafarroaganako maitasuna erakutsiz. Gure egunotan, berriz, Eusko Ikaskuntzak ohore egiten dio Zuzenbideko koaderno sailari Azpilkueta izena ematean.
|
|
Hamazazpigarren mendean, Argiaro edo Ilustrazio garaian sartzen garelarik,
|
badugu
giza eskubideen aldeko lekukotasunik aski. Joanes Etxeberri Ziburukoak 1627 urtean bertsoz idatzi zuen liburuan zioen:
|
|
Joanes Etxeberri Ziburukoak 1627 urtean bertsoz idatzi zuen liburuan zioen: . Erregeak behar
|
ditu
defendatu jendeak,/ hizkuntza batekoak hain ungi nola bertzeak?. Hor ikusten denez, esan genezake lehenago Martin Azpilkueta. Doktor Nabarro?
|
|
1556 urtean Nafarroako Urdazubin jaioa zen Pedro Dagerre Azpilkueta, guretzat. Axular? bezala hain ezaguna
|
dugun
idazle ospetsua. Salamancan ikastaroak egina zen eta bere bizitzan zehar hil arteraino Lapurdiko Saran parroko izana.
|
|
Salamancan ikastaroak egina zen eta bere bizitzan zehar hil arteraino Lapurdiko Saran parroko izana. Bere Gero (1643) liburuan agertzen denez, honek ere
|
bazuen
zerbait Aita Vitoriaren irakaskuntzetatik. Hara hemen esaldietariko bat:
|
|
Hara hemen esaldietariko bat: . Iuramentuak ongi, zuzenki eta behar den bidean egina izaiteko, behar
|
ditu
hirur gauza, hirur lagun eta sostengu: egia, premia eta zuzena?.
|
|
Baina, gure artean, Aita Manuel Larramendi andoaindar josulaguna
|
dugu
noski Argiaro garaiaren sustatzailerik handiena. Besteak beste, Corografía de la provincia de Guipúzcoa deritzan lana idatzi zuen 1754an, Bartzelonan 1882an argitaratuko zena.
|
|
Irakurgarria, baita ere, liburu horretaz J. Antonio Ayestarán Lekuonak zioena. Irakurri besterik ez
|
dugu
1984an Eusko Ikaskuntzaren RIEV aldizkariaren XXIX. zenbakiko 107 orrialdeetan idatzi zuena.
|
|
Hala ere, esan beharra
|
dut
, Gaztelako lehen errege haiek eta gure probintzietako Batzar Nagusiak, hauek aspalditik zituzten foruak errespetatuz, elkarren artean aski ongi konpondu zirela. Baita ere 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean partaide izan zirela.
|
|
Hala ere, esan beharra dut, Gaztelako lehen errege haiek eta gure probintzietako Batzar Nagusiak, hauek aspalditik
|
zituzten
foruak errespetatuz, elkarren artean aski ongi konpondu zirela. Baita ere 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean partaide izan zirela.
|
|
Herri baten abertzaletasuna ez da berez pizten bere burujabetzaren alde, inperialista erako beste aberri batek horretara bultzatuz behartzen ez
|
badu
.
|
|
Izan ere, lehenik bertakoon elkartasuna
|
dugu
beharrezkoena eta gero besteekiko adiskidetasuna. Gizakia, edonongo gizakia baita errespetagarri eta hortik abia gintezke beste ororen elkartasunera.
|
|
T. Etxebarriak adiskide mina
|
zuen
Indalecio Prieto eta bere iritziak zer ikusirik izan zuen honek Errepublikaren garaian Euskal Herriarentzat autonomia defendatu eta bultzatze hartan.
|
|
Baina, gure garai honetan, gogoratu beharrekoa
|
dugu
zuzenbideaz hain zentzuz eta hainbeste idatzi zuen Jesus Galindez amurrioarra, 1942an Buenos Airesen La aportación vasca al Derecho internacional zeritzan liburua argitara eman zuena. Liburu irakurgarri hartan bereziki Frantzisko Vitoria eta Simon Bolibar zituen eredu, eta horietan oinarritu zen bere tesia garatzeko.
|
|
Baina, gure garai honetan, gogoratu beharrekoa dugu zuzenbideaz hain zentzuz eta hainbeste idatzi zuen Jesus Galindez amurrioarra, 1942an Buenos Airesen La aportación vasca al Derecho internacional zeritzan liburua argitara eman zuena. Liburu irakurgarri hartan bereziki Frantzisko Vitoria eta Simon Bolibar
|
zituen
eredu, eta horietan oinarritu zen bere tesia garatzeko. Baina, bera abertzalea izanik ere, X. kapituluan zioen:
|
|
Adierazpen horren bultzatzaile eta idazkuntzan aurrenengo ibili zena, Baionan 1887ko urriaren 5ean jaiotako René Cassin izan zen. Aita Proventzakoa
|
zuen
eta ama Lapurdikoa. Zuzenbidea eta Letrak Aix en Provence hirian egin ondoren Parisera aldatu zen, 1914an doktoretza egiteko.
|
|
Azkenik, aditzera eman beharra
|
dut
, giza eskubideen alde oso erabilgarria den liburu bat badela, 1981ean Unescok argitaratua eta geroztik hamasei hizkuntzatara itzulia; euskaraz ere 1999an Bilboko Unesco Etxeak emana digu Leah Levin andere idazle ingelesak prestaturiko Giza eskubideak: galde erantzunak deritzana.
|
|
Desde el renacimiento a la ilustración hay evidentes vestigios humanísticos en la literatura vasca, por ejemplo, Joanes de Etxeberri de Ziburu (Ciboure), en sus versos de 1627 aboga: . Erregeak behar
|
ditu
defendatu jendeak,/ hizkuntza batekoak hain ungi nola bertzeak? (El rey debe defender a las gentes/ tan bien a los de un idioma como a los otros).
|
|
En su obra Gero (1643) emite opiniones como ésta: . Iuramentuak ongi, zuzenki eta behar den bidean egina izaiteko, behar
|
ditu
hirur gauza, hirur lagun eta sostengu: egia, premia eta zuzena?
|
|
9 Treviño konderriak
|
zituen
pribilegioak, ohoreak eta libertateak.
|
|
Gaur egungo auzien aurrean, Treviño ilustrado delako liburuxka horrek merezi
|
luke
berriz argitaratzea, guztion argigarri.
|
|
Treviñoren aurretiko izena Uda omen zen, eta izen hori ibaitik omen zetorkion. Ondorean bere geografiako izen zerrenda dakar eta argi nabari da kasik izen guztiek euskarazko sustraia
|
dutela
.
|
|
XVII. mendean Arabako Batzar Nagusiek ahaleginik aski egin zuten, baina alferrik: konstituzio desberdinak
|
zituztela-eta
, lehenean jarraitu behar izan zuten.
|
|
Inguru berean, ez da intelektualik falta izan Treviño Arabara itzultzearen alde oihukatzeko. Adibidez, F. de la Fuente Marquínez de Beltrán treviñoar jakitun eta irakasle zenak Universitas argitaratu zuen
|
duela
berrogeiren bat urte, bertako atal luze bat Treviñori eskainiz. Erudizioz betea, ez zaio umorerik falta, baina mindurarik ere ez.
|
|
Bere oroitzapenak eta sentipenak hor isurtzen ditu. Erudizioa bai, baina esan beharrekoa iruditzen zait zentzu orekan huts nabariak ere
|
badituela
. Hala ere, Treviñoren epopeia azaltzen du,, feudo insoportable de Castilla?
|
|
Arabar sentitzen zen eta berri asko eskaintzen ditu. Merezi
|
du
lan hori ezagutzea.
|
|
Batez ere, gaur egun ulertezina edo inoiz ulertuko ez
|
dudana
, zera da: feudalismo garaian, gizon batek herri osoaren aurka erabakia, orain, demokrazia garaian, herri guztiaren, edo herritar gehienen, arrazoizko nahiarekin bete ezina.
|
|
Euskarak lehen aldiz izan zuen ofizialtasuna, epaitegiak barne, Nafarroako erresuman izan zen, bertako historiak hala erakusten duenez. Uste hori
|
nuen
nire irakurketen arabera, eta horren lekukotasuna agertzen digu Jimeno Juríok ere bere Navarra. Historia del euskera liburuaren 54 orrialdean, bertan erabiltzen ziren hizkuntzak orokortasunean begiratuz.
|
|
Eta, gaur egun, han ez ezik hemen ere epaitegietan euskarari sarrera ematea nekeza zaigu, nahiz eta gaztelera zein euskara maila berean ofizialtzat hartuak izan.
|
Badugu
hor euskaldunok eta Euskal Jaurlaritzak zereginik.
|
|
Dagoeneko kontatu dugun bezala (ikus 54 orrialdea, eta bertan aipaturiko Henriette Walter-en liburua), Frantziako Estatuaren barnean XVI. mende hasieran erabaki zen pertsona bakoitza bere hizkuntzan epaitu beharra. Bazirudien behingoz bide egokia hartu zela, baina ez
|
zuen
asko iraun, eta geroztik hango hertsitasuna nabarmenagoa izan da.
|
|
Maiz esana
|
dudan bezala
, gure Nikolas Ormaetxea. Orixe, zenak itzuli zuen Nazio Batuek 1948ko abenduaren 10ean azaldutako Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala, 1949an Alderdi aldizkarian argitaratzeko, Giza-es kubide guztien Aitorkizuna izenburuz.
|
|
ONUren agiri hura eratu eta gehien bultzatu zutenetakoa, aita Proventzakoa eta ama Euskal Herrikoa
|
zituen
René Cassin baionar jurista ospetsua izan zen, bere lanen eskergarri 1968an Bake Nobel saria jaso zuena.
|
|
Hegoalde honetan, berriz, bi hizkuntzok ofizial izendatuak izan arren, oraindik epaitegietan euskarari sarrera emateko eragozpenak
|
ditugu
. Nola daiteke hori?
|
|
Bakeari buruz hitz asko egiten da, baina lortu ote genezake hizkuntza txikiagoak ukatuz? Egiazki, bakerik nahi baldin badugu, guztiok elkar errespetatu beharra
|
dugu
, naturalezak eman diguna bizirik iraunarazteko eskubidea emanaz eta laguntzak eskainiz. Eta horretarako legezkoena da epaitegietan bakoitzak bere burua ondoen defendatu ahal izateko egokien zaion hizkuntzaz baliatzea.
|
|
Gogoa eta nahia ezin ditzakegu utzi paper soilean idatzirik, erabilera da beharrezkoena. Bestela, eibartarrok isekaz erabili ohi
|
dugun
esaldia gogoratu: Esana bat eta egina bi, esanaren kontentuz izan hadi.
|
|
Eta hala bete nuen, Gasteizen elkarrekin bazkalduz. Nire iritziak jakin nahi
|
zituen
nonbait, eta nire karguaren arabera nola jokatzen nuen adierazi nion. Administrazioaren aurrean hiritarren alde legea zuzen betearaziz, hor agertzen nituela nire iritzi zuzenak eta ez bestetan.
|
|
Une hartan, berriak
|
genituen
abertzale taldeen aldetiko autodeterminazio edo burujabetza eskari deiak. Eta, behin eta berriz, berak galdetzen zidan zer uste nuen horretaz.
|
|
Nire erantzuna ordea: Munduko gerrate izugarri baten ondotik onartua baliagarri ez bazen, ea beste gudu baten zain egon beharra ote
|
dugun
. Demokrazia herriaren burujabetza da eta horretarako ez dago grekeraz asko jakin beharrik, demokraziak zer esan nahi duen jakiteko.
|
|
Munduko gerrate izugarri baten ondotik onartua baliagarri ez bazen, ea beste gudu baten zain egon beharra ote dugun. Demokrazia herriaren burujabetza da eta horretarako ez dago grekeraz asko jakin beharrik, demokraziak zer esan nahi
|
duen
jakiteko. Adibide soil bat jartzekotan, ni konforme nengokeela gure hizkuntza, Europan diren hizkuntzetarik zaharrena, legez bizirik jarraitzeko neurriak hartuko balira, gainera gogoan izanik Frantzia eta Espainiako hizkuntzarik zaharrena dela euskara.
|
|
Adibide soil bat jartzekotan, ni konforme nengokeela gure hizkuntza, Europan diren hizkuntzetarik zaharrena, legez bizirik jarraitzeko neurriak hartuko balira, gainera gogoan izanik Frantzia eta Espainiako hizkuntzarik zaharrena dela euskara. Baina horretarako Frantziak bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu beharra
|
duela
eta era beran Espainiakoak bere 3 artikulua, horrela izan ezik gure euskararen ukapena zelako eta aldi berean baita ONUren adierazpenarena ere.
|
|
Harantzago joanaz nioen, nik gazteleraren aurka ez
|
nuela
ezer, nire bigarren hizkuntza nuela eta maite ez ezik beharrezko; hala ere, etorkizunari begira, hirugarren baten premian geundela zientzia, teknika eta harreman zabalagoetarako, eta beharrezko ikusten nuela ingelesa, noski. Aurretik Quebec aipatu nionez eta ondotik ingelesaren baliapen hobea, nire erantzuna ez zuen hain gogoz hartu.
|
|
Harantzago joanaz nioen, nik gazteleraren aurka ez nuela ezer, nire bigarren hizkuntza
|
nuela
eta maite ez ezik beharrezko; hala ere, etorkizunari begira, hirugarren baten premian geundela zientzia, teknika eta harreman zabalagoetarako, eta beharrezko ikusten nuela ingelesa, noski. Aurretik Quebec aipatu nionez eta ondotik ingelesaren baliapen hobea, nire erantzuna ez zuen hain gogoz hartu.
|
|
zeritzan artikuluan, non esaten zuen, besteak beste, Sabin Intxaurraga Eusko Jaurlaritzako Justizia kontseilariak gehiegi nahasten zituela gizabanakoaren eskubideak taldeko edo kolektiboekin. Baina, jurista izan beharra ote
|
dugu
ONUren sarrerako hitzok ulertzeko. Herriarentzat idatzia ez ote zen?
|
|
ONUren Adierazpen horren 22 artikuluan irakur genezake beste honako hau ere: . Pertsona orok
|
du
, gizarteko kide denez gero, gizarte segurantza izateko eskubidea eta, herrialdearen ahaleginaz eta nazioarteko laguntzaz, Estatu bakoitzaren antolaketa eta baliabideak kontuan izanik, norbanakoaren duintasunerako eta nortasuna garatzeko ezinbestekoak diren ekonomi, gizarte eta kultura mailako eskubideak asetuta izatekoa?.
|
|
–Gurasoek lehentasunezko eskubidea izango dute seme alabei emango zaien hezkuntza mota aukeratzeko?. Eta, bukatzeko, 30 artikuluan irakur daiteke beste
|
hau
: –Adierazpen honetan jasotako ezertan da ulertu Estatuari edo talde edo norbanakoren bati Adierazpen honetan bertan agertutako edozein eskubide eta askatasun deuseztatzeko ekintzak edo jardunak burutzeko eskubidea ematen zaionik?.
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan bi hizkuntzak ofizial izanik, euskalduna euskaraz epaitzeko eragozpenak badira, zer ez da gertatuko Europako Kontseiluak prestaturiko Eurogutuna onartzerik nahi ez
|
zuen
Frantziapean dagoen Euskal Herrian. Orain Frantziak Eurogutunari sinadura eman nahi omen dio, baina bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu gabe.
|
|
Orain Frantziak Eurogutunari sinadura eman nahi omen dio, baina bere Konstituzioaren 2 artikulua aldatu gabe. Beraz, era horretara, epaitegien aurrean Frantziako gainerako hizkuntzek legez ez
|
lukete
inolako eskubiderik. Bide horretatik nora goaz?
|
|
Orain arteko gure politikariak gehiegi nahastu izan dira elkarren arteko taldekerietan, beharrezkoena geroko bazterturik. Izan ere, herri nortasunez, zer
|
dugu
gure hizkuntza gutxitua baino baliagarriagorik. Orokorki, denok gara Europaren osagarri, hemen ez da inor sobera eta arrazoia ez dago gehiengoen edo indarraren baitan, elkar errespetatzean eta errespetaraztean baizik.
|
|
Orokorki, denok gara Europaren osagarri, hemen ez da inor sobera eta arrazoia ez dago gehiengoen edo indarraren baitan, elkar errespetatzean eta errespetaraztean baizik. Horretarako, egia hori aurrera eramango bada, hizkuntza gutxituetako biztanleek zuhur jokatu beharra
|
dute
.
|
|
Nondik nora bideratu beharra
|
dugun
eredurik ere ez zaigu falta. Nik zuzen ezagutu ditudanen artean, adibidez, hor dugu Suitza konfederatuaren Konstituzioa, hor txekiarrek txekera gutxituarentzat hautatu zuten jokaera, hor Tirol Hegoaldean hizkuntza gutxituaren babespena eta abar.
|
|
Nondik nora bideratu beharra dugun eredurik ere ez zaigu falta. Nik zuzen ezagutu ditudanen artean, adibidez, hor
|
dugu
Suitza konfederatuaren Konstituzioa, hor txekiarrek txekera gutxituarentzat hautatu zuten jokaera, hor Tirol Hegoaldean hizkuntza gutxituaren babespena eta abar.
|
|
Ikasketak gazteleraz egin zituen euskalduna izanik, helvetiar konstituzioa ezagutzeak iratzartu ninduen eta hortik bihurtu nintzen euskaltzale. Mundu hau bakoitzak beretik osatu behar
|
duela
iruditzen zaidalako.
|
|
Eta inori ez zitzaion iruditzen etikoa ombudsman batek bere eskualdean birizik zirauten hizkuntzak ez jakitea. Lehen lehenik, administrazioaren aurrean, hiritarren eskubideak gorde behar
|
zituenarentzat
nahitaezkoa iruditzen zitzaigun bertako hizkuntzak ezagutze hori.
|
|
Han, 1993ko urriaren 29an, Tirol Hegoaldeko Ombudsmann den Dr. Werner Palla jaunak eman zigun hitzaldi jakingarriak ikasbiderik aski eskaini zigun, hizkuntza gutxituetan zelan jokatu behar
|
genuen
. Baina, zoritxarrez, gure politikorik azaldu ez eta Jaurlaritzan hizkuntz politikaz arduratzen zenik ere ez.
|
|
Europan zein Ameriketan, Estaturik gehienen konstituzioetan ez da inoiz jartzen hizkuntz ofizialtasunik. Baina, aitortu beharrekoa da, hedatuenek berez
|
dutela
indarrik gehien eta de facto agertzen direla besteak baino egoera hobean. Horren arabera, ez luke behar laguntza berezirik.
|
|
Horren arabera, ez luke behar laguntza berezirik. Baina, hara hor, Frantziako Estatu Kontseiluak bere esku
|
du
hizkuntzei dagokien arazo hau eta bera da Europako Batasunean hizkuntza gutxituen aldeko gutunari betoa jarri diona, bere Konstituzioaren 2 artikuluaren kontrakoa omen dela eta. Orain onartu duelarik, zer gertatuko ote bere Estatu barnean?
|
|
Artikulu horrek, horrela, Europaren izaera naturala ukatzen du eta anaikiro elkartasunean bizi ahal izateko era arriskuan jarri. Bestela, esan dezatela nor noren menpe egon behar
|
duen
, Europa Frantziarena ala Frantzia Europarena?
|
|
Espainiak ere, 1978ko Konstituzioaren 3 artikulua aldatu behar
|
luke
, Estatupean dauden hizkuntza guztiak Konstituzio beretik onartzeko, Suitzan XIX. mende hasieratik duten bezala. Horri buruz, ikus bere garaian Euskaltzaindiak eskatu zuena (Euskera, XXIV, 1979, 131 orr.).
|
|
Espainiak ere, 1978ko Konstituzioaren 3 artikulua aldatu behar luke, Estatupean dauden hizkuntza guztiak Konstituzio beretik onartzeko, Suitzan XIX. mende hasieratik
|
duten bezala
. Horri buruz, ikus bere garaian Euskaltzaindiak eskatu zuena (Euskera, XXIV, 1979, 131 orr.).
|
|
Eurogutuna zertan den argitzeko, laburki eman ditzadan bertan jasotzen diren punturik aipagarrienak: hasteko, sarrerakoan, Europak bere jatorriz
|
duen
hizkuntz aberastasuna adierazten du, denak osagarritzat joaz eta gizarte oreka egokia lortzeko arau juridikoen beharra aipatuz. Horretarako, lehen partean erabaki orokorren adierazpena dakar, ondokoetan zehaztasunak agertzeko.
|
|
Politika aldetik, debekatu egiten da hizkuntza tipiagoa ukatzea, bai eta garapena arriskuan jarriz baztertzea ere. Horrez gainera, hizkuntza gutxitua erabiltzen ez
|
dutenentzat
, mintzatzen direnen herrialdean bizi badira, nahi duten guztiek ikas dezaten aukerak jarriko dira. Gurasoek hautatzen dutenaren arabera, maila guztietako ikasketak beraien hizkuntza jatorrean egiteko aukera emango zaie.
|
|
Politika aldetik, debekatu egiten da hizkuntza tipiagoa ukatzea, bai eta garapena arriskuan jarriz baztertzea ere. Horrez gainera, hizkuntza gutxitua erabiltzen ez dutenentzat, mintzatzen direnen herrialdean bizi badira, nahi
|
duten
guztiek ikas dezaten aukerak jarriko dira. Gurasoek hautatzen dutenaren arabera, maila guztietako ikasketak beraien hizkuntza jatorrean egiteko aukera emango zaie.
|
|
Era horretara jarraituz, 9 artikuluan, beste honako hauek azaltzen ditu: Justiziarako ere, bi aldeetariko bati hizkuntza gutxituan epaitzearen eskaria aski zaio, bere burua berea
|
duen
hizkuntzan defendatu ahal izateko. Horretarako, tribunalak, beharrezko diren bitartekoak jarri ditu, hizkuntza gutxitua dakitenekin osatuz eta aldi berean agiriak ere bere hizkuntza jatorrean jarriz.
|
|
Eta, 14 artikulua, guretzat hain interesgarriak diren mugaz gaindiko harremaneri buruzkoa. Oroi Europako bi Estatu hertsienetakoen artean gaudela eta muga hori eteteko hizkuntza baino arma hoberik ez
|
dugula
. Anai edo kiderik hurbilenak, lege natural guztien aurka, mugaz zatiturik eduki gaituztela, eta orain dugula ordua Europa Batuan elkartzeko.
|
|
Oroi Europako bi Estatu hertsienetakoen artean gaudela eta muga hori eteteko hizkuntza baino arma hoberik ez dugula. Anai edo kiderik hurbilenak, lege natural guztien aurka, mugaz zatiturik eduki gaituztela, eta orain
|
dugula
ordua Europa Batuan elkartzeko.
|
|
Hor oinarriturik, ez nuke esan beharrik Hondarribia eta bere inguruak Nafarroako erresumakoak zirela 1200 urtean Gaztelako errege Alfonso VIII.ak erresuma hari itsasorako irteera kendu arte. Ikusi besterik ez
|
dugu
Fausto Arocenaren Guipúzcoa en la Historia (1964) liburuko VIII. kapitulua.
|
|
Parte honetan horregatik agertu nahi
|
dut
kapitulu hau adierazgarri, zenbait historiagilek jakin dezaten esku artean duten lana alde guztietatik ikusiz ikertu beharrekoa dutela.
|
|
Parte honetan horregatik agertu nahi dut kapitulu hau adierazgarri, zenbait historiagilek jakin dezaten esku artean
|
duten
lana alde guztietatik ikusiz ikertu beharrekoa dutela.
|
|
Parte honetan horregatik agertu nahi dut kapitulu hau adierazgarri, zenbait historiagilek jakin dezaten esku artean duten lana alde guztietatik ikusiz ikertu beharrekoa
|
dutela
.
|
|
Gainera, uste
|
dut
nahiko argi utzi nuela Hondarribia aldizkarian (1997ko urtarrilean) 74 zenbakia, 18 orrialdean: –Gaztelako erregeen menperatze hura eta XVI. mendeko gudua?
|
|
zeritzan artikulu hartan. Zeren oraindik ere, askok eta askok 1521eko gudu hura Espainia eta Frantziaren artekoa zela uste
|
baitute
.
|
|
Egiazko historiagileentzat esan beharrik ez
|
nuke
Nafarroari buruzkoan Arturo Campión-en Navarra en su vida histórica (1929) eta José Yanguas y Miranda-ren Historia de la conquista del reino de Navarra por el Duque de Alba, general del ejército del rey Fernando el Católico (1843) ezagutu beharrekoak direla gai hauetaz zerbait jakin nahi duenarentzat. Horietan lekukotasun zehatzez irakur dezakegu zein sartu zen indarrez, su eta gar, hainbat herritan heriotzak eginaz.
|
|
Egiazko historiagileentzat esan beharrik ez nuke Nafarroari buruzkoan Arturo Campión-en Navarra en su vida histórica (1929) eta José Yanguas y Miranda-ren Historia de la conquista del reino de Navarra por el Duque de Alba, general del ejército del rey Fernando el Católico (1843) ezagutu beharrekoak direla gai hauetaz zerbait jakin nahi
|
duenarentzat
. Horietan lekukotasun zehatzez irakur dezakegu zein sartu zen indarrez, su eta gar, hainbat herritan heriotzak eginaz.
|
|
–Zehazki, Real Cédula de 23 de junio de 1768, Karlos III.ak aginduaren arabera, lehenengo eta bigarren mailako irakaskintzak (enseñanza primaria y secundaria) Estatuko eskola guztietan egin zitzatela? únicamente en lengua castellana?. Baina lehenago ere, maisu maistrei isilpean, era horretako aginduak emanak
|
zituzten
Espainiako erregeek, gaztelerari bakarrik bidea emanez. Adibidez, begira 1717an Felipe V.aren zer agindua, Soldevilaren Historia de España-ren bosgarren tomoak 333 orrialdean dakarrena?.
|
|
Lekukoak jartzean, gai bakoitzean horietaz ongi jakiteagatik ospea irabazi duten ikertzaileek izan behar
|
dute
eredu eta aipagarri.
|
|
Handik hamalau urte geroago Durangaldea Bizkaiko jaunari eman zion, nolabaiteko adiskidetasuna sortarazi nahirik. Eta zehaztasun handirik ez izan arren, uste
|
dut
Artibai aldea ere orduan pasatu zuela Bizkaira.
|
|
Jakin bedi, abertzaletasunak berez ez
|
duela
eramaten herri bat bere burujabetzaren alde borrokatzera, inperialista erako beste aberri batek horretara behartzen ez badu.
|
|
Jakin bedi, abertzaletasunak berez ez duela eramaten herri bat bere burujabetzaren alde borrokatzera, inperialista erako beste aberri batek horretara behartzen ez
|
badu
.
|
|
Hala ere, esan beharrekoa
|
dut
, Gaztelako lehen errege haiek gure probintzietan Batzar Nagusiek aspalditik zituzten foruak errespetatu zituztela, eta elkarren artean aski ongi konpondu zirela. 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean ere partaide izan ziren Batzar Nagusiak.
|
|
Hala ere, esan beharrekoa dut, Gaztelako lehen errege haiek gure probintzietan Batzar Nagusiek aspalditik
|
zituzten
foruak errespetatu zituztela, eta elkarren artean aski ongi konpondu zirela. 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean ere partaide izan ziren Batzar Nagusiak.
|
|
Larramendi berberak zioen, 275 orrialdean agertzen denez: . Errege kontseju nagusiaren buruak agin dezan, ta hau are debeka dezan, Hiriak elkarganatzea ta behar zan bezala biltzea, ahalik
|
balu
ta iñoiz izandu baleu bezala, Fuero gureak ematen digun eskua kentzeko eta itxitzeko bidea. Baña zergatik horrela dabiltzan, berak dakite; baita beste guztiok ere badakigu!
|
|
Irakurgarria, baita ere, liburu horretaz J. Antonio Ayestarán Lekuonak dioena. Ikusi besterik ez
|
dugu
1984an Eusko Ikaskuntzaren RIEV aldizkarian XXIX. zenbakiko 107 orrialdeetan idatzi zuena.
|
|
Gai honetaz oso gomendagarria deritzat Gregorio Monrealek hain argi eta zehatz Deia egunkarian, 2000ko martxoaren 27an, eskaini zigun artikuluari,. De la acometida mediática y sus antecedentes?. Hor ikus genezake historiagile askok eta askok zein premiazkoa
|
duten
historia ezagutu beharra eta gai horietan zentzuz jokatu beharra.
|
|
Eta XVII. mendera arte, Europako mendebaldean, latina zen hizkuntza unibertsala eta Unibertsitate guztietan ikasketak egiteko beharrezko zena, oraingo Estatuek beraien hizkuntzak indarrez beharturik sartu arte. Gai honetaz, historiagile direnek, beharrezkoa
|
dute
M.S. Anderson-ek Oxford-eko Unibertsitatean burutu zuen tesi hura ezagutzea: 18th Century Europe izenburuz 1966an argitaratua.
|